Η ΕΜΟΡΦΙΑ ΘΑ ΣΩΣΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

- Το βασιλίκι είναι παιχνίδι για μεγάλους. Παλαιά το λέγανε αστραγάλους και πεσσούς. Θα σου δείξω κάποτε τον Αίαντα και τον Αχιλλέα στο βάζο του Εξηκία. Η βασίλισσα Φρειδερίκη ήξερε να παίζει καλά το βασιλίκι. Γι' αυτό φώναζε τους έλληνες Κάφρους. Ήτανε τον καιρό, στα '44, που είχε μόλις γυρίσει από την Νότια Αφρική. Εκεί είδε τους φύλαρχους με το τουμπελέκι και το φτερό, είδε τους Κάφρους και πήρε ερμηνεία και παράδειγμα. Για να παίζει το βασιλίκι της. Μεγαλειοτάτη, πρόσεχε! Δεν είναι Κάφροι οι έλληνες, της φώναζαν κάποιοι φρόνιμοι συμβουλάτορες. Είναι, είναι, έλεγε και χτύπαγε το χέρι της στο μερί της. Και δόστου να παίζει το βασιλίκι της. Ως ότου στο τέλος οι έλληνες τη στείλανε στον Οξαποδώ. Και κείνη και το γιο της το φυλαρούχα. Και πια ησύχασε. Και ξέχασε και το βασιλίκι. Λένε πως πήγε πέρα, στην Κόκκινη Μηλιά. Γονατίζει στους δαλάϊ - λάμα, και εξαγνίζεται για τα κρίματά της. Για τα κακά που σόδειασε στον τόπο.

___________

* Από το βιβλίο του Δημήτρη Λιαντίνη: Ο Νηφομανής (Χορικά) σελίδα 165

"Το Βασιλίκι" είναι η αρχή του αφιερώματος Η ΕΜΟΡΦΙΑ ΘΑ ΣΩΣΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, φράση του Ντοστογιέβσκι, που ο Δημήτρης Λιαντίνης δεν την ανέφερε μόνο στο έργο του μα την έκανε και πράξη ζωής. Μας ενδιαφέρει αποκλειστικά η εμορφιά του κόσμου στο έργο του Δημήτρη Λιαντίνη. Και παρακαλούμε για τη βοήθεια όλων. Μόνο έτσι θα έχει νοστίμια το ταξίδι στον έμορφο κόσμο του Δημήτρη Λιαντίνη. Αυτόν τον κόσμο που τόσα χρόνια μας στέρησαν τη χαρά να τον ζούμε όλοι εκείνοι που επέλεξαν να θέσουν τα ποιήματά του στο χειρουργικό τραπέζι και στο μάτι όλων μας κόλλησαν με το έτσι θέλω μια γιγάντια κλειδαρότρυπα στη ζωή του. Είναι γιατί ποτέ δεν κατάλαβαν το λόγο του:


Αντιδρούμε έμπρακτα στην ασχήμια, προβάλλοντας το μυθικό τοπίο του ποιητή Δημήτρη Λιαντίνη. Και κοιτώντας όσα κοίταξε. Ακούγοντας όσα άκουσε. Και γιατί όχι περπατώντας όπου περπάτησε. Λουκία, νομίζω μας χρωστάς μια βόλτα στο δάσος σου... Και φυσικά τη βοήθειά σου και εδώ. Που ξέρω εξ αρχής ότι θα είναι πολύτιμη.

Αγαπημένη μου Δανάη, δεν ξέρω για το δάσος, αλλά τουλάχιστο μέχρι τη Μονή Καισαριανής θα πρέπει να αποφασίσεις. Καιρός είναι. Να κάνουμε μια βόλτα εκεί που ο Δημήτρης Λιαντίνης μιλάει στους μαθητές του κάτω από τον πλάτανο για τον Περικλή Γιαννόπουλο, τον "επιθεωρητή του Υμηττού" , μιλάει για τον Ελύτη, τον Καβάφη αλλά και για τα κελαηδίσματα των πουλιών ("να μας πει ένας ποιά φωνή είναι αηδόνι"). Πόση ευαισθησία μπορεί να έχει ένας άνθρωπος όταν ζητά να σεβόμαστε ένα δέντρο περισσότερο από ένα βιβλίο... Αυτή και μόνο η φράση θα μπορούσε να σώσει την ομορφιά του κόσμου. Αρκεί να γινόταν βίωμα και πράξη ζωής. Κυρίως από όσους μεγαλώνουν παιδιά.

Αγαπημένη μου Λουκία,

τόση ευαισθησία έχει μόνο ο άνθρωπος που έσωσε να ξαναγίνει παιδί. Διότι:



Ηράκλειτος φυσικά. Και ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ. Σελ. 178. Και από το Νηφομανή, σελ. 146 :

"Ο Ηράκλειτος στις όχθες του Ηριδανού ποταμού κοιτά τα νερά να κυλούν και να μένουν. Στον πόλεμο βλέπει το νου του θεού που χτίζει και γκρεμίζει τα φαινόμενα και τους ανθρώπους. Κράζει "κάκιστους" τους πολίτες και την πολιτεία της πόλης του. Δεν πολιτεύεται μαζί τους στην Αγορά και στα Media.

