Πασχαλινές διακοπές σημαίνουν Παπαδιαμάντης!

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης με τον φίλο του Γιάννη Βλαχογιάννη, στη Δεξαμενή το 1908

"Ο Ιακώβ ωδύρετο του Ιωσήφ την στέρησιν, και ο γενναίος εκάθητο άρματι, ως βασιλεύς τιμώμενος".

Τοιαύτα ψάλλει σήμερον η Αγία του Χριστού Εκκλησία μνείαν ποιουμένη του παρά των ιδίων αυτού αδελφών πωληθέντος Ιωσήφ του Παγκάλου, ου παθητικωτάτη η ιστορία εν ταις Ιεραίς Γραφαίς.

"Ο Θεός ελεήσαι σε, τέκνον", είπεν ο Ιωσήφ, άγνωστος εισέτι, προς τον ομοθαλή αυτού αδελφόν Βενιαμίν. Τούτ' αυτό μοι φαίνεται επαναλαμβάνει σήμερον και η αρχαία άμεμπτος Εκκλησία προς τους σημερινούς ανίπτους και αμυήτους λειτουργούς αυτής. "Ο Θεός ελεήσαι σε, τέκνον"...

Αλλά και της ξηρανθείσης συκής η ιστορία έπρεπε να παραδειγματίση πάντας ημάς, κληρικούς και λαϊκούς, αν όχι όπως "ποιήσωμεν καρπούς αξίους της μετανοίας", τουλάχιστον, όπως προσεκτικώτερον και ευλαβέστερον δρέπωμεν τα σεμνοπρεπέστατα άνθη της ιεράς λατρείας εν ταις ημέραις της Μεγάλης Εβδομάδος. Τω όντι δε αν υπάρχη τι λυπηρότερον, τολμώ ειπείν, της άκρας περί τα θρησκευτικά πράγματα ψυχρότητος, ήτις επικρατεί εν Αθήναις, τούτο είναι η επίπλαστος και τυπική ευλάβεια, η άνευ τάξεως και κόσμου συρροή πολλού πλήθους εις τους ιερούς ναούς, κατά την εβδομάδα ταύτην και μόνην, ήτις έμεινεν ως μόνη ορθή διαμαρτύρησις και αντίφασις άμα της διαγωγής ημών των Ορθοδόξων χριστιανών λεγομένων. Το κατ' εμέ, λογικωτέρους θεωρώ τους libres penseurs* εν τη Εσπερία, τους διαρρήξαντας απλώς και καθαρώς πάσαν μετά της Εκκλησίας σχέσιν και συνάφειαν, ή ημάς αυτούς, οίτινες εξακολουθούμεν να πιθηκίζωμεν τα της χριστιανικής λατρείας άνευ πίστεως και χρηστού συνειδότος.

Από της σήμερον δε άρχεται αναγινωσκομένη εν ταις Προηγιασμέναις και η βίβλος του Ιώβ, η μεγαλοπρεπέστατη αύτη εποποιϊα, η εμποιούσα ρίγος και κατάνυξιν μετά θαυμασμού εις τους αναγινώσκοντες. Ανέγνωτέ ποτε την σκηνήν των αγγέλων και του Σατάν παρά τω Θεώ, και παρεβάλετε ταύτα προς τα του Δάντου, του Μίλτωνος και του Γκαίτε, και προς παν ό,τι υψηλότερον έχει η νεωτέρα ποίησις; "Πόθεν ήκεις συ;" ερωτά ο Ύψιστος τον Εωσφόρον. "Διελθών την υπ' ουρανόν, και εμπεριπατήσας την σύμπασαν, πάρειμι", απαντά θρασέως ο αρχηγός της κακίας. "Είδες, είπεν ο Κύριος, άνθρωπον ως τον θεράποντά μου Ιώβ, άμεμπτον, δίκαιον, αληθινόν, θεοσεβή, απεχόμενον παντός πονηρού πράγματος;" Και πάλιν ο διάβολος θρασύνεται: "Μη δωρεάν Ιώβ σέβεται τον Θεόν;

Σύ τα έργα των χειρών αυτού ευλόγησας, και τα κτήνη αυτού επλήθυνας επί της γης. Και είπεν ο Κύριος τω διαβόλω: Ιδού πάντα όσα έστιν αυτώ, εν τη χειρί σου δίδωμι· αλλ' αυτού μη άψη".

Μόλις εξήλθεν ο διάβολος από προσώπου Κυρίου, και ιδού αγγελιοφόρος έρχεται προς τον Ιώβ, απαγγέλλων την αρπαγήν των βοών και των όνων, και την σφαγήν των βοσκών "και εσώθην εγώ μόνος και ήλθον του απαγγείλαί σοι". Έτι αυτού λαλούντος, ήλθεν έτερος άγγελος: "Πυρ εκ του ουρανού έπεσε, και κατέκαυσε τα πρόβατα και κατέφαγε τους ποιμένας". Τρίτος άγγελος αγγέλλει την διαρπαγήν των καμήλων, και τέταρτος τον εκ του σεισμού θάνατον των υιών και των θυγατέρων του Ιώβ. Ταύτα ακούσας ο πολύαθλος, αναστάς, διέρρηξε τα ιμάτια αυτού, και εκείρατο την κόμην, και πεσών χαμαί προσεκύνησε, και είπε το πολυθρύλητον εκείνο:

"Γυμνός εξήλθον εκ κοιλίας μητρός μου, γυμνός και απελεύσομαι· ο Κύριος έδωκεν, ο Κύριος αφείλατο· ως τω Κυρίω έδοξεν, ούτω και εγένετο. Είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον". Αλλά το συμπέρασμα του ιερού βιβλίου, υψηλόν και παρήγορον, έχει ως εξής: "Ευλόγησε Κύριος τα έσχατα Ιώβ μάλλον ή τα πρώτα, και εγένοντο τα πρόβατα αυτού μύρια τετρακισχίλια, κάμηλοι εξακισχίλιαι, ζεύγη βοών χίλια, όνοι θήλειαι νομάδες χίλιαι. Γεννώνται δε αυτώ υιοί επτά και θυγατέρες τρεις. Και ετελεύτησεν Ιώβ πρεσβύτερος και πλήρης ημερών. Γέγραπται δε πάλιν αναστήσεσθαι αυτόν". Ως τύπον άρα του Κυρίου, του παθόντος και αναστάντος, προβάλλεται αυτόν η Αγία του Θεού Εκκλησία.

Εν τω Νυμφίω της χθες εσπέρας, όστις είναι ο Όρθρος της σήμερον Μ. Δευτέρας, ψάλλεται δε αφ' εσπέρας κατ' οικονομίαν και συγκατάβασιν, συμφώνως τω νέω Τυπικώ, μελωδικώτατα είναι πλην του τροπαρίου (Ιδού ο Νυμφίος) τα Καθίσματα (τον Νυμφίον, αδελφοί), το Εξαποστειλάριον (τον Νυμφώνά σου βλέπω) και τα ιδιόμελα των Αίνων και Αποστίχων (Ερχόμενος ο Κύριος). Τέλειον δε υπό φιλολογικήν και καλλιτεχνικήν έποψιν είναι το τριώδιον του ιερού Κοσμά (Τω την άβατον), ενός των δοκιμωτάτων ποιητών της Εκκλησίας, και εκ της σειράς του τριωδίου διαπρέπει πάλιν ο ειρμός της Η' ωδής: "Έφριξε παίδων ευαγών, το ομόστολον ψυχής άσπιλον σώμα, και είξε το τραφέν, εν απείρω ύλη, ακάματον πυρ, αειζώου δε εκμαρανθείσης φλογός, διαιωνίζων ύμνος ανεμέλπετο:

Τον Κύριον πάντα τα έργα υμνείτε, και υπερυψούτε, εις πάντας τους αιώνας".

Από της εσπέρας ταύτης παύουσι τα Μεγάλα Απόδειπνα εν ταις εκκλησίαις, ήτοι σώνεται το Κύριε των Δυνάμεων, παύουσιν αι μετάνοιαι, και αναγινώσκεται απόψε το Μικρόν Απόδειπνον "Ανώγεων εστρωμένον", ποίημα του Αγίου Ανδρέου Κρήτης, όστις εποίησε και τον Μ.Κανόνα, το αριστούργημα τούτο της Ιεράς Μούσης.

Εν τω απόψε ψαλλομένω Όρθρω της Μ.Πέμπτης, η στιχολογία του ιερού Ψαλτηρίου, κατά τα αρχαία Τυπικά, αργεί, ήτοι διακόπτεται από της ημέρας ταύτης μέχρι της Κυριακής του Θωμά. Όθεν και αναγινώσκεται το Ευαγγέλιον, ιστορούν την παράδοσιν των φρικτών μυστηρίων εν τω Δείπνω, ευθύς μετά το τέλος του αργού τροπαρίου, "Ότε οι ένδοξοι Μαθηταί", δεν μεσολαβούσι δηλ. Καθίσματα ψαλτά, άτινα ουδέν άλλο είναι ή μεταβατικός τρόπος και ανάπαυσις των χύμα λεγομένων Καθισμάτων του Ψαλτηρίου. Μετά δε την συμπλήρωσιν του ιερού Ευαγγελίου, αρχόμεθα του Κανόνος.

Ιστέον δε, ότι πρώτην φοράν τη Μεγάλη Πέμπτη λέγεται, εν τη Μεγάλη Εβδομάδα, πλήρης και τέλειος Κανών. Μέχρι τούδε είχομεν απλούν τριώδιον. Σημειούμεν δε χάριν των αγνοούντων, ότι πας Κανών σύγκειται εξ εννέα ωδών, τα δε τριώδια, κλάσματα Κανόνος όντα, επεκράτησε να ψάλλωνται πένθους ένεκα κατά την Μ.Τεσσαρακοστήν, όθεν και ωνομάσθη Τριώδιον όλη η περίοδος, καθ' ην ψάλλονται ταύτα.

