ΤΟ ΕΝΣΤΙΚΤΟ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑΣ

Είναι θαρρώ επίκαιρο να θυμηθούμε το ένστικτο της καθαρότητας.

Και ειδικά αυτή την περίοδο.

Συμπτωματικά βέβαια και οι θρησκευόμενοι της χώρας τέτοιον αγώνα επιχειρούν τούτη την εβδομάδα. Νηστεύουν, προσεύχονται, εξομολογούνται, μεταλαμβάνουν. Ο καθείς και τα όπλα του, όπως είπε ο ποιητής, και σεβαστοί όλοι οι δρόμοι του ανθρώπου στο βαθμό που πραγματικά επιδιώκουν την καθαρότητα.

Για μας όμως άλλος είναι ο δρόμος. Και θα σημάνουμε την αφετηρία του με το ακόλουθο κείμενο του Νίτσε:

Παράθεση :

Επιτρέπεται να τολμήσω να υποδηλώσω ένα ακόμη χαρακτηριστικό της φύσης μου, που στο συγχρωτισμό μου με τους ανθρώπους μου προκαλεί όχι ασήμαντες δυσκολίες: Με ξεχωρίζει κύρια μια τρομερή ευαισθησία του ένστικτου της καθαρότητας, ώστε να παρατηρώ φυσιολογικά, να οσμίζομαι… τον περίγυρο - μα τι λέω; - το εσώτατο, τα "σπλάχνα" της κάθε ψυχής.

Στην ευαισθησία αυτή έχω αισθητήριες κεραίες φυσιολογικού ποιού, με τις οποίες ψηλαφώ όλα τα μυστικά και τ' αδράχνω στο χέρι: τον πολύ ρύπο τον κρυμμένο στο υπέδαφος πολλών φύσεων, που τον καθορίζει το χαλασμένο ίσως αίμα, τον ασβεστώνει όμως η αγωγή, τον διακρίνω με την πρώτη κιόλας ματιά. Τέτοιες φύσεις ανυπόφορες στην καθαρότητά μου, όταν τις κυττάζω καλά, νοιώθουν και οι ίδιες τη συγκαλυμμένη αηδία, που μου προκαλούν, παρότι δε βελτιώνεται η οσμή τους…

Έχω συνηθίσει έτσι - όρος της ύπαρξής μου είναι μια μέχρι το απροχώρητο ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό μου, πνίγομαι μέσα σε μολυσμένες συνθήκες - που να κολυμπώ, να πλαταγίζω και να λούζομαι, όπως ακριβώς μέσ' στο νερό, μέσα σ' ένα στοιχείο τέλεια κρυσταλλένιο και διάφανο.

Αυτό δοκιμάζει σκληρά την υπομονή μου κατά την επαφή μου με τους ανθρώπους. Η δική μου ανθρωπιά έγκειται όχι στο να κατανοώ την ανθρώπινη φύση, αλλά στο να υποφέρω το ότι την κατανοώ…

Η ανθρωπιά μου είναι μια σταθερή αυτοεπιβολή.

- Μου στέκεται όμως αναγκαία η μοναξιά, η αναψυχή των δυνάμεων, ο γυρισμός στον εαυτό μου, το ανάσασμα στον αγέρα που κυματοπαίζει ελεύθερος…

Ολόκληρος ο Ζαρατούστρα είναι ένας διθύραμβος της μοναξιάς ή, εάν μ' έχει κανείς σωστά καταλάβει, της καθαροσύνης…

Ευτυχώς όχι της καθαρής παραφροσύνης. Όποιος έχει μάτια για τα χρώματα, το Ζαρατούστρα θα τον ονομάσει διαμαντένιο. Η αηδία για τον άνθρωπο, για το "συρφετό", στάθηκε πάντα ο πιο μεγάλος μου κίνδυνος… Θέλει ν' ακούσει κανείς τα λόγια, με τα οποία ο Ζαρατούστρα μιλάει για τη λύτρωση από την αηδία;

Τι μου συνέβηκε λοιπόν; Πώς γλύτωσα από την αηδία; Ποιος ξανάνοιωσε τα μάτια μου; Πώς εκυρίεψα πετώντας τα ύψη, που στις πηγές τους δε φθάνει ο συρφετός;

Η ίδια η αηδία μου μου εχάλκεψε φτερά και τις δυνάμεις, που φέρνουν στις πηγές; Αληθινά έπρεπε στα τετράψηλα ύψη να πετάξω, για να ξαναβρώ πάλι της ηδονής την κρήνη!

Ω και τη βρήκα, αδελφοί μου! Εδώ στα τετράψηλα αναβλύζει της ηδονής η κρήνη! Και υπάρχει μια ζωή, που δεν τη φθάνει ο συρφετός, για να πίνει!

Ορμητικά χύνεσαι μέσα μου, πηγή της ηδονής! Και κάθε τόσο αδειάζεις το κροντήρι σου, γιατί ποθάς ξανά να το γεμίσεις.

Κι έχω να μάθω ακόμη και να μάθω, για να σ' αγγίζω πιο σιγαληνά: ακόμη τόσο άγρια ορμάει μέσα σου η καρδιά μου:

- η καρδιά μου που τη φλογεί το καλοκαίρι μου, σύντομο και κατάφλογο, θλιμμένο και πανεύτυχο: πώς λαχταρά τη δρόσο σου το καλοκαίρι της καρδιάς μου!

Έφυγε της άνοιξής μου η αμφίβολη λύπη! Πέρασαν οι νιφάδες του χιονιού του θυμωμένου Ιούνη μου! Ολάκερος καλοκαίρι εγίνηκα, και μεσημέρι του καλοκαιριού, -

ένα καλοκαίρι στα ύψη με παγωμένες πηγές και τρισεύτυχη σιγαλιά: ω σύντροφοι μου, ελάτε να γενεί η σιγαλιά πιο τρισεύτυχη!

