Παραμύθια και ... παραμύθια

Admin Αριθμός μηνυμάτων : 8144 Registration date : 30/10/2007

Δεν ξέρω εσείς, αλλά εγώ μεγάλωσα με παραμύθια. Παραμύθια αληθινά και όχι παραμυθίες... Με μάνα νηπιαγωγό και νονό επαγγελματία συλλέκτη παραμυθιών, τι περιμένεις; Άσε πια "Τη Μαριορή του Μυλωνά" από τον πατέρα...

Της μάνας μου ελπίζω κάποια στιγμή να εισακουστούν οι παρακλήσεις μου και να το πάρει απόφαση να τα καθαρογράψει και να πάρουν το δρόμο για το τυπογραφείο.

Του νονού όμως είναι από καιρό στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Οπότε και μέρες που είναι θα δανειστώ ένα δικό του παραμύθι. Να τιμήσω τη μνήμη του αλλά και να απολαύσετε κι εσείς την ομορφιά ενός γνήσιου λαϊκού παραμυθιού.

ΑΠΟ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ

ΕΚΛΟΓΗ Γ. Α. ΜΕΓΑ

ΕΙΚΟΝΕΣ ΦΩΤΙΟΥ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΡΑΛΛΗ ΚΟΨΙΔΗ

ΕΚΔΟΤΑΙ Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΣ ΚΑΙ ΣΙΑ - ΑΘΗΝΑΙ

Σειρά Πρώτη - Δωδέκατη έκδοση - σελ. 27

Ο ΚΑΒΟΥΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΦΙΔΙ

Μια φορά κ' έναν καιρό ένα φίδι κατέβηκε στην ακρογιαλιά κι αντάμωσε έναν κάβουρα και του είπε:

- Καημένε κάβουρα, θέλω να κάμω έναν θαλασσινό από σας κουμπάρο, να κατεβαίνω καμιά φορά να τρώω κανένα θαλασσινό, κ' εκείνος πάλι, άμα θέλη, να έρχεται στη φωλιά μου να τρώη κανένα χορταράκι τρυφερό. Ε, τι λες; θέλεις να γίνωμε κουμπάροι;

Και ο κάβουρας, αφού σκέφθηκε, σκέφθηκε,

- Ας γίνουμε, του λέγει.

Τότε δώσανε τα χέρια και αμέσως καθήσανε να φάνε. Του έφερε ο κάβουρας διάφορα θαλασσινά, γαρίδες και χορτάρια της θάλασσας.

Άμα τέλειωσε το φαγί, το φίδι ήρθε στο κέφι και όλο "γεια σου κουμπάρε" και "γεια σου κουμπάρε" και αγκάλιαζε τον κακόμοιρο τον κάβουρα.

Ο κουμπάρος ο κάβουρας, σαν ντρεπότανε και λίγο, του έλεγε όμως:

- Πολύ με σφίγγεις, κουμπάρε.

- Μα σ' αγαπώ, κουμπάρε, του έλεγε το φίδι.

Πάλι σε λιγάκι:

- Γεια σου κουμπάρε, και όλο τον έσφιγγε.

- Μα πολύ με σφίγγεις, κουμπάρε, και θα σκάσω.

Και το φίδι, που είχε το σκοπό του:

- Μα δε μπορώ, κουμπάρε, σ' αγαπάω.

- Κ' εγώ σ' αγαπάω, κουμπάρε, απαντούσεν ο κάβουρας, μα έβλεπε που δεν πηγαίνανε καλά` το φίδι όλο τον έσφιγγε, όσο πήγαινε, και δεν τον απόλαε καθόλου.

Πάλι σε λιγάκι τον έσφιξε τόσο, που ο κάβουρας απελπίσθηκε και γυρίζει και του βάνει τις δαγκούνες του στο λαιμό, και τότε πια τον απόλυκε το φίδι και απλώθηκε στη φωλιά του κάβουρα, όσο μακρύ ήτανε. Τότε του είπεν ο κάβουρας:

- Να, έτσι είναι καλά! Ίσια κουμπάρε, όχι με μάζωνες να με πνίξης!