Εκ δε των εννέα ωδών αι μεν οκτώ ανήκουσιν εις την Παλαιάν, η δε ενάτη και μόνη εις την Καινήν Διαθήκην. Εκ των οκτώ, η α' είναι εις ανάμνησιν της εξόδου και της διαβάσεως της Ερυθράς, η β', παραλειπομένη συνήθως, πλην εν τοις άγαν κατανυκτικοίς ως εν τω Μ. Κανόνι, εις ανάμνησιν του Δευτερονομίου, η γ' είναι προσευχή Άννης της μητρός Σαμουήλ, η δ' Αββακούμ του προφήτου, η ε' Ησαϊου, η ς' Ιωνά, η ζ' προσευχή των Τριών Παίδων, η η' ύμνος των αυτών. Η θ' ωδή, της Νέας Διαθήκης, είναι ωδή της Υπεραγίας Θεοτόκου, "Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον", και προσευχή Ζαχαρίου του πατρός του Προδρόμου "Ευλογητός Κύριος, ο Θεός του Ισραήλ". Η κατά Κυριακήν ψαλλομένη Τιμιωτέρα ανήκει εις την θ' ωδήν. Δια τον λόγον τούτον, η Υπεραγία Θεοτόκος και Παρθένος Μαρία τάσσεται πρώτη χρονολογικώς συγγραφεύς της Νέας Διαθήκης.

Σύντομον ανάλυσιν του Κανόνος της Μ. Πέμπτης, εξόχου καλλιτεχνήματος του Αγίου Κοσμά, επισκόπου Μαϊουμά, θετού αδελφού του Αγ. Ιωάννου του Δαμασκηνού, ομοζήλου αυτώ και εφαμίλλου, καλόν νομίζομεν να παραθέσωμεν ενταύθα. Η πρώτη ωδή λαμβάνει την υπόθεσιν εκ του γνωστού κεφαλαίου των Παροιμιών του Σολομώντος, "Η Σοφία ωκοδόμησεν εαυτή οίκον", όθεν και ψάλλει ο ιερός μελωδός: "Η πανταιτία, και παρεκτική ζωής, η άπειρος Σοφία του Θεού, ωκοδόμησε τον οίκον εαυτής, Αγνής εξ απειράνδρου Μητρός". Είτα επιφέρει: "Μυσταγωγούσα φίλους εαυτής, την ψυχοτρόφον ετοιμάζει τράπεζαν, αμβροσίας δε η όντως, Σοφία του Θεού, κιρνά κρατήρα πιστοίς", κτλ. Και πάλιν, "Ακουτισθώμεν πάντες οι πιστοί, συγκαλουμένης υψηλώ κηρύγματι, της εμφύτου και ακτίστου, Σοφίας του Θεού". Εν τη γ' ωδή εξαίρεται η άπειρος οικονομία του Θεού, και εισάγεται ο Χριστός καλών τους πιστούς εις μετάληψιν του Μυστικού Δείπνου. Είτα ψάλλονται τα Καθίσματα. Ιστέον δε ότι πας Κανών διαιρείται εις τρία μέρη, στάσεις λεγόμενα, και εις το διάλειμμα της μεν πρώτης στάσεως ψάλλεται κάθισμα, της δε δευτέρας λέγεται το Κοντάκιον και ο Οίκος μετά του Συναξαριστού. Η δ' ωδή, παθητικωτάτη ούσα, στρέφεται περί τα ρήματα του Χριστού, ά είπεν εν τω Μυστικώ Δείπνω, "Μεθ' υμών, του Πάσχα μετασχείν, τούτου επεθύμησα" και "Γεννήματος αμπέλου δε, πίομαι λοιπόν, ουκέτι μεθ' υμών βιοτεύων, τον Μονογενή επεί με ιλασμόν, ο Πατήρ, εις τον κόσμον απέστειλεν". Εν τη ε' ιστορείται ο ιερός Νιπτήρ: "Η το άσχετον κρατούσα, και υπερώον εν αιθέρι ύδωρ, η αβύσσους χαλινούσα, και θαλάσσας αναχαιτίζουσα, Θεού Σοφία, ύδωρ νιπτήρι βάλλει, πόδας αποπλύνει δε, δούλων δεσπότης". Η ς' ωδή, συντομώτατα και καιριώτατα, αναφέρει τας προς ταπείνωσιν προτροπάς του Χριστού.

Είτα μετά το διάλειμμα άρχεται η ζ' ωδή, εν η εκτίθενται αι περί του προδότου ενδείξεις του Σωτήρος. Το πρώτον μετά τον ειρμόν τροπάριον ταύτης, "Νευστάζων κάραν Ιούδας, κακά προβλέπων", ηρανίσθη ο μελωδός εκ του ομηρικού στίχου της Οδυσσείας:

Το δε τρίτον περιέχει τολμηρόν, αλλά χαριέστατον υπερβατόν. "Μεθ' όστις εμού την χείρα, τρυβλίω βάλη θρασύτητι", αντί, Όστις μετ' εμού την χείρα, κτλ. Η η' ωδή αντιπαραβάλλει ζωηρότατα την πίστην των Αποστόλων, και την εσωτερικήν ανάπαυσιν της συνειδήσεως αυτών,προς την ελεεινότητα του προδότου Ιούδα. "Οι δαιτυμόνες οι μακαριστοί, εν τη Σιών τω λόγω προσκαρτερήσαντες, οι Απόστολοι παρείποντο των ποιμένι ως άρνες", και "Νόμου φιλίας ο δυσώνυμος Ισκαριώτης, γνώμη επιλαθόμενος, ούς ενίψατο ηυτρέπισεν, εις προδοσίαν πόδας", κτλ. Εν τη θ' ωδή, εισάγεται ο Χριστός πρωτοπροσώπως και βροντοφώνως εκφωνών υπεράνθρωπα και ουράνια έπη: "Δημιουργόν ο Πατήρ, προ των αιώνων Σοφίαν, γεννά αρχήν οδών με εις έργα έκτισε". Και είτα: "Ως άνθρωπος υπάρχω, ουσία ου φαντασία, ούτω Θεός, τω τρόπω της αντιδόσεως, η φύσις η ενωθείσά μοι∙ Χριστόν ένα διό με γνώτε", κτλ. και λήγει ο Κανών.

Μετά το Εξαποστειλάριον, "Τον νυμφώνά σου βλέπω", τελευταίαν φοράν αδόμενον απόψε, άρχονται οι Αίνοι εις β' ήχον, "Συντρέχει λοιπόν", "Ιούδας ο παράνομος Κύριε", "Ιούδας ο δούλος και δόλιος" κτλ. Δόξα, "Όν εκήρυξεν αμνόν Ησαϊας". Έπονται τα Απόστιχα. "Σήμερον το πονηρόν συνήχθη συνέδριον", κτε. Δόξα, "Ο τρόπος σου δολιότητος γέμει". Το Και νύν, περιπαθές και κατανυκτικόν, εις ήχ.πλ.α', έχει ως εξής: "Μυσταγωγών σου Κύριε, τους μαθητάς, εδίδασκες λέγων. Ώ φίλοι, οράτε, μηδείς υμάς χωρίση μου φόβος∙ ει γαρ πάσχω, αλλ' υπέρ του κόσμου∙ μη ουν σκανδαλίζεσθε εν εμοί, ου γαρ ήλθον διακονηθήναι, αλλά διακονήσαι, και δούναι την ψυχήν μου, λύτρον υπέρ του κόσμου. Ει ουν υμείς φίλοι μου εστέ, εμέ μιμείσθε∙ ο θέλων πρώτος είναι, έστω έσχατος, ο δεσπότης ως ο διάκονος∙ μείνατε εν εμοί, ίνα βότρυν φέρητε∙ εγώ γαρ ειμι της ζωής η άμπελος".

Το αφιέρωμα της Ελίνας στον Παπαδιαμάντη μου έδωσε την αφορμή να ανατρέξω στο διήγημα του Παπαδιαμάντη Ιερείς των Πόλεων και Ιερείς των χωρίων που έγραψε το 1896. Αναφέρεται σε ένα πραγματικό συνειδητό και άοκνο ιερουργό που με την απεριόριστη καλοσύνη του, την υπερβολική του αφιλοχρηματία, το ακτινοβόλο ιερατικό του ήθος, την ταπείνωσή του, καταξιώθηκε στη συνείδηση του λαού ως Άγιος πολυαγαπημένος και θαυματουργός. Ένα πρότυπο ιερέα, απλό, γνήσιο, αληθινό. Ο πρώτος που δίνει γραπτές μαρτυρίες για τον παπά - Νικόλα είναι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Στα Αθηναϊκά του διηγήματα γράφει για τον ταπεινό ιερέα που γνώρισε στο παρεκκλήσι του Αγίου Ελισαίου, στην Πλάκα, τα όσα έζησε μαζί με τον εξάδελφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, στις ακολουθίες, εσπερινούς, όρθρους και αγρυπνίες, στις οποίες έψαλλαν οι ίδιοι (ο Παπαδιαμάντης ως δεξιός και ο Μωραϊτίδης ως αριστερός ψάλτης). Τον ονομάζει "άξιο λειτουργό του υψίστου" και τον αντιπαραβάλλει με τους "επαγγελματίες ιερείς".

Το εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου, που χρονολογείται στα μέσα του 16ου αιώνα, αποτέλεσε τα χρόνια από το 1885 έως το 1943 «στέκι» λογοτεχνών και λογίων της εποχής. Εκεί εκκλησιάζονταν, εξαιτίας της εμβληματικής μορφής του Παπαδιαμάντη και «εκ περιεργείας», για ν' ακούσουν τη «φωνή γεμάτη ευλάβεια», ο Παύλος Νιρβάνας, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο Γιάννης Βλαχογιάννης, ο Γεράσιμος Βώκος κ.ά.

Ο Παπαδιαμάντης πέθανε το 1911, αλλά οι αγρυπνίες συνεχίστηκαν από τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, ο οποίος το 1925, τέσσερα χρόνια πριν πεθάνει, πρόλαβε και εξέδωσε την Ακολουθία του Αγίου Ελισσαίου. Απ' όσα γράφει στον πρόλογο φαίνεται ότι οι αγρυπνίες ξεκίνησαν γύρω στο 1885 και σύντομα άρχισαν να συμμετέχουν ο ίδιος και ο Παπαδιαμάντης.

ΙΕΡΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΙΕΡΕΙΣ ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ (απόσπασμα). Πρώτη δημοσίευση στο λεύκωμα Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας του 1896, με την υπογραφή Α.Παπαδιαμάντης. Πρώτη αναδημοσίευση στα Άπαντα του ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΑΛΕΤΑ (Ε').

..... "Mεταξύ των υπαρχόντων ιερέων υπάρχουσιν ακόμη πολλοί ενάρετοι και αγαθοί, εις τας πόλεις και εις τα χωρία. Είναι τύποι λαϊκοί, ωφέλιμοι, σεβάσμιοι. Ας μην εκφωνώσι λόγους. Ηξεύρουσιν αυτοί άλλον τρόπον πώς να διδάσκωσι το ποίμνιον.

