Η ιστορία επαναλαμβάνεται;

Ποταμέ μου, όταν γιομίζεις
και βαρείς και κυματίζεις,
πάρε με στα κύματά σου
στα βεργολυγίσματά σου,
να με πας στη δύση - δύση
και στης Αργαστής τη βρύση.

Κι άφηκε πίσω του το μικρό χωριό. Άφηκε γυναίκα και τέσσερα παιδιά. Τρεις γιους και μια κόρη μονάκριβη όσο και το όνομά της...

Τράβηξε είπανε για τη δύση. Σκόρπια και αραιά μαθαίνανε τα νέα του. Τον είδαν εδώ, τον είδαν εκεί. Μα εκείνος ούτε γράμμα. Ούτε δυο λέξεις στη φαμίλια του.

Τα χρόνια δύσκολα. Και φτώχεια και συφορές και πόλεμοι. Εκείνος ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Μεγάλωναν οι γιοι, μεγάλωνε και η κόρη. Κι η μάνα βράχος. Να κρατά ολάκερη φαμίλια ολομόναχη.

Τουλάχιστον να είχε πεθάνει, θα τό 'παιρνε απόφαση. Μα έτσι; Δίχως καμιά αιτία να πάρει των ομματιών του και να χαθεί στην άλλη άκρια της γης; Και να την αφήσει με τέσσερα παιδιά; Το πρώτο ίσα που τέλειωνε το σχολειό, το τελευταίο μηνών... Έτσι κάνουν οι άνθρωποι; Σηκώνονται μια μέρα, παίρνουν το καπελάκι τους και δρόμο; Και μαύρη πέτρα πίσω τους; Μην τον είδατε τον Π.... Παναή;

Πέρασαν οι μήνες, πέρασαν χρόνια, και άλλοι μήνες και άλλα χρόνια. Τέλειωνε ο ένας πόλεμος. Άρχιζε ο άλλος. Τέλειωνε κι αυτός και από τον ξενιτεμένο ούτε άχνα. Λες και άνοιξε η γη και τον κατάπιε.

Ευτυχώς έδωσε ο Θεός και η μοίρα και γλίτωσε η φαμίλια από όλα τα δεινά. Μεγάλωσαν και τα παιδιά. Έγιναν άντρες ολόκληροι.

Ο μεγαλύτερος που έπαιρνε λίγο τα γράμματα βιάστηκε να γίνει παπάς. Θες από αγάπη στα θεία θες γιατί οι καιροί ήταν δύσκολοι και έπρεπε κάπου να βρει τρόπο να βοηθήσει τη μάνα και τα αδέρφια του, φόρεσε το ράσο και το καλυμαύκι.

Παντρεύτηκε και η κόρη. Κι έφυγε στο χωριό του αντρός της. Να ανοίξει σπίτι, να φκιάσει οικογένεια. Τέτοια η μοίρα των κοριτσιών εκείνα τα χρόνια. Ούτε που νοιαζόταν κανείς αν έπαιρναν κι εκείνα τα γράμματα. Πριν καλά καλά ανθίσουν άρχιζαν οι ευχές για τον καλό γαμπρό και "του χρόνου σπίτι σου". Μικρές μικρές και δίχως αγάπες και λουλούδια κατέληγαν στη νυφική παστάδα κι έμπαιναν στη νέα ζωή...

Έτσι ακριβώς γένηκε και με τούτο το κοράσιο. Που ήταν και αρφανεμένο από πατέρα. Κι ας αγάπαγε και το σχολειό και τα γράμματα. Άλλοι καιροί τότε και άλλη και η μοίρα της γυναίκας.

Βρέθηκε λοιπόν στο καινούριο χωριό και βάλθηκε να ολοκληρώσει τον προορισμό της γυναίκας. Να αυγατέψει τη φυλή των ανθρώπων. Τρεις γιους, ένα πρωτότοκο και δυο δίδυμα, έφερε στον κόσμο και μέσα σε μέρες πολέμου. Μέρες αχαμνές και σκοτεινές. Κι ήταν κι ο τόπος αχαμνός. Μισοί να μη μιλάνε με τους άλλους μισούς και πότε πότε και να σφάζονται ανάμεσά τους.

Αραιά και πού γύρναγε ο νους στον κύρη της. Θολή ανάμνηση στα βάθη του μυαλού και αναμμένο κάρβουνο πάντα στην καρδιά. Αχ, όλα θα ήταν διαφορετικά αν είχε κι αυτή έναν πατέρα κοντά της. Μπορεί, πού ξέρεις, έτσι μονάκριβη καθώς την είχε, να την είχε στείλει και σε σχολειό... Να γινόταν άνθρωπος με γράμματα και όχι να ξημεροβραδιάζεται στα χωράφια, στα λιόδεντρα και στα κατσίκια και όλα τα άλλα της πικρής ζωής του αγρότη και της αγρότισσας.

Τουλάχιστον τα δικά της παιδιά δε θα τα άφηνε να πάνε χαμένα. Ό,τι καλύτερο μπορούσε θα έκανε, ακόμη και το ψωμάκι μπουκιές μετρημένες θα είχε, αρκεί να μάθουν τα παιδιά γράμματα. Να δούνε καλύτερες μέρες.

Ξέρετε όμως πως αλλιώς οι άνθρωποι τα λογαριάζουν και αλλιώς η μοίρα τα μαγειρεύει. Ήταν και τα χρόνια δύσκολα, να το λέμε αυτό. Πού να σπουδάσουν τρία παιδιά; Και πώς να τα κρατήσεις από τη μόδα της εποχής; Από το φευγιό στα ξένα. Στην ξενιτιά που δεν αφήνει παιδί για παιδί στις αγκαλιές των μανάδων...