Μόνος διαλέγει να παίζει με τα παιδιά τις "αμάδες".

Παιδί δεν ήξερε τίποτα, έλεγε. Άντρας έλεγε πως ξέρει τα πάντα. Και σαν απελπίστηκε ολότελα από τους ανθρώπους, ξέκοψε, και τράβηξε κατάμονος στα όρη. Εκεί και έτσι έζησε τα ρέστα του τρώγοντας βότανα και χορτάρια. Και πέθανε μέσα στην παλικαριά και την περηφάνεια της μεγάλης του γνώσης.

"Τέλος, μισανθρωπήσας και εκπατήσας εν τοις όρεσι διητάτο πόας σιτούμενος και βοτάνας. ετελεύτα δε βιούς έτη εξήκοντα."

Ο Ηράκλειτος... που ολόκληρη η προηγούμενη φράση του είναι η εξής:
Πεσσοί. Ένα πολυαγαπημένο παιγνίδι των ελλήνων. Αχιλλέας και Αίαντας κι εδώ, αλλά σε άλλο βάζο, από το μουσείο του Λούβρου. Ένα παιγνίδι και για παιδιά μα και για μεγάλα παιδιά. Όπως ήταν οι έλληνες:


Ο Πλάτων, θα πει ο Λιαντίνης για τη φράση αυτή, περιέκλεισε όλη την ουσία του ελληνικού πνεύματος. (Έξυπνον Ενύπνιον, σελ. 178 )

Η βασιλεία του παιδιού. Όχι το βασιλίκι. Και έχει νόημα εδώ να θυμηθούμε και τους ακόλουθους στίχους του Λιαντίνη:


Ο ίδιος που στην απέναντι σελίδα του βιβλίου (ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ, σελ. 22 - 23 ) θα πει:


Κι επιστρέφοντας στο ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ διαβάζουμε:

Ό,τι δεν ημπορεί το παιδί, επειδή γίνεται άνθρωπος, θα το ημπορέσει ο άνθρωπος, όταν γίνει παιδί. [...] Εάν ο άνθρωπος τρώγοντας για πρώτη φορά από το δέντρο της γνώσης κατάπεσε στην ενοχή, με τη μεταμόρφωσή του σε παιδί τρώγει για δεύτερη φορά από το δέντρο της γνώσης και ξαναπέφτει στην αθωωότητα. [...] Η επάνοδος του ανθρώπου στο σύμπαν του παιδιού είναι η είσοδός του στο ενδοσύμπαν.

Ίσως εδώ χρειάζεται κανείς να θυμηθεί και το κεφάλαιο Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ από ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, σελ. 125, αυτή την τέχνη που "καθρεφτίζει τον αγώνα των ελλήνων να νικήσουν τον πεσσιμισμό τους." Το παιχνίδι έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στον αγώνα αυτό. Όπως παίζει τεράστιο ρόλο και στον τομέα της αγωγής.

Τη στενή σχέση της τέχνης με το παιδί, που ο Λιαντίνης γεωμετρημένα απέδειξε πως έχει αφετηρία το παιχνίδι, υπογράμμισε και ο μεγάλος ισπανός ζωγράφος Πικάσο:

"Κάθε παιδί είναι ένας καλλιτέχνης.
Το θέμα είναι πώς θα παραμείνει καλλιτέχνης όταν μεγαλώσει..."

Το "πώς" του Πικάσο και την απορία ήταν που κατάφεραν οι έλληνες να λύσουν και οδήγησαν το Νίτσε να πει "ανατομώντας" την:



Εδώ πάνω ύφανε το μαγνάδι του ο Δημήτρης Λιαντίνης. Το ίδιο που τραγούδησε ο λαός μας:


Η τέχνη είναι το αραχνοΰφαντο πέπλο και στημόνι το σύστημα αγωγής. Ιχώρας; Το παιγνίδι. Και οι πεσσοί το βασιλικότερο όλων. Παιχνίδι καθαρά στρατηγικής που έδωσε δώρο στους έλληνες τα στρατηγήματα. Έτσι στις αναπαραστάσεις που αφορούν πεσσούς, βλέπουμε συχνά την Αθηνά να παραστέκει τους παίχτες. Όπως παράστεκε και τον Οδυσσέα. Και όπως δεν παραστέκει σήμερα εμάς. Τους νεοέλληνες.