Γνωρίζω ένα ιερέα εις τας Αθήνας. Είναι ο ταπεινότερος των ιερέων και ο απλοϊκότερος των ανθρώπων. Δια πάσαν ιεροπραξίαν αν του δώσης μίαν δραχμήν ή πενήντα λεπτά ή μίαν δεκάραν, τα παίρνει. Αν δεν του δώσης τίποτε, δεν ζητεί. Διά τρεις δραχμάς εκτελεί ολόκληρον παννύχιον ακολουθίαν. Απόδειπνον, Εσπερινόν, Όρθρον, Ώρας, Λειτουργίαν. Το όλον διαρκεί εννέα ώρας. Αν του δώσης μόνον δύο δραχμάς, δεν παραπονείται.

Κάθε ψυχοχάρτι, φέρον τα μνημονευτέα ονόματα των τεθνεώτων, αφού άπαξ του δώσης, το κρατεί διά πάντοτε. Επί δύο, τρία, τέσσαρα, πέντε έτη εξακολουθεί να μνημονεύη τα ονόματα, δι' είκοσι λεπτά τα οποία του έδωκες εισάπαξ. Εις κάθε προσκομιδήν μνημονεύει δύο ή τρεις χιλιάδας ονόματα. Δεν βαρύνεται ποτέ. Η προσκομιδή παρ' αυτώ διαρκεί δύο ώρας. Η Λειτουργία άλλας δύο. Εις την απόλυσιν της Λειτουργίας, όσα κομμάτια έχει εντός του ιερού, από πρόσφορα ή αρτοκλασίαν, τα μοιράζει όλα εις όσους τύχουν. Δεν κρατεί σχεδόν τίποτε.

Μίαν φοράν έτυχε να χρεωστή μικρόν χρηματικόν ποσόν, και ήθελε να το πληρώση, είχε δέκα ή δεκαπέντε δραχμάς, όλα εις χαλκόν, επί δύο ώρας εμετρούσεν, εμετρούσε και δεν ημπορούσε να τα εύρη πόσα ήσαν. Τέλος είς άλλος χριστιανός έλαβε τον κόπον και του τα εμέτρησεν.

Είναι ολίγον τι βραδύγλωσσος, και περισσότερον αγράμματος. Εις τας ευχάς, τας περισσοτέρας λέξεις τας λέγει ορθάς, εις το Ευαγγέλιον τας περισσοτέρας εσφαλμένας. Θα ειπήτε, διατί η αντίθεσις αυτή; Αλλά τας ευχάς τας ιδίας απαγγέλλει καθ' εκάστην, ενώ την δείνα περικοπήν του Ευαγγελίου θα την αναγνώση άπαξ ή δις ή, το πολύ, τρις του έτους, εξαιρέσει ωρισμένων περικοπών συχνά αλλ' ατάκτως επανερχομένων, ως εις τους Αγιασμούς και τας Παρακλήσεις.

Τα λάθη, όσα κάμνει εις την ανάγνωσιν, είναι πολλάκις κωμικά. Και όμως εξ όλων των ακροατών του, εξ όλου του εκκλησιάσματος, κανείς μας δεν γελά. Διατί; Τον εσυνηθίσαμεν, και μας αρέσει. Είναι αξιαγάπητος. Είναι απλοϊκός και ενάρετος. Είναι άξιος του πρώτου των Μακαρισμών του Σωτήρος .

Τώρα, υποθέσατε δύο υποθέσεις, μίαν αδύνατον, και μίαν δυνατήν, υποθέσατε ότι αυτός ο ίδιος ιερεύς είχεν εξέλθει από ιεροδιδασκαλείον, παλαιόν ή νέον∙ θα είχε διαφοράν επί το βέλτιον;

Θα ήτο πασσαλειμμένος με ολίγα ατελή, κακοχώνευτα και συγκεχυμένα γράμματα, με περισσότερον οίησιν και αξιώσεις. Θα ήτο δια τούτο καλύτερος;...."

0 Παπαδιαμάντης αναφέρεται επίσης και σε άλλο διήγημά του στον Παπα-Νικόλα, αυτή τη φορά ονομαστικά. Γράφει ότι η μικρή Κούλα πέθανε και οι ψάλτες μαζί με τους ιερείς έψαλλον το "δεύτε τελευταίον ασπασμόν" και συνεχίζει λέγοντας χαρακτηριστικά: "Μόνος ο παπα-Νικόλας από τον Άη-Γιάννη του Αγρού, ο Ναξιώτης, εφαίνετο ότι έπιανε χωριστήν ακολουθίαν, εμουρμούριζε μέσα του, και τα όμματά του εφαίνοντο δακρυσμένα. "Τι μουρμουρίζεις παπά;", του είπα από το όπισθεν του στασιδίου, όπου είχεν ακουμβήσει. "Λέγω την ακολουθίαν των νηπίων μέσα μου", είπεν ο παπα-Νικόλας. Εις αυτό το άκακον αρμόζει η ακολουθία των νηπίων".
(Τα Τραγούδια του Θεού, 1908)

ΥΠΟ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΙΚΗΝ ΔΡΥΝ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (1901)

ΕΞΙ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ
ΕΠΤΑ ΝΥΧΤΕΡΙΝΑ ΕΠΤΑΣΤΙΧΑ

ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

Ο ΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΩΡΑΙΑ




Συχνά, στην Κοίμηση του Δειλινού, η ψυχή της έπαιρνε
αντίκρυ απ’τα βουνά μιαν αλαφράδα, μ’ όλο που η
μέρα ήταν σκληρή και η αύριο άγνωστη.

Όμως, όταν σκοτείνιαζε καλά κι έβγαινε του παπά το
χέρι πάνω από το κηπάκι των νεκρών, Εκείνη

Μόνη της, Όρθια, με τα λιγοστά της νύχτας κατοικίδια
-το φύσημα της δεντρολιβανιάς και την αθάλη του
καπνού από τα καμίνια - στης θαλάσσης την έμπαση
αγρυπνούσε

Αλλιώς ωραία!

Λόγια μόλις των κυμάτων ή μισομαντεμένα σ’ένα θρόι-
σμα, κι άλλα που μοιάζουν των αποθαμένων κι αλα-
φιάζονται μέσα στα κυπαρίσσια, σαν παράξενα ζώ-
δια, τη μαγνητική δορυφορώντας κεφαλή της άναβαν.
Και μία

Καθαρότη απίστευτη άφηνε, σε μέγα βάθος μέσα της, το
αληθινό τοπίο να φανεί,

΄Οπου, σιμά στον ποταμό, παλεύανε τον Άγγελο οι μαύ-
ροι ανθρώποι, δείχνοντας με ποιον τρόπο γεννιέται η
ομορφιά

΄Η αυτό που εμείς, αλλιώς, το λέμε δάκρυ.

....................................

Μονομιάς, η σκια της χελιδόνας θέρισε τα βλέμματα
των νοσταλγών της: Μεσημέρι.

Άδραξε μυτερό χαλίκι, κι αργά, με δεξιοσύνη, ο ήλιος,
πάνω απ’ τον ώμο της Κόρης του Ευθυδίκου, χάραξε
τα πτερύγια των ζεφύρων.

.....................................

ΕΦΤΑ ΜΕΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ

ΚΥΡΙΑΚΗ.- Πρωί, στο Ναό του Μοσχοφόρου. Λέω: να
γίνει αληθινή σα δέντρο η ωραία Μυρτώ. Και τ’ αρνά-
κι της, κοιτάζοντας ίσια στα μάτια το δολοφόνο μου,
για μια στιγμή, να τιμωρήσει το πικρότατο μέλλον.

ΔΕΥΤΕΡΑ. - Παρουσία χλόης και νερού στα πόδια μου.
Που θα πει πως υπάρχω. Πριν ή μετά το βλέμμα που
θα μ’απολιθώσει, το δεξί χέρι ψηλά κρατώντας ένα
πελώριο γαλάζιο Στάχυ. Για να ιδρύσω τα Νέα Ζώ-
δια.

ΤΡΙΤΗ. - Έξοδος των αριθμών. Πάλη του 1 με το 9 σε
μια παραλία πανέρημη, γεμάτη μαύρα βότσαλα, φύ-
κια σωρούς, μεγάλες ραχοκοκαλιές θηρίων στα βρά-
χια.

Τα δυο παλιά κι αγαπημένα μου άλογα, χρεμετίζοντας
όρθια πάνω από τους ατμούς που ανεβάζει το θειάφι
της θαλάσσης.

ΤΕΤΑΡΤΗ. - Από την άλλη μεριά του Κεραυνού. Το κα-
μένο χέρι που θα ξαναβλαστήσει. Να ισιώσει τις πτυ-
χές του κόσμου.

ΠΕΜΠΤΗ. - Ανοιχτή θύρα. Σκαλοπάτια πέτρινα, κεφαλές
από γεράνια, και πιο πέρα στέγες διάφανες, χαρταετοί,
τρίμματα χοχλιδιών στον ήλιο. Ένας τράγος μηρυ-
κάζει αργά τους αιώνες, κι ο καπνός, γαλήνιος, ανε-
βαίνει μεσ’ από τα κέρατα.

Την ώρα που κρυφά, στην πίσω αυλή, φιλιέται η κόρη
του περιβολάρη, κι από την πολλή αγαλλίαση μια
γλάστρα πέφτει και τσακίζεται.
Α, να σώσω αυτόν τον ήχο!

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ. _ “Της Μεταμορφώσεως” των γυναικών
που αγάπησα χωρίς ελπίδα: Ηχώ: Μα-ρί-νααα! Ε-
λέ-νηηη! Κάθε χτύπος καμπάνας, κι από μια πασχα-
λιά στην αγκαλιά μου. Ύστερα φως παράξενο, και
δύο ανόμοια περιστέρια που με τραβούν ψηλά σ’ένα
μεγάλο κισσοστολισμένο σπίτι.

ΣΑΒΒΑΤΟ. - Κυπαρίσσι από το σόι μου, που το κόβουν
άντρες βλοσυροί και αμίλητοι: γι’αρρεβώνα ή θάνα-
το. Σκάβουν το χώμα γύρω και το ραντίζουν με γα-
ρυφαλλόνερο.

Έχοντας εγώ κιόλας απαγγείλει τα λόγια που απο-
μαγνητίζουν το άπειρο!

