Λιαντίνης και θρησκεία

Ένα από τα σημαντικότερα θέματα που απασχολούν εκείνους που μελετούν το έργο του Λιαντίνη είναι η σχέση του με τη θρησκεία. Πολλές είναι οι σχετικές αναφορές στο έργο του και πολύ περισσότερες οι συζητήσεις για το ζήτημα αυτό στο διαδίκτυο.

Θεωρώ ότι το σημείο αναφοράς για κάθε μελέτη είναι η φράση που υποδέχεται εκείνον που ανοίγει τη Γκέμμα:




Μα αν αρνηθεί κανείς στη θρησκεία το ρόλο της στο θέμα του θεού, τι της μένει τότε; Είναι δέντρο χωρίς ρίζες και θάλασσα χωρίς νερό. Επομένως και μόνο αυτή τη φράση του Λιαντίνη να κρατήσει κανείς, αρκεί για να καταλάβει πως επιχειρεί μία κατά μέτωπο επίθεση στη θρησκεία και μάλιστα στη γενική μορφή της δίχως να ενδιαφέρεται να διαχωρίσει καμιάς θρησκείας ιδιαίτερα προνόμια και οφίτσια στο περί θεού ζήτημα. Εδώ όμως το θέμα μας είναι η θρησκεία αποκλειστικά και αφού ο έτερος πόλος μας είναι ο Λιαντίνης, το θεό σε τούτη τη συζήτηση θα τον αφήσουμε απέξω. Όπως ακριβώς έκανε και εκείνος φροντίζοντας μάλιστα να τοποθετήσει το θέμα του θεού στο θρόνο της αρίθμησης των κεφαλαίων της Γκέμμας και να αναλύσει τόσο ενδελεχώς το ζήτημα που ακόμη και ο πιο δύσπιστος να μην μπορεί να αμφισβητήσει πως ο θεός για το Λιαντίνη αποτέλεσε το σημαντικότερο ζητούμενο.

Θα προτιμήσω μάλιστα για αλλαγή, εδώ να βάλω τελεία και να δώσω το λόγο κατευθείαν στους άλλους. Μη μου πείτε ότι δεν έχετε όλοι απόψεις για το ζήτημα;

Αντιδρώντας έμπρακτα στην τακτική: "Αφήσαμε το γάμο και πάμε για πουρνάρια", επιλέγω στο ουσιαστικό για το Λιαντίνη ζήτημα να τοποθετηθώ και να απαξιώσω τα σηπτικά φαινόμενα του διαδικτύου που για μία ακόμη φορά προσπάθησαν να κάνουν εξαγωγή των πρωτογενών τους προϊόντων.

Λιαντίνης και θρησκεία λοιπόν. Και σοκ τεράστιο από τη φωτογραφία. Ικανό και αναγκαίο για να μελετήσουμε με περισσότερη προσοχή αυτή την καυτή ζώνη της φιλοσοφίας του Λιαντίνη. Μια φωτογραφία που δεν αφήνει περιθώρια σύγχυσης ανάμεσα στο ψέμα και την αλήθεια ούτε επιτρέπει μακιαβελλισμούς καταδικαστέους - αναφέρομαι στην απεχθέστατη μέθοδο της επαναπυροδότησης του μίσους και του πάθους και του διαχωρισμού σε φατρίες όσων ασχολούνται με τη φιλοσοφία του Λιαντίνη. (Υπόσχομαι σύντομα να κάνω μια ξέχωρη αναφορά στον "Ηγεμόνα" του Νικκολό Μακιαβέλλι, για να διευκολύνω στην κατανόηση του όρου "μακιαβελλισμός" και όχι μόνο του όρου.)

Η πληροφορία για την επίσκεψη στο Πατριαρχείο του Δημήτρη Λιαντίνη, μας ήταν γνωστή ήδη. Θυμίζω το από πού και από ποιον:

Παράθεση :

"Την επόμενη μέρα επισκεφθήκαμε τον Πατριάρχη Αθηναγόρα και πήραμε την ευλογία του. Μακριά κι ολόλευκη γενειάδα, με γλυκό και πονεμένο βλέμμα. Θυμήθηκε και τα δικά του νεανικά χρόνια, το Βασιλόπουλο, το χωριό του στο Πωγώνι, και τα όμορφα Γιάννενα. Μας μίλησε για τον Ελληνισμό της Πόλης και μας ευχαρίστησε που τον επισκεφθήκαμε."

