Τάφος του 4ου πΧ αιώνα στη Νέα Σμύρνη!

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ BLOG HOMA EDUCANDUS

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ BLOG HOMA EDUCANDUS

ΣΑΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙ...

Παράθεση :

Η ΣΟΦΟΥΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΘΡΕΦΤΑΚΙ ΤΗΣ

Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε εδώ στη γειτονιά μας, στην Άνω Νέα Σμύρνη, ένα κορίτσι. Κανείς δε θυμάται πια να μας πει πώς το έλεγαν. Εμείς όμως θα το φωνάζουμε Σοφούλα γιατί το σπίτι της ήταν στο δρόμο που τον λέμε σήμερα Αγίας Σοφίας αλλά και γιατί μας θύμισε ξαφνικά πόσο σοφοί ήταν οι άνθρωποι που ζούσαν κάποτε εδώ. Σοφούλα λοιπόν και ας μην έλεγαν έτσι κανένα κορίτσι εκείνα τα χρόνια αφού τότε η σοφία δεν ήταν απλά ένα όνομα για γυναίκες.

Η Σοφούλα ήρθε ξαφνικά στη δική μας ζωή. Κι ακούστε και κάτι παράξενο…Ακριβώς την επόμενη μέρα που γιορτάζουμε τις σημερινές Σοφίες! Θα μπορούσε κανείς να πει πως την έπιασε το παράπονο που την ξεχάσαμε και ήρθε να μας θυμίσει όλα εκείνα τα παλιά και όμορφα πράγματα που έγιναν στον ίδιο τόπο που ζούμε κι εμείς σήμερα.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Εμείς σήμερα ζούμε σε μια πόλη που λέγεται Νέα Σμύρνη. Η πόλη μας, όπως το λέει και το όνομά της, είναι μια νέα πόλη. Οι άνθρωποι που την έχτισαν ήρθαν εδώ από μια άλλη πόλη που την έλεγαν Σμύρνη και είναι πέρα μακριά, από την άλλη μεριά της θάλασσας. Δεν έχουν περάσει ούτε εκατό χρόνια από τότε. Έτσι κανείς από μας σήμερα δεν ξέρει να μας πει ποιοι ζούσαν εδώ παλιά. Μόνο τα βιβλία της ιστορίας και οι επιστήμονες που μελετούν τις παλιότερες εποχές έχουν διάφορες πληροφορίες να μας δώσουν. Εκεί λοιπόν, στην ιστορία, διαβάζουμε πως κοντά στη δική μας πόλη ήταν από εκείνα τα χρόνια η πόλη της Αθήνας. Η πιο όμορφη πόλη εκείνης της εποχής. Την έλεγαν Αθήνα γιατί την προστάτευε η θεά Αθηνά, η θεά της σοφίας.

Να που έχουμε κι άλλο λόγο να βαφτίσουμε το κορίτσι που έζησε τότε, Σοφία κι αυτό. Και πάλι θα το πούμε: Τότε κανένα κορίτσι δεν το φώναζαν με αυτό το όνομα, όπως κανένα κορίτσι σήμερα δεν το φωνάζουν Παναγία. Να πούμε μάλιστα και κάτι ακόμα. Εκείνα τα χρόνια οι άνθρωποι που ζούσαν εδώ δεν πίστευαν στην Παναγία και στο Χριστούλη. Είχαν άλλους θεούς, ναι, θεούς… πολλούς θεούς. Η Αθηνά ήταν μία απ’ αυτούς και μάλιστα κόρη του πατέρα όλων των θεών, του Δία. Λένε μάλιστα πως γεννήθηκε από το κεφάλι του πατέρα της, του Δία. Γι’ αυτό και την έλεγαν θεά της σοφίας.

Εκτός από τους θεούς οι άνθρωποι τότε πίστευαν και σε άλλες θεότητες, όπως για παράδειγμα στις μοίρες. Και σήμερα μιλάμε για τη μοίρα, αυτή που κανονίζει τη ζωή του κάθε ανθρώπου. Τότε όμως είχαν πολλά να λένε για το πώς ακριβώς το έκαναν αυτό. Οι μοίρες τους ήταν τρεις, η Άτροπος, η Κλωθώ και η Λάχεση. Αυτές είχαν το δικαίωμα να κανονίζουν πώς και πόσο θα ζήσει ο κάθε άνθρωπος. Τις φαντάζονταν να κρατάνε μία ρόκα και να γνέθουν το νήμα της ζωής του ανθρώπου. Μία μάλιστα από αυτές κρατούσε και ένα μεγάλο ψαλίδι και όταν αποφάσιζε χραπ! έκανε μία ψαλιδιά και το έκοβε… Έτσι πρέπει να έγινε και με τη δική μας Σοφούλα, τη γειτονοπούλα μας. Και μάλιστα η δική της ζωή πρέπει να σταμάτησε πολύ νωρίς. Όταν ακόμη ήταν νέο κορίτσι.

Πώς κι από πού τα ξέρουμε αυτά; Α, ήρθε η ώρα να σας το πω. Προχτές που λέτε βρέθηκε ξαφνικά η Σοφούλα. Τη βρήκαμε να κοιμάται μέσα στο τελευταίο της σπίτι, εκεί ακριβώς που την είχαν βάλει οι δικοί της σαν ήρθε η στιγμή που οι μοίρες αποφάσισαν να κόψουν το νήμα της ζωής της...

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...

Παράθεση :

Κι ενώ εμείς αυτό το αληθινό παραμύθι ξεκινήσαμε να λέμε στα παιδιά, για τη Σοφούλα και το καθρεφτάκι της, ήρθε ο δεύτερος τάφος να ανατρέψει το σκηνικό. Όχι, δεν ήταν η Σοφούλα αυτή. Βιαστήκαμε πολύ να τη βαφτίσουμε έτσι. Η Σοφούλα ήταν η άλλη, εκείνη που δεν καταφέραμε να δούμε και να συναντήσουμε, μόνο να ακούσουμε τα καθέκαστα από μια γλυκιά αρχαιολόγο που μπήκε στον κόπο να μας ενημερώσει για τη δεύτερη ανασκαφή. Και να εξηγήσουμε το γιατί... Γιατί δηλαδή αλλού δώσαμε το όνομα και αλλού ήταν η χάρη.

