Ας γνωρίσουμε τον Τintoretto

Ήταν κι αυτός κάποτε... Ένας άνθρωπος με σάρκα και οστά. Το φωτεινό του διάστημα ανέτειλε στη Βενετία στα 1518. Κοντεύουν πια πεντακόσια χρόνια από τότε... Έδυσε ακριβώς σαν σήμερα, 31 Μαΐου του 1594. Στα 76 του χρόνια. Τρία τέταρτα του αιώνα. Τι ημπορεί ένας άνθρωπος να προκάμει σε τρία τέταρτα του αιώνα; Μερικοί ίσως και τίποτε άξιο λόγου και ειδικά τόσους αιώνες μετά. Κι άλλοι, σαν τον άνθρωπό μας, καταφέρνουν να αφήσουν χνάρι βαθύ.

Μιλάμε για τον Tintoretto. Έτσι τον κράτησε η ιστορία στα μεγάλα κιτάπια της, στα κιτάπια που καταγράφει τους σπουδαίους ζωγράφους. Γιατί ζωγράφος υπήρξε ο άνθρωπός μας. Αν και τον κατηγόρησαν πως ζωγράφιζε με σκούπα!!! Ίσως γι' αυτό και τον κατέγραψαν ως Tintoretto και όχι με το αληθινό του όνομα. Jacopo Robusti, αυτό ήταν και με αυτό γεννήθηκε. Γιος ενός βαφέα μεταξωτών υφασμάτων στην πόλη των Δόγηδων. Γιος δηλαδή ενός tintore, έτσι λένε το βαφέα στα ιταλικά. Και tintoretto άλλο δεν είναι από το μικρό βαφόπουλο, κατά πως λέμε ναυτόπουλο, ραφτόπουλο κλπ.

Μπορεί από όνομα να τον αδίκησαν αλλά άδικο θα είναι αν δεν αναφέρουμε πως ο άνθρωπός μας δεν ήταν μόνο όνομα αλλά και ... πράμα! Θέλω να πω ότι δικαίωσε κι εκείνος με τις επιλογές του το προσωνύμιο και όσα του καταλόγισαν για σκούπες! Ο Τιντορέτο έμεινε στην ιστορία της ζωγραφικής ως εκείνος που έτρεχε να προλάβει, να προκάμει, να ζωγραφίσει όσο πιο πολλά μπορούσε. Ένας Βέγγος θα λέγαμε της ζωγραφικής! Έτσι θα μπορούσαμε να τον φανταστούμε με όσα διαβάσαμε για εκείνον. Ώρα όμως να τον γνωρίσουμε για να μην τον συνδέσουμε άθελά μας και με το πρόσωπο του πολυαγαπημένου μας Θανάση:



Για δες τον... Μέσα σε ένα φόντο κατάμαυρο, δες πόσο φωτεινή προβάλλει η μορφή του! Μια κηλίδα φως μες στο σκοτάδι. Αυτό ακριβώς υπήρξε και το κύριο γνώρισμα της ζωγραφικής του. Ένα παιγνίδι φωτός που επικάθεται πάνω σε φόντο σκούρο. Η περίφημη τεχνική chiaroscuro.

Ας δούμε έναν ακόμη πίνακά του για να το καταλάβουμε καλύτερα:



Ο πίνακας παριστάνει τον Άγιο Ρόκκο στο θεραπευτήριο της Acquapendente. Χρονολογία κατασκευής το 1549. Ο ζωγράφος μας έχει μόλις περάσει τα τριάντα. Είναι όμως κιόλας γνωστός στους κύκλους της Βενετίας και καταξιωμένος. Διότι δεν έμεινε να παίζει με τους κουβάδες του πατέρα του μέχρι να βγάλει μουστάκι και βλέπουμε μετά... Από πολύ νωρίς πήρε μαθήματα ζωγραφικής από έναν κορυφαίο δάσκαλο του είδους, το μεγάλο Tiziano Vecellio. Τόσο νωρίς που στα είκοσί του πρόλαβε με την ισχυρογνωμοσύνη που τον διέκρινε να έρθει σε σύγκρουση με το δάσκαλο και να ανοίξει δικό του ανεξάρτητο εργαστήριο!

Στα χρόνια που ακολούθησαν δεν έμεινε ποτέ χωρίς δουλειά. Του προσάπτουν μάλιστα πως δε δίσταζε να μετέρχεται και μπαγαποντιές για να μη μένει ποτέ χωρίς παραγγελίες. Μία τέτοια μπαγαποντιά τον έχωσε και στη Σχολή του Αγίου Ρόκκου στη Βενετία, όπου και έμεινε ζωγραφίζοντας 23 ολόκληρα χρόνια!

