Εν Πολυδρόσω

Επιτέλους στη βάση μας. Στο πατρικό που κι εμείς μεγαλώσαμε αλλά και οι προπάπποι μας.

Πολύδροσο Θεσπρωτίας. Παρά την ελληνοαλβανική μεθόριο. Στο βάθος η Μουργκάνα, πίσω της η Αλβανία και ο πιο μακρινός τόπος της καταγωγής μας, η Σωτήρα της Βορείου Ηπείρου. Πάνε τριακόσια χρόνια που οι δικοί μας πέρασαν τη Μουργκάνα και τον Καλαμά και έφτασαν εδώ, σε μια χαράδρα ανάμεσα στα βουνά Μίχλα, Μηλιοράχη, Βεντερίκος.

Ο κήπος και στο βάθος η στέρνα. Ακόμη πιο βάθος η Μουργκάνα, το βουνό που χωρίζει σήμερα την Ήπειρο στα δυο...


Αδύνατον σήμερα με τη ζέστη να φανεί το βουνό... χάνεται στην αχλύ της ατμόσφαιρας και του χρόνου.

Το πληγωμένο με λατομεία αδερφάκι του είναι η Βελούνα. Στους πρόποδες της ρέει ο Καλαμάς. Ο μολυσμένος πια Καλαμάς που δεν τολμάν οι άνθρωποι να τον κολυμπήσουν...

Κι όσο εμείς καθόοοοοομαστε και απολαμβάνουμε, κάποιος άλλος αγωνίζεται να κάνει και πάλι τον κήπο πράσινο...

Πρώτη φορά φέτος που οι υποχρεώσεις δεν τον άφησαν να κατεβεί έγκαιρα στο χωριό. Απότιστος ο κήπος και ακλάδευτος... Τα χόρτα έφτασαν ως εκεί πάνω και μετά ξεράθηκαν. Και ξεράθηκε και ο καημένος ο πλάτανος, ο μοσχοαναθρεμμένος. Αλλά και η φουκαριάρα η λεύκα που είχε φυτευτεί για το χατίρι μου...

Αλλά και στα άλλα δέντρα βλέπεις ένα πρόωρο φθινόπωρο. Κίτρινα φύλλα γεμάτη η μουριά, η καστανιά, η μελία, η κατάλπη, η μανόλια... Μόνο ο πεύκος δεν πήρε χαμπάρι και οι καρυδιές. Όσο για τις μικρές κερασιές, που δε θέλουν πολύ νερό, καταφαγώθηκαν από τις ακρίδες. Τα μαστάκια, έτσι λέμε εδώ τις ακρίδες.

Κι ο πατέρας, που έχει δώσει χρόνια από τη ζωή του για τούτο τον κήπο, δε μιλιέται από τη στενοχώρια του.

Μα τι να κάνεις; Έτσι ήταν φέτος οι ανάγκες, πρώτα οι άνθρωποι, μετά ο κήπος, όσο και αν τον αγαπάμε...

Μπόρα άγρια χτες βράδυ. Με αστραπές, βροντές και φυσικά μικροδιακοπές ρεύματος.

Σήμερα η δροσιά έντονη.

Όλα νοτισμένα και γυαλιστερά.

Στο βάθος, ένα σύννεφο στην κορφή της Μουργκάνας και ένα στα ριζά της. Όχι σύννεφο βέβαια... αντάρα είναι... η ανάσα της γης μετά τη χτεσινή μπόρα.

Επιστροφή από τη θάλασσα. Φαγητό στον κήπο. Τα γεμιστά της μαμάς και το τζατζίκι το δικό μου. Α, όλα και όλα. Κάτι μου επιτρέπει κι εμένα να μαγειρεύω: Τζατζίκι!

Και επιτέλους μόνη στον κήπο. Οι άλλοι ακολουθούν σταθερά τη μεσημεριανή σιέστα.

Ακούγεται μόνο το αεράκι. Άντε πού και πού και κανένα πουλί. Δεν ξέρω αν για τον κάθε άνθρωπο ο τόπος που μεγάλωσε είναι ενεργειακά το σημείο που τον ανανεώνει... Πάντως εγώ σ' αυτόν εδώ τον κήπο και ειδικά τις ώρες που είμαι μόνη μου νιώθω ... πασάς στα Γιάννενα.

