Εν Γιτάνοις

Ας δούμε όμως τα Γίτανα και πάνω στο χάρτη, για να αποκτήσουμε καλύτερη ιδέα για το πού βρίσκονται και μέσα από παράθεση παλαιότερου σχετικού αφιερώματος του φόρουμ για την ιστορία της Ευλίμενης Θεσπρωτίας:

https://educandus.forumgreek.com/t2183-topic

ΔΑΝΑΗ έγραψε:

Χάρτης με τις σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις του νομού Θεσπρωτίας. Πηγή ο αρχαιολογικός οδηγός που αναφέρθηκε παραπάνω. (σελ. 12 )

Ο δικός μας προορισμός σήμερα είναι η αρχαία Ελίνα. Η θέση της έχει ταυτιστεί από το σπουδαίο αρχαιολόγο Δάκαρη με το Δυμόκαστρο ή και Ελινόκαστρο. (διακρίνεται με κόκκινα γράμματα στο κάτω μέρος του χάρτη και λίγο βορειότερα της σύγχρονης Πάργας)

Οι Ελινοί, όπως διαβάζουμε στον οδηγό, ήταν θεσπρωτικό φύλο, η επικράτεια του οποίου περιλάμβανε την περιοχή Μαργαριτίου, Πλαταριάς, Πέρδικας, κατά το Στέφανο Βυζάντιο.

Η ιδιαιτερότητα της Ελίνας στο θεσπρωτικό χώρο αφορά τη θέση της δίπλα στη θάλασσα και τον έλεγχο που ασκούσε στους θαλάσσιους δρόμους της περιοχής και ειδικά στα στενά της Θεσπρωτίας με την Κέρκυρα.

Νοτιότερα της Πάργας διακρίνεται με πράσινα γράμματα η Εφύρα που ήταν μυκηναϊκή αποικία.

Να σημειώσουμε ότι οι Θεσπρωτοί εγκαταστάθηκαν στη Θεσπρωτία γύρω στα 2.000 πΧ. Άρα μιλάμε για ιστορία 4.000 ετών. Οι Μυκηναίοι εμφανίστηκαν στα θεσπρωτικά παράλια γύρω στα 1.400 με 1.300 πΧ. Η εμφάνισή τους και η εγκατάστασή τους στα νότια θεσπρωτικά παράλια φέρνει για πρώτη φορά τον ντόπιο πληθυσμό σε επαφή με τη νότια Ελλάδα.

Να θυμίσουμε ότι την εποχή αυτή δεν έχει ακόμη γίνει η κάθοδος των Δωριέων. Οι οποίοι ξεκίνησαν από την Πίνδο γύρω στα 1.100 πΧ και ξεχύθηκαν προς τη νότια Ελλάδα σβήνοντας τα κέντρα του μυκηναϊκού πολιτισμού και εξαναγκάζοντας πολλούς από τους παλιότερους κατοίκους να αναζητήσουν άλλους τόπους κατοικίας. (ίδρυση αποικιών στα παράλια της Μικράς Ασίας από Αιολείς, Ίωνες αλλά και Δωριείς)

Στο δεύτερο όμως αποικισμό, μεταξύ 8ου και 6ου αι. π.Χ., Ηλείοι και Κορίνθιοι ιδρύουν στα παράλια της Ηπείρου, της Ν. Ιλλυρίας και στα Ιόνια νησιά, εμπορικούς σταθμούς και αποικίες. Οι αποικίες όμως αυτές βρίσκονταν βορειότερα της διαδρομής που ακολουθούμε σήμερα (τουλάχιστον όσες η αρχαιολογική σκαπάνη έχει καταφέρει να εντοπίσει). Πχ στη Μαστιλίτσα, κοντά στη σημερινή Σαγιάδα και στη χερσόνησο της Λυγιάς και στο λόφο του Πύργου Ραγίου, κοντά στην Ηγουμενίτσα, όπου οι αρχαιολόγοι τοποθετούν την αρχαία Τορώνη, αποικία των Κερκυραίων κατά τον 5ο αιώνα. (Η Κέρκυρα ήταν και αυτή αποικία, των Κορινθίων)

Οι Θεσπρωτοί όλο αυτό το διάστημα εξακολουθούν να κατοικούν σε ατείχιστες κώμες.

Ρόλο μεγάλης αλλαγής διαδραμάτισε η σχέση των Θεσπρωτών με τους Μακεδόνες αλλά και η έντονη παρουσία στα πολιτικά δρώμενα της Ηπείρου των Αθηναίων. Αλλαγή ως προς την πολεοδομική μορφή των οικισμών αλλά και γενικότερα συνετέλεσαν στην έξοδο των Θεσπρωτών από την πολιτιστική τους απομόνωση.

Η βασιλεία καταργείται και αρχίζουν κατά τον 4ο πΧ αιώνα να εμφανίζονται τειχισμένες πόλεις. Πρώτη θεωρείται η Ελέα, πρωτεύουσα των Ελεατών Θεσπρωτών, κοντά στη σημερινή Παραμυθιά που κόβει μάλιστα και δικό της νόμισμα γύρω στα 360 πΧ.