Ας επανέλθουμε όμως στον πίνακα με τον Άγιο Ρόκκο που θεραπεύει λεπρούς... Και να σημειώσουμε πως άλλο ο Άγιος και άλλο η Σχολή. Αν και αυτό είναι ένα θέμα βαθύ που αξίζει κανείς να ασχοληθεί ιδιαίτερα μαζί του...

Το βάθος του πίνακα είναι ένα μαύρο κατάμαυρο πράγμα. Με τέτοιο μαύρο λέγεται πως ο Τιντορέτο έβαφε πρώτα πρώτα τον κάθε καινούριο πίνακα και μετά άρχιζε να προσθέτει τα φωτεινά "εξωτερικά" αντικείμενα. Μέθοδος που δε βοηθά καθόλου στη διατήρηση των πινάκων του...

Το φως στο συγκεκριμένο πίνακα μοιάζει να πηγάζει από το φωτοστέφανο του αγίου, στο κέντρο. Για δείτε το κεφάλι του. Δε μοιάζει με ήλιο; Ένα φως που σκορπίζεται στις μορφές των δυστυχισμένων λεπρών τριγύρω του... Ταυτόχρονα υπάρχει και η κόντρα από ένα άλλο φως. Αυτό ξεκινά από το μέρος που στέκεται ο θεατής και είναι ένα άρρωστο κιτρινιάρικο φως που ενισχύει την τραγικότητα της σκηνής. ( 1 )

Ας δούμε έναν ακόμη πίνακα του ζωγράφου με παρόμοια χαρακτηριστικά:



Οι εικονιζόμενοι, θα το καταλάβατε ήδη από το μήλο, είναι το διάσημο ζευγάρι που έφαγαν από το δέντρο της γνώσης... Έχοντας κι εμείς εις γνώση τις ερμηνείες για το δεντράκι αυτό, βρίσκουμε έξοχο για μία ακόμη φορά το παιγνίδι της σκιάς με το φως από τα χέρια του Τιντορέτο. Το ίδιο ισχύει και για την οικονομία των μορφών και τη συνολική σύνθεση του πίνακα. Θεωρείται και είναι ένα από τα αριστουργήματά του.

Μπορεί κανείς να επισκεφθεί τον ειδικά αφιερωμένο στον Τιντορέτο χώρο στο διαδίκτυο και να θαυμάσει δεκάδες πίνακες του ζωγράφου:

http://www.jacopotintoretto.org/

_____________

ΣΧΟΛΙΑ

1. Η ανάλυση βασίζεται σε όσα αναφέρει η Δ. Λιαντίνη στο βιβλίο της Η ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΡΟΚΚΟΥ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ, σελ. 47

Στα 76 του...

Σου είπα πως αυτά τα εβδομήντα κάτι δε μου αρέσουν καθόλου, ε; Αυτό όμως είναι τελείως προσωπικό... κι εσύ εδώ μιλάς για τον Τιντορέτο. Άσχετο, ε;

Φταίω όμως εγώ που θα προσέξω εκείνο το σημείο για τον άγιο Ρόκκο;

Ο Τιντορέτο έδεσε τη ζωή του στενά με τον Ρόκκο και τη σχολή του Ρόκκου. Σήμερα αυτή η σχολή είναι μουσείο και μπορεί όποιος θέλει να την επισκεφθεί.

Όποιος θέλει...

Δεν είχα προσέξει ότι ο Τιντορέτο πέθανε στις 31 του Μάη. Να λοιπόν που έτσι έγινε. Κι εγώ θέλω δε θέλω θυμάμαι πράγματα που θέλω να ξεχάσω. Και ας μην έγιναν όλα Μάιο. Ο Ρόκκος φταίει. (Γιατί με δύο κ; Πιο σωστό δεν είναι με ένα; )

Έστω και αν Ρόκος σημαίνει λέει κόκκινος... ή μάλλον έτσι νόμιζαν στα χρόνια του μεσαίωνα, με αποτέλεσμα να τον συνδέσουν με τη θεραπεία του λοιμού, της φοβερής αρρώστιας που άφηνε κόκκινα σημάδια στους μηρούς των θυμάτων... Δεισιδαιμονίες; Σαφώς και είναι δεισιδαιμονίες.

Εγώ βέβαια λατινικά δε γνωρίζω για να δικαιολογήσω ή όχι τη λατινική ρίζα που εξηγεί το Ρόκο ως κόκκινο. Rubeus... εντάξει, αυτό θυμίζει το ρουμπίνι. Αλλά από rubeus πώς παράγεται ο Rocco;;; Ιδέα δεν έχω. Ρουμπίνι και ρουμπινής. Καμία σχέση με το ρουμπινέ (είναι γαλλικός αυτός) ούτε και με τη ρούμπα που είναι μεν χορός κουβανέζικος αλλά δάνειο από την αγγλική ως λέξη...

