με αφορμή μια βόλτα σημερινή...
αναδημοσίευση από το Βήμα:
http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=144551Τα αρχαιολογικά ευρήματα στον λόφο Βιγλατούρι αποδεικνύουν ότι εκεί υπήρξε σημαντικότατο κέντρο του 8ου αι. π.Χ., ισάξιο με αυτά της Ερέτριας και της ΧαλκίδαςΗ λύση του αινίγματος της Κύμης
«Κύμη Χαλκιδαίων και Κυμαίων παλαιότατον κτίσμα. Οι δε τον στόλον άγοντες Ιπποκλής ο Κυμαίος και Μεγασθένης ο Χαλκιδεύς διωμολογήσαντο προς σφας αυτούς, των μεν αποικίαν είναι, των δε την επωνυμίαν, όθεν μεν προσαγορεύεται Κύμη, κτίσαι δ' αυτήν Χαλκιδείς δοκούσι». Τον 1ο αι. μ.Χ. ο Στράβων είναι βέβαιος ότι
η ιταλική Κύμη ή Κούμα που βρίσκεται κοντά στον κόλπο της Νάπολι είναι ευβοϊκή αποικία. Των Χαλκιδαίων και των Κυμαίων, όπως επισημαίνει, οι οποίοι μαζί, καθώς φαίνεται, άρχισαν κατά το τελευταίο τέταρτο του 8ου αι. π.Χ. τη μεγάλη περιπέτεια του αποικισμού της Δύσης, ξεπερνώντας τα εμπόδια της κάλυψης μιας τεράστιας για την εποχή απόστασης και τους κινδύνους ενός άγνωστου κόσμου.
Στην Ελλάδα όμως η ύπαρξη αυτής της αρχαίας Κύμης των πρώτων αποικιστών αμφισβητήθηκε για περισσότερο από 100 χρόνια.
Η ανεπαρκής αναφορά στις αρχαίες πηγές, η άποψη ότι η αποικία στην Ιταλία ήταν αιολική και όχι των Ευβοέων και κυρίως η άγνοια για τη θέση της, αφού λείψανα της περιόδου των αποικισμών δεν είχαν βρεθεί - παρ' ότι υπήρχαν κατάλοιπα άλλων περιόδων -, άφηναν ανοιχτό το πεδίο των συζητήσεων και των αμφιβολιών.
Ενα κενό που η αρχαιολόγος κυρία Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, η οποία διετέλεσε έφορος αρχαιοτήτων επί 15 έτη στην ευρύτερη περιοχή, κατόρθωσε να κλείσει ύστερα από δεκαετή έρευνα, αποκαλύπτοντας σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από τη θάλασσα, στον λόφο Βιγλατούρι, την Κύμη των γεωμετρικών χρόνων. Την πόλη που ένωσε τις δυνάμεις της με τη Χαλκίδα για να ανοίξουν μαζί, πρώτες αυτές, τα πανιά για τον αποικισμό της Δύσης, φέρνοντας μαζί τους μεταξύ άλλων και τη μεγάλη ανακάλυψη της εποχής, το αλφάβητο.
Οι ανασκαφές
«Η Κύμη αυτής της εποχής ήταν μια δυναμική πόλη με σχέσεις που απλώνονταν σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο λόγω ακριβώς της θέσης της Εύβοιας ως γέφυρας στη διακίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων από τον Βορρά προς τον Νότο και από την Ανατολή προς τη Δύση. Κάτι που αποδεικνύουν το πλήθος και η ποικιλία των ευρημάτων» λέει η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη.
Ενας οικισμός, η έκταση του οποίου δεν έχει ακόμη διαπιστωθεί στο σύνολό της, με κτίρια ορθογώνια και αψιδωτά, δρόμους λιθόστρωτους, κατασκευασμένους από λιθαράκια, βότσαλα και πατημένα όστρακα και στον πυρήνα του μια πλατεία και ένα ωοειδές λιθόκτιστο κτίριο, ιερό, όπως αποδείχθηκε, ασύλητο και για τούτο πολύτιμο τόσο για τα ευρήματα όσο και για τις πληροφορίες που μπορούσε να δώσει, είναι αυτός που αποκαλύφθηκε στο Βιγλατούρι. «Η χρονολόγησή του από τη γεωμετρική εποχή και πιο συγκεκριμένα το δεύτερο μισό του 8ου αι. π.Χ., που συμπίπτει με την ίδρυση των πρωιμότερων ευβοϊκών αποικιών στην Ιταλία και ιδιαίτερα στην Κύμη και στις Πιθηκούσες, είναι η μεγαλύτερη απόδειξη για την ύπαρξη της αρχαίας Κύμης» επισημαίνει η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη.