Λίγο αργότερα, στο β' μισό του 4ου πΧ αιώνα, εμφανίζονται και άλλοι τειχισμένοι οικισμοί, όπως το Δυμόκαστρο (αρχαία Ελίνα), η Ντόλιανη (αρχαία Φανοτή(, η Ραβενή κ.α. οι οποίοι αποτέλεσαν τις έδρες των επιμέρους θεσπρωτικών φύλων.

Τα φύλα αυτά αρχίζουν μάλιστα να συσπειρώνονται και δημιουργούν το Κοινό των Θεσπρωτών, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο υπόσταση στο αρχικό φυλετικό έθνος. Κόβει μάλιστα και νόμισμα δικό του, περί τα 330 πΧ, και το οποίο παραπέμπει στο Νεκρομαντείο του Αχέροντα και τη λατρεία της Περσεφόνης.

Τώρα ο νέος πολιτικός σχηματισμός ιδρύει βορειότερα, στις όχθες του Θύαμι (Καλαμά) τα Γίτανα, σε μια περιοχή που οι Θεσπρωτοί πρόσφατα είχαν αποσπάσει από τους Χάονες. Η νέα πόλη συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη του εμπορίου καθώς ο Καλαμάς εκείνη την περίοδο ήταν πλωτός.

Όλες αυτές οι πόλεις δεν έζησαν για πολύ. Στα 167 πΧ καταστράφηκαν από τους Ρωμαίους αν και κάποιες συνέχισαν να κατοικούνται σε κάποια τμήματά τους...

Να σημειώσουμε ότι η παρουσία του ανθρώπου στη Θεσπρωτία χρονολογείται από πολύ παλιότερες εποχές και ανάγεται στην παλαιολιθική εποχή. (100.000 - 10.000 πΧ) Χαρακτηριστικές λιθοτεχνίες της Μεσολιθικής περιόδου έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή της Παραμυθιάς. Αργότερα, στη Νεολιθική εποχή, (6.800 - 3.200 πΧ) οι άνθρωποι στη Θεσπρωτία κατοικούν σπήλαια (Σίδερη Φιλιατών - Ψάκα και Γκρίκα Παραμυθιάς).

Να σημειώσω ότι στο χάρτη αυτό τα Γίτανα αναφέρονται ως Γιτάνη αφού μόλις τα δύο τελευταία χρόνια οριστικοποιήθηκε πως το όνομα ήταν ουδέτερο. Θα βρείτε τη Γιτάνη με κόκκινα γράμματα σημειωμένη λίγο πιο πάνω από τη σημερινή πρωτεύουσα της Θεσπρωτίας, την Ηγουμενίτσα.

Μια ακόμη πανοραμική φωτογραφία των Γιτάνων. Πηγή ο αρχαιολογικός οδηγός για τα Γίτανα που έχει εκδώσει το Υπουργείο Πολιτισμού με επιμέλεια της κ. Αικατερίνης Κάντα - Κίτσου.

Στη φωτογραφία αυτή φαίνεται πιο εντυπωσιακά και το αγκάλιασμα του ποταμού Θύαμι αλλά και διακρίνονται οι εργασίες ανάδειξης του χώρου και που άρχισαν μόλις τον Οκτώβριο του 2003. Η πρώτη φάση των εργασιών ολοκληρώθηκε το 2009 αλλά και τώρα γίνονται εργασίες στο ανατολικό τμήμα της πόλης και το οποίο δεν είναι ακόμη προσβάσιμο στον επισκέπτη. Να σημειώσω ότι η φωτογραφία αυτή έχει πάνω το Βορρά, κάτω το Νότο, δεξιά την Ανατολή και αριστερά τη Δύση. Όπως δηλαδή και στους γεωγραφικούς χάρτες.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η πόλη των Γιτάνων προστατευόταν από τρεις πλευρές της από τον μαιανδρισμό του Καλαμά ενώ προς τα βόρεια υπάρχει βουνό, ο γυψολιθικός όγκος της Βρυσέλλας, με υψόμετρο 183 μέτρα, όπως αναφέρει ο αρχαιολογικός οδηγός. Και παραθέτω από την ίδια πηγή:

Παράθεση :

"Η επιλογή της θέσης.

Η τειχισμένη υστεροκλασική / ελληνιστική πόλη των Γιτάνων είναι κτισμένη στο νοτιοδυτικό άκρο του επιμήκους υψώματος της Βρυσέλλας, στα βόρεια της κοίτης του ποταμού Καλαμά και σε απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου από το σύγχρονο υδροηλεκτρικό φράγμα. Βρίσκεται στην περιφέρεια της δελταϊκής πεδιάδας του Καλαμά και σε απόσταση οκτώ περίπου χιλιομέτρων από τη θάλασσα.