Από κει και πέρα είναι ιδιαιτέρως αξιοπρόσεκτο το θέμα με τα οστά αυτού του αγίου. Τα έκλεψαν λέει, για να τα βάλουν στο ναό που ήθελαν να του χτίσουν εκείνοι που είχαν ιδρύσει τη σχολή του Αγίου Ρόκου... Όταν όμως κλέβεις οστά, προκύπτει και ζήτημα γνησιότητας... Εκείνη τη μακρινή εποχή το DNA δεν είχε ακόμη ανακαλυφθεί. Έτσι κατέφυγαν σε άλλες μεθόδους. Έψαξαν λέει στα οστά του σημάδια από το λοιμό που είχε και ο ίδιος περάσει - βοηθώντας τόσους και τόσους που είχαν την αρρώστια, κόλλησε και ο ίδιος στο τέλος...

Πραγματικά έμεινα σκεπτική να διαβάζω στο βιβλίο της Διοτίμας Λιαντίνη τη σχετική περιγραφή. Πώς ο πατριάρχης Maffeo Girardi εξέτασε το "σώμα" του αγίου προκειμένου να διαπιστώσει την αυθεντικότητά του. Και πιο πολύ τη φράση που παραθέτει η συγγραφέας ως σχόλιο:

"Το γεγονός αυτό σήμερα φυσικά δεν αποτελεί απόδειξη της αυθεντικότητας των λειψάνων, αφού ήδη εκείνη την εποχή ήταν γνωστό ότι οι ουλές που άφηνε ο λοιμός ήταν επιδερμικές και δεν διείσδυαν στα κόκαλα. Όμως το σημάδι αυτό κρίθηκε τότε ως στοιχείο γνησιότητας του αγίου."

Κοίτα να δεις τρέλα με τα κόκαλα ακόμη κι εκείνη τη μακρινή εποχή... Η εποχή ήταν Μάιος και πάλι. Του 1485... Και αφού λέει ο πατριάρχης βεβαιώθηκε πως είναι τα αυθεντικά οστά, έδωσε την άδεια να οικοδομήσει η αδελφότητα της Σχολής του Αγίου Ρόκκου νέα εκκλησία ώστε να φυλάξει εκεί τα οστά του αγίου.

Αργότερα δίπλα στην εκκλησία - που ολοκληρώθηκε το 1508 - άρχισε η ανέγερση του μεγαλοπρεπούς κτιρίου της Scuola Grande di San Rocco. εν έτει 1517. Ο Τιντορέτο μας ήταν τότε ακόμη αγέννητος. Γεννήθηκε θυμίζω στα 1518, δηλαδή ένα χρόνο μετά την έναρξη των εργασιών. Το βρίσκω πράγματι μαγικό. Μοιάζει αόρατες δυνάμεις να ετοίμαζαν το κτίριο που εκείνος δεκαετίες αργότερα με τα χεράκια του θα στόλιζε και θα το έφτιαχνε αθάνατο μουσείο της ζωγραφικής του. Γιατί αυτό ακριβώς είναι σήμερα το κτίριο της σχολής, ένα μουσείο της ζωγραφικής του Τιντορέτο, "ένα είδος πινακοθήκης και ζωγραφικής ακαδημίας που είναι αφιερωμένη στην τέχνη του μεγάλου Βενετσιάνου δημιουργού", όπως σημειώνει η Διοτίμα Λιαντίνη και που έχει μελετήσει σε βάθος το συγκεκριμένο μνημείο και το έχει κατ' επανάληψη επισκεφθεί, είτε μόνη είτε με τους φοιτητές της.

Αξίζει κανείς να μελετήσει το βιβλίο της, ειδικά αν πρόκειται να επισκεφθεί τη Βενετία. Έτσι θα μπορεί πραγματικά να απολαύσει όσα εκεί θα δει.

Θα συμφωνήσω πως ο Tintoretto έδεσε στενά τη ζωή του με τη Σχολή του Αγίου Ρόκκου αλλά δεν είναι και ταυτόσημη όλη η δημιουργία του με όσα εκεί μπορούμε να δούμε. Μην ξεχνάμε ότι παρά τα 23 χρόνια που ανάλωσε εκεί, μιλάμε για ένα άνθρωπο που ζωγράφιζε ακατάπαυστα τουλάχιστον για 56 χρόνια, από τα 20 που άνοιξε το δικό του εργαστήριο και ως το θάνατό του. Σίγουρα βέβαια ζωγράφιζε και πριν...

Για να αποδείξω και έμπρακτα ότι δεν τον χαρακτηρίζουν μόνο τα έργα στη Σχολή του Αγίου Ρόκκου, παραθέτω τον ακόλουθο πίνακά του:


Αριάδνη φυσικά. Θα την αναγνωρίσατε από το στέμμα που η Αφροδίτη της αποθέτει στα μαλλάκια. Στέμμα από αστέρια. Γκέμμα πες...