Δεν ξέρω πώς την έχω δει έτσι φέτος που δε λαχταράω καν την Αστυπάλαια.

Ωχ, καλά ήταν τόση ώρα με τη συννεφιά. Τι το ήθελε και βγήκε ο ήλιος; Και τό 'λεγα εγώ προχτές. Μην τα κλαδεύεις τα φουκαριάρικα τα δεντράκια...

Χμ. Ήρθε νομίζω η ώρα να σας μιλήσω για τη λεύκα. Αν κοιτάξετε λίγο παραπάνω θα τη δείτε την καημενούλα να στέκεται πίσω από την οθόνη του λαπ τοπ.



Όλα τα δεντράκια πράσινα, η λεύκα άσπρη. Και όχι το γνωστό ασημένιο της. Άσπρη σας λέω. Την είδε και η ξαδερφούλα μου και ρώταγε το παιδί με απορία τι δέντρο είναι αυτό το άσπρο!!!

- Λεύκα, της λέω, Σωτηρούλα. Λεύκα είναι.

- Και γιατί είναι έτσι άσπρη; απόρησε και πάλι εκείνη.

- Γιατί οι λεύκες, της λέω, θέλουν νεράκι. Κι εμείς λείπαμε τόσον καιρό και το δεντράκι ξεράθηκε...

- Και τώρα; Έτσι θα μείνει;

- Δεν ξέρω... Ο θείος θα κάνει ό,τι μπορεί για να τη σώσει.

Και πραγματικά έκανε τα αδύνατα δυνατά. Βλέπεις η λεύκα δεν είναι όποιο και όποιο δέντρο του κήπου μας. Είναι φυτεμένη κατά παραγγελία και ειδική επιθυμία. Δική μου, ναι; Ελπίζω να μη σας φαίνεται παράξενο που για τον πατέρα μου οι επιθυμίες μου μετράνε με ειδική βαρύτητα... Νομίζω ότι είναι κοινό στοιχείο για όλους τους πατεράδες που έχουν μοναχοθυγατέρες. Και φυσικά αντίστοιχα μετράνε οι επιθυμίες των μοναχογιών, Νηρέα, για τις μανάδες.

Μέτρο πρώτο του πατέρα ήταν να ρίξει στη λεύκα όσο νερό δεν έριξε σε όλο τον υπόλοιπο κήπο μαζί.

Μέτρο δεύτερο, βούτηξε την ψαλίδα. Εεεεεε, φώναζα εγώ η άσχετη, τι θα κάνεις στο δεντράκι μου;

Θα στο ξανακάνω πράσινο, μου απάντησε.

Με την ψαλίδα;

Ναι, με την ψαλίδα.

Και πήρε που λες και έκοβε. Σωρός τα κλαδιά της καημένης της λεύκας. Με τα άσπρα φύλλα...

Άφησε μόνο ένα κλωνάρι. Με ένα και μοναδικό πράσινο φυλλαράκι στην άκρη. Για να τρέφεται το δεντράκι. Λέω πως θα το ξέρετε αυτό, ε; Ότι τα φύλλα ετοιμάζουν την τροφή του δέντρου... Και την ανάσα επίσης του εξασφαλίζουν.


Και πραγματικά. Η λεύκα σώθηκε. Τη βλέπετε και μόνοι σας. Πόσα φυλλαράκια πέταξε πια. Τώρα ο πατέρας της έκοψε και το μεγάλο κλαδί. Κλαδεμένη και κουρεμένη η λευκίτσα τώρα μα γεμάτη ζωή. Έτοιμη να κατακτήσει και πάλι τους ουρανούς.

Ξέρεις, αυτό είναι παράδειγμα και για τη δική μας ζωή. Όταν κάτι το βλέπεις να ξεψυχάει, δε φτάνει μόνο να το ποτίζεις. Θέλει και ψαλίδα. Χρατς, κόβεις και θυσιάζεις για να δώσεις την ευκαιρία στη ζωή. Δε πα να είναι δέντρο ή φόρουμ; Το ίδιο ισχύει. Ποτίζεις και κλαδεύεις. Και γενικά περιορίζεις. Ως εκεί που μπορείς. Δεν είμαστε θεοί να τα μπορούμε όλα!