Το μεγαλύτερο τμήμα του οικισμού εκτείνεται πάνω σε χαμηλό λατυποπαγές ασβεστολιθικό πλάτωμα (υψόμετρο 30 - 80 μέτρων) που περιβάλλεται στις τρεις πλευρές του από την κοίτη του Καλαμά, ενώ στα βορειοανατολικά του η οχύρωση περιλαμβάνει το νοτιοδυτικό άκρο (υψόμετρο 183 μέτρα) του γυψολιθικού όγκου της Βρυσέλλας.

Παρότι η τοπογραφία του οικισμού είναι ιδιόμορφη σε σχέση με τις υπόλοιπες τειχισμένες ηπειρωτικές πόλεις, που κατά κανόνα καταλαμβάνουν την κορυφή υψώματος, η θέση είναι φυσικά οχυρή, καθώς προστατεύεται από το μαιανδρισμό του ποταμού και τη Βρυσέλλα στα βορειοανατολικά.

Από απόσταση ο οικισμός δεν είναι ορατός, λόγω των λοιπών υψωμάτων που τον περιβάλλουν. Αυτός ήταν και ο λόγος που, πέραν της άμεσης προστασίας, περιελήφθηκε στην οχύρωση το άκρο της Βρυσέλλας, καθώς προσφέρει πανοραμική θέα του κάτω ρου και της δελταϊκής κοιλάδας του Καλαμά, των βόρειων θεσπρωτικών ακτών, της Κέρκυρας, αλλά και άμεση οπτική επαφή με τις παράκτιες οχυρώσεις της Μαστιλίτσας, του Πύργου Ραγίου και της Λυγιάς.

Η προνομιούχος - από άποψη προστασίας και εγγύτητας σε φυσικούς πόρους - θέση συντέλεσε στην πρώιμη κατοίκηση της περιοχής από τους προϊστορικούς, ήδη, χρόνους, όπως υποδεικνύεται από την εύρεση πυριτολιθικών λεπίδων και προϊστορικής κεραμικής στην ευρύτερη περιοχή."

Αικατερίνη Κάντα - Κίτσου, Αρχαιολογικός οδηγός για τα Γίτανα, σελ. 19

Αυτόν τον γυψολιθικό όγκο της Βρυσέλλας τον βλέπαμε σχεδόν συνέχεια όση ώρα περπατούσαμε στην απέναντι από τα Γίτανα όχθη του Καλαμά - δηλαδή του Θύαμι όπως ήταν το αρχαίο του όνομα...

Και ιδού μια σχετική φωτογραφία:


Αν και βρισκόμασταν όμως τόσο κοντά με την αρχαία πόλη, τίποτα δε μαρτυρούσε την ύπαρξή της.

Ας δούμε τώρα σε μεγέθυνση την πόλη των Γιτάνων. Στο πάνω πάνω μέρος, εκεί που φαίνονται να συγκλίνουν δύο δρόμοι, ασπρίζει το κτίριο του φύλακα. Από κει και μπαίνεις στον αρχαιολογικό χώρο και βρίσκεσαι στην περιοχή του νεκροταφείου των Γιτάνων και που βρισκόταν εκτός των τειχών.

Στα αριστερά και δυτικά διακρίνεται το κοίλο του αρχαίου θεάτρου, που και αυτό βρισκόταν εκτός των τειχών. Αν προσέξετε δεξιά από το θέατρο καταλαβαίνεται και αυτό που αναφέρθηκε παραπάνω, ότι η πόλη ήταν χτισμένη σε ύψωμα και όχι στο ίδιο επίπεδο με το ποτάμι. Αλίμονο δηλαδή αν ήταν κάτω, εκεί που είναι και το θέατρο. Ο Θύαμις το χειμώνα συχνά πλημμυρίζει. Και φέτος το παράκανε μάλιστα. Τα αποτελέσματα ήταν εμφανέστατα στην ορχήστρα του θεάτρου, όπως θα δείτε και σε φωτογραφίες που θα ακολουθήσουν.

Στη φωτογραφία είναι ορατά και τα τείχη της πόλης. Ένα ισχυρό πολυγωνικό τείχος με περίμετρο 2.500 μέτρα!!!

Σώζεται σε καλή κατάσταση στο μεγαλύτερο τμήμα του, αναφέρει η κ. Καντά - Κίτσου και αυτό είδαμε κι εμείς.

Το πάχος του κυμαίνεται μεταξύ 2,5 και 4 μέτρα και ενισχύεται από πύργους ή θλάσεις. Η πρόσβαση στον οικισμό γινόταν από τρεις κύριες πύλες και τρεις μικρότερες. Αποτελείται από ντόπιο φαιό ασβεστόλιθο που αφθονεί στην περιοχή ενώ σε κάποια σημεία υπάρχει και λευκός ασβεστόλιθος.

Ο σημερινός επισκέπτης αφήνοντας πίσω του το φυλάκιο ακολουθεί το δρόμο που οδηγεί στην κύρια κεντρική πύλη του τείχους. Το μήκος του ανοίγματος υπολογίζεται στα 7 μέτρα και το αντίστοιχο πλάτος στα 4 μέτρα. Η πύλη ενισχύεται εκατέρωθεν με δύο πύργους.