Όπως κιόλας είπαμε στον πρώτο τάφο βρέθηκε ένα κάτοπτρο, ένα καθρεφτάκι όπως θα λέγαμε σήμερα. Κτέρισμα ταιριαστό για τάφο νέου κοριτσιού αφού εκείνα είναι που νοιάζονται πιότερο για την εμφάνισή τους. Τα κορίτσια που καρδιοχτυπούν να έχουν όμορφη θωριά και να αρέσουν στα παλικαράκια. Κι ενώ αυτά τα ξέραμε, παρασυρθήκαμε από το όνομα του δρόμου και τη συγκυρία της γιορτής για να χαρίσουμε το όνομα Σοφία στο αρχαίο κορίτσι. Ούτε καν ο διπλανός δρόμος δε στάθηκε αφορμή να καταλάβουμε το λάθος. Α, όχι... εμείς καθόλου σοφά δε φερθήκαμε. Γιατί ο τάφος βρέθηκε στη γωνία δυο δρόμων, στην Αγίας Σοφίας που ονομάσαμε κιόλας αλλά και της οδού Αγάπης... Σοφίας και Αγάπης, είδατε τι ωραία ονόματα που έχουν οι δρόμοι της γειτονιάς μας; Δυο ονόματα που θα θυμίσω πως γιορτάζουν και μαζί με τα σημερινά συνήθεια των ανθρώπων, οι Σοφούλες και οι Αγάπες, μαζί την ίδια μέρα.

Να όμως που ο δεύτερος τάφος ήρθε για να διορθώσει το λάθος μας. Και να μας φέρει τη Σοφούλα που ποθούσαμε. Ή αν θέλετε, να μας κάνει πιο σοφούς. Είναι αλήθεια πως κι εκεί βρέθηκε κάποιο κάτοπτρο, έτσι τουλάχιστον μας είπαν. Αλλά βρέθηκε και κάτι ακόμη. Αυτό το κάτι που μεγάλη χαρά έδωσε στους αρχαιολόγους αλλά και όλους μας βοήθησε να καταλάβουμε ότι εκείνα τα κορίτσια δεν ήταν μόνο στόλισμα και λούσο. Και πως το κεφαλάκι τους δεν το φροντίζανε μόνο απέξω... Ίσως και γιατί ήξεραν κάτι που εμείς ξεχάσαμε:

Καμία γυναίκα δεν είναι όμορφη αν δεν είναι και έξυπνη. "Η εμορφιά είναι δύναμη νόησης. Η εμορφιά δεν είναι απλά καμπύλες, και χρώτας και λίκνισμα, και λαιμός και μαλλιά."

(Δημήτρης Λιαντίνης, Γκέμμα)

Εκείνο λοιπόν το κορίτσι που βρέθηκε στο δεύτερο τάφο είχε δίπλα του και κάτι ακόμη εκτός από το καθρεφτάκι. Κάτι πολύ αγαπημένο της σίγουρα, για να σκεφθούν μαζί της να το βάλουν οι δικοί της, συντροφιά στο αιώνιο ταξίδι. Τι ήταν αυτό; Ένα παιχνίδι! Και μη βιαστείτε να πείτε: Α, παιχνίδι, σιγά τώρα... Γιατί παιχνίδι με παιχνίδι έχει διαφορά. Και γιατί τα παιχνίδια που τότε έπαιζαν δεν ήταν σαν και τα σημερινά μόνο για να σκοτώνουν την ώρα και μαζί και το μυαλό. Τόσο πολύ μάλιστα που σήμερα να ξεχνάμε την τεράστια αξία του παιχνιδιού και να μην αφήνουμε λεπτό στα παιδάκια μας να το χαρούν. Τρέχα σχολείο, τρέχα φροντιστήριο, διάβασμα και γράψιμο και ελεύθερος χρόνος να παίξει το παιδί μας καθόλου.

Τότε όμως, στους χρόνους τους παλιούς που η Ελλάδα μας άστραφτε στο στερέωμα, το παιχνίδι είχε τεράστια σημασία. Όχι μόνο για τα παιδιά αλλά και για τους μεγάλους. Ίσως γι' αυτό ο Πλάτωνας έλεγε:

"Έλληνες αεί παίδες εστέ, γέρων δε Έλλην ουκ έστι." (Τίμαιος, 22Β)

Κι ακόμη ακόμη, παιχνίδια έβαζαν και τους θεούς τους ακόμη να παίζουν. Να σας θυμίσω τον Ερμή; Που πήρε και έφτιαξε από το καύκαλο χελώνας το πρώτο του παιχνίδι, τη λύρα; "Καλόν άθυρμα" και "ερατεινόν" (Ομηρικός ύμνος εις Ερμήν, στίχος 32, 40, 52); Ή μήπως το Διόνυσο - Ζαγρέα που με παιχνίδια τον ξεγέλασαν οι Τιτάνες;

Ακόμη και οι βασιλιάδες στην αρχαία Ελλάδα το είχαν περί πολλού το παιχνίδι. Γέροντας λεν ο Αγησίλαος της Σπάρτης δε δίσταζε να καβαλάει το καλάμι και να παίζει μαζί με τα εγγόνια του, όπως ιστορεί ο Πλούταρχος (Αγησίλαος, 25, ΙΙ)

Όσο για τα παιδιά; Εκεί πια το παιχνίδι είχε ρόλο κυρίαρχο. Ρόλο που φαίνεται και από τα κτερίσματα των πικραμένων γονιών σαν ένα παιδάκι έφευγε νωρίς. Έχουν και έχουν βρεθεί παιχνίδια σε τάφους παιδιών. Και μέσα και απέξω. Εκτός από εκείνα που μέσα στον τάφο έβαζαν, άφηναν λέει και ένα πανέρι γεμάτο από τα αγαπημένα παιχνίδια του παιδιού επάνω στον τάφο. Κάπως έτσι εξηγούν πως γεννήθηκε και το κορινθιακό κιονόκρανο, από ένα τέτοιο πανέρι σε τάφο κορασιάς... Αυτό και η άκανθα που φύτρωσε εκεί, έδωσε την ιδέα στον Καλλίμαχο να φιλοτεχνήσει το πρώτο κιονόκρανο αυτού του τύπου.