Του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη

«–Και τα κουνούπια πως να ηύραν τρόπον κ’ εσώθηκαν εις την Κιβωτόν; Κ’ η μυίγα; και τα μυιγαράκια; κ’ οι μουσίτσες;

–Και τα μικρόβια;

Αι δύο κυρίαι είχαν τον λόγον. Η πρώτη, ευτραφής, μεγαλόσωμος, και καλοκαμωμένη, όσο εφαίνετο υπό τας ακτίνας της σελήνης, μέσω του δένδρου, Και υπό το φως ενός φανού επί χαμηλού στύλου, έξωθεν του εξοχικού καφενείου, ήτο σύζυγος του παρακαθημένου αυτή υπερμεσήλικος κυρίου με την γενειάδα, όστις ήτο επαρχιώτης πολιτευόμενος. Η άλλη, νεαρά ακόμη, άγαμος, ήτο εν ενεργεία δασκάλα. Εις γνώριμός των, νεαρός κύριος, συνεπλήρου την τετράδα. Είχαν πίει τον καφέν των, την θερινήν εκείνην νύκτα, και ανεψύχοντο.

–Κι ο ψύλλος τάχα που να ετρύπωσε, και κατώρθωσε να γλυτώση; είπεν η δασκάλα.

–Δεν αμφιβάλλω ότι στην κάλτσα της Νώενας θα εχώθη, απήντησεν η μεγαλόσωμος.

Όλοι εκάγχασαν.

–Μα η ψείρα;

–Ω, η ψείρα; Χωρίς άλλο θα εκόλλησε στην γενειάδα του Νώε.

Ο γηραιός κύριος ακουσίως έψαυσε την γενειάδα του.

Εις ένα όμιλον αντικρινόν εκάθηντο τρεις λιμοκοντόροι. Οι δύο μόνον εφορούσαν στενά. Ο τρίτος, αμύστακος ακόμη, εφορούσε κομψά ρασάκια, και είχε την κοτσίδα του οπίσω δεμένην εις την μέσην με κορδέλαν. Ίσως ήτο Ριζαρείτης.

Κατά σύμπτωσιν, κ’ εκεί η ομιλία ήτο σχετική με την Παλαιάν Διαθήκην. Οι τρεις νέοι ωμιλούσαν εν εξάψει, κ’ εφαίνοντο ότι είχαν δειπνήσει εν αφθονία.

–Και τίνος τα πουλάς αυτά, βρε;... Πως μίλησεν η γαϊδάρα του Βαρλαάμ; Τίνος τα πουλάς αυτά, βρε;

Το βρε ο Ριζαρείτης το απηύθυνε βεβαίως εις τον αόρατον και απρόσωπον (τον) διευθυντήν συντάκτην της Ιεράς Γραφής, προς τον οποίον απέστρεφε ρητορικώς τον λόγον. Ίσως εις τον προφήτην Μωϋσέα.

–Τίνος τα πουλάς αυτά, επανέλαβε και τρίτην φοράν.

Ο νεαρός κύριος του γείτονος ομίλου, αν κ’ εγέλασε με τας ελαφράς ευφυολογίας των δύο γυναικών, φαίνεται ότι δεν ευηρεστήθη από την βαναυσότητα του μικρού ρασοφόρου. Και αποτεινόμενος προς την ιδίαν ομάδα του, αρκετά μεγαλοφώνως ώστε ν’ ακούεται και από τους γείτονας, είπε:

–Τίνος τα πουλά; ...Μ’ αυτά τα πράγματα, είναι είκοσιν αιώνες τώρα, εξακολουθούν να πουλούνται εις εκατομμύρια ανθρώπων, και μάλιστα αι Βιβλικαί Εταιρείαι τα πουλούν μεταφρασμένα εις τριακόσιες τόσες γλώσσες... Κ’ έπειτα, εκείνος που τα πουλά, ως θαύμα ζητεί να τα πουλήση και όχι ως κοινόν τι και σύνηθες. Ουδέ βιάζει κανένα να το πιστεύση.

–Και δεν είναι και πολύ παράξενο αν ωμίλησε μίαν φοράν η γαϊδάρα, είπεν ακάκως ο γηραιός κύριος. Πόσοι γαϊδάροι και γαϊδάρες πόσες μιλούν!

–Ας τ’ αφήσουμε αυτό, είπεν ο νέος. Μα ιδέτε πόσον καλά ο νεαρός αυτός ρασοφόρος μανθάνει τα «ιερά γράμματα», αφού τον Βαλαάμ, τον μάντιν, που έζησε χίλια χρόνια προ Χριστού, τον κάνει Βαρλαάμ, τον αιρετικόν της 13ης μετά Χριστόν εκατονταετηρίδος... Και το κάτω-κάτω, κύριε, επέφερεν οιονεί αποστρέφων τον λόγον προς τον Ριζαρείτην, αφού δεν σ’ αρέσει, κύριε, η Θρησκεία και το ιερατικόν στάδιον, διατί φορείς ράσα, και διατί οι φιλόστοργοι γονείς σου σε στέλνουν να φοιτάς εις την Ριζάρειον; Έως πότε θα είμεθα αχαρακτήριστοι Γραικύλοι; ».

Ο Παπαδιαμάντης δια χειρός Κόντογλου

Την διήγησιν ταύτην ήκουσα εκ στόματος της κυρα-Ρήνης Ελευθέραινας, του ποτέ Ροδίτη, σεβασμίας γερόντισσας Αθηναίας.

Είχαμε ένα χρόνο στεφανωμένοι με τον μπαρμπα-Λευθέρη, αυτόν που βλέπεις, και όλον τον χρόνον δεν έπαυσε να είναι άρρωστος. Σου έχω ειπεί πώς με είχεν ελκύσει με τα χάδια του, ενώ ήτον αυτός τριαντάρης, κι εγώ ήμουν δώδεκα χρονών τρελοκόριτσο, που να μην πήγαινα παραπάνω.

Σαν ήτον άρρωστος, ένα χρόνο και παραπάνω δεν του έλειπεν ο πυρετός, όλη η γειτονιά, και οι συγγένισσές μου, και οι κουμπάρες μου, έλεγαν πως είχε καταντήσει να γένει φτισικός. Είχε χτικιάσει, μου είπαν. Ω, συφορά μου. Γιατροί, γιάτρισσες, γιατρικά, μαντζούνια, τίποτε δεν ωφέλησαν. Η φτώχεια μάς έδερνε. Να δουλέψει ο ίδιος, δεν μπορούσε. Ο Θεός ξέρει πώς τα ’φερνα βόλτα, με ψέματα, με αλήθεια.

Μου είπε η κουμπάρα μας μια γνώμη, να τάξω στην Καισαριανή, μεγάλ’ η χάρη της, να σηκωθώ να τον πάω, ίσως λυπηθεί η Παναγία και τον κάμει καλά. Χάρες μεγάλες ακούονταν πως γίνονταν τον καιρό εκείνο. Εγώ σαν τ’ άκουσα, να τι είπα μέσα μου, σου ξομολογούμαι· «Καλά, αν ίσως δεν τον κάμει καλά η χάρη της, μπορεί, το ελάχιστο, να πεθάνει κει δα, να τον θάψω, στο βουνό, για να γλυτώσω από έξοδα που δεν έχω, κι από άλλα βάσανα και μπελάδες». Το χειρότερο, εφοβούμουν, αν πέθαινε στο σπίτι, μην κολλήσει τίποτε στα ρούχα, και κολλήσω κι εγώ. Όλοι μου λέγανε πώς το χτικιό κολλάει.

Λεφτό δεν είχα, ούτε πολύτιμο κανένα μες στην κασέλα μου, έξω απ’ το δαχτυλίδι του αρραβώνα που φορούσα. Είχα μερικά χαλκώματα. Επήρα ένα ταψί που είχα, καινούριο, κατακόκκινο, να το, εκεί βρίσκεται — έδειξε προς ένα ράφι, επί του οποίου ήσαν ολίγα χάλκινα σκεύη — κι επήγα στην γειτόνισσά μας, την Παναγίνα.

— Κυρα-Παναγίνα, πάρε αυτό το ταψί, αμανάτι, να με δανείσεις τέσσερα σβάντζικα· θέλω να πάω τον άνδρα μου, που τον έχω άρρωστο, στη χάρη της, στην Καισαριανή, και λεφτά δεν έχω.

— Να, πάρε δυο σβάντζικα, είπεν η Παναγίνα, αυτά μου βρίσκονται. Άσε το ταψί σου εδώ, και, σαν ευκολυθείς, φέρε τα δυο σβάντζικα να το πάρεις.

Επήρα τα δυο σβάντζικα, αν και λίγα μου έπεφταν για το ταξίδι που ήθελα να κάμω, άφησα το ταψί μου, και είπα κι ευχαριστώ. Εκινήσαμε με τον άνδρα μου, παραμονή της Αναλήψεως, βράδυ-βράδυ. Στο δρόμο ηύραμ' έναν καροτσέρη, κουμπάρο μιανής συγγένισσάς μου. Τον επερικάλεσα κι επήρε το Λευθέρη στο κάρο του, τον πλιότερο δρόμο. Εγώ επήγα με τα πόδια.

Ενύχτωνε όταν φτάσαμε στην Καισαριανή. Πριν φτάσουμε στην εκκλησιά, μες στο ρέμα, ηύραμ' ένα τσέλιγκα μ' ένα κοπάδι πρόβατα. Καθίσαμ' εκεί κοντά, να ξαποστάσουμε και να συγυρισθούμε, πριν πάμε στην εκκλησιά. Η γυναίκα τού τσέλιγκα μας είδε που καθίσαμε, κι ήρθε κοντά μας. Ο Λευθέρης, που από βδομάδες μπροστά ήτον κομμένη η όρεξή του και δεν έτρωγε τίποτε, σαν εκαθίσαμε, μου λέει:

— Πείνασα, καημένη γυναίκα. Κόψε μου λίγο ψωμί.

Του έκοψα ψωμί, κι άρχισε να τρώει με τόσην όρεξη που απόρησα κι εγώ. Του είχα κόψει μικρή φέτα, ξεύροντας πως δεν μπορούσε να φάει. Στη στιγμή την έφαε, και μου γύρεψε να του κόψω κι άλλο.

Η τσοπάνισσα που ήρθε κοντά μας, μου λέει:

—Άνδρας σου είναι, τσούπα; Σαν ζαμπούνη τον γλιέπω... Πίνει γάλα, να σας φέρω;

— Πίνει, είπα εγώ, γιατί είναι άρρωστος.

Εννοούσα που ήτον Τετράδη. Μας έφερ' ένα μεγάλο μπρίκι γεμάτο γάλα. Ο Λευθέρης εβουτούσε το ψωμί του μέσα, εμάσαε τις μπουκιές, κι ερροφούσε το γάλα. Εγώ έτρωγα ψωμί κι ελιές.