Οι άλλες πύλες του τείχους οδηγούσαν προς το νεκροταφείο, το θέατρο, και στα νοτιανατολικά μία ιδιαίτερα ενισχυμένη πύλη εικάζεται πως οδηγούσε σε παρόχθιες λιμενικές εγκαταστάσεις, αφού ο Καλαμάς εκείνα τα χρόνια ήταν πλωτός.

Πέρα όμως από το τείχος αυτό υπάρχει στο εσωτερικό του οικισμού ένα ισχυρό διατείχισμα με συνολικό μήκος 315 μέτρα και διατηρεί το ίδιο πάχος παντού (2 μέτρα). Φέρει πύργους ενισχύσεις και διέθετε τέσσερις πύλες. Το διατείχισμα είναι μεταγενέστερο του εξωτερικού τείχους και πιθανολογείται πως κατασκευάστηκε σε περίοδο που ο πληθυσμός της πόλης περιορίστηκε...

Το διατείχισμα χωρίζει τον αρχαίο οικισμό σε δύο τομείς, τον ανατολικό και το δυτικό. Το δυτικό είναι εκείνο που έγιναν οι εργασίες ανάπλασης τα προηγούμενα χρόνια και είναι τώρα προσβάσιμο στο κοινό. Στο ανατολικό συνεχίζονται οι εργασίες και δεν επιτρέπεται η πρόσβαση. Πάντως τα σημαντικότερα κτίρια των Γιτάνων βρίσκονταν στο δυτικό μέρος (αγορά, πρυτανείο, ιερά του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος) οπότε ο επισκέπτης δε μένει παραπονεμένος...

Το πολεοδομικό σύστημα των Γιτάνων είναι το ιπποδάμειο, όπως συνηθιζόταν, κατά κανόνα, στις υστεροκλασικές και ελληνιστικές οργανωμένες πόλεις. Οι δρόμοι δηλαδή τέμνονται κάθετα και δημιουργούν ορθογώνιες οικοδομικές νησίδες (οικοδομικά τετράγωνα) παρόμοιων διαστάσεων, με δύο έως έξι οικίες ανά νησίδα. Τα Γίτανα αποτελούν το μοναδικό μέχρι σήμερα γνωστό παράδειγμα υιοθέτησης του ιπποδάμειου συστήματος στο χώρο της Θεσπρωτίας, όχι όμως αυστηρά και σε όλη τους την έκταση.

Κάθε οικοδομική νησίδα χωριζόταν από μια κεντρική στενωπό σε δύο σειρές οικιών. Οι στενωποί διατρέχονταν από λίθινους αγωγούς, που αποτελούσαν μέρος ενός πυκνότατου αποχετευτικού δικτύου. Ορισμένα όμως δημόσια κτίρια καταλάμβαναν μόνα τους μια ολόκληρη νησίδα. Τις νησίδες αυτές πρέπει να τις φανταστείτε περίπου 34 Χ 74 μέτρα την καθεμία, χωρίς να λείπουν οι μικρότερες ή και οι μεγαλύτερες.

Σημαντικό ρόλο στην πολεοδομία της πόλης έπαιξε και η διαμόρφωση του εδάφους που σε αρκετά σημεία παρουσιάζει κατωφέρεια ενώ την επηρέασε και το χτίσιμο του διατειχίσματος.

Δεξιά στη φωτογραφία και πάνω (και έξω από το διατείχισμα) διακρίνονται τα κτίρια της αγοράς των Γιτάνων, χτισμένα σε επίπεδη έκταση στους πρόποδες της Βρυσέλλας. Αποτελούσε χώρο συναθροίσεων και αγοραπωλησιών όχι μόνο για τους κατοίκους της πόλης αλλά και για τους πληθυσμούς που κατοικούσαν πέριξ αυτής.

Ο χώρος της αγοράς των Γιτάνων έχει μορφή ανοιχτής πλατείας που κλείνεται στα βόρεια από στοά.

Η στοά έχει διαστάσεις 76 Χ 13 μέτρα περίπου και έφερε διπλή κιονοστοιχία. Μια σειρά 26 δωρικών κιόνων στην πρόσοψη και 14 ιωνικών κιόνων εσωτερικά στήριζε τη στέγη της, δημιουργώντας έναν ευρύχωρο στεγασμένο χώρο, στον οποίο μπορούσαν να προσφεύγουν οι ευρισκόμενοι στην αγορά όταν έβρεχε ή είχε δυνατό ήλιο.

Δίπλα στη στοά και προς το μέρος του ποταμού διακρίνεται τετράγωνο κτίριο που λειτουργούσε ως χώρος λατρείας. (κτίριο Ε) Φαίνεται πως προστέθηκε μεταγενέστερα στη στοά και προεξέχει κατά 2,80 μέτρα απ' αυτήν. Τα ευρήματα οδηγούν στην άποψη πως εδώ λατρευόταν ο Απόλλων και μάλιστα ο Αγυιέας, που εθεωρείτο προστάτης των δρόμων.