_______________

ΥΓ Η ορθογραφία ακολούθησε το κείμενο του βιβλίου, εκτός του πολυτονικού συστήματος τονισμού.

Σχόλια

Νιώθω πραγματικά περήφανη που ένας άνθρωπος σαν τον Γεώργιο Μέγα μου έβαλε λάδι... Κι ας μην τα πηγαίνω εγώ καθόλου καλά με τα χριστιανικά. Κρατώ από εκείνον όλα τα υπόλοιπα. Και ειδικά τα Παραμύθια του.

Τα διάβασα θυμάμαι κάποια Χριστούγεννα, δευτεράκι τότε του Δημοτικού, για πρώτη φορά. Ήταν τα πρώτα μεγάλα βιβλία που διάβασα στη ζωή μου. Και λίγο η δύναμη του παραμυθιού, λίγο η αγάπη για τον συγγραφέα, χάραξαν ανεξίτηλα σύμβολα στην ψυχή μου. Αλλά και κώδικες επικοινωνίας με τον κόσμο. Τι κι αν στα Παραμύθια του μιλούσαν για κάβουρες και φίδια και άλλα ζωντανά; Κανείς ποτέ δε χρειάστηκε να μου εξηγήσει τι είναι οι κάβουρες και τι τα φίδια. Όπως και σε κανένα παιδί δε χρειάζονται τέτοιες περιττές διευκρινίσεις. Αντίθετα με τους μεγάλους που βλέπουν το φίδι ομπρός τους και χρειάζονται χρόνια να καταλάβουν τι είναι.

Πέρασε καιρός πολύς από τότε. Τότε που κοιμόμουν αγκαλιά με τα Παραμύθια. Μέρες όμως που είναι τα θυμήθηκα. Και όχι μόνο από νοσταλγία. Περισσότερο έφταιξε το σφίξιμο έως ασφυξίας... Γι' αυτό και με αυτά τα λόγια θα σας αποχαιρετίσω:

- Μη με σφίγγετε πολύ... Έχω κι εγώ "δαγκούνες". Κι αν χρειαστεί, θα τις χρησιμοποιήσω, ... κουμπάρε!

Απορία:

Είμαστε κουμπάρες και δεν το θυμάμαι;;; suspicious

"Το ζητάει και σένα ο οργανισμός σου" θα έλεγα κι εγώ στον κάβουρα μαζί με την αείμνηστη Σαπφώ Νοταρά. Θαλασσινός εσύ τι γυρεύεις με τις λυκοφιλίες της στεριάς;

Admin Αριθμός μηνυμάτων : 8144 Registration date : 30/10/2007

Λυκοφιλίες;;; Α, μην το λες Λουκία. Έχουν κι αυτές καμιά φορά το νόημά τους. Και για του λόγου το αληθές, απαντώ με ένα ακόμη παραμύθι από Τα Ελληνικά Παραμύθια του Γ. Μέγα (Σειρά Πρώτη - σελίδα 16)

Ο ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ Η ΑΛΕΠΟΥ

Μια φορά ο λύκος κάμανε κολλιγιά με την αλεπού, για να σπείρουνε μαζί.

Αρχίσανε καμιά φορά και σπείρανε. Ήρθε και ο καιρός να θερίσουνε' αλλά που έκαμνε ζέστη, κάψα πολλή και η αλεπού δεν της ερχότανε καλά να θερίζη μέσ' στη λαύρα!

Τι του λέει λοιπόν του λύκου:

- Νικολό, θέρισε συ, που πιο πολύ επιτηδεύεσαι κ' εγώ να πάω να κρατήσω κείνον το βράχο να μην πέση και μας πλακώση.

- Όπως ξέρεις κάμε, της είπε ο Νικολός, και έτσι καθότανε η αλεπού στον ήσκιο και κράταε το βράχο να μην πέση, και ο κουτός ο λύκος εθέριζε.

Μα άκου να δης τι του καμε στο μοίρασμα.