Η τσοπάνισσα τότε, σαν είδε που το ψωμί μας ήτον μπαγιάτικο, δυο-τριών ημερών, μας έφερε μια μεγάλη πλακόπιττα ανεβατή, φρέσκη, της ημέρας, και μου την έδωκε.

—Τί πειράζεσαι; είπα.

Κι έβαλα την πίττα μες στο ταγαράκι μου.

Ο άνδρας της ήρθε και μας έφερε δυο μεγάλα κομμάτια χλωρό τυρί, αλατισμένο.

— Να, πάρε, τσούπα, για να φάτε αύριο, μου λέει. Το πουρνό, που θα ‘χουμε σφαχτά στη σούβλα, περνάτ’ απ’ αυτού και σας φιλιεύω καμιά πλάτη.

Εγώ έβγαλα κάτι πεντάρες που είχα, τα ρέστα απ’ το ένα σβάντζικο, που το είχα χαλάσει, και του είπα να κρατήσει ο,τι θέλει για το τυρί. Εκείνος τα έσπρωξε πίσω, με τη ράχη του χεριού του, κι είπε:

— Δε χρειάζονται λιεφτά... Κράτα τα να κολλήσεις καμιά λιαμπάδα στη χάρ' τς, για τον μορφονιό σ’, που ’ναι ζαμπούνης.

Σαν παράξενα σου φαίνονται αυτά; — απέστρεψεν αίφνης τον λόγον προς εμέ η αφηγήτρια. —Τότε ήτον άλλος κόσμος. Οι άνθρωποι είχαν πόνο, είχαν αγάπη αναμεταξύ τους. Εύρισκες πολλούς καλούς ανθρώπους, κι εδώ μέσα, και στα βουνά έξω. Το είχαν σε καλό τους να δίνουνε. Γι αυτό ο Θεός τούς ευλογούσε, κι είχαν μπερικέτια... Άλλος κόσμος τότε! Πού κείνα τα χρόνια;

Πήγαμε στην εκκλησιά, προσκυνήσαμε, κολλήσαμε μια λαμπαδίτσα. Ύστερα ο Λευθέρης εκάθισε κοντά στην αγίαν εικόνα, μέσα στην εκκλησιά, και σαν να ενύσταζε. Εγώ εβγήκα να πιω νερό, στην περίφημη, την αθάνατη βρύση...

Ήτον ως τρεις ώρες νύχτα. Δροσιά, αστροφεγγιά, χαρά Θεού. Εκεί αντίκρυ πέρ' απ’ τα πλατάνια, στο ξέφαντο, είχαν αρχίσει να παίζουν λαλούμενα, φλογέρες, νταούλια, ζουρνάδες, και μερικοί είχαν στήσει χορό. Εγώ, σαν τρελοκόριτσο που ήμουν ακόμα, είχα πανδρευθεί πολύ μικρή, καθώς σου είπα, και τώρα δεν θα ήμουν παραπάνω από δεκαεφτά χρονών — ξέχασα και άνδρα άρρωστον, και τάξιμο, κι εκκλησιά, κι επήγα ίσα προς το μέρος που έπαιζαν τα λαλούμενα, κι εγινόταν ο χορός, για να κάμω χάζι.

Εστάθηκα εκεί ολίγην ώρα, ύστερ’ απόστασα να στέκομαι, κι εκάθησα στα χορταράκια. Εύρισκα μεγάλη διασκέδαση. Εκεί, ακούω από μερικές γυναίκες κάτι φωνές, που έλεγαν η μία με την άλλη:

— Στην Εύρεση!... είναι ώρα... πάνε στην Εύρεση!

— Η Περιστέρα... στην Εύρεση... στην σπηλιά.

Εκείνες που το έλεγαν αυτό, η μία με την άλλη, είχαν έρθει τώρα κοντά, εκεί, στο μέρος που ήτον το γλέντι το νυχτερινό, κι εφώναζαν άλλες να τις ακολουθήσουν... Κι έφευγαν όλες μαζί, η μία κατόπι της άλλης, κι άδειασε πολύς τόπος. Γυναίκες πάρα πολλές, και καμπόσοι άνδρες και παιδιά, μονοκοπανιά έφυγαν από κει που ήμουν, κι άρχισαν να τρέχουν τον ανήφορο. Εγώ δεν ήξευρα καλά καλά τι ήτον η Εύρεση, και σχεδόν δεν είχ’ ακούσει ποτέ μου για Περιστέρα. Αυτή τη στιγμή θυμήθηκα που η κουμπάρα μας, εκείνη που πρώτη μου είχε βάλει στο νου για να τάξω στην Καισαριανή, μου είχε πει ότι η χάρη της περισσότερο ενεργάει στην Εύρεση, που είναι στη σπηλιά, κι ότι εκεί κατεβαίνει, τινάζοντας τα φτερά της, μία περιστέρα...

Τότε μία που με μισογνώριζε, και μας είχε ιδεί αρχύτερα με τον άνδρα μου στο δρόμο, κι είχε καταλάβει πώς ο άνδρας μου ήτον άρρωστος, καθώς εσηκώθηκε να φύγει, γυρίζει και μου λέει:

— Δεν έρχεσαι κι ελόγου σου στην Εύρεση;... Πάρε τον άνδρα σου κι ελάτε.

Εσηκώθηκα εγώ, έτρεξα κατά τη βρύση, ξαναήπια νερό, ύστερα 'μβαίνω στην εκκλησιά, και βρίσκω το Λευθέρη, που τον είχε πάρει καλά ο ύπνος, δίπλα στο Προσκυνητάρι που καθότανε. Επήγα κοντά, τον έσεισα, κι άνοιξε τα μάτια.

— Δεν ξεκολλάς από κοντά μου; μου λέει. Τώρα εγώ λιανονυστάζω. Σύρε έξω στη βρύση, να πάρεις τον αέρα σου.

—Πάμε στην Εύρεση! του λέω.

— Στην Εύρεση;... τί Εύρεση;

Τον έσεισα πάλι, τον ετράβηξα βιαστικά με το χέρι μου, και τον εσήκωσα. Τότε μου είχε έρθει η στόχαση πώς έπρεπε να κάμω γλήγορα, για να προφτάσω τ' ασκέρι που έτρεχε τον ανήφορο, γιατί δεν ήξευρα αν ήτον πολύ κοντά ή μακριά, και τον δρόμο εγώ δεν τον ήξευρα. Έπειτα έπρεπε να προφτάσω να ιδώ την Περιστέρα, καθώς μισοθυμούμουν που μου είχε πει η κουμπάρα πως τίναζε τα φτερά.

Έσυρα τον Λευθέρη κι εβγήκαμε απ’ το μοναστήρι.

—Η χάρη της, του είπα, θα σε κάμει καλά.

Εκινήσαμε, καταπόδι σ’ άλλους, που τους βλέπαμε να τρέχουν μπροστά. Ήτον μεσάνυχτα. Περπατήσαμε κάμποσο ανήφορο, και σε λίγην ώρα φτάσαμε στη σπηλιά.

Ήτον μία σπηλιά ωραία, στο βράχο τον θεόρατο, με χρώμα σταχτερό, που έσταζε δροσιές ολόγυρα. Μοσχοβολούσε ο τόπος από θυμάρια, από σκίνους κι αγριοδυόσμο. Κόσμος ένα πλήθος, γυναίκες ένα σωρό, άνδρες πολλοί και παιδιά ένα μελίσσι, άλλοι ορθοί, άλλοι καθισμένοι, μερικοί άρρωστοι, από διάφορες ασθένειες, μισεροί και σακατεμένοι, βρίσκονταν εκεί, κι έκαναν το σταυρό τους. Ένας παπάς με το πετραχήλι έστεκε στη μέση· είχε κάμει Παράκληση, και τώρα ήτον στο τέλος. Έψελναν «Την πάσα ολπίδα μου», κι έκαναν μετάνοιες. Σαν είπε το «Δι’ αυκών» ο παπάς πάλι άρχισε να ψέλνει Αγιασμό, μέσα σε μια λεκάνη μεγάλη σαν κολυμβήθρα, φυσικά φτιασμένη στο βράχο, θεόχτιστη, ως φαίνεται.

Σαν άρχισε ο Αγιασμός, οι γυναίκες εψιθύριζαν η μια με την άλλη:

—Η Περιστέρα... τώρα θα φανεί!

— Τώρα θα κατεβεί η Περιστέρα!

— Να, τώρα... τώρα θα βγει η Περιστέρα.

Σε λίγην ώρα, κοντά στο τέλος του Αγιασμού, την στιγμή που ήθελε να βαφτίσει ο παπάς το Σταυρό στην λεκάνη, ακούστηκ’ έξαφνα ένα φρου-φρου, κι εβόιξ’ η σπηλιά, κι επαρουσιάστηκε για μια στιγμή, για όσην ώρα σας το λέγω, ένα ωραίο πουλί, μια περιστέρα, με άσπρα και σταχτιά και χρυσά φτερά, κι εφτερούγιασε, φρστ!... φρστ!,.. κι ετίναξε τα φτερά της, κι εχτύπησε με τα φτερά της το νερό, που ήτον μέσα στη λεκάνη του Αγιασμού, κι αμέσως έγινε άφαντη... Για δυο-τρεις στιγμές εξακολουθούσε, απ’ το θόλο της σπηλιάς, να πέφτει νερό μες στη λεκάνη, ύστερα έπαψε. Ο κόσμος εκοίταζε χωρίς φωνή, χωρίς πνοή... Ύστερα μονομιάς από πολλών τα στήθια εβγήκ’ ένα «Μέγας ει Κύριε!» και δυο-τρεις χωριάτισσες είπαν «Χριστός δε σερ-Μαρία! Χριστός δε σερ-Μαρία».

Την ίδια στιγμή εβούτηξ' ο παπάς το Σταυρό, κι έψαλε «Σώσον, Κύριε, τον λαόν σου», κι υστέρα όλος ο λαός, παιδιά, άνδρες, γυναίκες, έπεσαν με τα μούτρα στην αγιαστούρα του παπά και μέσα στη λεκάνη, κι έπαιρναν αγίασμα με τα φλασκιά τους, με τα τασάκια τους, κι έπιναν, κι εξεφωνούσαν: «Δόξα σοι, Κύριε, δόξα σοι!»

Με πολύν κόπο, επήρα κι εγώ αράδα, κι έσυρα σπρώχνοντας με όλη την δύναμη μου το Λευθέρη απ’ το μπράτσο κι απ’ τις πλάτες, και μπορέ­σαμε με πολλά βάσανα να πλησιάσουμε τον παπά, και μας φώτισε με την αγιαστούρα του· ύστερα έσκυψα με το στόμα κι ήπια αγίασμα· ύστερα εγέμισα τις δυο φούχτες και τις έφερα στο στόμα του ανδρός μου να πιει.