Απέναντι από τη στοά διακρίνεται αμυδρά ο χώρος των καταστημάτων ενώ ανάμεσα στη στοά και στα καταστήματα εκτείνεται μια έκταση 100 Χ 30 μέτρα που προφανώς αποτελούσε την πλατεία της αγοράς.

11.31 πμ. - Έχουμε πλέον ολοκληρώσει την πεζοπορία των δύο ωρών στις όχθες του Καλαμά, έχουμε φτάσει στο φράγμα και στη συνέχεια με το μικρό λεωφορειάκι πιάνουμε το δρόμο για τα Γίτανα. Άσφαλτος αλλά στενός. Και το χειρότερο με στάνες και τσοπανόσκυλα διόλου φιλικά... Φτάνουμε σε ένα γεφυράκι που δε φαίνεται και πολύ ανθεκτικό. Ένας πανέξυπνος πετιέται και λέει στον οδηγό να μας αφήσει εδώ.

Περνάμε το γεφυράκι με τα πόδια και βλέπουμε παραπλεύρως ένα άθλιο θέαμα με άπειρες πλαστικές σακούλες στα κλαδιά των δέντρων! Προφανώς τις κατέβασε το ποτάμι. Όχι ο Καλαμάς. Αυτό το ποτάμι πρέπει να είναι ο Καλπακιώτικος που λίγο πιο κάτω ενώνεται με τον Καλαμά.

Τα Γίτανα δε φαίνονται ακόμη. Και πιάνουμε τη δημοσιά να τα βρούμε... Τα πόδια μου διαμαρτύρονται έντονα και ο ήλιος ζεματάει. Προβληματίζομαι αν θα αντέξω να κάνω το δρόμο της επιστροφής... Κι ακόμη προβληματίζομαι που στις οδηγίες αναφέρεται ως απόσταση από το φράγμα ένα χιλιόμετρο! Με το λεωφορειάκι κάναμε ήδη περισσότερο από χιλιόμετρο και τώρα ως φαίνεται θα κάνουμε κι άλλο τόσο. Πού είσαι Απόλλωνα Αγυιέα να μας ελεήσεις τους φτωχούς;

11.42 πμ - επιτέλους! φτάνουμε μετά από δέκα λεπτά περπάτημα (που μου φάνηκαν ώρα! ) στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου! Και βλέπουμε και αυτοκίνητο παρκαρισμένο. Ταυτόχρονα ακούγεται πίσω το αγκομαχητό του μικρού λεωφορείου που κουβαλάει τους υπόλοιπους ως εδώ. Τους τυχεράκηδες! Και πανάθεμα την ατυχία μου...

Το θέμα δεν είναι ότι κουράστηκα. Αλλά αν θα έχω τα κότσια να περπατήσω τα Γίτανα. Που δεν είναι ούτε μικρά ούτε και επίπεδα... Τουλάχιστον ηρεμώ πως στην επιστροφή δε θα ξανακάνω και το ένα τουλάχιστον χιλιόμετρο στην άσφαλτο...

11.44 - Είμαστε πια στα Γίτανα! Στο φυλάκιο. Και έχει και κάτι τοιχάκια μούρλια. Αράζουμε και βγαίνουν τα τσιγάρα... Εγώ έχω την κούρασή μου και άλλοι έχουν χειρότερα προβλήματα. Αναζητούν τουαλέτα μα δεν υπάρχει το κλειδί... Να πω την αλήθεια μου προτιμώ την κούραση από το πρόβλημα αυτό. Βγάζω και το μπουκαλάκι με το καφεδάκι και όλα καλά.

Στο μεταξύ το μάτι δε χορταίνει να βλέπει μια ομορφιά που σου κόβει την ανάσα...

Η θέα από το φυλάκιο. Και οι ταλαίπωροι ταξιδιώτες. Όλοι όμως γεμάτοι τρελή χαρά που βρίσκονται εδώ. Όσοι ξεχάσαν το καπελάκι τους όμως αναγκάζονται να βρουν πρόχειρες λύσεις με μπλούζες γιατί ο ήλιος ζεματάει...

Δεξιά, πίσω από τα δέντρα είναι ο Καλαμάς.

Στο βάθος, στο ύψωμα, το τείχος της πόλης των Γιτάνων.

Εδώ που βρισκόμαστε ήταν το νεκροταφείο, όπως μας εξηγεί μια από τους αρχαιολόγους που μας συνοδεύουν, ξεκινώντας την επίσημη ξενάγηση. Και μας δείχνει μπρος μας έναν κιβωτιόσχημο τάφο και πιο πέρα άλλον και άλλον...

Έχουμε αφήσει την ξενάγηση στη μέση εδώ και μέρες. Και βασικά έχω κάνει μια σημαντική παράλειψη. Δεν ανέφερα τα ονόματα των αρχαιολόγων που επωμίστηκαν το βάρος αυτής της ξενάγησης. Και επανορθώνω. Με θερμά ευχαριστήρια στην κ. Λίλα Φάτσιου και στον κ. Στέφανο Βασιλειάδη αλλά και στην κ. Τζιγουνάκη Αναστασία, την προϊσταμένη της ΛΒ΄ εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Χωρίς τη δική τους παρουσία στην εκδρομή μας δε θα ήταν εφικτό ούτε καν να δούμε τον αρχαιολογικό χώρο. Και μιλώντας σε ό,τι με αφορά θα πω ότι αυτή η επίσκεψη στα Γίτανα ήταν το καλύτερο που μου έτυχε στους μήνες που ζω εδώ.


