Περιβαλλοντική Αγωγή

Μιλώντας χτες με το φίλο Βοιάτη στο τσατ, προέκυψε ένα καλό ερώτημα γύρω από την περιβαλλοντική αγωγή αλλά και γενικότερα τις περιβαλλοντικές οργανώσεις. Σκέφτηκα πως θα ενδιαφέρει πολλούς ακόμη και πως αξίζει τον κόπο να το ανοίξουμε και στο φόρουμ.

Η πρώτη μου επαφή με την περιβαλλοντική εκπαίδευση ξεκίνησε στα χρόνια που σπούδαζα στην ακαδημία για δασκάλα. Έπρεπε τότε να υποβάλω κάποια μελέτη και διάλεξα ακριβώς αυτό το θέμα:

Η ΜΟΛΥΝΣΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ - ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΜΟΛΥΝΣΗΣ - ΤΑ ΟΛΕΘΡΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΞ ΑΥΤΗΣ ΤΌΣΟ ΓΙΑ ΤΑ ΕΜΒΙΑ ΟΝΤΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΟΣΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΓΕΝΙΚΑ.

Ακαδημαϊκό έτος 1983 - 1984

Αν και η εργασία εκείνη ξεκινούσε με Ένγκελς:

Παράθεση :

"Σε κάθε βήμα τα πράγματα μας θυμίζουν πως με κανένα τρόπο δεν κυριαρχούμε πάνω στη φύση καθώς κάποιος κατακτητής κυριαρχεί πάνω σ' ένα ξένο λαό όπως κι ένας που θά 'στεκε έξω από τη φύση αλλά πως εμείς με τη σάρκα το αίμα και το μυαλό μας ανήκουμε σ' αυτήν...

Τόσο σχετικά με τη φύση όσο και σχετικά με την κοινωνία, ο σημερινός τρόπος παραγωγής λαβαίνει υπόψη κυρίως μόνο το πρώτο, το πιο χειροπιαστό αποτέλεσμα και ύστερα τους φαίνεται παράξενο πως οι απώτερες συνέπειες των ενεργειών που κατευθύνονται προς αυτό το σκοπό είναι στο τέλος τελείως διαφορετικές, το πιο συχνά μάλιστα αντίθετες απ' αυτό."

ΕΝΓΚΕΛΣ, Διαλεκτική της Φύσης

κατέληγε στο κεφάλαιο ΜΟΛΥΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.

Βλέπετε τότε ακόμη δεν είχα καταλάβει την ουσιαστική διαφορά εκπαίδευσης και αγωγής. Όμως χάρη στην εργασία κατάφερα τουλάχιστον πριν βρεθώ σε σχολείο ως εκπαιδευτικός να ανοίξω τα στραβάδια μου στο τόσο σημαντικό θέμα που λέγεται Περιβάλλον. Πάλι καλά...

Από την πρώτη λοιπόν στιγμή που μπήκα σε τάξη άρχισα να ασχολούμαι και με θέματα περιβαλλοντικά. Τότε ακόμη δεν υπήρχε ο ειδικός κλάδος του υπουργείου παιδείας που σήμερα προωθεί περιβαλλοντικά προγράμματα και εποπτεύει και καθοδηγεί τις προσπάθειες των δασκάλων. Αργότερα μας προέκυψε και αυτό κάτω από την αναγκαιότητα της εποχής και τις απαιτήσεις των καιρών.

Σήμερα δε νομίζω ότι υπάρχει σχολείο που δεν εκπονεί έστω και ένα προγραμματάκι περιβαλλοντικό. Ούτε νομίζω πως υπάρχει εκπαιδευτικός που δεν παραδέχεται ότι τέτοια προγράμματα είναι εκ των ων ουκ άνευ.

Σε καμία περίπτωση δε θα μπω σε θέματα κριτικής αυτών των προγραμμάτων, θα προϋπέθετε ότι έχω απόλυτη γνώση για όλα αυτά τα προγράμματα αλλά και το δικαίωμα να τα κρίνω. Δε συμβαίνει ούτε το ένα ούτε και το άλλο. Ειδικά μέσω διαδικτύου.

Θα περιορίσω λοιπόν το θέμα στους προβληματισμούς για το τι πρέπει να υπηρετεί σήμερα η περιβαλλοντική αγωγή. Κι εδώ θα αναγκαστώ να θυμηθώ και πάλι τον Ένγκελς... Νομίζω ότι το απόσπασμα εκείνο τα λέει όλα.