Και πες να πέσεις στο λαιμό και να τα παρακαλάς. Μείνε γιόκα μου, πού θα πας και θα μας αφήσεις εμάς πίσω; Δεν είναι πράγματα σωστά αυτά. Εδώ να μείνεις να γένεις νοικοκύρης!

Αλλά πού να τα πεις και πώς να σε ακούσουν τα εγγόνια εκείνου που χάθηκε δεκαετίες στην Αμέρικα; Το γονίδιο του ταξιδευτή βράζει στο αίμα τους και δεν τους κρατάς ούτε δεμένους.

Μιας όμως και ξαναμιλήσαμε για εκείνον τον αφανισμένο στην Άγρια Δύση, τον πάτερ φαμίλια που άφησε πίσω του ολάκερη φαμίλια και το στερνοπούλι μωρό στην κούνια, και τράβηξε πέρα μακριά να κυνηγήσει το όνειρο, ήρθε η ώρα να σας πούμε και τι απέγινε...

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ:

Σαράντα τόσα χρόνια κράτησε ο αφανισμός και η εξαφάνιση. Μόνο λόγια του ενός και του αλλουνού λάβαινε η οικογένεια πως τάχα εδώ και τάχα εκεί τον είδαν. Στην Αμέρικα... Πώς έφτασε εκεί; Και τι ακριβώς έκανε; Κανείς δε βρέθηκε με σιγουριά να το πει.

Κι όσο ξαφνικά έφυγε, άλλο τόσο ξαφνικά έσκασε η είδηση πως γύρισε πίσω! Το στερνοπούλι που μωρό στην κούνια είχε αφήσει, ήταν πια άντρας, σαράντα δύο ετών. Και μεγαλύτερα τα άλλα, με οικογένειες πια δικές τους όλοι.

Δε γύρισε στο χωριό. Ίσως και δεν το τόλμησε. Τράβηξε, λένε, στο χωριό της γυναίκας του. Κι από κει λάβανε το μαντάτο οι δικοί του. "Γύρισε ο πατέρας σας. Τον έχουμε εδώ..."

Ο μεγάλος γιος, κεφαλή της οικογένειας τόσα χρόνια, κίνησε το δρόμο για το χωριό της μάνας. Να βρει και να φέρει πίσω το μετανάστη. Και να βρει και τις απαντήσεις που τόσα χρόνια έψαχνε...

Η μάνα και σύζυγος έμεινε σπίτι. Και σαν κάθε μέρα συνέχισε τη ζωή και τις δουλειές της ατάραχη. Την τρικυμία της ψυχής της δεν άφησε να φανερωθεί σε κανέναν. Σαν κάθε μέρα έπιασε να μπουγαδιάσει τα άπλυτα, του σπιτιού και της οικογένειας. Τα τόσα χρόνια της μοναξιάς και της ερημίας, δεύτερο δέρμα έχτισε την αταραξία του προσώπου και ασπίδα της πληγής που κατάτρωγε σαράκι την ψυχούλα της.

Κι έσωσε κάποια στιγμή να τελέψει η αναμονή. Ο μεγάλος γιος, ο παπάς, μαζί με τον εξαφανισμένο τέσσερις δεκαετίες πατέρα, έφτασαν στην αυλόπορτα. Η μάνα σκυμμένη στη σκάφη. Έτσι λένε. Σήκωσε μόνο το κεφάλι και αντί άλλης υποδοχής, ακούστηκε να λέει:


Έτσι λιτά και δωρικά. Σαν της πατρίδας της τον άνεμο, καρσί κατεβασμένο από το μεγάλο βουνό και της ιστορίας τα στενορύμια... Εφτά λέξεις για σαράντα δυο χρόνια.

Την απάντηση ούτε την ξέρουμε ούτε και ενδιαφέρει. Μόνο από τα συμφραζόμενα της διήγησης συμπεραίνουμε πως λίγο μετά ο θάνατος έγραψε τον οριστικό επίλογο. Πρώτη έκλεισε εκείνη τα μάτια της. Κάνοντας πράξη το λόγο. Και λίγα χρόνια αργότερα την ακολούθησε κι εκείνος. Ο εξαφανισμένος δεκαετίες που σαν βρήκε το δρόμο να γυρίσει δεν έφερε στην τσέπη ούτε δεκάρα τρύπια. Ένα ρημάδι που γύρισε να πεθάνει στη γωνιά του...

Σε άλλους χρόνους και καιρούς μπορεί και να έφτιαχναν έπη ηρωικά για την απουσία του. Να τη στολίσουν με φαντασία και κατορθώματα, για Κίρκες και Πολύφημους. Για μάγισσες και βασιλοπούλες να διηγούνται που τον αγάπησαν και για τέρατα που νίκησε. Αλλά κι αυτός ο ευλοημένος το τράβηξε πολύ το ταξίδι... Σαράντα χρόνους; Πού να το πολεμάς τούτο το ... κάστρο; Τέτοιες μάχες είναι μόνο για ποιητές:




Έτσι το λοιπόν ο παππούλης. Που έφυγε παλικάρι για την Αμερική και άδοξα γύρισε πίσω στο χωριό. Που ακολούθησε το μεγάλο όνειρο και το βαθύ κάλεσμα της φυλής. Γύρισε και αλήτεψε και είδε και άκουσε πράματα και θάματα. Μα άστρο δεν κατάφερε να γίνει. Μόνο άδοξα άφησε τη στερνή πνοή κάπου εκεί στα μέσα της δεκαετίας του '60.