Όταν αλωνίσανε καμιά φορά, βάλανε χώρια το στάρι και χώρια τάχερα. Του είπε τότες η αλεπού:

- Θέλεις να πάρης, Νικολό, εσύ το πολύ το άχερο κ' εγώ το λίγο στάρι ή εγώ το πολύ το άχερο; και ο λύκος θυμότανε την ύστερη κουβέντα και είπε:

- Ας πάρω εγώ το πολύ άχερο!

Και έτσι πήρε η αλεπού το στάρι η πονηρή κι ο λύκος ο κουτός το άχερο. Και στα τελευταία του έλεγε:

- Βλέπεις, Νικολό; εγώ εσένα έβαλα διαλεχτήν, να μην έχης παράπονο' συ διάλεξες το πολύ άχερο. Ε, καλό φάγωμα το άχερο, Νικολό, και του χρόνου.

- Παρομοίως σου, μαργιόλα μου, να είσαι καλά.

_________

Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς ακόμη καλύτερα. Έτσι δεν τελειώνουν τα παραμύθια;

Μα για να είναι καλά τα τελειώματα, ας διαβάζουμε προσεχτικά τους μύθους. Τα πίσω από τις λέξεις που λέγω και στα πιτσιρίκια μου στο σχολείο. Και ξέρετε; Έλαβα μεγάλη χαρά προχτές όταν ένα πρώην πιτσιρίκι και νυν 24 χρονών λεβέντης ως εκεί πάνω και μάλιστα δόκιμος αξιωματικός στον ελληνικό στρατό, αυτό ακριβώς θυμήθηκε από τα χρόνια που μαθήτεψε κοντά μου:

Παράθεση :: [...]ευχαριστώ, για την ικανότητα που μου μεταδώσατε (σε όλους - απλά λίγοι το δεχτήκαν) για πολυεπίπεδη σκέψη, και την ικανότητα γραφής και ομιλίας σε παραπάνω από ένα επίπεδο.[...]

Πέρα όμως από τη χαρά, γιατί αυτή είναι μεγάλη χαρά για το δάσκαλο, να βλέπει το μορφωτικό αγαθό που φτάνει στον προορισμό του και να ολοκληρώνεται η διαδικασία της μάθησης, ομολογώ ότι στάθηκα και σκεφτική σε όσα έλεγα στο πρόσφατο παρελθόν. Συγκεκριμένα για το παιδαγωγικό στιλ και το διδακτικό προφίλ... πώς λαξεύτηκαν εντός μου και σε ποιον τα οφείλω. Όχι, δε θα σταθώ αγνώμων στο Δάσκαλο, σε εκείνον χρωστάω τα μέγιστα. Αλλά, κι εδώ θα θυμηθώ τα λόγια ενός άλλου δασκάλου μου, του αειμνήστου Χρήστου Παίδαρου, τόσο στην Ακαδημία όσο και στο Μαράσλειο αργότερα, και συμπτωματικά αγαπητού φίλου του πατέρα μου από το Ιεροδιδασκαλείο Βελάς. Μας έλεγε λοιπόν ο καλός μας δάσκαλος, στην Παιδαγωγική που ήταν το μάθημά του, πως παρά τις γνώσεις που θα λάβει κατά τη διάρκεια των σπουδών του ο διδάσκαλος, μέσα στην τάξη τελικά θα αναπαράγει το διδακτικό στιλ του δικού του δασκάλου στα χρόνια του δημοτικού.

Μου φαινόταν περίεργη αυτή η πρόταση όταν την πρωτοάκουσα. Σπουδάστρια ακόμη και άπειρη από διδακτική πράξη. Τώρα, με ένα τέταρτο σχεδόν του αιώνα στην "έδρα", δίνω δίκιο μεγάλο σε εκείνο τον ασπρομάλλη και γλυκύτατο καθηγητή της Παιδαγωγικής. Μόνο που καταλαβαίνω ότι η πρόταση αυτή δε λέγει όλη την αλήθεια. Και το καταλαβαίνω αυτό χάρη όχι μόνο στην εμπειρία αλλά και από μια άλλη κουβέντα, του Λιαντίνη αυτή τη φορά.