Από το βιβλίο "ΚΑΠΕΛΑ ΣΤΟ ΠΕΛΑΓΟΣ", του Βασίλη Αναγνωστόπουλου, Αθήνα 2007, Εκδόσεις Καστανιώτης. (Το απόσπασμα είναι από τη σελίδα 303)

Αν και στις γραμμές αυτές δεν αναφέρεται το όνομα του Λιαντίνη ή Δ. Νικολακάκου όπως ήταν ακόμη τότε, αρκεί κάποιος να ανοίξει το βιβλίο για να διαπιστώσει ότι ο συγγραφέας τον αναφέρει ονομαστικά και μάλιστα με το όνομα "Μίμης" που όπως γνωρίζουμε τον φώναζαν τότε οι φίλοι του. Μάλιστα στην ακριβώς απέναντι σελίδα από το απόσπασμα υπάρχει και ένα ποίημα του Β. Αναγνωστόπουλου, ποίημα που συγκλονίζει καθώς μιλά ο φίλος για το χαμό του φίλου. Επιτρέψτε μου να το δημοσιεύσω και αυτό και ίσως από το περιεχόμενο να δείτε και τις μυστικές διαδρομές της σκέψης:







"Πληγωμένο ελάφι". Ευθέως ο ποιητής - συγγραφέας παραπέμπει στο πολύ γνωστό σε όλους μας ποίημα του Δημήτρη Λιαντίνη, τον Ύμνο στο Δία αφενός και στο τελευταίο ποίημα που άφησε πίσω του όταν αναχώρησε για τον βουνό του. (Κάντε κλικ ΕΔΩ για να διαβάσετε τα χειρόγραφα του Δημήτρη Λιαντίνη.)

Ο φίλος μας αναφέρει πληγωμένο, ο ίδιος ο Λιαντίνης μιλά για "πετρωμένο ελάφι". Ακίνητο, μαρμαρωμένο. Δυο φίλοι, δυο ελάφια. Δυο άνθρωποι αληθινοί. Που κράτησαν ως το τέλος ζωντανή τη φιλία τους. Μια φιλία που όπως διαπιστώνει ο αναγνώστης του βιβλίου άρχισε από την πρώτη μέρα της φοίτησης στο πανεπιστήμιο:

"Καθόμουν στα μεσαία έδρανα, έχοντας δίπλα μου το φίλο μου Μίμη Νικολακάκο. Πριν λίγες μέρες είχαμε γνωριστεί. Εκείνος από τη Λιαντίνα της Σπάρτης, εγώ από τον Αϊ - Γιώργη του Δομοκού." (σελ. 225)

Τα στοιχεία αυτά φυσικά και δεν απαντούν ευθέως στο ερώτημα που θέτει το υπό συζήτηση θέμα. Μόνο έρχονται προς επίρρωσιν της αλήθειας που η φωτογραφία κατέγραψε. Και είναι νομίζω απαραίτητο να τη συμπεριλάβω και στη σελίδα αυτή, δίπλα στις περιγραφές του κ. Αναγνωστόπουλου:


Στόχος μου όμως δεν είναι μόνο ο συνδυασμός της φωτογραφίας με την πληροφορία της επιβεβαίωσης. Αυτό που ιδιαίτερα με ενδιαφέρει να τονίσω είναι πως η προσεκτική ανάγνωση του συγκεκριμένου βιβλίου (Αρχή έως τέλος, εννοείται αυτό... ) μπορεί να φωτίσει αρκετά και το ζήτημα της εξελικτικής πορείας του Δημήτρη Λιαντίνη με τη θρησκεία.

Δεν αναφέρομαι τόσο στο στοιχείο που η επιφανειακή ανάγνωση μπορεί να αποκομίσει, για τη βάφτιση ενός μικρού κοριτσιού με νονούς τους δύο φίλους, το Δημήτρη Λιαντίνη και το Βασίλη Αναγνωστόπουλο, αλλά στις πνευματικές διαδρομές που αποτυπώνονται ακόμη και ως αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα. Ιδιαίτερα επισημαίνω όσα αναφέρει για τους καθηγητές τους στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας.

Μόνο ένα μικρό απόσπασμα θα λάβω ακόμη από το βιβλίο αυτό, είναι στη σελίδα 225 και αναφέρεται σε διδασκαλία του περίφημου καθηγητή Ιωάννη Θεοδωρακόπουλου.

Παράθεση :

"Οι άνθρωποι χωρίς την γνώσιν κατοικούν εντός σκοτεινού σπηλαίου, είναι οι εσκοτωμένοι, και μόνον όταν μεθέξουν της παιδείας, οδηγούνται προς την έξοδο και το φως."

Δεν μπορώ να αποφύγω στο σημείο αυτό την επισήμανση πως ο ίδιος καθηγητής, ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, πολλά χρόνια αργότερα θα συντάξει και θα αναγνώσει στην ειδική πανηγυρική συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών, στις 28 Δεκέμβρη του 1978 συγκεκριμένα, το βραβείο προς τον παλιό φοιτητή του, το Δημήτρη Νικολακάκο - Λιαντίνη, για την ανέκδοτη μελέτη του πάνω στις φιλοσοφικές ιδέες στο έργο του Σολωμού. (Κάντε κλικ ΕΔΩ για να διαβάσετε το ντοκουμέντο.)