Ποιος του παραστάθηκε στα χρόνια αυτά; Η κυρά του, το είπαμε, έφυγε αμέσως σχεδόν μετά του γυρισμό του... Κάποια νύφη; Η κόρη του; Κάποια τέλος πάντων γυναίκα της φαμίλιας θα φρόντισε ελεητικά τα τελευταία χρόνια του γέροντα. Κι ας μη φρόντισε εκείνος όσο ζούσε κανέναν άλλον πάρεξ τα δικά του όνειρα. Είναι κι αυτή μοίρα των γυναικών. Να βρίσκουν δύναμη να παρασταθούν στους γέροντες της οικογένειας. Και σαν τα μωρά τους να τους κουναρήσουν κι αυτούς ίσα με την τελευταία τους πνοή.

Τα μωρά... Τα μωρά τους. Ώρα να τα θυμηθούμε κι αυτά. Και πιο πολύ γιατί μωρά πια δεν ήταν. Αλλά παλικαρόπουλα ολόκληρα σαν γύρισε ο άγνωστος παππούλης από τα ξένα.

Κι έλα τώρα και συλλογίσου την ψυχή ενός παιδιού που βλέπει τέτοια θάματα να συμβαίνουν γύρω του. Έναν παππού να εμφανίζεται από το πουθενά. Ποιος ξέρει μέχρι τότε αν φρόντισε κανείς να τους μιλήσει για εκείνον; Ίσως σκόρπιες κουβέντες... Κι αναστενάγματα και λόγια κομμένα στη μέση.

Λένε πως η ψυχή του παιδιού έχει δύναμη τεράστια να ντύνει με παραμύθια τέτοιες ανεξήγητες καταστάσεις. Να δίνει ερμηνείες και προεκτάσεις σε όσα οι μεγάλοι δεν κάθονται να του ιστορήσουν.

Και λένε ακόμη πως τέτοιες ιστορίες, οικογενειακές, χαράζονται στο DNA των απογόνων. Πιο πολύ και από το άλλο που χαράζει η φύση στα κύτταρα. Κάθονται χρυσόσκονη στα τρίσβαθα της ψυχής κι εκεί πλέκουν τις μυστικές τους διαδρομές. Εξαρτάται βέβαια και από το παιδί. Δεν έχουν όλα το μεγάλο άγγιγμα της μοίρας...

Στη δική μας πάντως ιστορία βρέθηκε ένα παιδόπουλο ξεχωριστό. Και της δικής του της ζωής η συνέχεια είναι που δίνει τροφή να αναζητάμε το ρόλο του ξεχασμένου στα ξένα παππού.

Έφηβος ήταν πια σαν γύρισε εκείνος από τα ξένα. Κάπου στα δεκαεφτά με πρόχειρους υπολογισμούς. Παιδί δεν ήταν πια να μη νιώσει το γυρισμό. Να τον σκεπάσει με την αχλύ των παραμυθιών και μόνο. Αδύνατον να μη στάθηκε σκεφτικός μπρος στο γέροντα. Και ίσως ίσως να αποτόλμησε να του κλέψει και κουβέντες που άλλος δεν άκουσε. Πού ήταν και τι έκανε τόσα πολλά χρόνια...

Ετούτος ο νέος είχε κατά πως λένε μεγάλη έφεση στα γράμματα. Παιδί της κόρης, της μοναχοκόρης του γέροντα. Ξεχωριστό καμάρι της μάνας του. Σ' αυτόν βρήκαν τόπο τα δικά της όνειρα να λάβουν σάρκα και οστά.

Κι εκείνη όχι μόνο τον καμάρωνε μα έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της για να τον δει στις μεγάλες στράτες να περπατά. Με όλη τη φτώχεια της και όλη την ανέχεια. Μαζί με τη λιγοστή τροφή κατάφερνε σαν χελιδόνα να του κουβαλά και την άλλη τροφή, για το νου και την καρδιά του. Ας ήταν καλά και ο μεγάλος αδερφός της, ο παπάς. Από κείνον χαρισμένα κουβάλαγε η μάνα κιβώτια με βιβλία εκλεκτά για τον κανακάρη της.

Κι εκείνος, διαλεγμένος από τη μοίρα για διαβάσματα και μελέτες, τα έπαιρνε παραμάσχαλα και χανόταν ώρες και μέρες στις ερημιές.

- Μα τι κάνεις εκεί, ολομόναχος, τον ρώταγαν;

- Δεν είμαι μόνος, αποκρινόταν το παλικαράκι. Έχω παρέα τα βιβλία μου!

Εμείς λέμε πως πέρα από τα βιβλία και πέρα από τα αστέρια που του άρεσε να παρακολουθεί με τις ώρες, είχε και το όραμα εκείνου του ταξιδευτή παππούλη να τον συντροφεύει. Άλλο πράμα σου λέω να διαβάζεις για τον Οδυσσέα στα χαρτιά και άλλο έναν αληθινό Οδυσσέα να έχεις στη φαμίλια σου. Γιατί εν αρχή, και να το σημειώσετε, δεν είναι τα άψυχα λόγια ακόμη και του μεγαλύτερου ποιητή, αλλά οι πράξεις των αληθινών ανθρώπων. Τα ζωντανά παραδείγματα. Κι όχι οι εποπτείες του νου και των ποιητάδων τα αγάλματα.

Και πάνω που έδενε ο νους και η συνείδηση στο αμούστακο παλικαράκι, ο γέροντας, ασπρομάλλης και γύρω στα εβδομήντα τόσα του τον υπολογίζουμε, φανερώθηκε από το πουθενά. Έλα τώρα εσύ και πες μου πως τέτοιο περιστατικό κανένα δεν έπαιξε ρόλο στην ψυχή του παιδιού. Που από τη φύση του και μόνο δεν άφηνε τίποτε να μην το μελετήσει...