Εμείς... που ως και την Αθηνά την καταντήσαμε έμβλημα αγώνων με τις ευλογίες της κόκα κόλα. Κι αγώνες της ντόπας και της κονόμας. Και φυσικά αντί της Ήλιδας επιλέξαμε την Καλογρέζα - χλευαστικό του καλογριά. Και ζητάς μετά στους ξένους να σε βλέπουν για Ολυμπία κι εκείνοι σε θωρούν για αρκουδόρεμα. (Γκέμμα, σελ. 109 )

Πώς οι λίγοι που μας απέμειναν ποιητές να μη βλέπουν εφιάλτες και τις δωρικές κολόνες του Παρθενώνα να γίνουνται σωληνάρια οδοντόκρεμας κάποιας αμερικάνικης φίρμας; (Νηφομανής, σελ. 110 ) Αυτοί οι ποιητές που εξακολουθούν να αλιεύουν στα θαλάμια του ελληνικού ελληνισμού το φάντασμα του Οδυσσέα... (Νηφομανής, σελ. 108 ) και να μπαρκάρουν στο τσούρμο του για την Αζάκυνθο. (Νηφομανής, σελ. 132 )

Απρίλης και πάλι. Μέρες που ο Λιαντίνης τίμησε τη Ζάκυνθο και το Σολωμό. Ένας ακόμη γνήσιος ποιητής, ένας ακόμη γνήσιος έλληνας. Ένας Οδυσσέας.

Κι εμείς, που ούτε ποιητές είμαστε και τους έλληνες έχουμε λησμονήσει, αδυνατούμε να δούμε αυτό που θα έβλεπαν ακόμη και τα παιδιά. Γιατί δε σώσαμε το παιδί μέσα μας. Κι αντί για πεσσούς παίζουμε το παιγνίδι του "πέσε", σε όλες του τις μορφές και όλες τις εκδοχές.

- Αλαφροΐσκιωτες καλέ, πες μου στον αιώνα μας τι βλέπεις;

- Το βάζο του Εξηκία συντρίμμια...


_______________

Και στα σχόλια σημειώνω πως στις όχθες του Ηριδανού είχαμε πει να βρούμε την ευκαιρία να περπατήσουμε...

Προτείνω επίσης να επισκεφθείτε και το παλιό μας αφιέρωμα: Πεσσοί και Κάτοπτρα. Για να δείτε πόσο κοντά μας είναι όλα αυτά. Αρκεί να κρατάμε ανοιχτά τα μάτια της ψυχής μας...

Κίονες οδοντόκρεμες και αμφορείς κομμάτια. Διόλου όμως δεν απέθαναν οι αρχαίοι θεοί:

Γιατί τα σπάσαμε τα αγάλματά των,
γιατί τους διώξαμεν από τους ναους των,
διόλου δεν πέθαναν γι΄αυτό οι θεοί.

Το είπε ο πικρός Καβάφης και το ξέρουμε όλοι. Και ο Σεφέρης στον Ελπήνορα θα ουρλιάξει:

Αλήθεια, τα συντρίμμια
δεν είναι εκείνα· εσύ 'σαι το ρημάδι·
σε κυνηγούν με μια παράξενη παρθενιά
στο σπίτι στο γραφείο στις δεξιώσεις
των μεγιστάνων, στον ανομολόγητο φόβο του ύπνου·
μιλούν για περιστατικά που θά ηθελες να μην υπάρχουν
ή να γινόντουσαν χρόνια μετά το θάνατό σου,
κι αυτό είναι δύσκολο γιατί ...

- Τ' αγάλματά ειναι στο μουσείο. Καληνύχτα.

- ... γιατί τ' αγάλματα δεν είναι πια συντρίμμια,
είμαστε εμείς. Τ' αγάλματα λυγίζουν αλαφριά ... καληνύχτα.

Εμείς που

... γνωρίσαμε τόσο πολύ τούτη τη μοίρα μας
στριφογυρίζοντας μέσα σε σπασμένες πέτρες τρεις ή έξι
χιλιάδες χρόνια.

Σεφέρης (Νηφομανής του Δημήτρη Λιαντίνη, σελίδα 31 )
___________________

Η φωτογραφία από την "ακροπελαγιά της μνήμης" και της Δήλου...

Παράθεση :

Ψάχνω να βρω το μυστικό νήμα, που συνδέει αυτή την Μ. Παρασκευή του Στράτη στο Σεφέρη με την Ημέρα της Λαμπρής του Λάμπρο στο Σολωμό. Και βρίσκω άλλα πράγματα. Βρίσκω τον Πλούταρχο και τον Πλάτωνα ζωγραφισμένους δίπλα στους χριστιανούς αγίους στη μονή Διονυσίου, και τον άγιο Βάκχο στα ψηφιδωτά του Δαφνιού.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ - ΝΗΦΟΜΑΝΗΣ ( 95 )

"Ο μελετητής του Σεφέρη ημπορεί να χρησιμοποιήσει όλες τις πλευρές του πολύεδρου για να δείξει τις αντιθέσεις της ποίησής του με το δημοτικό τραγούδι. Στο στίχο, στους ρυθμούς, στη γλώσσα, στα δεσίματα, στην έμπνευση, στην πρόθεση, στη λαγαρότητα, στη στερεότητα, στα θέματα τις ιδέες, στο ύφος, στο ήθος.