Με αφορμή ένα ερώτημα της καπετάν Μαριώς...

Εδώ καλή μου, εν Πολυδρόσω, όχι περίπτερο δεν υπάρχει αλλά ούτε κανένα άλλο μαγαζί. Ένα μικρό χωριό είναι, και έχει όλο και όλο ένα καφενείο στο κέντρο του χωριού.

Τα καλοκαίρια που μαζευόμαστε περισσότεροι, το καφενεδάκι γνωρίζει μεγάαααααλες δόξες. Ανεβάζει τραπέζια και στην πλατεία. Εκεί και γίνονται και όλα τα σχετικά γλέντια.

Το συγκεκριμένο είναι από τη μέρα που ο Νηρέας έδωσε συναυλία στα πλαίσια του πολυφωνικού φεστιβάλ.

Ορεινό το χωριό μας αλλά έβγαλε αρκετούς ναυτικούς... και καπετάνιους και καπετάνισσες...

Αχ... ποιος ξαναγυρνάει πίσω στην τσιμεντούπολη;

Όσο πλησιάζει η πρώτη του Σεπτέμβρη η μόνη μου παρηγοριά είναι να πάρω επιτέλους τη μεγάλη απόφαση και να ζητήσω μετάθεση για τα πάτρια εδάφη.

Εδώ ξαναγίνεσαι άνθρωπος. Εκεί κάτω... άστα να πάνε.

Ας έρθω, ας τα καταφέρω πια να αναμερίσω όλους τους δισταγμούς και τις ενοχές.

Πλησιάζει πια η ώρα που θα αποχαιρετήσω την πατρίδα για να γυρίσω πίσω στο χώρο και τον τόπο εργασίας.

Έτσι σήμερα πήρα την απόφαση να κάνω την εκδρομή που είχα κοντά σαράντα χρόνια να κάνω. Επίσκεψη στο Τζουρλόγγο. Μπορείς να το πεις και ζουρλόγγο... αν λάβεις υπόψη την ιδιαίτερη τρέλα που κουβαλάμε όσοι καταγόμαστε από δω:


Πεζοπορία δύο ωρών περίπου σε ένα μονοπάτι χωρίς άλλες δυσκολίες εκτός από τα βάτα που έφραζαν το δρόμο σε μερικές μεριές και τον ήλιο που είχε ψηλώσει πολύ για τέτοια βόλτα.

Αποζημίωση η θέα και η απόλυτη επαφή με το βουνό και το δάσος.

Άποψη του χωριού από το μονοπάτι για το Τζουρλόγγο.

Στο βάθος ψηλά φαίνεται ο δημόσιος δρόμος που ενώνει την Ηγουμενίτσα με τα Γιάννενα και κάτω απ' αυτόν ο δρόμος που ενώνει το χωριό με τον κεντρικό οδικό άξονα.

Μέχρι πέρυσι ο δρόμος αυτός είχε πυκνή κυκλοφορία φορτηγών. Από φέτος όμως που ολοκληρώθηκε το αντίστοιχο τμήμα της Εγνατίας, αραιά και πού βρίσκεις τόσο φορτηγά όσο και άλλα οχήματα.

Ιδιαίτερα στο τμήμα που οδηγεί προς Ηγουμενίτσα, μήκους 43 χλμ. Για τα Γιάννενα η απόσταση είναι 50 χλμ και έχει περισσότερη κίνηση καθώς από το δρόμο αυτό εξυπηρετούνται τα χωριά της περιοχής για επικοινωνία με την πρωτεύουσα του νομού τους.

Το Πολύδροσο είναι το τελευταίο χωριό της Θεσπρωτίας, αμέσως μετά αρχίζει ο νομός Ιωαννίνων.

Απαραίτητη για τέτοια βόλτα η συντροφιά του πατέρα. Όχι μόνο για τη δυσκολία του εγχειρήματος αλλά και για ενημέρωση σε φυτά και τοπωνύμια.

Το συγκεκριμένο σημείο ονομάζεται Σεντούκια, λόγω του ιδιαίτερου σχήματος που έχουν εκεί οι πέτρες. Σεντούκι στην τοπική τουλάχιστον διάλεκτο σημαίνει μπαούλο.

Τα σεντούκια ήταν το σήμα κατατεθέν σε κάθε γάμο αφού η νύφη όφειλε αν μη τι άλλο να διαθέτει το σεντούκι της.