Στην πράξη βέβαια χρειάστηκε να περάσω από τον ωκεανό του Λιαντίνη για να εμπεδώσω σε βάθος το νόημά της. Και συγκεκριμένα από το HOMO EDUCANDUS, τη φιλοσοφία της αγωγής του.

Το μεγάλο λάθος (κατά τη γνώμη μου) εκείνων που ασχολούνται με το περιβάλλον (και δε μιλώ εδώ μόνο για εκπαιδευτικούς) είναι που συμπεριφέρονται ως οδηγοί στα φανάρια που ελεούν φτωχούς μετανάστες. Δεν καταλαβαίνουν ή δε θέλουν να καταλάβουν πως είμαστε το περιβάλλον. Δεν είναι κάτι ξέχωρο από μας.

Καθώς μάλιστα σήμερα η αγωγή έχει απομακρυνθεί έτη φωτός από τη φύση, αποτέλεσμα της ανάλογης απομάκρυνσης ολόκληρης της κοινωνίας μας, μοιάζει να κυνηγάμε ανεμόμυλους όταν επικεντρώνουμε τις σχετικές συζητήσεις μόνο στο θέμα περιβαλλοντική εκπαίδευση ή έστω και αγωγή και δεν το συνεξετάζουμε ως μία πτυχή και μόνο του γενικότερου λαθεμένου τρόπου ζωής του σημερινού ανθρώπου.

Και είναι πραγματικά γελοίο να συμβαίνει αυτό ειδικά σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον... γιατί η φύση διδάσκει την ολιστική προσέγγιση και όχι την εξειδίκευση και τον κατατεμαχισμό.

Η περιβαλλοντική αγωγή πρώτα πρώτα συνεξαρτάται από την πολιτική. Όσο αγαθές προθέσεις και αν έχει ένας εκπαιδευτικός να διαπαιδαγωγήσει τους μαθητές του ορθά σε θέματα περιβάλλοντος, ελάχιστα θα επιτύχει αν δεν υπάρχει γνήσια πολιτική βούληση για αληθινή προστασία του περιβάλλοντος. Διότι άλλα θα λέει αυτός μέσα στην αίθουσα και άλλα θα βλέπουν τα παιδιά να συμβαίνουν μόλις βγουν από την πόρτα της τάξης.

Εδώ όμως ακριβώς και ανοίγεται πεδίον λαμπρό. Αρκεί να έχεις το κουράγιο και τη θέληση να το βαδίσεις. Κι ας είναι ναρκοπέδιο...

Να μπορέσεις δηλαδή να καλλιεργήσεις την α-πορία στους μαθητές σου και να τους αναγκάσεις να αφήσουν το ρόλο του ακροατή και του εκπαιδευόμενου προχωρώντας στο ρόλο του διαπαιδαγωγούμενου. Να ξεφύγουν δηλαδή από το πρότυπο του σφουγγαριού που απορροφά έτοιμες γνώσεις και να αποδεχθούν την αναγκαιότητα να μορφωθούν οι ίδιοι. Να ξεφύγουν δηλαδή από το ξύλο απελέκητο και να βγουν στη μεγάλη στράτα όπου με τη βοήθεια στην αρχή του δασκάλου και αργότερα μόνοι τους θα παλέψουν για το έσω άγαλμα. Αγώνας προορισμένος να τελειώνει μαζί με τη ζωή μας.

Η μέθοδος αυτή βασίζεται στη θεωρία πως η αφύπνιση της συνείδησης του ανθρώπου ξεκίνησε με το πρώτο γιατί. Δηλαδή με την απορία και την ερώτηση και όχι με την εξήγηση και την απάντηση από κάποιον τρίτο. Και όχι με την έτοιμη γνώση στο πιάτο...

Πιο εξειδικευμένα αυτό λέγεται στο χώρο της παιδαγωγικής ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Χωρίς αυτήν αληθινή αγωγή δεν προσφέρεται ούτε και περιβαλλοντική αγωγή ειδικότερα. Αντίθετα αν πετύχουμε να κάνουμε το παιδί να σκέφτεται, θα οδηγηθεί ακόμη και μόνο του στην αναγκαιότητα προστασίας του περιβάλλοντος.