Ωστόσο πέρα από αυτή την τάξη των αντιθέσεων, που στο τέλος τέλος είναι η επιβεβαίωση της αυτοτέλειας των φυσικών πραγμάτων και των γνήσιων έργων, διακρίνει κανείς το κοινό σημείο. Ένα βαθύ νεύμα κατάφασης και ομολογίας των ίδιων όρων και του ίδιου λόγου που γέννησε τα δημοτικά τραγούδια και τα ποιήματά του.

Αυτός ο κοινός παρανομαστής είναι μια ορισμένη βάση συμπεριφοράς, ένα ορισμένο ήθος ανθρώπου που εμφανίζεται απαράλλαχτο πάντα μέσα στις αλλαγές, σε όλη τη διαδρομή της ελληνικής ιστορίας. Έχω δυο τρία παραδείγματα για να δηλώσω αυτή την ανανηπτική έκρηξη της επανάληψης.

[...]

Την ίδια έκρηξη λάμψης βλέπω στα χέρια που δούλεψαν το ναό του Επικούριου στις Βάσσες και του Όσιου Λουκά το μοναστήρι.



Και την ίδια μυστική επανάληψη ακούω στα χορικά της αττικής τραγωδίας και στα μανιάτικα μοιρολόγια.

Εδώ εντοπίζω τη σχέση του Σεφέρη με το δημοτικό τραγούδι."

ΣΧΟΛΙΟ

Η παραπάνω ανάρτηση αφιερώνεται στον Γ.Θ. που τυχαία σήμερα διάβασα μια μελέτη του για τη σχέση του Λιαντίνη με το Σεφέρη. Είναι πραγματικά ευχάριστο να βλέπεις νέα παιδιά που διαθέτουν και ποιητική φλέβα να μπαίνουν στο μεγάλο στάδιο της κριτικής προσέγγισης των μεγάλων ποιητών. Σε κάθε περίπτωση όμως έχει αξία και εκείνος ο παλιός μύθος του Δαίδαλου και του Ίκαρου.

Σεφέρης και Λιαντίνης είναι, μάτια μου, αυτοί. Καλό να τους μελετάς, επικίνδυνο να τους βάζεις στη ζυγαριά και στο μικροσκόπιο.

Διάβασα με προσοχή όσα έγραψες. Και μόνο κάποιες πρώτες σκέψεις θα σημειώσω. Δούλεψες με αποσπάσματα του λόγου του ενός και του άλλου. Εννοώ του Σεφέρη και του Λιαντίνη. Προσπαθώντας να καταδείξεις ομοιότητες και διαφορές.

Για δες προσεκτικά κι εσύ το παραπάνω απόσπασμα. Σύγκριση υπάρχει και σ' αυτό. Δημοτικής ποίησης και ποίησης του Σεφέρη. Και δες τη μέθοδο που ακολουθεί ο Λιαντίνης. Αιρετική; Αιρετική... Αφού φτάνει να μας βάλει να συγκρίνουμε το ναό του Επικούριου Απόλλωνα με το μοναστήρι του Όσιου Λουκά. Η εξήγηση είναι σε όσα προλογικά σημειώνει, στις διαφορές που θα μπορούσε κανείς να εντοπίσει ανάμεσα στο δημοτικό τραγούδι και στα ποιήματα του Σεφέρη. Αλλά δες, πρόσεξε... παρά τις επιφανειακές διαφορές ο Λιαντίνης καταφέρνει και διακρίνει το κοινό σημείο. Το βαθύ νεύμα κατάφασης και ομολογίας των ίδιων όρων και του ίδιου λόγου...

Ταυτόχρονα το απόσπασμα αυτό ερμηνεύει τον τίτλο ενός άλλου κεφαλαίου του Νηφομανή: Του Νεοαρχαίου. Ένα κεφάλαιο που δίνει το δωρικό κίονα της σχέσης Σεφέρη - Λιαντίνη. Από τη σελίδα 99 σημειώνω:

"Ο Σεφέρης υπήρξε μια από τις εκλεκτές και σπάνιες περιπτώσεις νεοέλληνα που έφερνε μέσα του γνήσιο τον αρχαίο έλληνα. Ήταν ένας νεοαρχαίος."

Και δες και τη σελίδα 98:

"Κάποτε, σε μια εποχή που δεν είχα συναντήσει το σχόλιο του Σεφέρη για τον ελληνικό ελληνισμό, αρνήθηκα την κρίση του για τις αιτίες που σύντριψαν την ποίηση του Σολωμού. Και στη θέση τους αντίταξα την ιδέα της εμπλοκής και της πόλωσης του Σολωμού ανάμεσα στη συμπληγάδα της ευρωπαϊκής και της ελληνικής Ελλάδας."

Ποιος λέει ότι ο Λιαντίνης αποκήρυξε το Σεφέρη; Μόνο όποιος δεν πρόσεξε ποτέ ότι ο Ελληνοέλληνας της Γκέμμας είναι απόσταγμα ακριβό όσων ήδη εκτέθηκαν στο Νεοαρχαίο του Νηφομανή. Και που δεν είδε τη δημόσια ομολογία του Λιαντίνη πως έσφαλε στην κρίση του για το Σεφέρη.