Ε, και στη δική μας κορασιά, αυτή που βρέθηκε προχτές στη γειτονιά μας, ίδια κτερίσματα άφησαν οι δικοί της. Παιχνίδι αγαπημένο. Και παιχνίδι που χρειαζόταν νου για να παιχτεί, το ίδιο που ο σκοτεινός Ηράκλειτος το χάρισε στις γραφές του στον πανδαμάτωρα χρόνο:
"αιών παις εστί παίζων, πεσσεύων. παιδός η βασιληίη" (Diels, Fr. 52)

Πεσσοί. Αυτό είναι το σπουδαίο εύρημα στο δεύτερο αρχαίο τάφο της Νέας Σμύρνης. Πούλια δηλαδή για επιτραπέζιο παιχνίδι της αρχαιότητας που ήταν ιδιαίτερα αγαπητό σε μικρούς και μεγάλους. Ακόμη και τους μυθικούς ήρωες:

Ο Αχιλλέας και ο Αίας παίζουν με τους πεσσούς παρουσία της Αθηνάς, της θεάς της σοφίας. Γιατί ήταν παιχνίδι που απαιτούσε σοφία. Και παιχνίδι συνήθως αγορίστικο, όπως λένε οι γραφές. Να όμως που το κοριτσάκι μας αυτό το παιχνίδι λάτρευε, τους πεσσούς. Κι αυτό πήρε μαζί του για τον άλλο κόσμο. Παρέα με το άλλο κορίτσι, στο διπλανό τάφο...

Γιατί και τα κορίτσια τους οι έλληνες τα νοιάζονταν να τα μορφώσουν και όχι να τα κλείνουν στους γυναικωνίτες όπως έγινε μερικούς αιώνες αργότερα. Εξάλλου μην ξεχνάτε, η Αθηνά ήταν κι αυτή γυναίκα. Όχι μόνο η Αφροδίτη με την εμορφάδα της, η θεά του έρωτα και της αγάπης. Μα και η θεά της σοφίας γυναίκα ήταν. Σαν και τα δυο κορίτσια που βρέθηκαν προχτές. Στη γωνία των δρόμων Αγάπης και Σοφίας στη Νέα Σμύρνη...

_________________________________________________________

*
Οι πληροφορίες για τα παιχνίδια της αρχαιότητας είναι από το εξαιρετικό αφιέρωμα της Καθημερινής "Έλληνες αεί παίδες εστέ".

Καταιγισμός πληροφοριών σήμερα και εγώ συγκλονισμένη με όσα άκουσα. Α, τι βλέμμα βοδιού ήταν αυτό που είδα την ανασκαφή του αρχαίου τάφου! Να είναι καλά η Λουκία που σκέφτηκε σήμερα να πάρει τηλέφωνο. Κι ας έχει εξαφανιστεί από το φόρουμ για τεχνικούς λόγους, η Λουκία πάντα μας σκέφτεται και μας αγαπά και μας στηρίζει με κάθε τρόπο. Και σήμερα, τι έμπνευση να τηλεφωνήσει. Εκεί που ψάχναμε έστω και μια τόση δα πληροφορία για να ερμηνεύσουμε όσα είδαμε μπρος μας, ήρθε το τηλεφώνημα το δικό της και ο εκλεκτός φίλος που βρέθηκε δίπλα της με τις τεράστιες γνώσεις για τα ταφικά έθιμα των ελλήνων. Τον άκουγα να μου μιλά με ρυθμό πολυβόλου και είχα μείνει ενεή...

Λέγε, του είπα, βιβλίο... Να διαβάσω κι εγώ να ξεστραβωθώ:

Paul Faure, Τα ταφικά έθιμα στην Αρχαία Ελλάδα

Τώρα λοιπόν και με όσα άκουσα από το φίλο μας εξηγήθηκε η στάση που βρέθηκε ο σκελετός. Στάση εμβρύου για τα κορίτσια που δεν είχαν παντρευτεί και τεκνοποιήσει:


Και στραμμένα προς το μέρος της καρδιάς. Το κεφάλι πάντα προς την Ανατολή. Κάτοπτρο μόνο στα ανύπαντρα κορίτσια. Όχι όμως ενώτια. Ενώτια και τρύπια αυτιά είχαν οι παντρεμένες.

Ο άλλος τάφος στα είκοσι εκατοστά, το πολύ στο μισό μέτρο... Μου τα έλεγε αυτά και ας μην ήταν παρών. Λες και τα έβλεπε μπρος του. Κι εγώ απλώς επιβεβαίωνα και άφηνα κραυγές θαυμασμού. Εξήγησε ακόμη και τη μαύρη γραμμή που είχα παρατηρήσει στα τοιχώματα του τάφου. Ειδική ουσία στεγανοποίησης του τάφου:


Κυβοτιόσχημος, ε; με ρώτησε σε μια στιγμή... Ναι, απαντώ. Με συνδέσμους; ξαναρωτάει... Ο τάφος φυσικά... Αναγκάστηκα να ομολογήσω την άγνοιά μου. Πώς ήταν το σκέπασμα; Πυραμοειδές; Ναι, λέω. Άρα με συνδέσμους, συμπλήρωσε εκείνος. Εγώ είπαμε... το βλέμμα του βοδιού...

Τουλάχιστον μου υποσχέθηκε να έρθει να μιλήσει στο σχολείο όταν κάνουμε την έκθεση φωτογραφίας από τα ευρήματα. Γιατί και να ήθελα, τόσα που είπε και σε ρυθμό που λαχάνιαζα να τον ακολουθήσω, αδύνατον να τα θυμηθώ όλα.