Ο οικισμός
Στην ευρύτερη περιοχή της σύγχρονης Κύμης, μεταξύ Στομίου και Αυλωναρίου, υψώνεται ο λόφος Βιγλατούρι Οξυλίθου, με θέα στη θάλασσα, δίπλα στον ποταμό Μανικιά (τον αρχαίο Αχελώο) και στο μέσον μιας εύφορης πεδιάδας. Συνθήκες ιδανικές δηλαδή για εγκατάσταση, που ανταποκρίνονται πλήρως, όπως επισημαίνει η ανασκαφέας, στο μοντέλο της εποχής που είναι γνωστό και από τις αποικίες. Αλλωστε η ευνοϊκή θέση του προσήλκυσε τους ανθρώπους από την απώτατη αρχαιότητα ως και τα ρωμαϊκά χρόνια, όπως αποκάλυψαν τα λείψανα άλλων εποχών. Λίγο χαμηλότερα από την κορυφή του λόφου, στη νοτιοδυτική πλευρά του, που είναι πιο υπήνεμη και ευκολότερη στην πρόσβαση, εντοπίστηκε ο γεωμετρικός οικισμός, πιθανότατα τειχισμένος, όπως αφήνουν να εννοηθεί κάποια κατάλοιπα τα οποία ακόμη δεν έχουν ερευνηθεί. Και παρ' ότι η σύγχρονη καλλιέργεια έχει καταστρέψει ένα μεγάλο τμήμα των αρχαιοτήτων, ενώ τεράστιοι σωροί λίθων από τα αρχαία κτίσματα είναι συσσωρευμένοι σε διάφορα σημεία της πλαγιάς, η συνέχεια της χρήσης του χώρου μέσα στους αιώνες είναι σαφής.
Μεγάλο τμήμα των κατεστραμμένων κτιρίων ανήκει στη γεωμετρική εποχή, αλλού διατηρούνται λείψανα μόνο της μυκηναϊκής, της μεσοελλαδικής περιόδου, οι αρχαιότερες φάσεις - πρωτοελλαδική και υπονεολιθική - διαπιστώνονται μόνο από την κεραμική, οι νεότερες φάσεις της αρχαϊκής-ελληνιστικής περιόδου αντιπροσωπεύονται από ελάχιστα δείγματα (όπως μια αρχαϊκή πήλινη μάσκα ή το μελαμβαφές πώμα πυξίδας και το τμήμα ελληνιστικού κανθάρου)· ένα όμως είναι το γεγονός: «Ο γεωμετρικός οικισμός έχει επικαθήσει στα ερείπια των παλαιότερων αυτών περιόδων και πολλές φορές τα κτίσματά του χρησιμοποιούν αρχαιότερους τοίχους. Δεν πρόκειται δηλαδή για περιστασιακή εγκατάσταση, αλλά διαμορφώνεται πάνω στον ιστό παλαιοτέρων φάσεων» όπως λέει η ανασκαφέας.
Το κτίριο
Η αψίδα του ωοειδούς κτιρίου ήταν η πρώτη που ήρθε στο φως, με την πρώτη τομή της ανασκαφής, εξηγεί η κυρία Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, έχοντας μπροστά της τους χάρτες της περιοχής και τις φωτογραφίες της ανασκαφής και των ευρημάτων. «Αν το δει κανείς ποιητικά» λέει, «ίσως ήταν η Κυμαία Σίβυλλα που οδήγησε τα βήματά μας στον χώρο». Η αλήθεια είναι όμως ότι η ίδια είχε διατυπώσει τη θεωρία της για την ύπαρξη ευβοϊκής Κύμης του 8ου αι. π.Χ. πολύ νωρίς, ήδη από το 1984. Ελειπαν όμως πολλά στοιχεία τότε για να υποστηριχθεί.