Μέσα στο σεντούκι η νύφη τοποθετούσε τις φορεσιές της:

- Ρουτιά (άσπρα φορέματα με κέντημα στο πλάι και στο λαιμό που είχε τρυπούλες και γινόταν με άσπρη κλωστή και λέγονταν σεράδια)

- Σεγκούνια (μάλλινα βαριά ενδύματα που έφεραν χρωματιστό διάκοσμο, τα περίφημα γαϊτάνια, οτράδες, μπρισίμια κλπ. Έμοιαζαν με παλτό χωρίς μανίκια. Τα έφτιαχναν συνήθως με πρόβειο μαλλί. Διακρίνονταν σε κατωσέγκουνα και πανωσέγκουνα. Τα τελευταία ήταν για τις πιο κρύες μέρες και περιείχαν και τράγειο μαλλί - από γίδια δηλαδή - για να είναι αδιάβροχα. )

- Μαντήλια για το κεφάλι (περιώνυμα τα πρεβεζάνικα μαντήλια)

- Κάλτσες (μάλλινες υφαντές περικνημίδες)

- Τσερέπια (σαν κάλτσες σημερινές μέχρι το γόνατο, μάλλινες και πλεχτές )

- Πατούνες (σαν σημερινά σοσόνια, που τα προτιμούσαν οι νεότερες γυναίκες, μάλλινα και πλεχτά)

- Ζωνάρια (φτιαγμένα στον αργαλειό, πολλά μέτρα μήκος, με κρόσσια στο πλάι)

- Ζώνες (στον αργαλειό και αυτές)

- Ποδιές (μάλλινες και κεντημένες)

Εσώρρουχα δε φορούσαν εκείνη την εποχή εκτός από τις εσωτερικές φανέλες, φτιαγμένες από εκλεκτό μαλλί και με ειδική επεξεργασία στις νεροτριβές.

Επανερχόμενη στο σεντούκι της νύφης, σημειώνω ότι στο ένα πλάι διέθετε μια θήκη που λεγόταν παράκλει' (από το παράκλειο, δηλαδή δίπλα στο κλείσιμο) Εκεί η νύφη τοποθετούσε τα κοσμήματά της: Τοκάδες, γκρέπια, σταυρός, ζωναρόκλιτσες, δαχτυλίδια κλπ)

Το σεντούκι μεταφερόταν ανήμερα του γάμου, φορτωμένο σε κάποιο υποζύγιο.

Μαζί μετέφεραν και τα άλλα προικιά: Βελέντζες (δηλαδή μάλλινες κουβέρτες) σαΐσματα (στρώματα από τράγειο μαλλί) και προσκέφαλα (που τα παραγέμιζαν με δαφνόφυλλά ή φύλλα από τον καρπό του καλαμποκιού, τις λεγόμενες τζέχλες)

Όταν έφταναν όλα αυτά στο σπίτι του γαμπρού, τοποθετούσαν τα προικιά πάνω στο σεντούκι. Αυτός ήταν ο περίφημος γίκος. Για τις πλούσιες νύφες στόχος ήταν να φτάνει ο γίκος μέχρι τη γρεντά του σπιτιού (δηλαδή το ταβάνι)

Για να πάει κανείς στο Τζουρλόγγο, περνά από το Μέγα Λάκκο.

Ο Μέγας Λάκκος έχει πολύ νερό το χειμώνα, τα καλοκαίρια όμως στεγνώνει και μόνο σε κάποιες γούρνες βαθιές κρατά νερό. Και βατραχάκια...

Στο Λάκκο τα παλιά χρόνια έπλεναν τα ρούχα τους οι άνθρωποι και επίσης "βούλιζαν" το λινάρι. Το πλύσιμο γινόταν και στο ποτάμι, τον Καλαμά, καθώς και στο σπίτι όταν υπήρχε πηγάδι (με καζάνια)

Βασικά το μονοπάτι σήμερα οδηγεί σε μια βουνίσια πηγή, αγαπημένη βόλτα στο χωριό μας από παλιά.

Θυμάμαι που σαν παιδί συμμετείχα σε τέτοιες εκδρομούλες στο Τζουρλόγγο που οργάνωναν οι μαμάδες μας και ακολουθούσαμε όλη η μαρίδα του χωριού.