Να, κάτι τέτοιοι άνθρωποι έρχονται ξαφνικά και κάνουν ηλιόλουστες τις συννεφιασμένες Κυριακές. Κλείσαμε και ραντεβού να πάμε επιτέλους σε εκείνο το σπήλαιο του Υμηττού. Που όπως μου είπε η Λουκία στέκει τελείως παρατημένο τους τελευταίους μήνες και με σπασμένη την πόρτα που στοιχειωδώς το προστάτευε. Όποιος άλλος θέλει, ας το έχει στα υπόψη για να έρθει μαζί μας. Πιστεύω πως η εμπειρία της επίσκεψης και μάλιστα παρέα με τον φίλο μας που ξέρει τα πάντα γύρω από τη σπηλαιολογία, θα είναι συγκλονιστική.

Να είσαι βέβαιη ότι όχι μόνο δε σε ξεχνάμε, αλλά και σε θυμόμαστε πάντα με πολλή αγάπη, όχι μόνο λόγω ΛΙΑΝΤΙΝΗ αλλά και για τη δική σου ΛΑΜΠΡΗ προσωπικότητα.
Εσύ μου έδειξες τον σωστό τρόπο να γνωρίσω το Έργο του Δασκάλου σου και αυτό δεν θα το ξεχάσω ποτέ.

Αγαπητή Λουκία,

η χαρά μου είναι μεγάλη που σε έχουμε και πάλι κοντά μας. Δεν μπορείς να φανταστείς πώς ένιωσα όταν πριν λίγο μπήκα στο φόρουμ και είδα και πάλι το όνομά σου. Καλώς μας ήρθες!

Πάντως αισθάνθηκα και λίγο αμήχανα... Ξέρω πόσο με αγαπάς αλλά αφενός το έργο του Λιαντίνη δε θα το προσέγγιζες ποτέ σωστά αν δεν είχες δική σου παιδεία και αφετέρου ό,τι γίνεται στο Εντουκάντους είναι αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας. Μπορεί κάποιοι να είναι αφανείς ήρωες και να επιμένουν στην αφάνεια αλλά σίγουρα είναι άδικο να εισπράττω εγώ και μόνο τα καλά λόγια. Κι όπως έγραψα και λίγες μέρες πριν ή θα υπάρχει συμμετοχή και από άλλους ή να το κλείσουμε και να περιοριστούμε ο καθένας στο μπλογκ του. Δεν έχει νόημα η ύπαρξη φόρουμ αν δεν υφίσταται ανταλλαγή απόψεων.

Ίσως αυτό το συναίσθημα να το κληρονόμησα από τις παιδικές κατασκηνώσεις κι αργότερα από τις πολιτικές νεολαίες. Δεν ξέρω. Πάντως με κάνει ιδιαίτερα ευτυχή η ύπαρξη μιας ομάδας ανθρώπων που αλληλοεπικοινωνούν και δίνουν ερεθίσματα αναζήτησης ο ένας στον άλλο.

Είναι το ίδιο συναίσθημα που βίωσα και την ώρα της ανασκαφής του αρχαίου τάφου με όλη τη γειτονιά να συζητά και να ανταλάσσει απόψεις. Ενωμένοι για το κοινό καλό και την αναζήτηση της αλήθειας.

Σίγουρα περιμένουμε και τις δικές σου πληροφορίες γύρω από το ζήτημα όπως και για όλα τα άλλα όμορφα που ασχολείσαι.

Καλώς μας ήρθες αγαπημένη μας φίλη!

Kαι τα "βιβλία" κάνουν λάθη εκ παραδρομής . Και δεν μιλώ βέβαια για τον εαυτό μου, αλλά για το "πολυβόλο" που λέγεται Σωτήρης. Τα "ΕΘΙΜΑ ΤΑΦΗΣ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ", δεν είναι του σπουδαίου λάτρη και μελετητή της ελληνικής αρχαιότητας PAUL FAURE (Πωλ Φωρ), αλλά των DONNA KURTZ και JOHN BOARDMAN, τον πρόλογο του οποίου παραθέτω.
.....

Η στάση των Ελλήνων απέναντι στο θάνατο και οι απόψεις τους σχετικά με την πιθανότητα μεταθανάτιας ζωής ήταν φυσικό να γίνουν αγαπητά θέματα στους μελετητές του Ελληνικού πολιτισμού και της Ελληνικής θρησκείας καθ'όλη τη διάρκεια της μελέτης της Κλασσικής αρχαιότητας.

Τα τελευταία εκατό χρόνια οι ανασκαφές αποκάλυψαν νέες πηγές πληροφοριών γι'αυτά τα θέματα. Αυτές οι πηγές έχουν μερικώς αξιοποιηθεί - μερικώς μόνον, επειδή τα ενδιαφέροντα και ο τρόπος έκφρασης του αρχαιολόγου και του μελετητή της θρησκείας σπάνια συμπίπτουν.

Στην πραγματικότητα η αρχαιολογία μπορεί να διευρύνει σε μικρό βαθμό την κατανόηση του τί σκέφτονταν οι Έλληνες για το θάνατο. Οι σκέψεις τους εκφράζονται πολύ καλύτερα από τους συγγραφείς τους. Η αρχαιολογία μπορεί να μας δώσει εκτενείς πληροφορίες για το τί έκαναν σε σχέση με το θάνατο.

Σ'αυτό, όπως και σε άλλα θέματα, η υλική μαρτυρία συμπληρώνει τη λογοτεχνική, χωρίς όμως να την διασαφηνίζει. Ωστόσο, τώρα μπορούμε τουλάχιστον να δώσουμε μιά αρκετά εκτενή περιγραφή των ταφικών εθίμων σε διαφορετκές περιόδους και τόπους του Ελληνκού κόσμου και να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις απεικονίσεις νεκρώσιμων τελετών που παρουσιάζονται στα αγγεία και τη γλυπτική. Η αξία αυτών των μαρτυριών έγκειται στο ότι μπορούν να χρονολογηθούν και να εντοπισθούν με ακρίβεια, ενώ οι παρατηρήσεις των αρχαίων συγγραφέων μπορεί να είναι ανακριβείς απ'αυτή την άποψη ή ατελείς, αφού γενικά σκοπός τους ήταν να εξηγήσουν ή να σχολιάσουν ένα συγκεκριμένο σημείο και όχι να περιγράψουν ολόκληρη την τελετή.