Στιγμιότυπο από την ξενάγηση. Διακρίνονται αριστερά, με το κόκκινο καπέλο, η κ. Λίλα Φάτσιου, και δεξιά της, με το καρό πουκάμισο, ο κ. Στέφανος Βασιλειάδης. Και από τους δύο ακούσαμε πολύ ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για την αρχαία πόλη, το κόσμημα της τοπικής μας ιστορίας.

Επανερχόμεθα όμως στην κανονική ροή της επίσκεψης. Εδώ βλέπουμε τους ταξιδιώτες να ανηφορίζουν από το φυλάκιο για να συναντήσουν το σημείο της κεντρικής εισόδου των Γιτάνων. Όπως βέβαια σώζεται σήμερα η αρχαία πύλη των τειχών...

Οι πρώτοι έχουν κιόλας φτάσει στο σημείο της κεντρικής πύλης και περιμένουν και μας, τους πιο αργοπορημένους...

Αχ, τι ωραία που θα ήταν αν ο χώρος ήταν καθημερινά ανοιχτός. Και αν μπορούσαμε να επαναλάβουμε την επίσκεψη και μια και δυο και πολλές φορές. Γιατί πώς να χορτάσεις τα Γίτανα με μία μόνο επίσκεψη;

Η κεντρική πύλη των τειχών των Γιτάνων...

Και από τον αρχαιολογικό οδηγό παραθέτω:

Παράθεση :

"Η πρόσβαση στον αρχαίο οικισμό γίνεται μέσω της κύριας κεντρικής πύλης, στο μέσο περίπου της βορειοδυτικής πλευράς της οχύρωσης. Το μήκος του ανοίγματος της πύλης υπολογίζεται στα 7 μέτρα και το αντίστοιχο πλάτος σε 4 μέτρα. [...] Είναι προφανής ο μνημειακός της χαρακτήρας, εφόσον ενισχύεται εκατέρωθεν με δύο πύργους."

"Η πρόσβαση στον αρχαίο οικισμό γινόταν από τρεις κύριες πύλες και τρεις μικρότερες πυλίδες."

Πόσοι αιώνες; Και όμως έμειναν στη θέση τους αυτές οι αρχαίες πέτρες. Αχ! και να είχαν στόμα να μιλήσουν. Να πουν πόσα είδαν... Και λέω πως δεν είμαι η εξαίρεση, το παθαίνουν κι άλλοι, το ένιωσα και στην επίσκεψη στα Γίτανα, που ανατριχιάζουν στη θέα των μνημείων. Τα ακουμπούν και διατρέχονται από ρίγος...

Βρισκόμαστε ακόμη στην περιοχή της κεντρικής πύλης των τειχών. Και βλέπουμε το βόρειο και δυτικό τμήμα της αρχαίας πόλης. Και το χαλί που έστρωσε η ξελογιάστρα άνοιξη να μας υποδεχτεί. Στο ιερό προσκύνημα στον τόπο που μεγαλούργησαν οι πρόγονοί μας. Το διοικητικό κέντρο του Κοινού των Θεσπρωτών από τον 4ο αιώνα π.Χ. και μέχρι το 167 π.Χ. που οι Ρωμαίοι τα ισοπέδωσαν...

Από τον αρχαιολογικό οδηγό παραθέτω:

Παράθεση :

"Η πρώτη αναφορά στην πόλη των Γιτάνων γίνεται από τον Έλληνα ιστορικό Πολύβιο (204 - 114 π.Χ. ), που έγραψε την ιστορία του κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του στη Ρώμη.

Συγκεκριμένα, αναφέρει ότι στην αρχή του έτους 170 π.Χ. ο Ρωμαίος ύπατος Αύλος Οστίλιος, ως επικεφαλής των ρωμαϊκών στρατευμάτων που θα διέσχιζαν την Ήπειρο για να μεταβούν στη Θεσσαλία, κατέλυσε στην οικία του Νέστορα Κρώπιου στη Φανοτή.

Από κει, μετά από προτροπή του Κρώπιου, που τον πληροφόρησε για την επικείμενη απόπειρα αιχμαλωσίας και παράδοσής του στο βασιλιά Περσέα από τους Μολοσσούς Θεόδοτο και Φιλόστρατο, άλλαξε την πορεία του και έφτασε νύχτα στα Γίτανα, από όπου έπλευσε προς την Αντίκυρα, στον Κορινθιακό, προκειμένου να μεταβεί στη Θεσσαλία.