Το παράξενο είναι που χρόνια μετά, σαν άρχισε το παλικαράκι να γράφει τα δικά του βιβλία, γιατί ναι, έγινε συγγραφέας ετούτο το παιδόπουλο σαν μεγάλωσε, δεν άφησε ούτε μια λέξη επίσημη για εκείνον τον παππού. Όσο όμως παράξενο και αν είναι, άλλο τόσο ανόητο θα φάνταζε για όποιον ξέρει πώς λειτουργεί η ψυχή ενός παιδιού και το δαιμόνιο ενός συγγραφέα, να παραβλέψει την ιστορία του παππού του. Και πιο πολύ ανόητο θα φαινόταν ακόμη και στους αδαείς αν μια τέτοια ιστορία κρυφή κρατιόταν όταν το παλικαράκι και κατοπινός συγγραφέας, εξαφανιζόταν και ο ίδιος μια μέρα...

Ναι, ναι! Καλά διαβάσατε. Ο συγγραφέας μας μια μέρα πήρε ξαφνικά των ομματιών του κι εκείνος και χάθηκε από προσώπου γης. Χρόνους και χρόνους τον αναζητούσαν, άλλος σε βουνά και άλλος στους υπόγειους σταθμούς του μετρό και ως και τα τουριστικά καταστήματα των Δελφών. Κανείς όμως, το ματαλέω, δε βρέθηκε όλα τούτα τα χρόνια να αποκαλύψει την άλλη εξαφάνιση. Λήθη ομαδική; Κανείς μα κανείς δεν είδε πως η ιστορία της οικογένειας επαναλαμβανόταν; Ούτε καν η μάνα; Η μάνα του;

Τρέχαν που λες οι δημοσιογράφοι με τα μικρόφωνα, αυτή δεν είναι η δουλειά τους; και ρώταγαν τη μάνα, τα αδέρφια, τους συγγενείς και τους φίλους. Και κανείς, μα ΚΑΝΕΙΣ, δε θυμήθηκε πως δεκαετίες πριν είχαν χάσει κι άλλον από το σπίτι και τη φαμιλιά τους. Που έλειψε σαράντα τόσους χρόνους δίχως γραφή να στείλει, μα έσωσε μια μέρα και ξαναγύρισε... Τότε που ακόμη και η γυναίκα του δεν ήξερε πια τι να τον κάμει.

Λέω πως αν έτσι έχουν τα πράγματα, και καλά μας τα έχουν διηγηθεί, το πρώτο πράγμα που θα έπρεπε να πουν σε όσους τους ρωτούσαν θα ήταν ακριβώς αυτό. Για τον παππού...

Κείνοι, δεν ξέρω το γιατί, αυτό το λησμόνησαν εντελώς. Και μην κοιτάτε που εμείς τώρα μάθαμε τα καθέκαστα, άλλοι μας τα είπαν... Κι όχι με τις ερμηνείες που εμείς δώσαμε. Τυχαία - θα μπορούσε να είναι και τυχαία - μας αποκάλυψαν την ξεχασμένη ιστορία. Κι αφού για χρόνια ακούγαμε ότι ο συγγραφέας δε χωρά αμφιβολία πως τράβηξε για το βουνό και αυτοκτόνησε. Σαν Εμπεδοκλής, λέει, πήδησε στη μήτρα του χάους...

Ποιος ξέρει; Ίσως να έγινε και έτσι ακριβώς. Και τι σημαίνει που ένας παππούς κάποτε χάθηκε για σαράντα χρόνους; Πως ντε και καλά ο εγγονός θα κάνει ακριβώς το ίδιο; Όχι βέβαια. Τέτοια βεβαιότητα δεν έχουμε. Και με υποθέσεις αστήρικτες είναι κομματάκι επικίνδυνο να πλάθεις απαντήσεις. Όσο και αν άνοιξε καινούριες πόρτες αναζήτησης η νέα γνώση.

Το μόνο βέβαιο σε όλα αυτά είναι η απάντηση που δώσαμε σε μια άλλη απορία μας. Μια απορία για τη μάνα του συγγραφέα. Και κόρη του γέροντα. Κι εκεί υποθέσεις δε χωράνε. Μιλάνε τα ίδια τα γεγονότα.

Πάρε που λες τη ζωή της από την αρχή. Μικρό κορίτσι χάνει τον πατέρα της. Μένει με όλα τα ερωτηματικά και όλο τον πόνο. Έτσι μεγάλωσε... Με μια μάνα που στάθηκε και πατέρας και με τα τρία της αδέρφια. Και είναι τρεις φορές χειρότερο ετούτο το κακό από την αληθινή ορφάνια. Το θάνατο και τον οριστικό χαμό βρίσκει η ψυχή κάποια στιγμή τη δύναμη να τον ξεπεράσει και να τον πάρει απόφαση. Τον άλλο όμως τον αφανισμό, το ζωντανό, παρηγοριά δε βρίσκεις να τον αντέξεις.

Κι έπειτα σκέψου τα στερνά της πικραμένης ζωής της. Την ώρα που καθώς λένε πήγε το παιδί της και της είπε πως φεύγει. Σκέψου τη μαχαιριά που έλαβε... Συγκρίνεται με την άλλη; Καθόλου. Και να μη βρεθεί μάνα άλλη να δεχτεί παρόμοια μαχαιριά στην καρδιά της. Όμως η δική της καρδιά έλαβε και τέτοια λαβωματιά. Να χάσει το ίδιο το παιδί της. Και το παιδί που ξέχωρα καμάρωνε και αγαπούσε.

Όμως δεν τον έχασε μόνο εκείνη. Το παιδί, το παιδί της, ήταν άντρας πια. Με γυναίκα και δικό του παιδί. Κι ο χαμός του ξέσπασε κεραυνός και καταιγίδα και στη δική τους ζωή.