Κτισμένο με ντόπιες πέτρες σε ψευδοϊσόδομο σύστημα και με διαστάσεις 9 Χ 4,9 μέτρων, το κτίσμα είχε το δάπεδο στρωμένο με πλάκες ενώ το ίδιο υλικό θα πρέπει να αποτελούσε και τη στέγη του. Ενας τοίχος το χώριζε στα δύο, στο βόρειο εκ των οποίων, το καλύτερα διατηρημένο, τα ευρήματα ήταν πλούσια και εξαιρετικής ποιότητας: στην ανατολική πλευρά ένα θρανίο με σκύφους και πεσμένες στο δάπεδο πλήθος από χάντρες (από υαλόμαζα, πηλό, στεατίτη ή και ορεία κρύσταλλο), αλλά και σφονδύλια, πρόχους και δέκα τουλάχιστον κρατήρες των γεωμετρικών χρόνων. Δίπλα τους ένας κυκλικός αποθέτης με αντικείμενα, μεταξύ άλλων, σιδερένια μαχαιρίδια, έναν διπλό πέλεκυ και το εξάρτημα του χαλινού ενός αλόγου. Στη γωνία του εγκάρσιου τοίχου μία πλάκα-τράπεζα και μία στρογγυλή πλακόστρωτη εστία με παχύ στρώμα πυράς από τις στάχτες της οποίας ανασύρθηκαν μία σιδερένια πόρπη και ένας κρατήρας. Και πέραν αυτών, ολόκληρος ο χώρος είναι διάσπαρτος από οστά ζώων με τα ίχνη της πυρκαϊάς έντονα παντού.
Μία ακόμη έκπληξη ήρθε όταν η ανασκαφή προχώρησε κάτω από το δάπεδο: ομάδα κιβωτιόσχημων τάφων, που βρέθηκαν κενοί μεν αλλά πλούσια κτερισμένοι. Αλλωστε τα κενοτάφια δεν ήταν ασυνήθιστα στην εποχή των μακρινών και επικίνδυνων ταξιδιών, όπως επισημαίνει η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη, ενώ μια στήλη που βρέθηκε επάνω τους, ένα σήμα ως «γέρας θανόντων», καθώς και τα ευρήματα υποδηλώνουν τους τάφους ατόμων που ανήκαν σε αριστοκρατικό γένος. Οπως ένας σιδερένιος οβελός, που βρίσκεται συχνά σε τάφους αριστοκρατών του 8ου αι. π.Χ., ή το σιδερένιο χαλινάρι αλόγου που ίσως έχει σχέση με την τάξη των ιππέων.
«Το ωοειδές κτίριο στο Βιγλατούρι μπορεί να ερμηνευθεί ως Ηρώο, αντίστοιχο εκείνου στο Λευκαντί, όπου τελούνταν και θρησκευτικές εορτές προς τιμήν των αφηρωισμένων νεκρών» λέει η αρχαιολόγος. «Ηδη το σχήμα του είναι σημαντικό» προσθέτει «καθώς θυμίζει παρόμοια ωοειδή γεωμετρικά κτίσματα, όπως της Σμύρνης και του Αρείου. Η ύπαρξη των τάφων έτσι κάτω από το κτίριο ίσως να ερμηνεύει και τη χρήση του, δεδομένου ότι παρόμοια κτίσματα έχουν θεωρηθεί είτε οίκοι βασιλέων όπου ελάμβαναν χώρα και θρησκευτικές ή πολιτικές συγκεντρώσεις είτε ιερά».