Όσες φορές χρησιμοποιούνται μεταγενέστερες πηγές προσπαθήσαμε να βεβαιωθούμε ότι αφορούν την περίοδο που μελετάμε. Ο περιορισμός της προσφοράς όλων αυτών των μαρτυριών οφείλεται στο ότι, ενώ μας δίνουν πληροφορίες για το τί έκαναν οι Έλληνες, η κατανόησή του γιατί το έκαναν εξαρτάται αναγκαστικά από το τί μαθαίνουμε από άλλες πηγές ή από τη φαντασία μας.

Η υλική μαρτυρία δεν αγνοήθηκε στο παρελθόν, αλλά δεν συγκεντρώθηκε συστηματικά. Μια εξαντλητική περιγραφή των Ελληνικών ταφών βρίσκεται εκτός των εφικτών επιδιώξεων ενός τόμου αυτής της σειράς και των προθέσεων των συγγραφέων. Πάρα πολλά από τα σχετικά στοιχεία παραμένουν ανεπαρκώς δημοσιευμένα και ο καταιγισμός νέων μαρτυριών καθιστά αδύνατη μια οριστική μελέτη. Προσπαθήσαμε, επομένως, να προσφέρουμε μια επισκόπηση των Ελληνικών ταφικών εθίμων όσο μπορούν να γίνουν κατανοητά από τις μαρτυρίες των ανασκαφών, τη μελέτη των αρχαίων απεικονίσεων και των αρχαίων συγγραφέων και επιγραφών.

Δεν ασχοληθήκαμε ιδιαίτερα με το να καταλήξουμε με αυτή τη μελέτη σε λεπτομερή συμπεράσματα για τις απόψεις των Ελλήνων για τη μεταθανάτια ζωή. Ίσως άλλοι ερευνητές τη βρουν χρήσιμη πηγή για μια τέτοια θεώρηση.

Ούτε ασχοληθήκαμε με την ιστορία της τέχνης των επιτάφιων μνημείων και τις προσφορές. Προσπαθήσαμε, ωστόσο, να δείξουμε τί μπορεί να βοηθήσει τον αρχαιολόγο και τον ιστορικό και πιστεύουμε ότι μια πλήρης περιγραφή των Ελληνικών ταφικών εθίμων θα συμβάλει τόσο (πολύ) στην κατανόηση των Ελληνικών απόψεων για το θάνατο, όσο και μια μελέτη των Ελλήνων ποιητών και φιλοσόφων.

Η διάταξη που υιοθετήσαμε για το βιβλίο είναι τέτοια που, όπως ελπίζουμε, παρουσιάζει τις μαρτυρίες με τον πιό εύχρηστο τρόπο. Ένα σημαντικό μέρος αφιερώθηκε στα ταφικά έθιμα της Αθήνας και της Αττικής. Αυτό έγινε επειδή τα Αττικά νεκροταφεία είναι τα πιό γνωστά και καλλίτερα δημοσιευμένα σε όλες τις περιόδους και όλες οι σχετικές παραστάσεις αγγείων προέρχονται από την Αθήνα, η δε λογοτεχνική μαρτυρία ασχολείται κυρίως με την Αθήνα.

Η συνεκτικότητα αυτής της περιγραφής θα είχε αποδυναμωθεί σοβαρά αν είχαν εξεταστεί μαζί της οι πολύ διαφορετικές και λιγότερο πλήρεις μαρτυρίες από την υπόλοιπη Ελλάδα. Αυτό, ωστόσο, είχε ως συνέπεια στα πρώτα κεφάλαια να κυριαρχούν μάλλον οι αρχαιολογικές μαρτυρίες. Ο μη ειδικός αναγνώστης μπορεί να αρχίσει να αναγνωρίζει την Αθήνα των ιστορικών, των ποιητών και των γνωστών έργων τέχνης μόνο με τα κεφάλαια της Αρχαϊκής και Κλασσικής περιόδου.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου οι μαρτυρίες από την Ελλάδα, εκτός της Αττικής, εξετάζονται περισσότερο με βάση το αντικείμενο παρά την περίοδο και πάντοτε με περιληπτική αναφορά στην Αττική. Εδώ είναι δυνατό να δει κανείς από ευρύτερη οπτική γωνία μερικά στοιχεία του αντικειμένου, όπως τις προσφορές στους τάφους, την τέχνη, τα επιτύμβια και τα ιστορικά προβλήματα.

Ίσως πρέπει να δικαιολογήσουμε τα χρονολογικά όρια. Η Χαλκή Εποχή παραλείπεται, όχι επειδή δεν πιστεύουμε ότι οι Μυκηναίοι ήταν Έλληνες, αλλά επειδή τα ταφικά έθιμα της Χαλκής Εποχής είναι ένα ριζικά διαφορετικό και αποκλειστικά αρχαιολογικό αντικείμενο. Εξετάζονται, ωστόσο, οι ταφές της Χαλκής εποχής στην Αττική, καθώς και τα προβλήματα μετάβασης στην Εποχή του Σιδήρου.

Η Ρωμαϊκή Ελλάδα παραλείπεται επίσης, επειδή, αν και τα Ελληνιστικά ταφικά έθιμα αντιστάθηκαν στη φθορά του χρόνου, παρατηρούνται πολλά νέα χαρακτηριστικά που έχουν σχέση περισσότερο με την Ελλάδα ως Ρωμαϊκή επαρχία ή το χριστιανισμό.