Η μάνα, η μάνα του, δεν μπορεί να μην ένιωσε τον πανικό και στις δικές τους καρδιές. Δεν μπορεί να μη θυμήθηκε τι ένιωσε η ίδια σαν χάθηκε ο πατέρας της. Και τι τράβηξε η έρμη η μάνα της. Κι ας μην υπάρχει μαρτυρία τέτοιας αναδρομής και τέτοιας μνήμης. Είναι όμως δυνατόν να μη θυμήθηκε;

Λένε πως εκείνες τις πρώτες μαύρες μέρες που το παιδί της χάθηκε, χτύπησε ξαφνικά το τηλέφωνο. Στην άλλη άκρη της γραμμής ήταν η νύφη της. Ζήτησε να μιλήσει στη γιαγιά. Και λένε ακόμη πως σε εκείνο το τηλεφώνημα η νύφη ενημέρωσε την πεθερά της πως έχει σημάδια από τον εξαφανισμένο. Ζει, της είπε. Δεν πέθανε...

Και κάτσε τώρα και σκέψου, τίμιε αναγνώστη. Σκέψου εκείνη τη γέρικη πληγωμένη καρδιά. Την ίδια καρδιά που έζησε και τον άλλο αφανισμό. Τότε που ο δικός της πατέρας είχε χαθεί και ερχόταν ο ένας και ο άλλος και έλεγε πως τον είδε. Και που κανείς δεν μπορούσε να ξέρει αν ήταν ψέμα ή αλήθεια. Μα σαράντα χρόνους αργότερα αποδείχτηκε πως ναι, αλήθεια ήταν. Ζούσε και ... βασίλευε και τον κόσμο γύρναγε ο αφανισμένος επί τέσσερις δεκαετίες. Και σκέψου τώρα, με την επανάληψη του ίδιου σκηνικού, ποια συναισθήματα θα έπρεπε να ξυπνήσουν...

Άφησε τώρα τη φαντασία στην άκρη. Και πάμε στα γεγονότα. Η γιαγιά, έτσι λένε, έβαλε οργισμένη τις φωνές. Κουβέντα δεν ήθελε να ακούσει πως το παιδί της ζούσε. Και πέρα από τις φωνές και τις διαμαρτυρίες πως τάχα συκοφαντούσαν έτσι το παιδί της για ψεύτη, πως άλλα είπε και άλλα έκανε, έσωσε να πει και μια κουβέντα ακόμη στην νύφη της που την άκουγε άναυδη:

- Τουλάχιστον ο γιος μου δεν άφησε πίσω του μωρά!

Πικρή κουβέντα και σκληρή. Έτσι θα έλεγε όποιος δεν ήξερε. Όποιος εκείνη την ώρα δεν είχε την ψυχραιμία να αναλύσει και να συνδυάσει και να ερμηνέψει το βάθος του λόγου της.

Εσύ όμως που διάβασες από αρχή ως τέλος πως έγιναν τα πράγματα, ξέρεις πια. Και μπορείς να καταλάβεις. Για ποια μωρά μιλούσε η γερόντισσα. Να μην την αδικήσεις.

Κι άλλο τόσο μπορείς να ανοίξεις καινούριες πόρτες και παράθυρα εκεί που κάποιοι θέλησαν να ορθώσουν τοίχους. Γιατί η αλήθεια λένε αγαπά να κρύβεται. Μα λένε ακόμη πως και στις λάσπες να την πετάξεις, εκείνη θα βρει τον τρόπο να ανέβει και πάλι στην επιφάνεια. Και με το φως της να αποκαλύψει τις κρυμμένες αλήθειες...

Ένα κάστρο και η αλήθεια. Που να το πολεμάς σαράντα χρόνους μέχρι να πας να γίνεις ήρωας και άστρο...

_________________
Υ.Γ. Και μην ξεχνάς. Τα σαράντα χρόνια αργούν πολύ ακόμα. Και η αλήθεια το ίδιο. Ένα μικρό σπυράκι δώσαμε. Τουλάχιστον αυτό... Ίσως μια μέρα να καρπίσει και να δώσει ολάκερο το δέντρο.

Για την ιστορία κανείς δεν ξέρει αν επαναλαμβάνεται. Και πώς και κατά πόσο. Εικασίες και υποθέσεις μόνο. Σαφώς και προβληματισμοί και απορίες. Εκείνο όμως που σηματοδότησε την αναζήτηση, τη στράτα πες, σε τούτο το ταξίδι και σε ιστορίες παλιές και ξεχασμένες, τέτοιες που μόνο ο Ποταμός όταν γιομίζει και βαρεί και κυματίζει, φέρνει στην επιφάνεια...
ήταν σαφέστατα μία επανάληψη. Επανάληψη φράσης σημαδιακής. Η φράση, η ολόιδια φράση, έκανε τη σύνδεση ανάμεσα στις διηγήσεις και στα σκόρπια δεδομένα.

Ένα γεροντάκι στη μια, ένα γεροντάκι και στην άλλη. Που φτάνει εκπρόθεσμα. Όταν η φλόγα έχει σβήσει πια... Και εισπράττει την ίδια απάντηση:

Παράθεση :

[...] Έφτασε, στα τελειώματα, ένα γεροντάκι ανάπηρο και παρακαλούσε να σώσω λίγα ξύλα για το φώκο του. – Ρε παπού! του λέω, τώρα που καήκανε μού ‘ρχεσαι. Τι να σε κάμω. [...]

Διαβάστε περισσότερα εδώ.

Όσο για την ιστορία που προηγήθηκε, βασίστηκε σε διήγηση ενός άλλου εγγονού του παππού που χάθηκε σαράντα χρόνους στην Αμέρικα. Τηρήθηκαν οι λεπτομέρειες που εκείνος θυμόταν αλλά για πολλούς και ευνόητους λόγους δόθηκε ως αφήγηση λογοτεχνική και όχι με τη μορφή της επίσημης καταγραφής των γεγονότων. Και ως τέτοια, ως λογοτεχνική αφήγηση παρακαλούμε να τη διαβάσετε. Αν και τα βασικά γεγονότα είναι πέρα για πέρα αληθινά...