Μπορεί κανείς να τη βρει στη Γκέμμα, στην 184 σελίδα:

Παράθεση :: ... Το πρόβλημα της πίστης στη ζωή μετά θάνατο στην πιο οξεία μορφή του φανερώνεται στο Νεύτωνα, που ήταν ως το τέλος βαθύς και πιστός χριστιανός. Το Νεύτωνα, ένα από τα καλύτερα μυαλά που γέννησε το ανθρώπινο γένος.

Η μόνη εξήγηση που χωρεί σε τούτη την αποστομωτική απορία είναι να αναγνωρίσει κανείς τη συντριπτική δύναμη της παράδοσης. Όταν σου μάθουν κάτι επίμονα από τη νηπιακή ηλικία και μέσα στην αταβιστική χαραγή και σφυρηλάτηση για δεκάδες γενεές, τότε η δομή αυτή γίνεται θεμελιώδης στην υφή της ύπαρξης και της ουσίας σου. Η κατατύπωση τούτη στη σκέψη, στο χαρακτήρα, στην κοσμοθεωρία σου, γίνεται κάτι σαν κληρονομικός κώδικας. Δεν ξεριζώνεται με τίποτα. Για να το κατορθώσεις, πρέπει να γδάρεις το ίδιο το μυαλό σου. Όπως ο εκδορέας γδέρνει το δέρμα του ζώου. Θα χρειαστεί, δηλαδή, να ανασκάψεις ολόκληρη την ιστορία και τον πολιτισμό.

Και αυτό δεν το μπόρεσε ο Νεύτων, ή ο Πασκάλ. Και τόσα άλλα σεβαστά ονόματα που έμειναν ως το τέλος χριστιανοί.

Και ακόμη, ειδική επίδοση σε ένα δε σημαίνει γενική επίδοση σε όλα. Έκαστος στο είδος του, που λέει ο Λουμίδης. ...

Τι μας λέει εδώ; Και επίτηδες έβαλα μεγαλύτερο απόσπασμα από εκείνο που χρειαζόμουν, για να θυμηθούμε σε τι αναφερόταν ακριβώς η κουβέντα του Λιαντίνη. Μπορεί όμως εκείνος να μίλαγε μόνο για τις θρησκείες, και δη το χριστιανισμό, μα και του Λιαντίνη ο λόγος είναι πολυεπίπεδος, όπως έγραφε παραπάνω ο μαθητής μου. Έτσι, πίσω από την πρώτη ανάγνωση, και τη βιαστική ίσως κατανόηση από την επιφάνεια του λόγου του και μόνο, μπορεί κανείς να σκύψει και να δει μια άλλη βαθύτερη αλήθεια. Την ίδια που έλεγε και ο άλλος δάσκαλός μου, και συνάδελφος του Λιαντίνη στο Μαράσλειο στις αρχές της δεκαετίας του 90, ο Χρήστος Παίδαρος, που χάθηκε πριν χαρεί τη σύνταξή του και πριν προλάβουμε να του εκφράσουμε με την ωριμότητα του σήμερα το ευχαριστώ για όσα μας πρόσφερε.

Ποια είναι αυτή η αλήθεια; Πως πέρα από τη γνώση που αποκτάμε στην ηλικία που η συνείδηση έχει λάβει ολοκληρωμένη μορφή, υπάρχει και η άλλη γνώση που προηγήθηκε σε χρόνο ανύποπτο. Και φώλιασε και καλοφώλιασε μάλιστα στα διαμερίσματα της ψυχής, σε καιρούς που εκεί υπήρχε μεγάλη άπλα. Λίγες οι γνώσεις και ανύπαρκτες οι εμπειρίες.

Λέει το τραγούδι, και έλεγε και ο Λιαντίνης, πώς να κρυφτείς απ' τα παιδιά, έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα... Κι έλεγε ακόμη ο Δάσκαλος ότι μπορείς τα πάντα να διδάξεις σε ένα παιδί. Αρκεί να είναι κατάλληλος ο τρόπος. Να μην το τραυματίσεις.