Τοπογραφικά έχουμε περιοριστεί στο Αιγαίο και κατ' επιλογήν στα πιό απομακρυσμένα Ελληνικά βασίλεια του Ελληνιστικού κόσμου. Η Ελλάς εκτός της Αττικής αντιμετωπίζεται λιγότερο λεπτομερειακά απ' ό,τι η Αθήνα, ενώ οι Ελληνικές αποικίες περιληπτικά και πάντα σε σύγκριση με τα έθιμα της πατρικής γης.

Οι Σημειώσεις είναι κυρίως βιβλιογραφικές και συμπληρώνονται από ένα Επίλεκτο Γεωγραφικό Λεξικό νεκροταφείων εκτός Αττικής.

Το α΄ μέρος του βιβλίου οφείλεται κυρίως στην Dr. Kurtz. Μια πιο λεπτομερής έκθεση μερικών θεμάτων θα δημοσιευτεί στη μελέτη της για τις λευκές ληκύθους από την Αθήνα.

Το β' μέρος του βιβλίου οφείλεται κατά κύριο λόγο στον κύριο Boardman, αλλά υπήρξε ευρεία συνεργασία στην τελική προετοιμασία όλων των κεφαλαίων.

Το θέμα είναι απέραντο και απαιτεί τώρα ποικίλες ειδικές μελέτες. Ελπίζουμε ότι δείξαμε πόσο διαφωτιστικό μπορεί να είναι. Ελπίζουμε, επίσης, ότι οι ανασκαφές θα καταπιαστούν με τα νεκροταφεία αντιμετωπίζοντάς τα ως κάτι παραπάνω από οστά, αγγεία και κοσμήματα:
τα κύρια εμπόδια αυτής της μελέτης ήταν η μη ολοκληρωμένη ανασκαφή και η ατελής δημοσίευση. Ζητάμε συγγνώμη για τις παραλείψεις και τις γενικεύσεις: σε ένα τέτοιου είδους βιβλίο είναι αναπόφευκτες.

Καλοκαίρι 1970 D. C. Kurz
J. Boardman

.....

Eξαίρετο βιβλίο από το "Ινστιτούτο του βιβλίου - Μ. Καρδαμίτσα" . Εξαίρετες και οι φωτογραφίες που το συνοδεύουν. Σε προκαλεί να το διαβάσεις. Με λεπτομερείς σημειώσεις για κάθε κεφάλαιο, Επίλεκτο Γεωγραφικό Λεξικό, αποτελεί την πληρέστερη αλλά και συνοπτικότερη μελέτη των Ελληνικών ταφικών εθίμων, ένα έργο που καλύπτει ένα πολύ σημαντικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία. . Ο τίτλος του πρωτότυπου: Greek Burial Customs από τη σειρά Aspects of Greek and Roman Life.

Ζητάμε συγγνώμη από τη Δανάη για τη λανθασμένη πληροφόρηση και θα είναι ιδιαίτερη τιμή για μας η παρουσία της σε κάποιο από τα σπήλαια του Υμηττού.

Τώρα εξηγείται το γιατί δεν μπόρεσα να εντοπίσω το συγκεκριμένο βιβλίο. Τέλος καλό όμως όλα καλά, και δε νομίζω πως χρειάζεται συγνώμη για κάτι που δεν έγινε σκόπιμα αλλά μέσα στη ροή της συζήτησης.

Χτες πάντως και κατά την επίσκεψη στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού με τα Πρωτάκια μου, είχα τη χαρά να αποκτήσω ένα ακόμη αξιόλογο βιβλίο, γραμμένο ειδικά για παιδιά:

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ του Francis Dieulafait
Εκδόσεις ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ

Έχει πλούσια εικονογράφηση και κείμενο κατανοητό στα παιδιά αλλά με πληροφορίες έγκυρες και στηριγμένες σε επιστημονικά δεδομένα. Με μια πρώτη ματιά που έριξα στις σελίδες του, θεωρώ πως είναι απαραίτητο για τη βιβλιοθήκη κάθε ελληνόπουλου. Σίγουρα αποτελεί και όπλο για τους εκπαιδευτικούς που μπορούν να το αξιοποιήσουν τόσο κατά τη διδασκαλία αντίστοιχων κεφαλαίων της ιστορίας όσο και (πολύ περισσότερο) όταν επισκέπτονται αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία. Παρέχει επίσης πολλές ιδέες για σχεδιασμό εκπαιδευτικών προγραμμάτων, κάτι που κι εμένα με απασχολεί μετά την ανακάλυψη των αρχαίων τάφων στη γειτονιά του σχολείου μας.

Αν και το βιβλίο αναφέρεται γενικά στην αρχαιολογία, οι αναφορές στην αρχαία Ελλάδα είναι πάρα πολλές και στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν πληροφορίες και για τα αρχαιολογικά μουσεία της χώρας μας. Κι ακόμη, στο βιβλίο αυτό βρήκα επιτέλους και εκτενή αναφορά στα εργαλεία των αρχαιολόγων και τις μεθόδους που ακολουθούν κατά την ανασκαφή, θέματα που με απασχόλησαν έντονα μετά την παρακολούθηση της ανασκαφής του αρχαίου τάφου της Νέας Σμύρνης αλλά στο ίντερνετ δεν υπήρχαν (τουλάχιστον στα ελληνικά) επαρκείς απαντήσεις.

Τιμή βιβλίου: 22 ευρώ.

Ευτυχώς που ακόμα κάποιοι κοιμούνται κάτω απ' τα πόδια μας. Ευτυχώς που οι αρχαιολόγοι συλλέγουν τα όνειρά τους. Ευτυχώς που αυτα τα όνειρα έχουν ταυτότητα ελληνική γιατί εμείς στις μέρες μας τη χάσαμε.

Πέρασαν μήνες... Ήταν αρχή φθινόπωρου που βρέθηκε ο πρώτος τάφος, και είμαστε πια στην άνοιξη. Στο μεταξύ η επίσημη ανασκαφή για μεγάλο διάστημα περιέπεσε σε χειμερία νάρκη αφού οι καιρικές καταστάσεις δημιουργούσαν πρόβλημα (υποθέτω... ) Γκρινιάξαμε κι εμείς το κατά δύναμη που αντί ανασκαφής μετατράπηκε το όρυγμα σε σκουπιδότοπο... Αλλά επιτέλους, ω του θαύματος, εδώ και ένα μήνα οι εργασίες ξανάρχισαν και με θεαματικά αποτελέσματα.