Επίσης, ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος (59 π.Χ. - 17 μ.Χ. ) αναφέρει ότι το 172 π.Χ. έφτασαν στην πόλη, που απείχε δέκα ρωμαϊκά μίλια από τη θάλασσα, δύο Ρωμαίοι απεσταλμένοι, οι οποίοι μίλησαν στη γενική συνέλευση των Ηπειρωτών και εξασφάλισαν από αυτήν τετρακόσιους άνδρες, που στάλθηκαν στους Ορέστες, για την προστασία τους εναντίον των Μακεδόνων."

"Οι επόμενες μαρτυρίες για τα Γίτανα προέρχονται από ξένους και Έλληνες περιηγητές του 19ου αιώνα (Πουκεβίλ, Holland, Isambert, Αραβαντινός κ. α. ), οι οποίοι επισκέφθηκαν τα ερείπια της πόλης. Η περιοχή ήταν μέχρι τότε γνωστή με το όνομα Παλαιοβενετία. Οι περιγραφές των ερειπίων περιλαμβάνουν αναφορές για τις οχυρώσεις, όπου διέκριναν ελληνικές, ρωμαϊκές και νεότερες επισκευές, τους δρόμους, τα υπολείμματα οικιών, αλλά και ερείπια νεότερων εκκλησιών."

Άποψη και πάλι των τειχών της βόρειας πλευράς των Γιτάνων. Εδώ το τείχος έφτανε ακόμη και τα 4 μέτρα πάχος καθώς ήταν και το πλέον ευπρόσβλητο σημείο της πόλης.

Στο εσωτερικό αυτής της πλευράς προστέθηκε αργότερα και ένα ισχυρό διατείχισμα, με συνολικό μήκος 315 μ. και το οποίο διατηρεί το ίδιο πάχος (2 μ. ) σε όλο του το μήκος. Ενισχυόταν και αυτό με πύργους και διέθετε 4 πύλες ή και μία ακόμη...

Οι πύργοι του διατειχίσματος, σε αντίθεση με τους πύργους της εξωτερικής οχύρωσης, διακόπτουν το τείχος. Στο εξωτερικό τείχος οι πύργοι εφάπτονται στο εξωτερικό του μέτωπο.

Για ποιο λόγο προστέθηκε αυτό το διατείχισμα; Οι αρχαιολόγοι δεν είναι σίγουροι. Πιθανόν, μας είπαν, είχε περιοριστεί η έκταση της πόλης...

Άποψη του διατειχίσματος κοντά στην κεντρική πύλη του εξωτερικού τείχους με ισόδομη ή ψευδοϊσόδομη τεχνική κατασκευής. Σε άλλα σημεία του διατειχίσματος συναντάται και το πολυγωνικό σύστημα τειχοποιίας.

Αφήνουμε την κεντρική πύλη και ανηφορίζουμε ακολουθώντας τους αρχαιολόγους. Ο ήλιος δεν αστειεύεται. Και όσοι ξέχασαν το καπελάκι, καταφεύγουν σε αυτοσχέδια συστήματα προστασίας...

Από όσο μπορώ να καταλάβω, από τα λεχθέντα στην ξενάγηση, βρισκόμαστε έξω από το διατείχισμα και στο χώρο που υπήρχε ανάμεσα σε αυτό και στην εξωτερική οχύρωση. Και τραβάμε ανατολικά. Άρα προς το σημείο της αγοράς των Γιτάνων. Που σύμφωνα και με το χάρτη ήταν εκτός του διατειχίσματος...

Πίσω μας, στο βάθος, μέσα στις πυκνές φυλλωσιές των δέντρων, κυλάει ο Θύαμις. Και φόντο διακρίνουμε την κορυφή της Σκουπίτσας. Την ίδια κορυφή που βλέπω και αυτή τη στιγμή από το παραθύρι του σπιτιού μου. Φυσικά από άλλη γωνία. Είναι όμως το σημείο αναφοράς για να εντοπίζω στην αχλύ του ορίζοντα και τα Γίτανα, τον τόπο που τόσο με συγκλόνισε...

Τα πόδια βυθίζονται στο νιο τριφύλλι. Και στο χέρι το αυτοσχέδιο σκόπι (μπαστούνι), που παραστέκει την εξάντληση των ποδιών...

Πέτρες, πέτρες, κι άλλες πέτρες. Πόσα χέρια, πόσα μεροκάματα, για να χτιστούν όλα αυτά.

Ο Στέφανος, ο αρχαιολόγος, υπογραμμίζει τη δυσκολία κατασκευής και από μια άλλη σκοπιά. Αυτοί που έχτιζαν έπρεπε να φάνε. Ενώ εργάζονταν σε μια αντιπαραγωγική διαδικασία.

Καταλαβαίνω τι θέλει να πει... Και φέρνω στο νου μου πόσα ξοδεύουμε και σήμερα για εξοπλισμούς ενώ την ίδια ώρα στερούμαστε βασικά κοινωνικά αγαθά.

Και τελικά πήγαν και όλα τζάμπα. Οι βάρβαροι περάσανε και τα τείχη γκρεμίστηκαν κατά διαταγή τους από τους ίδιους που τα έχτισαν. Μέσα σε λίγες ώρες, διάβαζα τις προάλλες, ισοπεδώθηκαν 70 πόλεις της Ηπείρου! Στα 167 π.Χ.