Για τον Ποταμό

"Το παράξενο είναι που χρόνια μετά, σαν άρχισε το παλικαράκι να γράφει τα δικά του βιβλία, γιατί ναι, έγινε συγγραφέας ετούτο το παιδόπουλο σαν μεγάλωσε, δεν άφησε ούτε μια λέξη επίσημη για εκείνον τον παππού."

Επίσημη όχι. Εκεί που ήθελε όμως, όπως σωστά Δανάη έγραψες, άφησε :

" Έφτασε, στα τελειώματα, ένα γεροντάκι ανάπηρο και παρακαλούσε να σώσω λίγα ξύλα για το φώκο του. – Ρε παπού! του λέω, τώρα που καήκανε μού ‘ρχεσαι. Τι να σε κάμω" .

Το θέμα είναι ότι εδώ επαναλαμβάνεται η μικρή προτασούλα που ο ίδιος πολλάκις έχει διηγηθεί για τον παπού της Αμέρικας στον παραλήπτη της επιστολής.

Το ερώτημα είναι, υπήρξε γεροντάκι που ζήταγε ξύλα για το φώκο του ή η ιστοριούλα είναι ποιητική για να δεσουν πολλά πράγματα μαζί; Στην ετεροτροπία ενός τέτοιου ποιητή και στοχαστή τίποτα δεν αποκλείεται.

Εκπληκτικό!!!

Είναι πράγματι ισχυρή η πιθανότητα που προβάλλει η Φωτεινή για το "ποιητικό" γεροντάκι. Ένα άγαλμα του λόγου, μια εποπτεία νοητική, που αναλαμβάνει ντοκουμέντα κρυφά να κομίσει, δαυλιά αναμμένα στους δικούς μας φώκους.

Ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη όσα παραπάνω αναφέρει. (εννοώ η επιστολή) Αποτελεί αναστροφή να το πω; Κάτι σαν τον τρόπο του δημοτικού τραγουδιού, το δεύτερο ημιστίχιο να επαναλαμβάνει όσα το πρώτο λέγει.

Το μοτίβο του ξενιτεμένου και της επιστροφής ο Λιαντίνης το άφησε και σε άλλο - ανεπίσημο - κείμενο. Έστω και χαραγμένο με την πένα του Σεφέρη:

5 Ο γυρισμός του ξ...

― Παλιέ μου φίλε τί γυρεύεις;
χρόνια ξενιτεμένος ήρθες
με εικόνες που έχεις αναθρέψει
κάτω από ξένους ουρανούς
μακριά απ' τον τόπο το δικό σου.

― Γυρεύω τον παλιό μου κήπο·
τα δέντρα μού έρχουνται ώς τη μέση
κι οι λόφοι μοιάζουν με πεζούλια
κι όμως σαν ήμουνα παιδί
έπαιζα πάνω στο χορτάρι
κάτω από τους μεγάλους ίσκιους
κι έτρεχα πάνω σε πλαγιές
ώρα πολλή λαχανιασμένος.

― Παλιέ μου φίλε ξεκουράσου
σιγά-σιγά θα συνηθίσεις·
θ' ανηφορίσουμε μαζί
στα γνώριμά σου μονοπάτια
θα ξαποστάσουμε μαζί
κάτω απ' το θόλο των πλατάνων
σιγά-σιγά θα 'ρθούν κοντά σου
το περιβόλι κι οι πλαγιές σου.

― Γυρεύω το παλιό μου σπίτι
με τ' αψηλά τα παραθύρια
σκοτεινιασμένα απ' τον κισσό
γυρεύω την αρχαία κολόνα
που κοίταζε ο θαλασσινός.
Πώς θες να μπώ σ' αυτή τη στάνη;
οι στέγες μού έρχουνται ώς τους ώμους
κι όσο μακριά και να κοιτάξω
βλέπω γονατιστούς ανθρώπους
λες κάνουνε την προσευχή τους.

― Παλιέ μου φίλε δε μ' ακούς;
σιγά-σιγά θα συνηθίσεις
το σπίτι σου είναι αυτό που βλέπεις
κι αυτή την πόρτα θα χτυπήσουν
σε λίγο οι φίλοι κι οι δικοί σου
γλυκά να σε καλωσορίσουν.

― Γιατί είναι απόμακρη η φωνή σου;
σήκωσε λίγο το κεφάλι
να καταλάβω τί μου λες
όσο μιλάς τ' ανάστημά σου
ολοένα πάει και λιγοστεύει
λες και βυθίζεσαι στο χώμα.

― Παλιέ μου φίλε συλλογίσου
σιγά-σιγά θα συνηθίσεις
η νοσταλγία σού έχει πλάσει
μια χώρα ανύπαρχτη με νόμους
έξω απ' τη γης κι απ' τους ανθρώπους.

― Πια δεν ακούω τσιμουδιά
βούλιαξε κι ο στερνός μου φίλος
παράξενο πώς χαμηλώνουν
όλα τριγύρω κάθε τόσο
εδώ διαβαίνουν και θερίζουν
χιλιάδες άρματα δρεπανηφόρα.

Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ (από τα Ποιήματα, Ίκαρος 1974)

Λέω πως αν κάποιος αποφάσιζε να γράψει κάποτε ένα σοβαρό βιβλίο για το Λιαντίνη, θα άφηνε στην άκρη τις εξετάσεις DNA των οστών. Στο άλλο DNA θα έσκυβε κι εκεί θα έκανε αναλύσεις. Στις κυτταρικές του μνήμες.

