Το άγνωστο εφηβικό έργο του Κωστή Παλαμά

Έπεσα ξαφνικά στη δημοσίευση. Άλλο έψαχνα στα ιντερνέτια, θαρρώ ποιήματα για το φθινόπωρο, και άλλο βρήκα:

Ποιήματα του έφηβου Κωστή Παλαμά!!! Άγνωστα έως τώρα.

Η ανακάλυψη έγινε πού νομίζετε; Στο Δρομοκαΐτειο! Ναι για. Στα αρχεία του ψυχιατρείου. Που κάποιος ακούραστος και επίμονος άνθρωπος αποφάσισε να τα σκαλίσει και να βρει κρυμμένους θησαυρούς.

Συγκεκριμένα:

Παράθεση :

Το ιστορικότερο και μεγαλύτερο Ψυχιατρικό Θεραπευτήριο της χώρας, το Δρομοκαΐτειο, είχε την τύχη αρκετά χρόνια τώρα, να διοικείται από τον, φιλόλογο-συγγραφέα κ. Νικόλαο Τσική. Λόγιος καθώς ήταν, αναζήτησε το Αρχείο του Νοσοκομείου γνωρίζοντας ότι εκεί είχαν νοσηλευθεί εξέχουσες μορφές των Γραμμάτων, των Τεχνών και της Επιστήμης.

Οι έρευνές του όλα αυτά τα χρόνια ήταν ιδιαίτερα σημαντικές. Η πρόσφατη ανακάλυψή του όμως είναι από τις πολυτιμότερες, καθώς οι ιστορικοί της Νεοελληνικής Γραμματείας θα πρέπει στο εξής να τη συμπεριλαμβάνουν σε κάθε νέο τόμο που θα αφορά τη ζωή και το έργο του Κωστή Παλαμά.

Η πληροφορία προέρχεται από το μπλογκ:

http://omada-anagnosis.blogspot.com/2009/03/blog-post_31.html

της λέσχης ανάγνωσης της βιβλιοθήκης Λιβαδειάς.

Το Δρομοκαΐτειο, όπως διαβάζουμε στην ανάρτηση αυτού του μπλογκ, προσφέρει τις υπηρεσίες από το 1887. Στη διάρκεια της λειτουργίας του φιλοξένησε όχι μόνο απλούς καθημερινούς ανθρώπους αλλά ενίοτε και διακεκριμένα μέλη της κοινωνίας. Ανάμεσά τους τον Γεώργιο Βιζυηνό, το Ρώμο Φιλύρα και πολλούς άλλους επώνυμους.

Όπως μάλιστα αναφέρει ο κύριος Ν. Τσικής, σχετικά με τα εφηβικά ποιήματα του Παλαμά που ανακάλυψε σκονισμένα και ξεχασμένα στο αρχείο του ιδρύματος:

Παράθεση :

«Από έρευνα στο σχετικό Αρχείο διεπίστωσα ότι τα χειρόγραφα τα πήρε μαζί της κατά τον εγκλεισμό της στο Δρομοκαΐτειο, μiα ασθενής η οποία καταγόταν από την Κεφαλλονιά και είχε στενή συγγενική σχέση με την αρχοντική οικογένεια των Αννίνων. [...]

Στο Δρομοκαΐτειο νοσηλεύθηκε και η Ελένη Μιχαήλ Αννίνου, "ετών 17, άγαμος, εξ Αργοστολίου Κεφαλληνίας". Εισήχθη το 1919.

Τα χειρόγραφα αυτά η Ελένη Αννινου τα είχε φέρει μαζί της ως καύχημα και φυλαχτό, τα οποία έμειναν στο Δρομοκαΐτειο, όπως έμειναν και διάφορα αντικείμενα ασθενών, ρολόγια τσέπης, δαχτυλίδια, ταυτότητες, αναπτήρες κ.ά., τα οποία έχουν συγκεντρωθεί και εκτίθενται στο Νοσοκομειακό Μουσείο.

Η Ελένη Αννινου ήταν απόγονος ή του Απόστολου ή του Επαμεινώνδα Αννινου, των οποίων αδελφή υπήρξε η ενάρετη Ισαβέλλα, που κυριαρχεί στα δημοσιευμένα ποιήματα, και όλοι αυτοί με τον Παλαμά ήσαν περίπου συνομήλικοι. Τα ευρήματα βρέθηκαν σε καλή κατάσταση, είναι ευανάγνωστα και σε ορισμένα σημεία παρουσιάζουν δυσκολίες που με λίγη προσοχή όμως ξεπερνιούνται».