Μάλιστα κάθε μάνα ετοίμαζε και κάτι σχετικό, γιατί ο ποδαρόδρομος αδειάζει το στομάχι... Η δική μου μητέρα ετοίμαζε πάντα χαλβά. Άλλες κέικ, τηγανίτες, ζυμαρόπιτες, κλπ.

Σήμερα, η ανεπρόκοπη εγώ, μόνο μουστοκούλουρα πήρα μαζί και φυσικά νεράκι... διότι ο Τζουρλόγγος έχει στερέψει και η παλιά βρύση μόνο στα λόγια είναι βρύση.

Και συμπληρώνω κατόπιν υποδείξεως του πατέρα:

Η πηγή δε στέρεψε, μετατοπίστηκε όμως η ροή της.

Η αδιαφορία των σημερινών ανθρώπων δεν έχει επιτρέψει μέχρι στιγμής την επιδιόρθωση και έτσι το νερό που βρίσκει άλλη διέξοδο και ρέει λίγο πιο χαμηλά είναι χρήσιμο μόνο για τα αγριογούρουνα που διαβιούν σε ικανοποιητικό αριθμό στα μέρη μας.

Η πηγή που νερό δεν τρέχει...

Μα νερό έχει.

Ο πατέρας λέει πως του χρόνου θα φροντίσει η πηγή να ξαναγίνει πηγή. Πώς; Δύσκολο μου ακούγεται. Πώς θα κουβαλήσει στην ηλικία του τα υλικά και τα εργαλεία που χρειάζονται για την αποκατάσταση;

Νηρέα;

Αν οργανώναμε μια εθελοντική εξόρμηση; Μικροί μεγάλοι και ο καθένας να κουβαλούσε όσα σηκώνει η πλάτη του...

Και για την ιστορία. Η πηγή αυτή φτιάχτηκε από καλογέρους. Τους καλογέρους του μοναστηριού της Μίχλας. Σήμερα από το μοναστήρι μένει μόνο το μοναστήρι... Οι καλόγεροι μας τελείωσαν. Έτσι και η πηγή παρατήθηκε στην τύχη της.

Και μου έλεγε ο πατέρας πως κατέβαιναν ως τον Τζουρλόγγο οι καλόγεροι να πάρουν νερό. Και ήταν λέει μια φορά και ένας καλόγερος που του άρεζε να πηγαίνει ως την πηγή και να γεμίζει τη "μπούκλα", δοχείο ειδικό για μεταφορά νερού, κι έπειτα σαν έφτανε ψηλά στο φρύδι του βουνού, στην Πλάκα, ξάπλωνε κάτω από κανένα δέντρο και έπαιρνε έναν υπνάκο.

Πήγαιναν όμως τότε τα μικρά διαόλια και έβγαζαν το πώμα της μπούκλας και το νεράκι χυνόταν στη γη...

Ξύπναγε ο φουκαράς ο καλόγερος και άντε ξανά να πάει στον Τζουρλόγγο να γεμίσει τη μπούκλα.

Σημειώνω ακόμη ότι η Πλάκα και η Μίχλα αποτελούν ενιαίο ορεινό όγκο που καλύπτει από δυτικά το χωριό μας. Εκείνα τα χρόνια, τα παλιά, οι χωριανοί έβοσκαν τα λιγοστά πρόβατα, γίδια και κανένα βόδι αν είχαν...

Τότε λοιπόν το βουνό ήταν με ελάχιστα δέντρα. Και με πολλούς κάθε μέρα επισκέπτες. Ακόμη και τα παιδιά χρεώνονταν να πηγαίνουν εκεί βοηθώντας την οικογένεια να εξασφαλίσει τον επιούσιο... Και μάλιστα με γυμνά τα ποδαράκια τους. Πού λεφτά να πάρουν παπούτσια;

Μάλιστα για να συνεννοούνται είχαν τοπωνύμια για κάθε περιοχή του βουνού. Τα Σεντούκια τα αναφέραμε ήδη. Υπήρχαν επίσης τα Ζωναράκια, η Σφήνα, το Τσεπάκι, τα Ανοίματα, του Φωτεινού, η καλύβα του Φωτεινού, το Κουρί κλπ.