Αρκεί κανείς να πάρει ως μπούσουλα τα δικά του βιβλία, τις "βιογραφίες" του για τρεις μεγάλους ποιητές, και θα καταλάβει το γιατί. Εκεί και θα διδαχτεί τη μέθοδο της προσέγγισης και της ανάλυσης της ζωής του ποιητή. Χειρουργικά και γεωμετρημένα αναζήτηση των πυροκροτητών που πυροδότησαν το οπλοστάσιο του ποιητή. Το τι και πώς μόρφωσε το ποιητικό του κοίτασμα.

Μπρος λοιπόν στο γράμμα με το Γυρισμό του Ξενιτεμένου του Σεφέρη, δε θα στεκόμουν στον αφρό και την επιφάνεια των γεγονότων. Πίσω θα έψαχνα, στο παρασκήνιο και στα άβατα όχι των ιατροδικαστών, μα της ψυχής και της ζωής εκείνου που το έγραψε απάντηση. Πώς και γιατί κατέφυγε στο ποίημα αυτό. Μόνο γιατί ο ίδιος ήταν τότε ξενιτεμένος; Ποια άλλη μυστική διεργασία λάβαινε χώρα στο υπόστρωμα της ψυχής του; Στο υποσυνείδητο που οι ποιητές και μόνο μπορούν στα άδυτά του να βυθίζονται και πάλι να ανέρχονται στην επιφάνεια, κομίζοντας από κει δώρα και θησαυρούς ανεκτίμητους, πρώτη ύλη και δομικό υλικό για τα αγάλματα του λόγου τους.

Για το DNA όχι της χημικής αλυσίδας, αλλά του κύτταρου της μνήμης που έγραψες Ηρακλή, διάβασε από ΤΙΣ ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ τα ποιήματα ΕΝΑ ΣΠΙΤΙ (σελ 74) και ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ (σελ. 90). Πρόκειται για το ίδιο θέμα με διαφορτικούς τίτλους και παραλλαγές. Και στάσου ιδιαίτερα στους στίχους:

Γένια που μοσχοβολούν σταφύλι
έξι χέρια τρυφερά χαϊδεύουν
κι όλοι οι φόβοι φεύγουν
τους αλέθουν μύλοι

Γένια που έξι χέρια τρυφερά χαϊδεύουν!.

Το ρόλο του αφανισμένου πατέρα έπαιξε ο μεγάλος αδελφός (παπάς με γένια). Tα έξι χέρια, τα χέρια των τριών αδερφιών.

Κρατώ μια ακόμη στροφή από το δεύτερο ποίημα, την ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ, και μια φωτογραφία που δημοσιεύτηκε λίγο καιρό πριν στο φόρουμ:

Κρατώ επίσης ένα ντοκουμέντο που δημοσιεύτηκε μήνες πριν:


Θεία Κωμωδία του Δάντη. Οι σημειώσεις είναι δια χειρός Λιαντίνη. Προσοχή και στην ημερομηνία. Αυτή που σημειώνει γύρω από το πλαίσιο του ονόματος Γκέμμα. 18/7/1995. Είναι ο καιρός που ο Δημήτρης Λιαντίνης ετοίμαζε τη δική του Γκέμμα, το κύκνειο άσμα του. Προφανέστατη η σχέση της σημείωσης πάνω στο βιβλίο και της επιλογής του τίτλου του τελευταίου βιβλίου του.

Εδώ όμως θα πρέπει να προσέξουμε και κάτι ακόμη. Ποια ήταν η Γκέμμα του Δάντη. Η σύζυγος που του χάρισε τέσσερα παιδιά. Η σύζυγος που έμενε μόνη μαζί τους όταν εκείνος γύριζε στην εξορία και ολομόναχη φρόντιζε την ανατροφή τους.

Πέρα λοιπόν από το μοτίβο της επιστροφής του ξενιτεμένου, έχουμε και το μοτίβο της μάνας που μένει σαν καλαμιά στον κάμπο να προστατεύει τα "ορφανά" της. "Σ' ένα σπίτι που το ξεχάσαν' οι ανέμοι"...

Αν κάτι είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε όλη αυτή την αναφορά, τολμώ να το εντοπίσω ακριβώς εδώ. Σε συνδυασμό μάλιστα με τις σιβυλλικές αναφορές του Λιαντίνη στο τελευταίο του γράμμα:

Παράθεση :

Να αγαπάς τη μανούλα ως την τελευταία της ώρα. Υπήρξε ένας υπέροχος άνθρωπος για μένα, για σένα, και για τους άλλους. Όμως γεννήθηκε με μοίρα. Γιατί της ορίστηκε το σπάνιο, να λάβει σύντροφο στη ζωή της όχι απλά έναν άντρα, αλλά τον ποταμό και τον άνεμο. Το γράμμα του αποχαιρετισμού που της έγραψα το παίρνω μαζί μου.

Σας αφήνω εσένα, τη μανούλα και το Διγενή, το σπίτι μου δηλαδή, που του στάθηκα στύλος και στέμμα, Γκέμμα πες, σε υψηλούς βαθμούς ποιότητας και τάξης.

Στάθηκε Γκέμμα. Δεν είναι μόνο το στέμμα εδώ και το ομώνυμο αστέρι. Η Γκέμμα είναι το σύμβολο του προστάτη της οικογένειας. Όσο για τον "άνεμο" που τόνισα παραπάνω, ερμηνεύει ίσως το στίχο για το σπίτι που το ξεχάσαν' οι ανέμοι. Λέω ίσως... Ποια βεβαιότητα να έχεις για μια φύση ποιητική όπως ο Λιαντίνης; Η μόνη βεβαιότητα είναι πως τα συγκεκριμένα στοιχεία που στο θέμα αυτό παρατίθενται, διαδραμάτισαν ρόλο στη μορφοποίηση του ποιητικού του κοιτάσματος.