Σήμερα πέρασα από κει και ρώτησα την επιβλέπουσα. Εφτά τάφοι συνολικά έχουν βρεθεί! Εκτός όμως των δύο αρχικών οι άλλοι δεν έδωσαν τίποτε το αξιόλογο. Βρέθηκαν καταστραμμένοι και ίσως να είχαν και συληθεί στο παρελθόν.

Τίποτε ακόμη δεν είναι σίγουρο, μου είπε. Αν δηλαδή ήταν επίσημο νεκροταφείο στην περιοχή ή κατά τη αρχαία συνήθεια περνούσε κάποιος δρόμος από δω και είχε δίπλα του και κάποιους τάφους.

Είναι πάντως μεγάλη η συγκίνηση. Να τους βλέπεις έτσι εκατοστό το εκατοστό να σκάβουν ένα μέρος που το έχουμε χιλιοπερπατήσει και να φέρνουν στο φως την ιστορία του τόπου μας. Την ιστορία αιώνων. Ούτε το αυχενικό καταλάβαινα μετά ούτε τους πόνους στην πλάτη από το πρόσφατο ατύχημα. Πετούσα! Εφτά τάφους!!!

Άντε να γίνω λίγο καλύτερα και θα πάρω τα Πρωτάκια μου μια μέρα να πάμε όλοι μαζί στην ανασκαφή. Τουλάχιστον αυτά είμαι σίγουρη πως θα νιώσουν συγκίνηση στην τρυφερή ψυχούλα τους. Μα να τα δείτε τα χρυσούλια μου με τι όρεξη ετοιμάζουν το μικρό αφιέρωμα για το '21! Με τη ζέση και τι παλμό λένε τα λίγα λογάκια τους... Αυτές τις μέρες που το κουράγιο μου έπιασε ναδίρ, αυτά τα ζουζούνια είναι το καλύτερο τονωτικό μου. Ας ελπίσουμε πως θα κρατήσουν μεγαλώνοντας τον ίδιο ενθουσιασμό και την ίδια λαχτάρα. Γιατί από αλλού φως δε φαίνεται.

Επιτέλους. Τέσσερα χρόνια μετά την εύρεση των τάφων προχωρά η κατασκευή του αρχαιολογικού χώρου. Γυρίζοντας μετά από μήνες στη γειτονιά βρήκα έτοιμα τα "μπετά" πέριξ της τάφρου και καθημερινά εργάζονται εκεί τα ειδικά συνεργεία για τη δημιουργία του χώρου που είχε τάξει ο τότε δήμαρχος.

Και τι είναι τέσσερα χρόνια μπρος στους αιώνες που κοιμόντουσαν εκεί τα δύο κορίτσια του 4ου αιώνα πΧ;

Παράθεση :

http://www.neasmyrni.net.gr/portal2/index.php?option=com_content&view=article&id=2333:-5-4-&catid=8:2010-05-25-12-09-42&Itemid=142

ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ 5ου - 4ου αι π.Χ. ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΝΟΙΞΗΣ

Τετάρτη, 25 Ιούλιος 2012 19:45

Ξεκίνησαν στις αρχές Ιουλίου με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση του Δήμου Νέας Σμύρνης οι εργασίες ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου που είχε βρεθεί στην οδό Αγ. Σοφίας 89 κοντά στην Πλατεία Άνοιξης το Σεπτέμβριο του 2008 κατά τη διάρκεια εκσκαφών. Στο χώρο θα τοποθετηθούν 3 σαρκοφάγοι, μια λίθινη κάλπη, κεραμίδες και αντίγραφα αγγείων που είχαν βρεθεί, θα γίνει στήριξη του χώρου γύρω τους με σιδηροδοκούς και θα τοποθετηθεί από πάνω γυάλινο δάπεδο, ώστε να είναι επισκέψιμος. Οι εργασίες αναμένεται να ολοκληρωθούν το φθινόπωρο.

Όταν το Σεπτέμβριο του 2008 κατά τη διάρκεια εκσκαφών για την τοποθέτηση δικτύου Φυσικού Αερίου στην οδό Αγ. Σοφίας εντοπίστηκαν αρχαία ευρήματα ο Δήμος Ν. Σμύρνης και ο τότε Δήμαρχος κ. Κουτελάκης ζήτησε από τη Β' Εφορεία Αρχαιοτήτων να συνεχιστούν οι ανασκαφές. Έτσι με επικεφαλής τη νεοσμυρνιά Αρχαιολόγο Ανθή Ντόβα ανακαλύφθηκαν αρχικά 2 κιβωτιόσχημοι τάφοι κλασικής εποχής του 5ου - 4ου αιώνα π.Χ. και στη συνέχεια άλλες 4 ταφές κατεστραμμένες όμως από παλιές εκσκαφές των δικτύων ύδρευσης.

Ο ένας τάφος είχε βρεθεί ασύλητος και περιείχε άθικτη σαρκοφάγο (2μ. Χ 0,65μ. Χ 0,52μ.) από μάρμαρο Υμηττού με μαρμάρινο πώμα. Ο τάφος περιείχε άθικτο σκελετό γυναίκας σε καλή κατάσταση και διάφορα κτερίσματα: ένα χάλκινο καθρέφτη, ένα πήλινο βαρίδι για αδράχτι και μια μικρή καρφίδα.
Ο διπλανός τάφος που βρέθηκε σε μικρή απόσταση παράλληλα από τον πρώτο περιείχε σαρκοφάγο (2,10μ. Χ 0,76 Χ 0,66) η οποία πιθανόν από τις εργασίες κατασκευής του δρόμου είχε καταστραφεί στο πάνω μέρος της και περιείχε τμήματα οστών, ένα χάλκινο καθρέφτη και τμήματα χάλκινων εργαλείων.