Θεωρητικά η ανάπτυξη κριτικής σκέψης αποτελεί σήμερα βασικό στόχο του σχολείου. Στην κοινωνία όμως έξω; Πόσο ζητούμενο είναι οι άνθρωποι που σκέπτονται;

Αυτό βέβαια είναι το πρώτο σκαλάκι. Δεν αρκεί να σκέφτεσαι. Όπως δεν αρκεί ποτέ η θεωρία και τα λόγια. Βήμα δεύτερο είναι η ενεργητική συμμετοχή. Να γίνει δηλαδή η σκέψη πράξη. Και πάλι θα πρέπει να αναρωτηθούμε εδώ αν η κοινωνία μας προωθεί το μοντέλο του ενεργητικού πολίτη ή του χαζοβιόλη που κάνει ζάπινγκ στον καναπέ του...

Αλλά και να δούμε τα περιβαλλοντικά προγράμματα που προτείνονται και δίνουν τη δυνατότητα ενεργητικής συμμετοχής και δράσης στους μαθητές, αν είναι δράση ελεύθερη και ουσιαστική ή απλώς κατευθυνόμενη σε πλαίσια που δεν ενοχλούν το σύστημα...

πχ πολλά σχολεία ασχολούνται με προγράμματα ανακύκλωσης, συνήθως χαρτιού αλλά και μπαταριών ή και άλλων...

Αυτή είναι μια επιθυμητή ενέργεια. Αλλά ο κίνδυνος είναι να εγκλωβίσουν όλη την περιβαλλοντική ανησυχία στο συμμετέχουμε στην ανακύκλωση - δηλαδή σαν ξεφούσκωμα και μόνο...

Όπως και οι ανάλογες δράσεις για παγκόσμια μέρα της γης και κλείνουμε όλοι μαζί τα φώτα για μια ώρα...

Σαν να παλεύουμε δηλαδή τον καρκίνο με ασπιρίνες.

Ας βάλω μια τελεία εδώ. Σαν πολλά είπα για αρχή και το θέμα είναι τεράστιο...

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση, δεν μπορεί να είναι
διαφορετική απο το πλαίσιο της εκπαίδευσης γενικότερα.
Και είχαν δίκιο ο Μάρξ με τον Ένγγελς όταν έλεγαν ότι
οι παραγωγικές σχέσεις καθορίζουν απόλυτα τις ανθρώπινες
σχέσεις και τη ζωή γενικότερα.
Απο αυτές τις παραγωγικές σχέσεις καθορίζεται σε τι σπίτι
θα μείνουμε, τι αυτοκίνητο θα έχουμε, τι φίλους και κοινωνικό
περίγυρο θα έχουμε, με ποίον άνθρωπο θα ενώσουμε τη
ζωή μας.
Ακόμη αυτές οι παραγωγικές σχέσεις και ανάγκες καθορίζουν
το μοντέλο των ανθρώπων εργαλείων που χρειάζεται η
παραγωγική μηχανή.
Και αυτό το ρόλο τον αναλαμβάνει η εκπαίδευση, ή Παιδεία
όπως την ονομάζουμε.
Το σχολείο στην ουσία είναι το εργαστήρι με τα καλούπια,
που θα παράγει τους ανθρώπους σύμφωνα με το μοντέλο.
Πολίτες με προσδιορισμένες κοινωνικά "ανεκτές" συμπεριφορές,
γνώσεις, και δυνατότητες.
Βέβαια εδώ κάπου χάνεται ο έλεγχος για το σύστημα, επειδή
υπάρχει ένας κατ΄ανάγκη ετεροχρονισμός.
Το εκπαιδευτικό μοντέλο διαμορφώνεται με τις
παραγωγικές ανάγκες και σχέσεις του σήμερα.
Ο μαθητής έως ότου περάσει τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, και
φθάσει μετά απο καμμιά 20αριά χρόνια να ενταχθεί
στη παραγωγική μηχανή, τότε βρίσκει μία διαφορετική
πραγματικότητα απο αυτή για την οποία εκπαιδεύτηκε.
Και ακούμε πολλές φορές ακόμη και εδώ μέσα, ότι αυτά που
μας έμαθαν στις Σχολές τα περισσότερα ήταν άχρηστα.

Σου το ξεστράτισα λίγο το θέμα Δανάη απο τον περιβαλλοντικό
του προσανατολισμό, αλλά ήθελα να καταθέσω την άποψη ότι
αυτό δεν μπορεί να ξεφύγει και να είναι άσχετο απο το
γενικότερο πλαίσιο εκπαίδευσης.
Το οποίο πρέπει να διαμορφώσεοι εκείνη την περιβαλλοντική
συνείδηση και ευαισθησία που χρειάζονται οι σχέσεις
παραγωγής.