Τι όμορφο που είναι να μαθαίνεις την αληθινή βιογραφία ενός ποιητή! Κι όχι ψέματα και μισές αλήθειες. Άδικα ο Λιαντίνης δεν ασχολιόταν με τα καίρια σημεία της ζωής του Ρίλκε, του Σεφέρη, του Σολωμού, του Καβάφη... Μόνο με φωτισμένες τις λεπτομέρειες του βίου τους, του αληθινότερου ποιήματός τους, μπορείς να τους νιώσεις, να τους πλησιάσεις. Να διδαχτείς. Να δεις το γιατί και το πώς...

Έτσι είναι. Ακόμη και με φωτισμένες τις σκοτεινές πλευρές τους. Καίριας σημασίας η παρατήρηση που ο Δάσκαλος γράφει στο Χάσμα Σεισμού (98 ) μιλώντας για το Σολωμό:

Παράθεση :

Ο Σολωμός σαν άνθρωπος που έζησε σε τόπο και χρόνο ορισμένο με τον αμετάκλητο τρόπο του έχει και τη σκοτεινή πλευρά. Ίσως μάλιστα θάπρεπε να δουλέψει πολύ η καθαρτήρια φλόγα, προτού η ηθική κρίση τού ανοίξει την είσοδο στα πρώτα μακάρια καταλύματα. Κάθε προσπάθεια να τον τοποθετήσει έξω από τη φθορά του κακού θα βρισκόταν πέρα από τα φυσικά μέτρα. Μόνο τ' αγερικά δεν αμαρταίνουν, κι οι πεθαμένοι. Δυστυχώς όμως τέτοιες οδυνηρές απόπειρες ιδανικοποίησης δεν έλειψαν από την ιστορία των σολωμικών σπουδών. Οδυνηρές, γιατί προήλθαν κυρίως από κείνους, που ενόησαν και αγάπησαν ξεχωριστά τον ποιητή. Η κατάπληξη μπροστά στη λάμψη του αντικειμένου αναστέλλει συχνά τη φυσική ευαισθησία και στομώνει την οξύτητα της κρίσης. Η κριτική έχει στιγμές πολύ κρίσιμες, που ημπορεί να υποβάλλουν σε δεινή δοκιμασία τον κριτή. Ο Dante γράφει ότι υπάρχουν και κάποιοι, που γίνονται ασεβέστεροι από σέβας.

Βέβαια εδώ, δεν υπάρχει κάποια σκιά του Λιαντίνη. Το τονίζω για να μην παρεξηγηθεί η αναφορά στη σκοτεινή πλευρά του Σολωμού. Ή τουλάχιστον δεν αναφερθήκαμε εμείς σε σκιά. Διότι και θα πρέπει κι αυτό να υπογραμμιστεί, δεν υπάρχει βεβαιότητα ότι απλά επανέλαβε μια παλιά οικογενειακή ιστορία. Άλλο να φέρνουμε στο φως αυτή την πτυχή και να τη συνδέουμε και με συγκεκριμένα σημεία του έργου του και άλλο να ισχυριστούμε πως επανέλαβε την πράξη του παππού. Κάτι το οποίο προσωπικά τουλάχιστον θα το απέκλεια εντελώς. Όμως δεν αφήνω εκτός τα όσα γνώριζε για τις καταστάσεις που ακολουθούν σε μια οικογένεια όταν ο στύλος και το στέμμα της χάνεται. Η τρικυμία και στις ψυχές και στην καθημερινότητα και στη ζωή ολόκληρη εκείνων που μένουν πίσω.

Εδώ δυστυχώς ο βιογράφος που θα αναλάβει υπεύθυνα στο μέλλον να περιγράψει τη ζωή του, λαμβάνοντας υπόψη και όσα πραγματικά γεγονότα ακολούθησαν, είναι βέβαιο πως θα σημειώσει κάποιες αποφάσεις του Λιαντίνη με μαύρο.

Δε λέω πως δεν είχε δικαίωμα να διαχειριστεί τη ζωή του ή και το θάνατό του όπως εκείνος νόμιζε. Αυτό το δικαίωμα είναι αδιαμφισβήτητο. Όμως ποιες ήταν οι συνέπειες στους αγαπημένους του από τη δική του απόφαση;

Λέω δηλαδή πως αν ήθελε να αυτοκτονήσει, όπως και το έχουμε ξαναγράψει και όπως έχουμε ακούσει να λένε και οι δικοί του άνθρωποι, με γεια του και με χαρά του του λεβέντη. Ούτε ο πρώτος, ούτε δυστυχώς και ο τελευταίος. Άλλο αυτό και άλλο να εξαφανίζεσαι... Να δημιουργείς δηλαδή ένα αίνιγμα γύρω από την "τύχη" σου.

Για τελικές κρίσεις δεν είναι ώρα... Αγνοούμε ακόμη πολλά. Ίσως κάποια στιγμή να έρθουν στο φως και στοιχεία που τον δικαιώνουν απόλυτα. Ως τότε κρατούμε απορίες και αντιρρήσεις γιατί ο ίδιος έτσι μας δίδαξε. Να μην ευλογούμε μονάχα εκείνους που αγαπούμε αλλά δίκαια να ερευνούμε ό,τι τους αφορά. Όπως ακριβώς έπραξε και ο ίδιος μιλώντας για τους δικούς του αγαπημένους.

Το όμορφο τουλάχιστον σ' αυτήν την ιστορία με τον εξαφανισμένο 42 χρόνια στην Αμέρικα παπού είναι, ότι οι πληροφορίες που αραιά και που έρχονταν στην οικογένεια στο χωριό του ήταν ότι πούλαγε λουλούδια.