Ώρα έξι το πρωί... στο σκοτεινό κήπο με το καφεδάκι και το τσιγαράκι. (δε φτάνουν εδώ οι απαγορεύσεις των δήθεν νοιαζόμαστε για την καλή σας υγεία... )

Και η νύχτα είναι ακόμη εδώ. Ούτε μια υποψία από φως. Μόνο σκοτάδι...

Κι απέναντι το βουνό. Το δικό μου βουνό. Η Πλάκα. Η σιαμαία αδερφή της Μϊχλας. Το βουνό που χτες περπάτησα μετά σαράντα χρόνους. Συναισθήματα; Δεν υπάρχουν λόγια να πεις τέτοια συναισθήματα.

Τώρα εκεί γυρνούν ελεύθερα τα ζουλάπια και τα αγρίμια. Αλεπούδες, λύκοι, αγριογούρουνα, κουνάβια, αγριόγατοι και τα άλλα τα πετούμενα και φυσικά και τα σέρπετα... Ένας κόσμος που με κοιτά μέσα από το σκοτάδι κι εγώ δε βλέπω. Μόνο με τη φαντασία... Και κάπου κάπου ακούω τις μυστηριακές φωνές τους. Αξεδιάλυτες και ανερμήνευτες.

Χτες ο πατέρας μου έδειχνε τις πατουλιές τους. Και τα άλλα σημάδια τους. Μα εκείνα αόρατα πάλι. Στις μονιές τους και στα απόμερα...

Τώρα, την ώρα που η Πούλια και ο Αυγερινός ετοιμάζουν τον ερχομό της αυγής, αυτά χορεύουν και χαίρονται την ελευθερία τους. Κι ένα τριζόνι μεταδίδει το πονηρό γελάκι τους. Μας είδες μα δε μας συνάντησες...

Τα ζουλάπια, τα αγρίμια και τα παγανά...

Κι ας λένε πως ο μέγας Παν απέθανε. Άστους να λένε...

Στον ουρανό μόλις χάραξε γραμμές το πρώτο φως. Τέτοια ώρα αύριο θα έχω πάρει το δρόμο της επιστροφής για τη μούχλα της πόλης.

Κι όμως αν με ρωτούσαν το μόνο που θα ήθελα θα ήταν να μείνω για πάντα εδώ. Και πιο πολύ ακόμη εκεί απέναντι. Στο πυκνό ρουμάνι. Με τους αριάδες, τα σφενδάμια, τους γκρέμιθες, τους τσέρους, τα βάτα και τα βατσούνια. Και με τις ξωτικές που παίρνουν τη μιλιά των φτωχών ανθρώπων...

Κάπου κάπου η ησυχία σπάει από τις στάλες της πρωινής δροσιάς. Και η ανάσα της αντάρας από τη χτεσινοβραδινή βροχούλα όλο και με πλησιάζει. Ποιος προσαρμόζεται και πάλι στη "ζωή" της Αθήνας;

Όταν μάλιστα κατάφερε να αγγίξει δέντρα χιλιόχρονα και να ακροαστεί την καρδούλα των Αμαδρυάδων...

Τις ξέρετε τις Αμαδρυάδες; Είναι οι νύμφες που κατοικούν στις βελανιδιές. Δρυς η βελανιδιά παλιά, Αμαδρυάς η ξωθιά που ζούσε στον κορμό της...


Δες δέντρο χιλιόχρονο... Το συναντήσαμε λίγο πριν τον Τζουρλόγγο, στα απόσκια του βουνού. Κάτω χαμηλά το φαράγγι του Καλαμά. Για τέτοιο τόπο σου μιλώ. Παρθένο και αδιάβατο από ποδάρι ανθρώπου...

Τη βλέπεις; Ρωτώ αν βλέπεις την Αμαδρυάδα...

Να απλώνει χέρια και πλεξούδες... Και την ικεσία της στους ουρανούς.

Πέρα στο βάθος μια ρόδινη συννεφούλα... Και από το ποτάμι χαμηλά η άλλη, η ολόλευκη, η αντάρα... δηλαδή η ομίχλη. Λένε πως είναι της βροχής δίδυμη αδερφή. Μα εγώ ξέρω. Είναι της μεγάλης Αμαδρυάδας, της Αριάδας, η ανάσα και ο καημός...