Μια πρόταση που ισχυροποιείται ακόμη περισσότερο από τον παράπλευρο πλακόστρωτο χώρο, θεμελιωμένο πάνω σε πρωτογεωμετρικούς τάφους, πιθανώς στεγασμένο και εφοδιασμένο με πίθους. Γιατί είναι γνωστή η ύπαρξη ελεύθερων χώρων για τη διεξαγωγή των τελετών κοντά στα ιερά. Μία κίστη με πολλά οστά ζώων που βρέθηκε εξάλλου στα ανατολικά του αποτελεί ίσως ένα είδος εσχάρας, όπως λέει η αρχαιολόγος, γνωστό είδος βωμού στην Ανατολή, στην Ανδρο και στις Κυκλάδες, ενώ η πήλινη σφραγίδα που αποκαλύφθηκε μέσα σε αυτήν είναι πιθανότατα ανατολικής προέλευσης. Στο σύνολό του ο ιερός αυτός χώρος, ο οποίος άκμασε από τα μέσα του 8ου αι. π.Χ. και καταστράφηκε περί το 700 π.Χ., θεωρείται ότι χρησίμευσε ως τόπος λατρείας ευγενών που ταξίδεψαν και χάθηκαν μακριά από την πατρίδα τους. Η πλακόστρωτη αυλή ήταν ο τόπος για τις υπαίθριες τελετές και για την τέλεση των λατρευτικών δείπνων.
Η απάντηση
Ενα από τα ευβοϊκά αινίγματα έτσι, η Κύμη της εποχής των αποικισμών, βρίσκει την απάντησή του. Η γεωμετρική Κύμη υπήρξε. Οσο και αν είναι βέβαιο επίσης ότι κάποια στιγμή απορροφήθηκε από τη μεγαλύτερή της δύναμη, αυτήν της Ερέτριας, έτσι ώστε να αναφέρεται στη συνέχεια με το δικό της όνομα, φαινόμενο όχι άγνωστο στις ελληνικές πόλεις.
Η ανασκαφή βρίσκεται ωστόσο ακόμη σε εξέλιξη. Η επιμονή και το πάθος δεν λείπουν από την αρχαιολόγο κυρία Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, άνθρωπο που εργάστηκε όσο λίγοι στην Εύβοια σε ανασκαφές, στη δημιουργία μουσείων και στην επανέκθεση παλαιών, ενημέρωση με οδηγούς και εκπαιδευτικά προγράμματα. Και όλα αυτά παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν για μια επαρχία της Αττικής, όπως είναι η Εύβοια, καταδικασμένη σε δεύτερο πάντα ρόλο, ακόμη και αρχαιολογικά. Η ίδια η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη άλλωστε με ένα μεγάλο έργο πίσω της, ανασκαφικό (Αρχαία Ολυμπία, Κέρκυρα, Κνωσό, Ζάκρο, Αρχάνες, όπου διευθύνει την ανασκαφή με τον σύζυγό της κ. Γιάννη Σακελλαράκη) αλλά και εκδοτικό, θεωρεί την ανασκαφή στο Βιγλατούρι Οξυλίθου από τις σημαντικότερες για την ιστορική σημασία της.
«Η έρευνα στον λόφο Βιγλατούρι αποδεικνύει ότι η περιοχή της Κύμης υπήρξε σημαντικότατο κέντρο του 8ου αι. π.Χ., ισάξιο με αυτά της Ερέτριας και της Χαλκίδας» πιστεύει η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη. «Ενας τόπος με μεγάλη προϊστορία, που αρχίζει από το 2500 π.Χ. τουλάχιστον, όπως αποδεικνύει η κεραμική, τα χάλκινα τάλαντα που βρέθηκαν στη θάλασσα της Πλατάνας και υπαινίσσονται σαφώς σχέσεις με τη μινωική Κρήτη της 2ης χιλιετίας π.Χ., επιβεβαιώνοντας το μυθικό ταξίδι του Ραδάμανθη στην Οιχαλία. Τα λείψανα αυτού του οικισμού στο Βιγλατούρι, οι θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι στο Στόμιο, οι θαλαμωτοί της Μονής Μάντζαρη αποδεικνύουν τη σημασία όλης της περιοχής γύρω από τον λόφο. Πρόκειται για έναν χώρο σημαντικότατο αρχαιολογικά, που μόνο νύξεις της σημασίας του έχουν ως σήμερα αποκαλυφθεί».
Θερμού Μαρία
Θέμα: Το αίνιγμα της αρχαίας Κύμης 
Σαβ Μαρ 12, 2011 6:12 pm