Ανάμεσα στα χειρόγραφα αυτά υπάρχουν και δύο ποιήματα που το ένα έχει υπογραφή Κωστής Μιχαήλ Παλαμάς και το άλλο "Ωρίων". Και τα δύο δημιουργούν ακροστιχίδα με το ίδιο όνομα, το όνομα της Ισαβέλας που αναφέρθηκε παραπάνω. Ποιος ήταν ο Ωρίων; Ο κ. Τσικής λέγει σχετικά:

Παράθεση :

«Πρόκειται για τον ποιητή Νίκο Καμπά, που γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1857 και πέθανε στην Αλεξάνδρεια το 1939. Είχαν γνωριστεί με τον Παλαμά σε κάποιο φοιτητικό σύλλογο, έγιναν αγαπημένοι φίλοι και συγκατοίκησαν ένα χρόνο σε μικρό οίκημα της οδού Ασκληπιού. Ποια ήταν όμως η Ισαβέλλα, η «λατρευομένη, πάναγνος, μυρόεσσα, ακμαία» που «άνθη φύονται και ρόδα εις τα βήματά της»;

Ασφαλώς είναι η Ισαβέλλα Αννινου και ο Παλαμάς ως γνωστόν είχε φιλικές σχέσεις με την οικογένεια Αννινου. Το λέει ο ίδιος το 1936, σε ερώτηση του Δημ. Λουκάτου:

«-Πήγατε ποτέ Κεφαλονιά;

-Ναι, πήγα, ήμουν όμως μικρός. Μαθητής Γυμνασίου, θα ήταν το 1876. Ημουν ώς 16 χρονών. Είχα φίλον εκεί τον Επαμεινώνδα Αννινο. Εμεινα στ’ Αργοστόλι ολόκληρο το καλοκαίρι. Μα δεν θυμάμαι λεπτομέρειες».

Εκεί, φαίνεται, γνώρισε ο έφηβος Παλαμάς την Ισαβέλλα με τις περίσσιες αρετές και γοητεύτηκε. Ακολούθως τη γνώρισε και στον Νίκο Καμπά κι έτσι εξηγείται ο παιγνιώδης ποιητικός διαγωνισμός μεταξύ των δύο φίλων.

Το πρώτο χρονολογικά ποίημα του Παλαμά είναι λυρικό και γράφτηκε με ερέθισμα έμπνευσης την Ισαβέλλα. Το δεύτερο όμως, το μεγάλο, γράφτηκε για να ανακοινωθεί ο έρωτάς του προς αυτήν και είναι εξομολογητικό. Ημερομηνία έχει «Αθήνα, 10 Οκτωβρίου» δίχως αναγραφή έτους, αλλά μάλλον χρονικά είναι το δεύτερο, γιατί το τρίτο είναι στις 31 Δεκεμβρίου 1877 όπου εκεί φαίνεται ότι η Ισαβέλλα δεν απέρριψε την εξομολόγησή του γι’ αυτό κι έχει τίτλο «Τη Καλή Ισαβέλλα» κι ο Παλαμάς τη ραντίζει με «χρυσά χαρίσματα» και άλλα πολλά.

Η ανάρτηση στο ωραίο αυτό μπλογκ που τυχαία εντόπισα, αναφέρεται στη συνέχεια στο πόσο ερωτικός υπήρξε ο Κωστής Παλαμάς, όχι μόνο ως έφηβος αλλά σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Κάποτε μάλιστα σε σχετική νύξη της συζύγου του, Μαρίας Βάλβη - Παλαμά, που τον πείραξε λέγοντάς του:

«Ξεχνάς να πεις πως ήσουν ερωτευμένος με όλα τα κορίτσια του Μεσολογγιού».

Ο Παλαμάς δε δίστασε με ειλικρίνεια να απαντήσει:

«Ερωτευμένος; Ναι, πάντα ήμουν ερωτευμένος».

Αλίμονο! Τι περιμέναμε άλλο από έναν ποιητή; Να μην τον τρέφει ο έρωτας όπως τα μελίσσια το νέκταρ των λουλουδιών; Πώς αλλιώς, με ποια άλλη πρώτη ύλη εκτός από τον έρωτα, σμιλεύει τους στίχους του; Σαφώς ο έρωτας είναι το πρώτο κινούν. Ο έρωτας που όσοι έχουν μελετήσει Λιαντίνη ξέρουν καλά πως αποτελεί το δίδυμο αδερφό του θανάτου. Από αυτόν τον ωκεανό λοιπόν, του έρωτα και του θανάτου, αλιεύει ο ποιητής.

Και από τον ωκεανό αυτό, και συγκεκριμένα τον ωκεανό του έφηβου τότε Παλαμά, αναδημοσιεύουμε τα παρακάτω ποιήματα, τα χαρισμένα στην άγνωστη Ισαβέλλα:

Αθήνα, τη 31 Δεκεμβρίου 1876 Κ.Μ.Π.

Και ακολουθεί η άλλη ακροστιχίδα του Ωρίωνα, δηλαδή του Νίκου Καμπά:

Ιδέ εις ένα ίασμον τήν συμπαθή μορφήν σου
Σύ και εκείνος αδελφήν δυάδα παριστάτε
Αυτού το μύρον το γλυκύ στολίζει την ψυχήν σου
Βαθέως εν τή όψει σου ή χάρις του πλανάται.
Είθ΄ εις ιάσμου άρωμα να ρέη η ζωή σου,
Λατρευομένη, πάναγνος, μυρόεσσα, ακμαία
Λαμπράν ψυχήν να ενδυθούν οι πόθοι της ψυχής σου,
Αγιος νύμφης στέφανος να στέψει σε, ω νέα..