Και ποιος ο καλύτερος τρόπος από τη γλώσσα των παραμυθιών; Κι αν μάλιστα πρόκειται για παραμύθια που αντλήθηκαν από την πλούσια λαϊκή μας παράδοση; Ε, τότε πρόκειται για καθαρό χρυσάφι. Γιατί στην περίπτωση αυτή όχι μόνο το μέσο είναι άριστο μα και το αντικείμενο της διδασκαλίας φιλτραρισμένο με τη σοφία αιώνων ενός ολόκληρου λαού.

Θυμάμαι, και με θλίβει, πως κάποτε σε έναν άλλο διαδικτυακό χώρο, που θέλησα να μιλήσω για τον Γεώργιο Μέγα, δέχτηκα τον καταιγισμό της κριτικής ενός άλλου μέλους. Πήγε και βρήκε κάποια στοιχεία για την πολιτική του στάση. Και του έσυρε τα εξ αμάξης...

Όχι που τον είχα νονό, μα πραγματικά η κρίση εκείνη υπήρξε άδικη με το μεγάλο αυτό λαογράφο και όχι απλά παραμυθά. Το καταλαβαίνω ακόμη καλύτερα τώρα, το άδικο, που ξαναδιαβάζω τα παραμύθια του για πολλοστή φορά και φέρνω αναγκαστικά στο νου βιώματα και γεγονότα. Και ειδικά τις λυκοφιλίες, που τόνισες κι εσύ, αγαπητή Λουκία. Γιατί γεμάτη είναι η ζωή όλων μας και από τέτοιες φιλίες.

Σημασία όμως έχει η στάση που κρατά ο καθένας μας, η προσωπική του στάση. Και πάλι εδώ το Λιαντίνη θα θυμηθώ:

Από ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ του και τη σελίδα 167:

Παράθεση :: [...] η δημοκρατία του Σόλωνα είναι το πιο τίμιο πολίτευμα που δημιούργησε ο άνθρωπος, γιατί ο κάθε πολίτης της Αθήνας έταξε στην πρώτη γραμμή τη σχέση του με τον εαυτό του σα μερίδιο της φύσης (μοίρα το λέγανε τότε), και σε δεύτερη γραμμή τη σχέση του με τους συμπολίτες σα συμβίωση και αφορμή σύγκρισης.

Με ενδιαφέρει λιγότερο, δηλαδή, αν ο τάδε πολίτης είναι πιο ακουστός από μένα, απ' όσο μ' ενδιαφέρει να με κοιτάξει ευφρόσυνα ένα κορίτσι μέσα στους μπαχτσέδες, ή να κοιτάξω λυπημένα ένα άστρο που βασιλεύει και να συλλογιστώ ότι έτσι ταχιά θα βασιλέψω κι εγώ.

Αυτή η φρόνιμη ιεράρχηση να προτάξεις τον εαυτό σου σαν ερώτημα υπαρκτικό, και ύστερα να ρωτήσεις τη σχέση σου με τους άλλους, έκαμε τον αθηναίο πολίτη τέλεια αντικειμενικό.

Αξίζει πραγματικά να πιάσει κανείς να διαβάσει ή και να ξαναδιαβάσει ολόκληρο το κεφάλαιο από ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, τη "Σολώνεια και Περίκλεια Δημοκρατία". Μέχρι και τον επίλογο, για την Αρχεδίκη... Όνομα υπαρκτό, όπως αφήνει ο Λιαντίνης να εννοηθεί, αλλά και λογοπαίγνιο ευφυές δικό του με το βασικό και ουσιώδες που θίγει το κεφάλαιο:

Παράθεση :: Έχω την ιδέα πως η ακίνητη πέτρα που πάνω της ακουμπάει η δημοκρατία του Σόλωνα είναι η έννοια της Δίκης.

Αξίζει, λέω, πραγματικά, να διαβάσετε την ιστορία της Αρχεδίκης. Που στάθηκε κόρη, σύζυγος, μάνα και αδερφή τυράννων αλλά "δεν ξιπάστηκε ο νους της από την άτσαλη ύβρη."

Και όπως σημειώνει εδώ ο Λιαντίνης:

Παράθεση :: Που στη δημοκρατία του Σόλωνα η άτσαλη ύβρη ήταν το αντίθετο της σεμνής Δίκης. Όπως αλίμονο! και στο δικό μας υβριστικό καιρό, και σε κάθε καιρό.