Βρέθηκαν ακόμα 4 ταφές: μια τρίτη σαρκοφάγος σχεδόν κατεστραμμένη από παλιές εκσκαφικές εργασίες, ένας κεραμοσκεπής τάφος, μια λίθινη κάλπη με τεφροδόχο αγγείο και ένας ρωμαϊκός τάφος του 4ου μ.Χ. περίπου αιώνα με ανακομιδή οστών από 3 σκελετούς και διάφορα αγγεία.
Οι σαρκοφάγοι επέστρεψαν ήδη στο χώρο της ανασκαφής, στον οποίο θα τοποθετηθούν αργότερα οι κεραμίδες του ενός τάφου, η λίθινη κάλπη και αντίγραφα των αγγείων, ενώ τα υπόλοιπα ευρήματα συντηρήθηκαν και φυλάσσονται στο Μουσείο της Βραυρώνας.


ΛΕΖΑΝΤΕΣ: Στις φωτογραφίες διακρίνονται οι δύο σαρκοφάγοι η μια άθικτη και η άλλη κατεστραμμένη στο πάνω μέρος της από παλιές εκσκαφικές εργασίες. Στη μικρότερη φωτογραφία το μονολιθικό μαρμάρινο πώμα της άθικτης σαρκοφάγου, το οποίο έσπασε κατά την διάρκεια των εκσκαφών και έγινε η αιτία να εντοπιστούν οι τάφοι, συντηρείται για να τοποθετηθεί ξανά στην αρχική του θέση.

Σαν σήμερα! Έξι χρόνια πριν. Ζήσαμε στη γειτονιά μου το απίστευτο. Την ανασκαφή ενός αρχαίου τάφου που βρισκόταν κάτω από τα πόδια μας. Νιώθουμε περήφανοι που τώρα πλέον και μετά τις πιέσεις προς τους αρμοδίους εκεί είναι επίσημος αρχαιολογικός χώρος. Το απογευματάκι λίγα λουλούδια θα πουν ένα ταπεινό ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ...

Χρόνοι 8 κοντεύουν πλέον από εκείνη τη μέρα του Σεπτέμβρη του 2008. Τη μέρα που οι αρχαιολόγοι διέκοψαν τον ύπνο αιώνων της Αγάπης και την άλλη μέρα και της Σοφούλας*... Εκεί πια ο Δήμος Νέας Σμύρνης φρόντισε να γίνει αρχαιολογικός χώρος και η εφορία αρχαιοτήτων να μεταφέρει στο μουσείο τα οστά και άλλα ευρήματα.

Τη συγκίνηση που ένιωσα εκείνη τη μέρα της ανασκαφής  τη θυμάμαι ακόμη πολύ καλά. Και νιώθω περήφανη που ένα βήμα από το σπίτι μου υπάρχει ένα τόσο ζωντανό δείγμα της ιστορίας του τόπου.  Ένα μικρό αρχαίο νεκροταφείο.

Μου αρέσει να περνώ από κει ειδικά το βράδυ. Με το φωτισμό που διαθέτει ο χώρος μπορείς και τον βλέπεις καλύτερα. Μια μαγεία με τυλίγει κάθε φορά που στέκομαι πάνω από τους άδειους πλέον τάφους.

Σήμερα όμως που είχα βγει για το καθιερωμένο μου περπάτημα με περίμενε μια άνευ προηγουμένου έκπληξη:



Ο τάφος της Αγάπης* άνθισε!!!

Εκεί που κάποτε ήταν το κεφαλάκι της! Εκεί ακριβώς έχει φυτρώσει ένα παράξενο φυτό γεμάτο δεκάδες άσπρα ανθάκια!

Απίστευτο! Πού βρέθηκε εκεί χώμα να ριζώσει όλο αυτό το λουλούδι; Μέσα στη μαρμάρινη σαρκοφάγο;

Και πού βρέθηκε και ο σπόρος; Αφού ο χώρος είναι κλεισμένος από παντού και σφραγισμένος...

Ένα φυτό έχει φυτρώσει και στην άλλη άκρη του μικρού νεκροταφείου. Τουλάχιστον αυτό φύτρωσε πάνω στο χώμα.  

Μοιάζει να ανήκει στα δημητριακά. Ταιριαστό με το σημείο. Αφού οι αμφορίσκοι που βρέθηκαν εκεί φανερώνουν πως ήταν το σημείο που ετοιμάζονταν οι χοές.




___________________

*Αγάπη: Έτσι βάφτισα το νεκρό κορίτσι των 16 ετών που βρέθηκε στον τάφο 1. Αφενός γιατί εκεί δίπλα είναι η οδός Αγάπης. Αφετέρου γιατί βρέθηκε τότε που γιορτάζουν οι Αγάπες. Και κυρίως για το αχλαδοειδές κάτοπτρο που οι δικοί της έβαλαν κτέρισμα στο τάφο της. Να βλέπει το πρόσωπό της και στον κάτω κόσμο...

Το κορίτσι του διπλανού τάφου για παρόμοιους λόγους πήρε το όνομα Σοφία. Στο παραμύθι που έγραψα για τα αρχαία κορίτσια και για τους μαθητές μου στο γειτονικό δημοτικό σχολείο.

http://protaki.blogspot.gr/2008/09/blog-post_26.html

Μην ξεχάσω να σημειώσω πως εξεπλάγην από τα ταχύτατα αντανακλαστικά των αρμοδίων. Το βράδυ ανέβασα το παραπάνω σχόλιο για τον ανθισμένο τάφο, το επόμενο απόγευμα που ξαναπέρασα από εκεί είχαν καθαριστεί επιμελώς τα πάντα!!! Τυχαίο; Ή μας διαβάζουν;

Όπως και αν έχει ήθελα να δω στο φως της ημέρας εκείνο το παράξενο λουλούδι και την πάτησα. Τέτοιο φυτό δεν έχω ξαναδεί στην περιοχή μας. Και αν δεν είχα κρατήσει φωτογραφίες θα νόμιζα πως όλα ήταν στη φαντασία μου και μόνο.