Ήτον δροσερό, γλυκό νερό, αγίασμα· είχε μια δροσούλα και μια μοσκοβολιά που δεν ξανάγινε.

Κατόπι γυρίσαμε πάλι, με όλο το μελίσσι μαζί, κι εφτάσαμε στην εκκλησιά.

Το πουρνό, αφού ελειτουργηθήκαμε, δεν ξεχάσαμε να περάσουμε απ’ το μέρος όπου είχε τη στάνη του προσωρινά ο ψεβραδινός ο τσέλιγκας.

Μας έδωκε γάλα, γιαούρτι, χλωρό τυρί· υστέρα, σαν εψήθηκαν τ’ αρ­νιά, μας εφίλεψ’ ένα μεγάλο κομμάτι από παγίδια κι από πλάτη, κι εξεφαντώσαμε. Μία φαμίλια απ’ την Πλάκα, που κάθισαν εκεί κοντά να ξεφαν­τώσουν, μας εγνώριζαν· μας έστειλαν ένα φλασκί γεμάτο κρασί, κι ήπιαμε στην υγειά τους.

Περάσαμε πολύ καλά ολημέρα. Το βράδυ γυρίσαμε στο σπίτι μας. Στη στράτα που γυρίζαμε, δεν είχε νυχτώσει ακόμα πολύ, και βλέπω ένα μικρό κομπόδεμα χάμου. Σκύφτω, το μαζεύω, τ' ανοίγω, και βλέπω που είχε μέσα τρία σβάντζικα. Η φαμίλια η Πλακιώτικη, που μας είχε φιλέψει το κρασί, μια γυναίκα με τον άνδρα της και με δυο παιδιά, είχαν ξεκινήσει κι εκείνοι πεζοί ολίγο μπροστά από μας, κι είχαν προπεράσει ως μια τουφεκιά τόπο. Κατ’ αρχάς έκαμα να βάλω το κομπόδεμα στην τσέπη μου, ύστερα είπα: «κι αυτοί φτωχοί σαν εμάς είναι, μην τους έπεσε, κι είναι κρίμα να το κρατήσω». Τους φωνάζω:

— Μη σας έπεσε κανένα κομπόδεμα !; Τί λογής ήτον, και πόσα λεφτά είχε μέσα;

Εψάχτηκαν.

—Όχι, μου είπαν δεν μας έπεσε τίποτε.

Τότε είπα κι εγώ, μπορεί να ’πεσε καμμιανής που να ’χει τον τρόπο της· κισμέτι ήταν· ας το κρατήσω.

Ο Λευθέρης ήτον πολύ καλύτερα. Εγύρισε όλο το δρόμο με τα πόδια. Η όψη του εκαλυτέρεψε πολύ. Είχε γυρίσει η όρεξή του, κι έφαε κι ήπιε καλά στο πανηγύρι. Σε λίγον καιρό έγινε καλά, εδυνάμωσε, κι έζησε, κι είναι τώρα ογδοντάρης, όπως τον βλέπεις. Το πρωί της άλλης ημέρας πηγαίνω στην Παναγίνα την γειτόνισσα.

— Να, πάρε κυρα-Παναγίνα, τα δυο σβάντζικά σου, και δώσε μου τ' αμανάτι μου.

Είχα χαλάσει το ένα σβάντζικο απ’ τα δυο πού με είχε αυτή δανείσει, έκαμα όλα τα έξοδα του ταξιδιού, έφαγα και ήπια καλά, έφερα και δυο μεγάλα κομμάτια τυρί στο σπίτι, καθώς και μισό καρβέλι από μαύρο ψωμί χωριάτικο, έδωσα τα δυο σβάντζικα τα δανεικά, και μου περίσσεψαν και δυο ακόμα σβάντζικα.

— Να, πάρ' το, κυρα-Λευθέραινα, το ταψί σου, μου λέει η Παναγίνα, αφού επήρε τα δυο σβάντζικα. Επήρα το ταψί μου, και να το, αυτό είναι!

Βρίσκετ' ακόμα, ύστερ’ από σαρανταοχτώ χρόνια.

Εσηκώθη, ύψωσε την χείρα εις το ράφι και μου επαρουσίασε χάλκινον αγγείον παλαιόν, ολίγον τρύπιον εις την μίαν άκρην.

Κάτω στα Bουρλίδια, καθώς κατηφορίζεις από τις Βίγλες, ανάμεσα Πλατάνα και Πετράλωνο, σιμά στης Γανωτίνας τον Μύλον, εκεί κατεβαίνει το ρεύμα χείμαρρος, νάμα, δρόσος και ίαμα, από τα όρη του θεού. Εκεί ευφροσύνη ορνέων, επαύλεις Σειρήνων, και καλάμη και χλόη˙ εκεί το όμμα απολαύει γωνίαν παραδέισου, και η ψυχή δροσίζεται, ως σώφρων Άννα, κινούσα τα χείλη εις προσευχήν, χωρίς να ακούεται η φωνή της, φωνή μυστηριωδώς ψιθυρίζουσα εις την καρδίαν : Συ εποίησας πάντα τα ωραία της γης, θέρος και έαρ συ έπλασας αυτά.

Τέσσαρα ή πέντε καλύβια αγροτών και βοσκών, αντικρύζοντα εις άλληλα, ήσαν κτισμένα επί των κλιτύων ένθεν κι ένθεν της κοιλάδος. Όλα τ' ανήλικα παιδία των αγροδιαίτων αυτών οικογενειών συνηγελάζοντο καθημερινώς προς το βάθος της ρεματιάς, κυλιόμενα μέσα εις τα παχέα χόρτα, ανάμεσα εις τας πυκνάς λόχμας καί τους καλαμώνας, παίζοντα εις τον ίσκιον των βαθυφύλλων δένδρων, τα οποία ηγκαλίζετο ο κισσός από της ρίζης σπειροειδώς ανέρπων μέχρι της κορυφής, σιμά εις το διαυγές ρεύμα του οποίου ηκούετο ο ψίθυρος, κελαρύζων βαθιά εις την ψυχήν, ενώ η αύρα έσειε μυστικά τους βαθυπρασίνους θάμνους, κι οι παπαρούνες έβαπτον με κόκκινα στίγματα όλα τα κατηφορικά χωράφια γύρω, εν μέσω πληθύος άλλων ποικιλοχρώμων ανθέων, οπού ενθύμιζαν το άσμα το ψαλέν εις τας εκκλησίας την ημέραν εκείνην την σεβάσμιον: «ανεδήσω στέφανον ύβρεως. ο την γην ζωγραφήσας τοις άνθεσι· και την χλαίναν την κοκκίνην εφόρεσας...» Κι εκεί τα πετεινά ευφραινόμενα επετούσαν από κλάδον εις κλάδον, ανταποκρινόμενα φαιδρώς με τα κελαηδήματά των εις τας χαρμόσυνους των παιδίων κραυγάς.

Ήσαν ο Στάθης κι ο Λευθέρης της Κρατήρας, δίδυμα επτά ετών, κι ο Γιώργης κι η Μαλάμω του Καρυοφύλλη επτά και έξ ετών, κι ο Κώτσος του Κοντονίκου, οκταέτης, κι ο Χαράλαμπος και το Τσιτσώ του Καλλιμάνη, έξ και πέντε ετών, όλα χαρούμενα, παίζοντα μέσα εις τας λόχμας, πηδώντα τα μικρά χανδάκια, καραβίζοντα φύλλα δένδρων ή ξυλάρια εις το νερόν του ρύακος. Την πρωΐαν εκείνην του Μεγάλου Σαββάτου, μία μικρά σπείρα από μάγκας της πολίχνης, ηλικίας από δώδεκα μέχρι δεκαπέντε ετών, είχεν εξέλθει εις εκδρομήν ανά την κοιλάδα, δια να κόψουν βέργες ίσως, δια να φάγουν κότσικα ανθοβολούντα εις τας λόχμας, δια να κλέψουν ρόδα από τας αιμασιάς και τους φράκτας των περιβολίων, ή δια να κυνηγήσουν φωλεάς πουλιών. Η συμμορία εισέβαλε θορυβωδώς μέσα εις τα Βουρλίδια, ηκούοντο αι άγριαι φωναί της μακράν, ατακτούσαν κι εκτυπούσαν τους θάμνους και κατέβαλλον τας καλαμιάς εις το έδαφος. Η μικρά αγέλη τών χωρικών παιδίων, άμα είδε και ήκουσε την σπείραν των παιδίων της πόλεως, τα οποία ήσαν πολύ μεγαλύτερα την ηλικίαν και το ανάστημα – εφαίνοντο δε αγριώτερα από τα τέκνα των αγροδιαίτων της κοιλάδος – ετράπησαν εις άτακτον και ραγδαίαν φυγήν.

Οι μάγκες της πόλεως έμειναν κύριοι του πεδίου, αμαχητεί. Είς μόνος εκ της σπείρας των, ο Μιχάλης ο Βεργής, κρατών μακράν βέργαν την οποίαν αρτίως είχε κόψει από έν δένδρον και την είχε πελεκήσει με τον γκέκαν, τον κυρτόν σουγιάν του, ευχαριστήθη να κυνηγήσει εν παιδάριον εκ της συνοδίας, τον Κώτσον του Κοντονίκου, όστις είχε μικράν χωλότητα εις τον αριστερόν πόδα κι αργοπατούσε, μείνας τελευταίος από όλην την αγέλην την παθούσαν το πανικόν πάθημα. Ο Μιχάλης ο Βέργης τον έφθασε, τον έψαυσε με την μακράν ράβδον, και τον έκαμε να πέσει κάτω, αν δεν είχε πέσει ήδη από τον φόβον του, πριν τον φθάσει η βέργα του Μιχάλη. Το παιδίον, αρχίσαν να κραυγάζει και πριν πέσει, έβαλε σπαρακτικάς φωνάς αφού έπεσε, κι εβάρεσεν, ως φαίνεται, εις το πόδι του το πονεμένον. Όλαι αι ηχοί των κοίλων βράχων, και των απορρώγων κρημνών και των καθέτων κλιτύων της βαθείας κοιλάδος, εξύπνησαν από τας κραυγάς του μικρού Κώτσου, καθώς είχε πέσει ανά το ολισθηρόν χώμα, δίπλα εις τον υγρόν χορταριαμένον βράχον, άνωθεν του ρεύματος.