Ο Λιαντίνης, θυμίζω ότι στη βράβευση αυτή δεν προσήλθε. Ίσως και γιατί από διάφορα σημεία του έργου του προκύπτει ότι δεν ήταν ο άνθρωπος που επεδίωκε τις διακρίσεις και τιμητικά διπλώματα. Όμως δε θα μπορούσε και να αφήσει τον παλιό του καθηγητή να διαβάζει ένα κείμενο χωρίς παραλήπτη. Οποία περιφρόνηση θα ήταν μια τέτοια συμπεριφορά και μάλιστα με αυτουργό εκείνον που στους δασκάλους παρέδωσε τα σκήπτρα της πνευματικής αφύπνισης των ανθρώπων. Όπως ήδη γνωρίζουμε στη θέση του έστειλε τη σύζυγό του, άξια εκπρόσωπό του για τέτοια τιμητική εκδήλωση.

Αυτό που ενδιαφέρει στο περιστατικό αυτό και μάλιστα σε συνάρτηση με τα παραπάνω, είναι πως ενώ ο νεαρός φοιτητής όδευσε στο Πατριαρχείο μαζί με τους υπόλοιπους συμφοιτητές και έλαβε την ευλογία του Πατριάρχη, αφήνοντας όχι μόνο να τον φωτογραφίσουν αλλά και διατηρώντας δίχως να καταστρέψει την απόδειξη από την επίσκεψη αυτή, ο νέος επιστήμονας και μελετητής θα κρατήσει μια τελείως διαφορετική θέση. Δε θα παραλάβει ιδιοχείρως το "αντίδωρο" από τον "πνευματικό πατριάρχη", ας μου επιτραπεί ο όρος ιδιαίτερα με τη σύνδεση που εύκολα διαπιστώνει κανείς ανάμεσα στο απόσπασμα της διδασκαλίας του Θεοδωρακόπουλου και στην "Κυκλώπεια" του Λιαντίνη. Ή ακόμη και στο ίδιο του Χάσμα Σεισμού, που εκείνη την ώρα βράβευε ο καθηγητής Θεοδωρακόπουλος:

"Το χρέος του ανθρώπου είναι να πολεμάει τη στενή μάχη και να πασχίζει να πατήσει τη σκοτεινή Λαβύρινθο, για να βγει στο φως, στην έξοδο." (Δημ. Λιαντίνης, Χάσμα Σεισμού, σελ. 39)

Τελείωσα με τις περίεργες αναδρομές μου. Έφτασα στη δική μου έξοδο. Έστω και αν ακολούθησα δαιδαλώδη διαδρομή, είθισται όμως εντός των λαβυρίνθων... Και μόνο που θέλω ακόμη να προσθέσω είναι πως γνωστή σε όλους μας είναι η αγαπημένη φράση του Λιαντίνη:

«Ο άνθρωπος που τιμάει τον εαυτό του, και τιμάει και το συνάνθρωπο, ένα μόνο του μένει να κάνει:

Με το φως και την ακτινοβολία της γνώσης να αγωνίζεται να συγκρατεί τη φοβερή δύναμη του σκότους των θρησκειών.»

(Δημ. Λιαντίνης, Τα Ελληνικά, σελ. 227)


Από την άποψη λοιπόν αυτή η φωτογραφία του Δημήτρη Λιαντίνη αποκτά ιδιαίτερη αξία για τους μελετητές του και την ολόφωτη προσέγγιση της διαδρομής του. Από πού ξεκίνησε και πού έφτασε. Κι αν θέλετε, αποτελεί πρότυπο για όλους μας που παρόμοια γαλουχηθήκαμε με τις αρχές της κυρίαρχης αγωγής της εποχής μας. Ο Λιαντίνης μας δείχνει το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος και μάλιστα με την εγκυρότητα εκείνου που έπραξε και όχι μόνο έγραψε "εκτός νυμφώνος" θεωρίες. Εν αρχή λοιπόν ην η πράξη και εν αρχή για μια ακόμη φορά και στο θέμα αυτό, της σχέσης μας με τις θρησκείες, στέκονται οι φωτισμένοι δάσκαλοι.

Και έτερο ουδέν...

Ελίνα σε ευχαριστούμε και για τη συνεισφορά σου στη μελέτη αυτού του σοβαρού ζητήματος αλλά και για την επιλογή σου να στρέψεις τον ενδιαφέρον από τα σηπτικά φαινόμενα του διαδικτύου που αφυδατώνουν τη σκέψη μας στην ουσία και στην ομορφιά της συμμετοχής σε ένα φόρουμ φιλοσοφικού διαλόγου. Ελπίζω ότι από αύριο που θα επιστρέψουν από τας εξοχάς και οι υπόλοιποι, να ακολουθήσουν αυτό το παράδειγμα.