Μα θα μου πεις ότι εσύ διάβασες και επικρίσεις του Λιαντίνη για το Σεφέρη. Σωστά. Αυτό σημαίνει και αποκήρυξη;

Πρώτα πρώτα θα παραπέμψω στο Χάσμα Σεισμού. Σελίδα 98 - Ο ποιητής και η σκιά του. Κριτική του Λιαντίνη στο Σολωμό και αρκετά σκληρή. Υπάρχει όμως κανείς που θα ισχυριστεί ότι ο Λιαντίνης αποκήρυξε το Σολωμό; Έστω και αν προσθέσουμε στην κριτική αυτή και το σχόλιο από τη σελίδα 165 της Γκέμμας. Γιατί ξέρουμε (ελπίζω) πως ο Λιαντίνης θεωρούσε το Σολωμό ως ένα από τους δέκα μεγαλύτερους ποιητές όλων των τόπων και όλων των εποχών. (Τους υπόλοιπους 9 μπορείς να τους βρεις στη σελίδα 171 στο Χάσμα Σεισμού)

Ότι το ίδιο συμβαίνει και με το Σεφέρη το αποδεικνύει πέρα από πολλά άλλα και ένα σχόλιο στη Γκέμμα. Αναφέρω αυτό γιατί η θέση του στο κύκνειο άσμα του Λιαντίνη δεν αφήνει περιθώρια να σκεφτούμε πως παρακάτω άλλαξε γνώμη για το Σεφέρη...

Είναι στη σελίδα 269:

"Λαβαίνω το φρόνημα και το δίκαιο να ασκήσω κριτική στο διδάσκαλο Σεφέρη, για το λόγο ότι θήτεψα για αρκετά χρόνια παραγιός στα λιοπερίβολά του, όπως ο Απόλλωνας στα βουστάσια του Άδμηττου. Και για το λόγο ότι το θεάρεστο υποχρεώνει ανάμεσα στη φιλία και στην αλήθεια να προτιμάμε τη δεύτερη. Ίδε τη σελίδα 147 του Νηφομανή μου."

Ας τη δούμε λοιπόν κι εμείς τη σελίδα 147 του Νηφομανή. Ας κάνουμε το χατίρι του Λιαντίνη, ε;

"Ανάμεσα σε τούτους τους δύο έξοχους άντρες έδεσε η πιο έξοχη φιλία που κατορθώθηκε από τους ανθρώπους. Καθώς εμάλωνε το δάσκαλο ο μαθητής: φαίνεται πως είναι τίμιο και αναγκαίο, είπε, να θυσιάζουμε ακόμη και ό,τι αγαπάμε πιο πολύ, αν είναι να φυλάγουμε την αλήθεια άβλαβη. Γιατί αν χρειάζεται να διαλέξουμε ανάμεσα στα δύο, το θεάρεστο είναι να διαλέξουμε την αλήθεια."

Αξίζει επίσης να αναφέρω άλλα δύο στοιχεία που αποδεικνύουν και αυτά τη βαθύτατη σχέση του Λιαντίνη με το Σεφέρη. Τον επίλογο του προλογίσματος στο πρώτο βιβλίο του Δημήτρη Λιαντίνη, σελ. 18 στο Έξυπνον Ενύπνιον. Είναι στίχοι του Σεφέρη. Από το ποίημα "Σύντροφοι στον Άδη". Και με το ίδιο ποίημα είκοσι και πλέον χρόνια αργότερα ο Δημήτρης Λιαντίνης θα αποχαιρετήσει τους μαθητές του στο Μαράσλειο. Τυχαίο;

Αυτό σίγουρα δεν είναι τυχαίο. Για ένα δάσκαλο που αποχαιρετά για πάντα τους μαθητές του και ειδικά όταν ο δάσκαλος είναι ο Λιαντίνης, καμία λέξη δεν είναι τυχαία.

Είναι όμως άστοχο (μιλώ στα πλαίσια που ο Λιαντίνης πιο πάνω εξήγησε την κριτική που κάνει στο διδάσκαλο Σεφέρη) να παίρνουμε ως συγκρίσιμα μεγέθη τι έλεγε ο 17χρονος Λιαντίνης και τι ο 35χρονος και πλέον Σεφέρης. Πέραν του ότι ο ένας γεννήθηκε το 1942 και ο άλλος το 1900. Εκτός αν πιστεύουμε πως ο Λιαντίνης από την κοιλιά ακόμη της μάνας του ήταν ο ίδιος που έγραψε δεκαετίες αργότερα τη Γκέμμα.