Η συνέχεια από τον Παλαμά, που θυμίζουμε ότι γεννήθηκε στα 1859, στην Πάτρα, και έφυγε στα 1943, κάτοικος πλέον από ετών της Αθήνας. Κι ακόμη να σημειώσουμε ότι μαζί με τον Νίκο Καμπά και το Γεώργιο Δροσίνη αποτέλεσαν κεντρικές μορφές της λογοτεχνικής γενιάς του 1880, της αποκαλούμενης "Νέας Αθηναϊκής (Παλαμικής) σχολής".

Η καταγωγή του ποιητή ήταν από το Μεσολόγγι. Και μάλιστα από οικογένεια λογίων με αξιόλογη πνευματική δράση. Ο ποιητής όμως γεννήθηκε στην Πάτρα και εκεί δυστυχώς μόλις στα 6 του χρόνια έχασε και τους δύο γονείς του σε διάστημα σαράντα ημερών!!!

Έτσι ο μικρός Κωστής βρέθηκε στο σπίτι του θείου του στο Μεσολόγγι, όπου και έζησε από τα 1867 έως το 1875. Η ατμόσφαιρα εκεί δεν ήταν και η καλύτερη... Πάντως στα 1875 ο 16χρονος Παλαμάς μετακομίζει στην Αθήνα και γράφεται στη Νομική Σχολή, την οποία σύντομα εγκατέλειψε για να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία.

Με την άφιξή του στην Αθήνα, αρχίζει και τις δημοσιεύσεις ποιημάτων σε εφημερίδες και περιοδικά. Μάλιστα στα 1876 πήρε μέρος και στο Βουτσιναίο ποιητικό διαγωνισμό με την ποιητική συλλογή "Ερώτων Έπη" η οποία και απορρίφθηκε μετά πολλών ... επαίνων! Ο χαρακτηρισμός της επιτροπής μιλά για ψυχρότατα στιχουργικά γυμνάσματα λογιωτάτου γραμματικού...

Την ίδια ώρα όμως ο λογιώτατος γραμματικός αφήνει τον ερωτευμένο έφηβο να γράψει στην εκλεκτή της καρδιάς του το ακόλουθο ποίημα που τώρα ήρθε στο φως και μας αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές του ποιητή. Ταυτόχρονα δίνει και τη δική του απάντηση στο συμβούλιο των σοφών γερόντων που έκριναν τους στίχους του:


Χρόνος δεν αναφέρεται, μόνο 10 Οκτωβρίου. Όμως από το επόμενο ποίημα που γράφτηκε στα τέλη του Δεκέμβρη του 1877, ο κ. Ν. Τσικής, που ανακάλυψε αυτά τα εφηβικά ποιήματα του Παλαμά, το τοποθετεί ανάμεσα στο πρώτο με την ακροστιχίδα, με ημερομηνία 31/12/1876 και στο επόμενο με ημερομηνία 31/12/1877. Πρέπει δηλαδή να γράφτηκε στις 10/10/1877.

Στο ποίημα κυριαρχεί κυρίως η πικρία του έφηβου ποιητή που οι στίχοι του απορρίφθηκαν στον ποιητικό διαγωνισμό και δευτερευόντως ο έρωτας για το νέο κορίτσι, την Ισαβέλλα. Και είναι για τούτο ιδιαιτέρως σημαντικό, καθώς εκφράζει τις αντιλήψεις του για την ποίηση, όπως σημαντικότατη είναι και η ανακάλυψη του κ. Ν. Τσική. Θερμά συγχαρητήρια του αξίζουν για την επίπονη εργασία του και το βαθύ ευχαριστώ όλων όσων επιμένουν στις μέρες μας να ασχολούνται με τους ποιητές.

Ας παραθέσουμε όμως και το τρίτο ποίημα, αυτό που φανερώνει ότι αν δεν κέρδισε ο Παλαμάς βραβείο με τα τότε ποιήματά του, κέρδισε όμως κάτι σπουδαιότερο, την ανταπόκριση της νεαρής κοπέλας στα έφηβα ερωτικά του σκιρτήματα. Έτσι τουλάχιστον αφήνει να εννοηθεί ο τίτλος: "Τη καλή Ισαβέλλα"

Το HOMA EDUCANDUS έχει και άλλοτε ασχοληθεί με τον ποιητή Κωστή Παλαμά. Θεωρούμε λοιπόν απαραίτητο να αφήσουμε εδώ το σύνδεσμο:

https://educandus.forumgreek.com/forum-f8/topic-t218.htm

από μια άλλη σημαντική συζήτηση για το μεγάλο εθνικό βάρδο, ώστε να διευκολύνουμε τη μελέτη όσων τον αγαπούν ιδιαίτερα.