Από το αντικρυνόν καλύβι, το πλησιέστερον εις τον βράχον τον βρεχόμενον από τον ρύακα, κάτω από την φυλλάδα των κισσοειδών θάμνων και το σύμπλεγμα της αγραμπελιάς και των αιγοκλημάτων εξήλθεν η γρια–Κοντονίκαινα, η μάμμη του μικρού Κώτσου. Είχεν αποθάνει η νύμφη της προ χρόνων, και αυτή είχεν αναθρέψει το παιδίον, και το ηγάπα ως « δυό φορές παιδί της ». Χωρίς να εξακριβώσει καλά τι είχε συμβεί, ήρκει ότι είδε τον Μιχάλη να κρατεί ακόμη τεταμένην την βέργαν του, και το παιδίον να κείται χαμαί, ησθάνθη ότι το εγγόνι της είχε πάθει κακόν τι από τον μάγκαν της πόλεως, και ήρχισε συνάπτουσα τας χείρας να ονειδίζει και να καταράται.

- Βρε συ, σκύλε αγαρηνέ, τι έκαμες ! … Τι σου έφταιξε το παιδί, το σακάτικο, και το κυνηγάς ; … Κακό αερικό να σου’ ρθει απάνω σου, να σε μαράνει, σαν εκείνο το δεντρί, εκεί ! …

Όλη η μικρά συμμορία των αγυιοπαίδων τότε, με έν βλέμμα και με έν κίνημα απέβλεψεν εις το μέρος όπου έδειξε διά της χειρονομίας της η γραία. Υπήρχε τω όντι μία κηλίς εις την φαιδρά πασχαλινήν εικόνα της ανοίξεως και της καλλονής. Έν δέντρον, αχλαδιά, ίστατο εκεί, επί του κατωφερούς της κλιτύος, με μαραμένα φύλλα και άνθη, με χρώμα τέφρας και σποδού επί της κορυφής και των κλώνων του˙ πολύκλαυστον κούτσουρον, απειλητικόν, παραπονεμένον. Είχε περάσει « αερικό » από πάνω του, και το είχε μαράνει διά μιας, προώρως, εν πλήρει ανθήσει. Ίστατο εν μέσω των άλλων δένδρων, ως φάντασμα εν μέσω ζώντων.

Τα παιδία ετράπησαν εις φυγήν. Η πικρή αρά της γραίας και το θέαμα του απεξηραμμένου δένδρου τα κατεπτόησεν. Αλλ’ ο Μιχάλης του Βεργή έμεινε τελευταίος, οπίσω από τους άλλους, καθώς είχε μείνει προ ολίγων λεπτών, τελευταίος από την συνοδίαν του, ο Κώτσος του Κοντονίκου.

Την νύκτα εκείνην, νύκτα Αναστάσεως, η Ανάστασις ετελείτο εις τον ναΐσκον του Αϊ – Γιώργη της Χριστοδουλίτσας, κείμενον χίλια βήματα άνω από τον ανήφορον του λόφου, όχι μακράν από τα τέσσαρα καλύβια της κοιλάδος των Βουρλιδίων. Εκεί ανήφθησαν φαιδραί λαμπάδες ανάμεσα εις τα δένδρα, κάτω από τα γλυκά λάμποντα άστρα του ουρανού, πριν ανατείλει ακόμη η σελήνη. Και ήσαν εκεί όλοι οι βοσκοί κι οι βοσκοπούλες του διαμερίσματος, φορούσαι τα στολίδια των τα πασχαλινά, ευφραινόμεναι και απολαύουσαι την άρρητον χαράν και ευωδίαν του Πάσχα.

Εις το τέλος της χαρμοσύνου λειτουργίας όλοι οι αγρόται, χριστιανοί και χριστιαναί, εμετάλαβαν εκ «του καινού τής αμπέλου γεννήματος». Αλλ’ η γρηά Κοντονίκαινα είχεν εξομολογηθεί εις τον παπά- Ησύχιον πριν αρχίσει ακόμη η θεία ακολουθία.

Ο παπάς ηρνήθη να την μεταλάβει. Διηγήθη δύο ή τρία αληθή γεγονότα, πώς, προ ολίγων χρόνων η γρηά Κυρατσούλα το Μοσχοβάκι, αποθανούσα τω 1864, ενώ επήγαινεν ένα πρωί εις το σπίτι του γυιού της, εσπρώχθη καθ’ οδόν από έν άτακτον παιδίον, υιόν οικογενείας, τον Ευτύχη του Παυλίνη, και πεσούσα επάνω εις την κοπτεράν γωνίαν μιας οικοδομής –του δημοτικού Σχολείου– έθραυσε την μίαν των πλευρών της. Η γραία εξέφερεν ένα γογγυσμόν, μίαν αράν˙ « να κοπεί το χεράκι του!» Και ύστερον από χρόνους, ο Ευτύχης του Παυλίνη, όταν έγινεν ανήρ, επανέκαμψεν από την Αίγυπτον, όπου είχε διατρίψει επί καιρόν εμπορευόμενος, μ’ ένα και μόνον χέρι. Είχε χάσει την δεξιάν του χείρα εν ώρα συμπλοκής, τις οίδεν, ίσως εκ μέθης. «Τώρα, τι εκέρδισε η γρια-Κυρατσούλα; προσέθηκεν ο ιερεύς. Εμοί εκδίκησις, εγώ ανταποδώσω, λέγει Κύριος.»

Παλαιότερον ακόμη, η γρια-Σινιώρα, η μήτηρ αυτής της Κυρατσούλας, επέζη ογδοηκοντούτις, ενώ οι τρεις υιοί της ιερομόναχοι, μονάζοντες εις την Παναγίαν την Κουνίστραν – ο παπα-Καλλίνικος, ο παπα-Ιωσήφ, και ο παπα-Ευγένιος – είχον προαποθάνει. Μίαν των ημερών, ο προεστώς του χωρίου, ο γέρω-Καλοειδής, την ηνώχλησε και της είπεν : Εσύ γριά στρίγλα, που εψωμόφαες και τους τρεις γυιους σου, και συ ακόμη ζεις ! . Η γρια-Σινιώρα εταράχθη, έγινε κάτωχρος, και τρέμουσα είπεν : « Όπως μ’ ετάραξε να τον ταράξει!». Ολίγω ύστερον, τρεις υιοί του Καλοειδή εχάθησαν, ο είς από πνιγμόν, ο άλλος από συγκοπήν, και ο τρίτος από πυρ, και ο γηραιός πατήρ των επέζη ακόμη. « Τώρα τι εκέρδισεν η γρια-Σινιώρα; … Ευλογείτε και μη καταράσθε, είπεν ο Κύριος ...»

Πού να μας ξεσυνερισθεί ο Θεός ! είπεν ο ιερεύς. Είναι μεγάλη η μακροθυμία του. Ευτυχώς δεν μας ξεσυνερίζεται, αλλ’ όμως συμβαίνουν κάποτε, ει και σπανίως, παράδοξα πράγματα, τα οποία είναι προωρισμένα να χρησιμεύσουν ως παραδείγματα. Στα χίλια ένα ! Το καλόν είναι να φυλάγει κανείς τον θυμόν του και την γλώσσαν του, και αν τυχόν αδικείται, «έκαστος έχει τον κρίνοντα αυτόν».

Και μάλιστα επέφερεν ο πάπα-Ησύχιος, «χρονιάρα μέρα», τοιαύτην υψηλήν και πανσέβαστον ημέραν, υπερέχουσαν πασών των ημερών, όπως το Μέγα Σάββατον, πρέπει μεγάλως να προσέχει τις, όπως μη εξέλθει κατάρα από το στόμα του. Πολλάκις δε η τιμωρία φαίνεται δυσανάλογος προς το πταίσμα, και φαίνεται ως να έγινε προς τιμωρίαν όχι τόσον του πρώτου πταίστου, όσον εκείνου όστις εβαρυθύμησε, και εχολώθη, και αφήκε πικράν κατάραν να εκφύγει το έρκος των οδόντων του.

Περί τα μέσα της Διακαινησίμου εβδομάδος ήλθεν εις τα Καλύβια το άγγελμα ότι ο Μιχάλης του Βεργή είχε πέσει αιφνιδίως άρρωστος από το δειλινόν του Μεγάλου Σαββάτου, και μετά συνεχή πυρετόν επί τρείς ημέρας, εσηκώθη από την κλίνην πελιδνός, σκελετώδης, δυσκίνητος, και μετά κόπου αναπνέων. Εφαίνετο ότι είχε περάσει «αερικό» από πάνω του, και τον εμάρανε.

Ευλογείτε, και μη καταράσθε, είπεν ο Χριστός.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (1907)

______________

Ξημερώνει Μέγα Σάββατο θυμίζω... Ό,τι λογαριασμούς έχετε ανοικτούς, ιδού η ευκαιρία!!!

Καλὰ τὸ ἔλεγεν ὁ μπάρμπα‐Μηλιός, ὅτι τὸ ἔτος ἐκεῖνο ἐκινδύνευον νὰ μείνουν οἱ ἄνθρωποι οἱ χριστιανοί, οἱ ξωμερίτες, τὴν ἡμέραν τοῦ Πάσχα, ἀλειτούργητοι. Καὶ οὐδέποτε πρόρρησις ἔφθασε τόσον ἐγγὺς νὰ πληρωθεῖ, ὅσον αὐτή· διότι δὶς ἐκινδύνευσε νὰ ἐπαληθεύσῃ ἀλλ᾿ εὐτυχῶς ὁ Θεὸς ἔδωκε καλὴν φώτισιν εἰς τοὺς ἁρμοδίους καὶ οἱ πτωχοὶ χωρικοί, οἱ γεωργοποιμένες τοῦ μέρους ἐκείνου, ἠξιώθησαν καὶ αὐτοὶ νὰ ἀκούσωσι τὸν καλὸν λόγον, καὶ νὰ φάγωσι καὶ αὐτοὶ τὸ κόκκινο αὐγό.