Όπως επίσης είναι άστοχο - στο βαθμό που δε συνάδει με τα κριτήρια επιστημονικής μελέτης - να κρίνουμε το φιλοσοφικό στοχασμό δύο ποιητών. Εκτός αν ως φιλοσοφικό στοχασμό θεωρούμε τα γράμματα που στέλνει ο Λιαντίνης στους φίλους του. Λες και ο Λιαντίνης δεν άφησε πίσω του ένα εφτάτομο συγγραφικό έργο... Οπότε και αναγκαστικά καταφεύγουμε στις επιστολές του. Μα τότε το λιγότερο που θα έπρεπε να κάνουμε είναι να μελετήσουμε και να συγκρίνουμε επιστολές προς ευρύ φάσμα φίλων του και επιστολές από όλη τη διάρκεια της ζωής του. Αλλιώς η μελέτη μας όχι επιστημονικά κριτήρια δεν εκπληρώνει αλλά χωλαίνει επικίνδυνα. Αυτό δε σημαίνει πως η μελέτη που έκανες δεν είναι ενδιαφέρουσα, αλλιώς δε θα έμπαινα στον κόπο και να ασχοληθώ καν. Όμως όχι, τη βρήκα πραγματικά ενδιαφέρουσα και το είπα εξαρχής το γιατί.

Εκείνο που δε βρήκα ήταν η επιστημονική προσέγγιση αλλά και η αντικειμενικότητα. Ακόμη δηλαδή και αν παραμερίσουμε το θέμα των επιστημονικών κριτηρίων και περιοριστούμε στην ανίχνευση στοιχείων του στοχασμού του Σεφέρη στην αλληλογραφία του Λιαντίνη σε πρώιμη ηλικία με ένα (κυρίως) αδερφικό του φίλο και πάλι για χάρη της αλήθειας είμαι υποχρεωμένη να διαφωνήσω μαζί σου.

Και ο λόγος είναι όπως είπα η έλλειψη αντικειμενικής ματιάς. Προσπαθείς να ερμηνεύσεις γιατί ο Λιαντίνης απομακρύνθηκε από το συγκεκριμένο φίλο του και το παραλληλίζεις (τελείως άστοχα) με την αποκήρυξη του Σεφέρη. Κατ' αρχάς αποκήρυξη του Σεφέρη όπως ανέλυσα παραπάνω δεν υπήρξε. Κριτική ναι, αλλά αυτό δε συνιστά αποκήρυξη. Μόνο πιστή τήρηση των κανόνων της αντικειμενικής ματιάς.

Κατά δεύτερο. Όταν μιλάς για τις σχέσεις των ανθρώπων και αποφασίζεις δημόσια να εκφέρεις γνώμη και κρίση, χρωστάς νομίζω να μελετήσεις πολύ το θέμα και να αναζητήσεις πέραν της μίας πηγές πληροφόρησης.

«Μηδενί δίκην δικάσεις πριν αμφοίν μύθον ακούσεις».

Το έκανες αυτό; Πριν δηλαδή εκφέρεις γνώμη και άποψη και μάλιστα για ζώντες συνανθρώπους σου, φρόντισες να ακούσεις και τη δική τους γνώμη; Το λέω με όλο το θάρρος του ανθρώπου που θέλησε να γνωρίσει και να ακούσει ζωντανά όλα τα πρόσωπα αυτής της ιστορίας. Έχω γνωρίσει και μιλήσει με το Μίλτο, έχω γνωρίσει και μιλήσει με τη Λου, και κάποτε γνώρισα και το Λιαντίνη έστω και μόνο ως δάσκαλο. Σαφώς έχω διαβάσει και τις επιστολές που αναφέρεις. Δε θα σου πω το δικό μου συμπέρασμα. Δεν είναι αυτό το νόημα. Μόνο θα σου ζητήσω γνωρίζοντας και εσένα, να κάνεις το ίδιο. Αυτό που συμβουλεύει και το αρχαίο ρητό του Φωκυλίδη.

Βεβαίως δεν μπορείς πια να συναντήσεις το Λιαντίνη, ε; Τουλάχιστον τότε ρώτα όσους περισσότερους τον γνώρισαν... Ο καθένας θα σου πει τα δικά του. Μπορεί και αντικρουόμενα στοιχεία. Και θα χρειαστεί τότε να επιστρατεύσεις το μυαλό σου για να βγάλεις συμπεράσματα. Ποιος λέει, τι λέει, γιατί το λέει...

Πάντως όταν κάποια μέρα φύγω από το μάταιο τούτο κόσμο, ένα είναι βέβαιο. Πως δε θα ήθελα να εμπιστεύονται οι άλλοι με τυφλά μάτια εκείνους τους φίλους που κάποια στιγμή οι καταστάσεις οδήγησαν τη φιλία μας σε ρήξη. Δε λέω να μην τους ακούσει καθόλου. Ίσα ίσα. Αλλά να μην ακούσει και εκείνους που έμειναν δίπλα μου ως το τέλος; Ή τουλάχιστον να μην ακούσει περισσότερους από έναν;

Γιατί απομακρύνθηκε ο Λιαντίνης από το Μίλτο; Πόσο βέβαιος είσαι αγαπητέ μου ότι το γνωρίζεις;

Και γνωρίζεις ότι ο Μίλτος ήξερε τη Λου πολύ πριν τη συναντήσει ο Λιαντίνης; Το αναφέρει αυτό το στοιχείο στο βιβλίο που διάβασες; Οι άνθρωποι πάντως ζουν και μπορείς να το διασταυρώσεις.