Κι έπειτα οι Ρωμαίοι άρπαξαν την αφρόκρεμα του πληθυσμού, χιλιάδες αιχμαλώτους, και τους κουβάλησαν δούλους στη Ρώμη.

Κάποιος ρώτησε το Στέφανο αν μετά την καταστροφή του 167, συνέχισαν να κατοικούνται τα Γίτανα.

- Ναι, απάντησε. Όταν πιάνεις μια αγελάδα σε συμφέρει να την κρατήσεις ζωντανή και όχι νεκρή...

Και είναι γνωστό πως οι Ρωμαίοι και εποίκισαν την περιοχή της Θεσπρωτίας. Μαζί με τις ελληνικές αρχαιότητες σώζονται και πολλά δικά τους μνημεία, ρωμαϊκά. Όπως στην περιοχή που εργάζομαι, στο Λαδοχώρι. Κυρίως έχτισαν επαύλεις και αγροκτήματα. Έχτισαν όμως και αποικίες, πχ τη Φωτική κοντά στην Παραμυθιά Θεσπρωτίας αλλά και μία μεγάλη πόλη. Νοτιότερα. Τη Νικόπολη. Για να τιμήσουν τη νίκη στο Άκτιο. (31 π.Χ. )

Η Νικόπολη, κοντά στη σημερινή Πρέβεζα, αποτέλεσε νέο πλήγμα για τη Θεσπρωτία. Οι Ρωμαίοι ανάγκασαν τους κατοίκους να μεταναστεύσουν για να αποκτήσει κόσμο η νέα πόλη.

Όλο αυτό το διάστημα, από το 167 π.Χ. ως και το 31 π.Χ. η περιοχή δέχεται επιδρομές και λεηλασίες ενώ η παρουσία τόσων στρατευμάτων είχε αποτέλεσμα και την εκδήλωση λιμών.

Έτσι ολοκληρώνεται η εγκατάλειψη των πόλεων και ιδιαίτερα μετά την επιβολή της pax romana επί Οκταβιανού. Έκτοτε, διαβάζουμε στον αρχαιολογικό οδηγό, η κατοίκηση της Θεσπρωτίας συνεχίζεται σε πολλούς ατείχιστους οικισμούς της υπαίθρου και από τις πόλεις συνεχίζει να κατοικείται μόνο η Ντόλιανη (αρχαία Φανοτή).

Παράθεση :

"Οι αυτοκρατορικοί χρόνοι, ως το 250 μ.Χ., είναι μια περίοδος σχετικής σταθερότητας, με τους Ρωμαίους αποίκους να δραστηριοποιούνται στις πεδιάδες και τα παράλια, βελτιώνοντας προς όφελός τους τις συνθήκες πρωτογενούς παραγωγής και εμπορίου, και να προσαρμόζονται παράλληλα στα τοπικά ήθη.

Το 2ο αιώνα μ.Χ. ιδρύεται στον κόλπο της Ηγουμενίτσας ο εμπορικού χαρακτήρα οργανωμένος οικισμός του Λαδοχωρίου, ενώ η Φωτική (σ.σ. κοντά στη σημερινή Παραμυθιά) λειτουργεί ως ακμάζον τοπικό διοικητικό κέντρο. Η Ήπειρος θα αποτελεί πλέον ξεχωριστή επαρχία με έδρα τη Νικόπολη.

Ακολουθεί μια εκτεταμένη περίοδος αναστάτωσης (μέσα 3ου - μέσα 6ου αι. μ.Χ.), κατά την οποία οι επιδρομές των Γότθων αποτελούν μόνιμη απειλή, με συνέπεια την εγκατάλειψη των σημαντικότερων κέντρων και τη σταδιακή παρακμή ολόκληρης της Ηπείρου. "

από τον αρχαιολογικό οδηγό για τα Γίτανα - επιμέλεια Αικατερίνη Κάντα - Κίτσου

12.25 - Βρισκόμαστε πια στην αγορά των αρχαίων Γιτάνων.

Η αρχαιολόγος, η κ. Λίλα Φάτσιου, στέκεται μπροστά στα ερείπια της Στοάς και μας κατατοπίζει.

Στα αριστερά της Στοάς υπήρχε και το ιερό του Απόλλωνα Αγυιέα. Του προστάτη των δρόμων. Κι ακόμη σήμερα λέμε τη λέξη αγυιόπαιδο, δηλαδή παιδί του δρόμου. Ο Μπαμπινιώτης σημειώνει πως άγυια στην αρχαία γλώσσα σήμαινε δρόμος, πιθανά από το ρήμα άγω. Εμείς τη λέξη την επαναφέραμε όταν χρειάστηκε να αντικαταστήσουμε το τούρκικο σοκάκι με λέξη ελληνική. Κι έτσι είπαμε το σοκάκι αγυιά και το παιδί που σοκακεύει αγυιόπαιδο.