Ὅλα αὐτά, διότι τὸ μὲν ταχύπλουν, αὐτὸ τὸ προκομμένον πλοῖον, τὸ ὁποῖον ἐκτελεῖ δῆθεν τὴν συγκοινωνίαν μεταξὺ τῶν ἀτυχῶν νήσων καὶ τῆς ἀπέναντι ἀξένου ἀκτῆς, σχεδὸν τακτικῶς δὶς τοῦ ἔτους, ἤτοι κατὰ τὶς δυὸ ἀλλαξοκαιριές, τὸ φθινόπωρον καὶ τὸ ἔαρ, βυθίζεται, καὶ συνήθως χάνεται αὔτανδρον· εἶτα γίνεται νέα δημοπρασία, καὶ εὑρίσκεται τολμητίας τις πτωχὸς κυβερνήτης, ὅστις δὲν σωφρονίζεται ἀπὸ τὸ πάθημα τοῦ προκατόχου του, ἀναλαμβάνων ἑκάστοτε τὸ κινδυνωδέστατον ἔργον· καὶ τὴν φορὰν ταύτην, τὸ ταχύπλουν, λήγοντος τοῦ Μαρτίου, τοῦ ἀποχαιρετισμοῦ τοῦ χειμῶνος γενομένου, εἶχε βυθισθεῖ· ὁ δὲ παπᾶ‐Βαγγέλης, ὁ ἐφημέριος ἅμα καὶ ἡγούμενος καὶ μόνος ἀδελφὸς τοῦ μονυδρίου τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου, ἔχων κατ᾿ εὔνοιαν τοῦ ἐπισκόπου καὶ τὸ ἀξίωμα τοῦ ἐξάρχου καὶ πνευματικοῦ τῶν ἀπέναντι χωρίων, καίτοι γέρων ἤδη, ἔπλεε τετράκις τοῦ ἔτους, ἤτοι κατὰ πᾶσαν τεσσαρακοστήν, εἰς τὰς ἀντίκρυ ἐκτεινομένας ἀκτὰς ὅπως ἐξομολογήσῃ καὶ καταρτίσῃ πνευματικῶς τοὺς δυστυχεῖς ἐκείνους δουλοπάροικους, τοὺς «κουκουβίνους ἢ κουκοσκιάχτες», ὅπως τοὺς ὀνόμαζον, σπεύδων, κατὰ τὴν Μεγάλην Τεσσαρακοστήν, νὰ ἐπιστρέψῃ ἐγκαίρως εἰς τὴν μονήν του, ὅπως ἑορτάσῃ τὸ Πάσχα. Ἀλλὰ κατ᾿ ἐκεῖνο τὸ ἔτος, τὸ ταχύπλουν εἶχε βυθισθεῖ, ὡς εἴπομεν, ἡ συγκοινωνία ἐκόπη ἐπὶ τίνας ἡμέρας, καὶ οὕτως ὁ παπᾶ‐Βαγγέλης ἔμεινεν ἀκουσίως, ἠναγκασμένος νὰ ἑορτάσῃ τὸ Πάσχα πέραν τῆς πολυκυμάντου καὶ βορεοπλήκτου θαλάσσης, τὸ δὲ μικρὸν ποίμνιόν του, οἱ γείτονες τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου, οἱ χωρικοὶ τῶν Καλυβιῶν ἐκινδύνευον νὰ μείνωσιν ἀλειτούργητοι.

Τινὲς διετύπωσαν γνώμην νὰ παραλάβωσι τὰς γυναίκας καὶ τὰ τέκνα των καὶ νὰ κατέλθωσιν εἰς τὴν πολίχνην, ὅπως ἀκούσωσι τὴν Ἀνάστασιν καὶ λειτουργηθῶσιν ἀλλ᾿ ὁ μπάρμπα‐Μηλιός, ὅστις ἔκαμνε τὸν προεστὸν εἰς τὰ Καλύβια, καὶ ἤθελε νὰ ἑορτάσῃ τὸ Πάσχα ὅπως αὐτὸς ἐνόει, ὁ Φταμηνίτης, ὅστις δὲν ἤθελε νὰ ἐκθέσῃ τὴν γυναίκα του εἰς τὰ ὄμματα τοῦ πλήθους, καὶ ὁ μπαρμπ᾿‐Ἀναγνώστης, χωρικός, ὅστις «τὰ ἤξευρεν ἀπέξω ὅλα τὰ γράμματα τῆς Λαμπρῆς», ἀλλὰ δὲν ἠδύνατο ν᾿ ἀναγνώσῃ τίποτε «ἀπὸ μέσα» καὶ ἐπεθύμει νὰ ψάλλῃ τὸ «Σῶμα Χριστοῦ μεταλάβετε» ‐ οἱ τρεῖς οὗτοι ἐπέμειναν, καὶ πολλοὶ ἠσπάσθησαν τὴν γνώμην των, ὅτι ἔπρεπε ἐκ παντὸς τρόπου νὰ πείσωσιν ἕνα τῶν ἐν τῇ πόλει ἐφημερίων ν᾿ ἀνέλθῃ εἰς τὰ Καλύβια, νὰ τοὺς λειτουργήσῃ. Ὁ καταλληλότερος δέ, κατὰ τὴν γνώμην πάντων, ἱερεὺς τῆς πόλεως ἦτον ὁ παπᾶ‐Κυριάκος, ὅστις δὲν ἦτον «ἀπὸ μεγάλο τζάκι», εἶχε μάλιστα καὶ συγγένειαν μὲ τινὰς τῶν ἐξωμεριτῶν καὶ τοὺς κατεδέχετο. Ἦτον ὀλίγον τσάμης, καθὼς ἔλεγαν. Δὲν ἔτρεφε προλήψεις . Ἠκούετο μάλιστα, ἐδῶ κι ἐκεῖ, ὅτι ὁ ἱερεὺς οὗτος εἶχε καὶ τὴν συνήθειαν «ν᾿ ἀποσώνῃ τὰ παιδιά» εἰς τοὺς κόλπους τῶν μητέρων, τῶν ἐνοριτισσῶν του. Ἀλλὰ τοῦτο τὸ ἔλεγον οἱ ἀστεῖοι ἢ οἱ φθονεροί, καὶ μόνον οἱ ἀνόητοι τὸ ἐπίστευον.

Ὁ ἐφημέριος οὖτος ὡς οἱ πλεῖστοι του γνησίου ἑλληνικοῦ κλήρου, πλὴν μικροῦ ἐλευθεριασμοῦ, ἦτο κατὰ τὰ ἄλλα ἄμεμπτος. Τοῦτο ναί, ἀληθεύει· ἀλλ᾿ οἱ ἔγγαμοι ἱερεῖς, πενόμενοι καὶ δυσπραγοῦντες, ἐπιτακτικὴν ἔχοντες ἀνάγκην νὰ θρέψωσι τὰ τέκνα των, φαίνονται ὡς πλεονέκται, καὶ καταντῶσι νὰ μὴ τρέφωσι πλέον ἐμπιστοσύνην οὐδ᾿ εἰς αὐτοὺς τοὺς συλλειτουργοὺς των. Τοῦτο ἔπασχε καὶ ὁ παπᾶ‐Κυριάκος, ὅστις ἐπεθύμει μὲν νὰ ὑπάγῃ νὰ κάμῃ Ἀνάστασιν εἰς τοὺς χωρικούς, διότι ἦτο ἀνοιχτόκαρδος, καὶ ἤθελε νὰ χαρῇ καὶ αὐτὸς ὀλίγην Ἀνάστασιν καὶ ὀλίγην ἄνοιξιν, ἀλλ᾿ ἐδυσπίστει εἰς τὸν συνεφημέριόν του, καὶ ἔπειτα δὲν ἤθελε ν᾿ ἀφήσῃ τὴν ἐνορίαν μὲ ἕνα μόνον ἱερέα τοιαύτην ἡμέραν.

Ἀλλ᾿ αὐτὸς ὁ παπᾶ‐Θοδωρῆς ὁ Σφοντύλας, ὁ συνεφημέριός του, τὸν παρεκίνησε νὰ ὑπάγῃ εἰπῶν, ὅτι καλὸν ἦτο νὰ μὴ χάσωσι καὶ τὸ εἰσόδημα τῶν Καλυβιῶν, αἰνιττόμενος ὅτι τά τε ἐκ τοῦ ἐνοριακοῦ ἔσοδα καὶ τὰ τῆς ἐξοχικῆς παροικίας, ἀμφότερα ἐξίσου θὰ τὰ ἐμοιράζοντο. Τοῦτο δὲν ἔπεισε τὸν παπᾶ‐Κυριάκον, τῷ ἐνέπνευσε μάλιστα πλείονας ὑποψίας ἀλλ᾿ ὅτε ἠρώτησε τὴν γνώμην τοῦ συλλειτουργοῦ του, ἦτο ἤδη κατὰ τὰ ἐννέα δέκατα ἀποφασισμένος νὰ ὑπάγει· ἔπειτα ὑπεχρέωσε τὸν υἱόν του Ζάχον, μορφάζοντα καὶ μεμψιμοιροῦντα, νὰ παραμείνῃ ἐν τῷ ἐνοριακῷ ναῶ κατάσκοπος εἰς τὸ ἱερὸν Βῆμα, νὰ παραλάβῃ τὸ μερίδιον τῶν προσφορῶν καὶ συλλειτουργικῶν, καὶ μόνον μετὰ τὴν ἀπόλυσιν τῆς λειτουργίας, ὄτε θὰ ἀνέτελλεν ἤδη ἡ ἡμέρα, ν᾿ ἀνέλθῃ εἰς τὰ Καλύβια παρ᾿ αὐτῷ.

Ἡ πούλια ἦτο ἤδη ὑψηλά, «τέσσαρες ὦρες νὰ φέξει», καὶ ὁ μπαρμπ᾿‐Ἀναγνώστης, ἀφοῦ ἐξύπνησε τὸν ἱερέα, κατασκευάσας πρόχειρον σήμαντρον ἐκ στερεοῦ ξύλου καρυᾶς καὶ πλῆκτρον, περιήρχετο τὰ Καλύβια θορυβωδῶς, κρούων, ὅπως ἐξεγείρῃ τοὺς χωρικούς. Εἰσῆλθον εἰς τὸ μικρὸν ἐξωκκλήσιον τοῦ Ἁγίου Δημητρίου. Εἷς μετὰ τὸν ἄλλον προσήρχοντο οἱ χωρικοὶ μὲ τὰς χωρικάς των καὶ μὲ τὰ καλά των ἐνδύματα. Ὁ ἱερεὺς ἔβαλεν Εὐλογητόν. Ὁ μπαρμπ᾿‐Ἀναγνώστης ἤρχισε νὰ τὰ λέγῃ ὅλα ἀπ᾿ ἔξω, τὴν προκαταρκτικὴν προσευχὴν καὶ τὸν Κανόνα, τὸ «Κύματι θαλάσσης». Ὁ παπᾶ‐Κυριάκος προέκυψεν εἰς τὰ βημόθυρα, ψάλλων τὸ «Δεῦτε λάβετε φῶς». Ἤναψαν τὰς λαμπάδας κι ἐξῆλθον ὅλοι εἰς τὸ ὕπαιθρον ν᾿ ἀκούσωσι τὴν Ἀνάστασιν.