Όπως μπορείς να διαβάσεις και το βιβλίο του Βασίλη Αναγνωστόπουλου: Καπέλα στο Πέλαγος. Του ανθρώπου που υπήρξε ο πραγματικά αδερφικός φίλος του Λιαντίνη. Το αναφέρει αυτό στο βιβλίο που διάβασες; Αν προσέξεις το τελευταίο γράμμα προς το Μίλτο θα δεις ότι μιλάει για κάποιον Βασίλη... Και αν γυρίσεις πίσω στα σχόλια θα δεις μια αόριστη αναφορά στο γιατί κουμπάρος στους γάμους του Λιαντίνη ήταν ο κουνιάδος του. Γιατί δεν έφτασαν, λέει, λόγω της κακοκαιρίας οι επίσημοι κουμπάροι. Ποιοι; Μήπως ο Βασίλης Αναγνωστόπουλος;

Όταν και αν διαβάσεις το βιβλίο του Αναγνωστόπουλου (ή αν το έχεις κιόλας διαβάσει) κάτσε και σκέψου γιατί αυτός ο άνθρωπος προτίμησε να γράψει ένα λογοτεχνικό βιβλίο για να μιλήσει για το φίλο του και δεν έκανε άλλες δηλώσεις; Ή ακόμη περισσότερο γιατί αυτός δεν έδωσε επιστολές του Λιαντίνη στη δημοσιότητα;

Όπως δεν έδωσαν και πολλοί άλλοι. Και βρέθηκε ένας. Που όλως τυχαίως είχε καταταγεί στους "πεθαμένους φίλους" του Λιαντίνη για να δώσει στο κοινό την αλληλογραφία από τον "πεθαμένο φίλο" του. Που η επικρατούσα αντίληψη για το θάνατο της φιλίας τους σηκώνει το δάχτυλο και δείχνει ως ένοχη μια γυναίκα. Μάλιστα! Εγώ όμως διαβάζω στις 29 Μάη του 70 πως τα ίδια είχε ξανακάνει ο συγκεκριμένος φίλος. Διακοίνωσε γεγονός που δεν του ανήκε στους γονείς του Λιαντίνη. Εκεί ποιος τον πίεσε αφόρητα; Του έπεσε και τότε κανένας στα γόνατα για να μαρτυρήσει τα μυστικά του φίλου του;

Κι αν τέλος πάντων γνωρίζουμε πως όχι μόνο μία φορά αλλά τουλάχιστον δύο πρόδωσε την εμπιστοσύνη του φίλου του και μάλιστα η δεύτερη είχε και τραγική κατάληξη για τη φιλία τους... τι ακριβώς τον ώθησε τον άνθρωπο αυτό να δώσει την προσωπική αλληλογραφία στη δημοσιότητα; Αυτά δεν ήταν μυστικά του φίλου του; Δεν τον προβλημάτισε καθόλου πως κάποτε για ένα μυστικό που φανέρωσε, ο φίλος του θύμωσε τόσο που έβαλε τέλος στη φιλία τους; Νομίζω ότι είναι εύλογες οι απορίες για όποιον θέλει να κοιτάζει αντικειμενικά τα γεγονότα.

Από κει και πέρα. Σε θεωρώ πολύ ευαίσθητο άνθρωπο και γι' αυτό θα σε ρωτήσω. Εσένα θα σου άρεσε να στο κάνουν αυτό; Να μιλούν για προσωπικά σου ζητήματα δημόσια; Έστω και να αναφέρουν το όνομά σου; Και αν το έκαναν, γιατί πες ότι είσαι δημόσιο πρόσωπο... ελπίζω βέβαια να ξέρεις τι σημαίνει ο όρος δημόσιο πρόσωπο, θα σου άρεσε να μιλούν για σένα χωρίς να έχουν ακούσει και τη δική σου άποψη;

Κάνω ακριβώς αυτό κι εγώ τώρα. Γιατί πολλά με έχουν προβληματίσει. Και θα ήθελα έστω σε τούτο μια απάντηση. Λέω πως μας διαβάζεις... Καλού κακού θα σε ενημερώσω για την ανάρτηση με μέιλ. Κι εσύ θα αποφασίσεις αν θέλεις να απαντήσεις και πώς.

Όσο για το Σεφέρη και το Λιαντίνη επιφυλάσσομαι να ανεβάσω και ξέχωρο θέμα. Για να μας δοθεί η ευκαιρία να μελετήσουμε διεξοδικά τη σχέση τους.

ΔΑΝΑΗ έγραψε:

Ότι το ίδιο συμβαίνει και με το Σεφέρη το αποδεικνύει πέρα από πολλά άλλα και ένα σχόλιο στη Γκέμμα. Αναφέρω αυτό γιατί η θέση του στο κύκνειο άσμα του Λιαντίνη δεν αφήνει περιθώρια να σκεφτούμε πως παρακάτω άλλαξε γνώμη για το Σεφέρη...

