Ο ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΤΕΡΜΟΝΟΣ ΖΩΗΣ

Για τον σημαντικό ζωγράφο, ποιητή και σκηνογράφο Νικόλαο Εγγονόπουλο που γεννήθηκε σαν σήμερα, 21 Οκτωβρίου 1910, ας αφήσουμε έναν άλλο μεγάλο ποιητή να μιλήσει με αφορμή τη σημερινή επέτειο των εκατό χρόνων από τη γέννησή του.


Δεν θα μιλήσω χρησιμοποιών όρους της τεχνοκριτικής, διότι δεν είμαι κριτικός, ούτε τρέφω συμπάθειες για την κριτική. Δεν θα μιλήσω ως αισθητικός, διότι η αισθητική είναι αντιποιητική, και, εκπορευομένη από τα εκλογικευτικά στοιχεία της διανοίας, αντί να οξύνη, ουσιαστικώς, αμβλύνει τις αισθήσεις. Δεν θα μιλήσω ως φιλόσοφος ή κοινωνιολόγος, όπως είναι της μόδας να κάμνουν σήμερα άνθρωποι τελείως άσχετοι με αυτές τις ειδικευμένες επιστήμες, διότι η φιλοσοφία και η κοινωνιολογία όπως και η πολιτική είναι άσχετες με την ποίηση και τη ζωγραφική, όταν δεν είναι η ίδια η διενέργειά των πράξις ποιητική. Θα μιλήσω μόνον ως θαυμαστής του Νικολάου Εγγονοπούλου, του μεγάλου ημών ποιητού και ζωγράφου, για να του πλέξω το εγκώμιον και για να του ανταποδώσω με προβολές συναισθηματικής υφής τις βαθύτατα συγκλονιστικές συγκινήσεις που μου δίδει πάντοτε η ποίησίς του.
Κοιτάξτε τον.
Ο ποιητής αυτός του παντοτινά κορυφουμένου πάθους, ζυγιάζεται μία στιγμή, δύο στιγμές, κ' έπειτα εφορμά οριστικά και αμετακλήτως και, εν καταδύσει, πιάνει στα νύχια του την περιστέρα την οποιαδήποτε, και ιδού που από κάτασπρη την κοκκινίζει σαν αητός που αρπάζοντας το θήραμά του το ραμφίζει, και, πλήρης λαχτάρας και ανυπομονησίας, το ξεσχίζει στον αέρα, υψιπετής πάντοτεε, και, θα προσθέσω, πάντοτε δαφνοστεφής στην άγρα και στην ζωή του.
Από κάτω ή τριγύρω, ο χώρος είναι καθωρισμένος, όχι από όρια αντικειμενικά αλλά καθαρώς υποκειμενικά, ευρύτατα, και για τούτο δυνάμενα να περιλάβουν στοιχεία ουσιαστικής υπαρξιακής οντότητος με απαράμιλλον πλαστικότητα δοσμένα, και, μπορώ να πω, αφαντάστως εν τέλει αντικειμενοποιημένα. Και ιδού που τέρπει διότι τέρπεται ο ποιητής, ιδού που τρομάζει διότι τρόμαξε, ιδού που ηδονίζει διότι ηδονίσθηκε, ιδού που μαστιγώνει διότι μαστιγώθηκε, ιδού που συγκλονίζει διότι συγκλονίσθηκε.
Σε αυτήν την παλινδρομική συναλλαγή και αλληλουχία, αναπηδούν απίστευτα βεγγαλικά μυριόχρωμα, σαν τα πτερά και τα κοσμήματα του Μονταζούμα ή ενός ηγέτου άλλης φυλής, αίφνης των Ονεγκάδα ή των Αλγονκίνων, και στα υψηλά και στα βαθειά και στα επίπεδα και στα δασιά και λεία.
Εντός του χώρου αυτού, του αχανούς, γεμίζοντάς τον - ιδού πάντα το πάθος ή passion εν εγρηγόρσει. Ακοίμητο, σφαδάζον και φλεγόμενον, φωτίζει τον χώρον τον συναισθηματικόν όπου πλάθονται και εξελίσσονται - τονίζω ότι εξελίσσονται - οι εικόνες (τα λεγόμενα νομίζω θέματα από τους τεχνοκρίτας) που αποτελούν την ατομική και αυθεντική μυθολογία μιάς κοχλαζούσης βιώσεως έντατικής, απόλυτα δικής του.
Και ιδού που ο χώρος αυτός ο ατομικός, δια της προβολής του, γίνεται χώρος καθολικός όπου ανθεί και θάλλει το σαν αίμα καρωτίδος λαγαρόν "Αμάν", το τριανταφυλλί και κόκκινο συνάμα "Σε αγαπώ", και το σαν διαμάντι κρούσταλλο "Ουαί, ουαί τοις ηττημένοις".
Ω η πλούσια γυμνή ομορφιά του συναισθήματος, η ακρότατα πλαστική, και όταν ακόμη οι φιγούρες φορούν υφάσματα βαρύτιμα ή απλώς βαριά, απ' τον χιτώνα και τον επενδύτην έως το κρινολίνον! Ω η δύναμις η σφριγηλή του οραματισμού και του συνταυτισμού συγχρόνως !
Τούτη η σφαγή των αγαλμάτων · τούτη η αφρόεσσα θωπεία επί σώματος ή αντικειμένου ηδυπαθούς · τούτη η διάτρητος από μάτια ερωτικώς νοσταλγικά παρθένος · τούτη η άναυδος τρύπα στον τοίχο, η τρύπα η εκστατική, η τρύπα - , ...... - * είσοδος του παραδείσου · τούτο το χαμαί κείμενον και ασπαίρον τριαντάφυλλον ροδώνος αττικού · τούτο το ωραίον .... ανδρός νεκρού και φλεγομένου · τούτο το μεταξωτό δέρας, μυστηρίου βαθυτάτου και απαλού μιάς χώρας ηβικής · τούτα τα φουσκωμένα από πόθον ή καϋμόν βυζιά με τα κόκκινα βέλη τους εκτοξευμένα · τούτη η έξαλλος παρέλασις περιπαθών δαιμόνων · τούτη η αναστήλωσις εν μέση οδώ εν Πειραιεί ή αλλαχού, ανδριάντος πελιδνά σουβαντισμένου, ενώ η σελήνη εμβαπτίζει εις φως ονείρου ανεκλαλήτου τα πέριξ κτίσματα, όπου κατοικούν πασιφανώς ως μεγιστάνες της ανατολής και δυτικοί ιππόται, οι πιό συνταρακτικοί, οι πιό πυκνοί θρύλοι ενός κόσμου εσαεί ζωντανεμένου.
Και να που στεκόμαστε εμβρόντητοι και καθηλωμένοι. Το γίγνεσθαι συνυπάρχει με το τετελεσμένον. Και το τετελεσμένον εξακολουθεί να γεννά το γίγνεσθαι το άτερμον, κατά τρόπον, που επιταχύνει τον σφυγμόν εκάστου ανθρώπου ευαισθήτου. Πώς κατορθώνει ο Εγγονόπουλος να κάμη αυτό το θαύμα ; Θαρρώ πως μόνον ο ψυχαναλητής και ο υπερεαλιστής είναι εις θέσιν να το εννοήσουν και να το εξηγήσουν. Αλλά για να κάνουμε μιά τέτοια εργασία θα εχρειάζετο να επεκταθούμε πέραν των ορίων ενός άρθρου που αποτελεί εγκώμιον και όχι επιστημονικήν διατριβήν, έστω και αντιαισθητικήν ή αντιτεχνοκριτικήν.
Στρέφομαι λοιπόν προς τον ποιητήν και λέγω:

Nικόλαε Εγγονόπουλε, η ώρα της δόξης σου έφθασε προ πολλού και είναι στραβοί ή κακόπιστοι όσοι ακόμη δεν το βλέπουν.
Πόσο μικροί και τιποτένιοι δίπλα σου, όσοι με σάλιο ξεφυλλίζουνε τα εγχειρίδια, τους οδηγούς και τας ποικιλωνύμους θεωρίας, για να βρουν όπλα κ' επιχειρήματα για να σε πολεμήσουν.
Πόσο ασήμαντοι και μηδαμινοί κοντά σου αυτοί οι δόλιοι αλχημισταί κάποιας ανύπαρκτης υπερουσίας υπερπνευματικότητος ή εξαϋλωμένης καλλιτεχνικότητος, με τις οποίες προσπαθούν, αλλά ματαίως, να αντικαταστήσουν ή να υποκαταστήσουν την έκδηλον, την πασιφανή, ανικανότητά των.
Πόσο περιδεείς και ενδεείς, οι κρίνοντες αφ' υψηλού τα πάντα και ουδέν προσωπικώς ποιούντες, αναμασηταί και διαστρεβλωταί της εργασίας των άλλων.
Πόσο αστείοι,πόσο κωμικοί, οι με μειδίαμα ειρωνικόν φθεγγόμενοι και επικρίνοντες ως νομοθέται και δικασταί υπέρτατοι, ενώ εν τη πραγματικότητι είναι απλώς ευνούχοι και καστράτοι, την σεισμική γέννα και τον ηφαίστειον κοχλασμόν έργων σαν τα δικά σου.