Ας πάρουμε με αυτό το φακό να εξετάσουμε το παραμύθι του Λύκου και της Αλεπούς. Αν θέλετε και το προηγούμενο, με τον Κάβουρα και το Φίδι. Δεν είναι μόνο ο λόγος της Σαπφούς Νοταρά που περγελά τον Κάβουρα στη μία περίπτωση και το Λύκο στην άλλη... Είναι και ο λόγος του παραμυθιού, δια στόματος αλεπούς στο δεύτερο παραμύθι:

- Βλέπεις, Νικολό; εγώ εσένα έβαλα διαλεχτήν, να μην έχης παράπονο' συ διάλεξες το πολύ άχερο. Ε, καλό φάγωμα το άχερο, Νικολό, και του χρόνου.

Τι έχουμε εδώ; Μα την έννοια της Δίκης. Που όχι μόνο στα χρόνια του Σόλωνα μα σαν μίτος αόρατος διατρέχει έκτοτε την παράδοση του λαού μας. Γιατί ακόμη και στον αφελή που θα ακούσει το παραμύθι, ακόμη και στο παιδάριο, εντυπώνεται τούτη η κουβέντα, η ειρωνεία της αλεπούς. Αναγκάζει να ξεφύγουμε από την αρχική μας κριτική στάση ως προς την πονηριά της αλεπούς, και να δούμε και το φταίξιμο του ίδιου του λύκου. Όπως ακριβώς το εξασκημένο μάτι της Λουκίας είδε στο πρώτο παραμύθι το λάθος του Κάβουρα. Και όπως και οι παροιμίες του λαού επισημαίνουν σοφά:

"Όποιος ανοίγει το λάκο το άλλου πέφτει ο ίδιος μέσα."

Θα μου πεις... η αλεπού στη περίπτωση αυτή έμεινε ατιμώρητη. Σωστά... Μα εδώ δεν έχει σημασία η αλεπού. Όπως δεν είχε σημασία και στη δημοκρατία του Σόλωνα ο άλλος πολίτης. Ο πρωταγωνιστής του μύθου είναι ο λύκος. Ή και ο Homo homini lupus, που τον είπαν οι σοφοί αργότερα. Είσαι εσύ κι εγώ. Όχι ο συνάνθρωπος. Που κάθε μέρα ερχόμαστε σε επικοινωνία και συνεργασία με "αλεπούδες". Αλλά στο δικό μας χέρι είναι αν θα πέσουμε στην άτσαλη ύβρη ή, όπως είπε ο Μάρκος Αυρήλιος, είναι δικό μας προσωπικό χρέος το

Τηρείν τον ένδον δαίμονα ανύβριστον και ασινή.
(Να κρατάς το ήθος σου μετρημένο και άβλαβο.)

(Από το Νηφομανή του Λιαντίνη, σελίδα 36)

Λέω λοιπόν πως από το Λιαντίνη έμαθα πολλά. Αμέτρητα. Και συνεχίζω να μαθαίνω. Όμως σε μια εποχή που ακόμη δεν καταλάβαινα τον εαυτό μου, τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ του Μέγα και του λαού μας, χάραξαν ανεξίτηλα πρότυπα συμπεριφοράς στην ψυχή μου. Και το καταλαβαίνω τώρα, που μπήκα στο ηλιοβασίλεμα της ζωής. Πόσα οφείλω και στον ίδιο και τα παραμύθια του. Και τους λύκους και στους κάβουρες και στα φίδια ακόμη, και στις αλεπούδες... Που παρά τη γενικά επικρατούσα αντίληψη πως εκείνα είναι τα αγρίμια, λέω πως στην κοινωνία των ανθρώπων συναντάς την πραγματική ζούγκλα. Μα σημασία δεν έχει αυτό. Σημασία έχει η ψυχούλα μας... Αυτή και μόνο. Σαν εκείνη την αρχαία Αρχεδίκη. Και όχι οι κολλιγιές με τα όποια ζουλάπια του κόσμου τούτου.