Είναι στη σελίδα 269:

"Λαβαίνω το φρόνημα και το δίκαιο να ασκήσω κριτική στο διδάσκαλο Σεφέρη, για το λόγο ότι θήτεψα για αρκετά χρόνια παραγιός στα λιοπερίβολά του, όπως ο Απόλλωνας στα βουστάσια του Άδμηττου. Και για το λόγο ότι το θεάρεστο υποχρεώνει ανάμεσα στη φιλία και στην αλήθεια να προτιμάμε τη δεύτερη. Ίδε τη σελίδα 147 του Νηφομανή μου."

Ας τη δούμε λοιπόν κι εμείς τη σελίδα 147 του Νηφομανή. Ας κάνουμε το χατίρι του Λιαντίνη, ε;

"Ανάμεσα σε τούτους τους δύο έξοχους άντρες έδεσε η πιο έξοχη φιλία που κατορθώθηκε από τους ανθρώπους. Καθώς εμάλωνε το δάσκαλο ο μαθητής: φαίνεται πως είναι τίμιο και αναγκαίο, είπε, να θυσιάζουμε ακόμη και ό,τι αγαπάμε πιο πολύ, αν είναι να φυλάγουμε την αλήθεια άβλαβη. Γιατί αν χρειάζεται να διαλέξουμε ανάμεσα στα δύο, το θεάρεστο είναι να διαλέξουμε την αλήθεια."

Λαβαίνοντας υπόψη τις υπογραμμισμένες λέξεις - αν και είναι περιττή η υπογράμμιση - θα πω ότι η σχέση αυτή μαθητή - δασκάλου για κάποιον σαν το Λιαντίνη μόνο νιτσεϊκά θα μπορούσε να εξελιχθεί. Από το Ίδε ο Άνθρωπος το ακόλουθο:

Χαραμίζει κανείς άσχημα το διδάσκαλο, αν μένει συνεχώς ο μαθητής.

Φρειδερίκος Νίτσε (Ίδε ο Άνθρωπος - ελληνισμένο από το Δημήτρη Λιαντίνη, σελ. 22 )

Και λίγο πιο πάνω λέει το ίδιο που γράφει και ο Λιαντίνης στα σχόλια - περίπου δηλαδή το ίδιο:

Ο άνθρωπος της γνώσης δε χρειάζεται μόνο ν' αγαπά τους εχθρούς του, χρειάζεται και να ημπορεί να μισεί τους φίλους του.

Ο Νίτσε όμως είναι για λίγους και εκλεκτούς. Τα λόγια του δεν είναι λόγια για βέβηλα αυτιά. Αλίμονο δε σε εκείνον που έχει λάθος αυτιά και ακούει τέτοια λόγια. Μπορεί τότε ακόμη και να πιστέψει πως ο Λιαντίνης αποκήρυξε το Σεφέρη. Το ίδιο φαντάζομαι θα πει και για μας αν δει να σημειώνουμε σκιές στο Λιαντίνη. Αυτή η "θρησκευτική" κατά βάθος αντίληψη είναι ό,τι χειρότερο για την αναζήτηση της αλήθειας.

Θα σημειώσω επίσης και κάτι που ειπώθηκε για φιλοσοφικό στοχασμό των δύο ποιητών:

Παράθεση :

Ο Σεφέρης δεν εγνώριζε καλά ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Δεν τον απασχόλησε συστηματικά. Ήξερε πως ο ίδιος είναι ή αγωνίζεται να γίνει ποιητής. Και την ποίηση την ξεχώριζε από τη φιλοσοφία: "Η δουλειά του ποιητή δεν είναι να λύνει φιλοσοφικά ή κοινωνικά προβλήματα." Όσα εγνώριζε για τους φιλοσόφους τα όφειλε κυρίως στους ποιητές.

Ο Λιαντίνης τα λέει. Στη Νηφομανή, σελ. 107.

Να προσέξουμε λίγο και τους υπότιτλους στο Χάσμα Σεισμού: Ο Φιλοσοφικός Σολωμός - και στο Νηφομανή: Η ποιητική του Σεφέρη.

Μην κάνουμε δηλαδή το λάθος να πιστεύουμε πως φιλοσοφικά επηρεάστηκε ο Λιαντίνης από το Σεφέρη. Ήταν μαθητής του αλλά όχι σε θέματα φιλοσοφίας.

____________
Δ. Λιαντίνης, Γκέμμα, κεφ. ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ, σελ. 147

"Ο φιλοσοφικός μύθος είναι το πλοίο των Αργοναυτών, που, αφού περάσει τις Συμπληγάδες και τις υποχρεώσει ανοικτές πια να ακινητήσουν, ωκεανοπορεί στον "άξεινο" πόντο του όντος.

Ο φιλοσοφικός μύθος ανοίγει το ερώτημα περί του όντος και το κρατεί ανοικτό."