Νικόλαε Εγγονόπουλε, μην τους ακούς αυτούς τους ανθρώπους. Άκουε μόνον τι λένε μέσα σου οι βαθύτεροι παλμοί σου, άκουε τί λέει το αίμα σου, άκουε τι λέει ο ψίθυρος ο απαλός και η βοώσα καταιγίδα, που ανεβαίνουν απ' τα σπλάχνα σου και από τα όνειρά σου.

Νικόλαε Εγγονόπουλε, σε αυτόν τον κόσμον υπάρχουν δύο λογιών άνθρωποι, σε όλες τις πράξεις και σε όλες τις ειδικότητες. Οι δυνάμενοι να εκτοξεύσουν σπέρμα διεισδύοντες και οι άνθρωποι οι εκτοξεύοντες μόνον .....
Εσύ ανήκεις εις τους πρώτους. Άσε τους άλλους να κάνουν τη βρωμερή δουλειά τους. Θα υπάρχουν πάντα Ηρακλείς που όσα ..... και αν μαζευθούν τριγύρω τους, θα καθαρίζουν ως ελευθερωταί την Κόπρον του Αυγείου.

Νικόλαε Εγγονόπουλε, σε αυτόν τον κόσμον δύο είναι τα μεγαλύτερα και πιό πολύτιμα στοιχεία. Ο Έρωτας και το Σπαθί. Όλα τα άλλα έρχονται κατόπιν και τελευταίο απ' όλα η κριτική. Η πραγματικά μεγάλη ποίησις είναι καμωμένη βασικά από αυτά τα πρωταρχικά και κορυφαία στοιχεία. Εσύ είσαι πραγματικά μεγάλος ποιητής - άσε λοιπόν να λεν οι άλλοι ό,τι θέλουν.

Νικόλαε Εγγονόπουλε, βράχε τραχύτατε του Ελμπασάν, και πράσινη απαλή δαντέλλα του Βοσπόρου, σε χαιρετώ αλβανιστί, με το δεξί μου χέρι εμπρός εις την καρδιά, και τη θερμή παλάμη μου απλωμένη παράλληλα στο οιονδήποτε χώμα που πατώ, -

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ, 1943
Από το βιβλίο ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ Η ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΕΛΜΠΑΣΑΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΟΣΠΟΡΟΥ
ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΞΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟ από τη ΣΕΙΡΑ "Ο ΑΤΑΚΤΟΣ ΛΑΓΟΣ" - 10
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ


* Έτσι τυπώνεται το κείμενο στο Τετράδιο, με αποσιωπητικά στη θέση "άσεμνων" λέξεων (Σ.τ.Ε.)

Αφιερωμένο στη Λουκία, που πάντα νοιάζεται να μας προσφέρει ό,τι όμορφο συλλέγει αλλά και να μας θυμίζει το χρέος μας στην εμορφιά.

Ένας από τους αγαπημένους μου πίνακες του Εγγονόπουλου.

Κάνοντας κλικ στον πίνακα, μπορείτε να δείτε και τη σελίδα που κάποτε τον χρησιμοποιήσαμε για να κοσμήσουμε το απόσπασμα ομιλίας του Δημήτρη Λιαντίνη σχετικά με τη σφίγγα και το ερώτημα στον Οιδίποδα.