Γιατί αυτά 'ναι τα ύψη μας και η δική μας πατρίδα: ψηλά κατοικούμε κι απόκρημνα για όλους τους ακάθαρτους και τη δίψα τους.

Ρίξετε τώρα, σύντροφοι, την καθαρή σας ματιά στης ηδονής μου την κρήνη. Τόσο ψηλά πώς θα γινόταν νάειτανε θολή; Αγνάντια σας να γαργαρογελά της πρέπει μ' όλη την καθαράδα της.

Απάνου στο δέντρο του μέλλοντος χτίζουμε την καλιά μας. Ερημίτες εμείς, που ταιριάζει να κουβαλούν την τροφή μας οι αετοί στα ράμφη τους!

Αληθινά, τέτοια τροφή, που δεν της πρέπει να την τρων οι ακάθαρτοι! Φωτιά θα τους φαινότανε πως τρων, και καταφλέγει τα μουσούδια τους.

Αληθινά, κανένα καταφύγιο δεν έχουμε εδώ ετοιμασμένο για ακάθαρτους! Παγωμένες σπηλιές είναι για τα πνεύματα και για τα σώματά τους οι χαρές μας!

Και θέλουμε να ζούμε από πάνω τους καθώς οι άγριοι άνεμοι, εμείς οι γείτονες του χιονιού, των αετών και του ήλιου: έτσι ζουν οι άγριοι άνεμοι.

Όμοιος με άγριον άνεμο θέλω ανάμεσά σας να φυσήξω και με το πνεύμα μου από τα δικά τους πνεύματα να πάρω την πνοή: έτσι ζητάει το μέλλον μου.

Αληθινά, είν' άνεμος σφοδρός ο Ζαρατούστρα για όλα τα κατώτερα: και τέτοια απειλή απειλεί τους εχθρούς του, για κάθε τι, που φτύνει και ξερνάει: φυλαχθείτε να φτύνετε στον άνεμο!...

ΝΙΤΣΕ, ΙΔΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ελληνισμένο από το Δημήτρη Λιαντίνη - σελ. 34 - 36

Το ένστικτο της καθαρότητας δεν το υπηρέτησε μόνο ο Νίτσε. Σαν δεύτερο σκαλοπάτι της πορείας μας θα παραθέσουμε μία καίριας σημασίας παρατήρηση του Λιαντίνη. Από το βιβλίο του "Ο Νηφομανής" και σχετικά με μια φράση του Σεφέρη:

Παράθεση :

"Μπορεί να ειπεί κανείς πως ένα είναι το κύριο γνώρισμα του ποιητή.

Ο αγώνας του για την αυτοκάθαρση.

Την άποψη αυτή τη διατύπωσε νέος ο ίδιος ο Σεφέρης στις Μέρες (Μ2,54):

«Όποιος είναι καθαρός, είναι ποιητής».

Όλα τα άλλα για τον ποιητή και την ποίηση, οι αρχές οι όροι οι νόμοι τα πορίσματα οι απόψεις και οι θεωρητικές σχολές, είναι τα εξηγητικά παρεπόμενα αυτής της ανάγκης για καθαρότητα. {...} Μοίρα του ποιητή είναι η σπουδή του στα καταλύματα της ενοχής και της εξαγοράς της."

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, Ο ΝΗΦΟΜΑΝΗΣ(σελ. 34)

Τρίτο σκαλοπάτι δεν μπορεί να είναι άλλο από τούτο:


Το ντοκουμέντο που άφησε πίσω του ο Δημήτρης Λιαντίνης τη μέρα που εξαφανίστηκε. Την 1η Ιούνη 1998.

Ας το δούμε ολόκληρο σαν κείμενο:

Παράθεση :

"Διοτίμα μου,

Φεύγω αυτοθέλητα. Αφανίζομαι όρθιος, στιβαρός και περήφανος. Ετοίμασα τούτη την ώρα βήμα- βήμα ολόκληρη τη ζωή μου, που υπήρξε πολλά πράγματα, αλλά πάνω από όλα εστάθηκε μια προσεκτική μελέτη θανάτου. Τώρα που ανοίγω τα χέρια μου και μέσα τους συντρίβω τον κόσμο, είμαι κατάφορτος με αισθήματα επιδοκιμασίας και κατάφασης.

Πεθαίνω υγιής στο σώμα και στο μυαλό, όσο καθαρό είναι το νωπό χιόνι στα όρη και το επεξεργασμένο Γαλάζιο διαμάντι.

Να ζήσεις απλά, σεμνόπρεπα, και τίμια, όπως σε δίδαξα. Να θυμάσαι ότι έρχουνται χαλεποί καιροί για τις νέες γενεές. Και είναι άδικο και μεγάλο παράξενο να χαρίζεται τέτοιο το δώρο της ζωής στους ανθρώπους, και οι πλείστοι να ζούνε μέσα στη ζάλη αυτού του αστείου παραλογισμού.

Η τελευταία μου πράξη έχει το νόημα της διαμαρτύρησης για το κακό που ετοιμάζουμε εμείς οι ενήλικοι στις αθώες νέες γενεές που έρχουνται. Ζούμε τη ζωή μας τρώγοντας τις σάρκες τους. Ένα κακό αβυσσαλέο στη φρίκη του. Η λύπη μου γι αυτο το έγκλημα με σκοτώνει.

Να φροντίσεις να κλείσεις με τα χέρια σου τα μάτια της γιαγιάς Πολυτίμης, όταν πεθάνει. Αγάπησα πολλούς ανθρώπους. Αλλά περισσότερο τρεις. Το φίλο μου Αντώνη Δανασσή, τον αδερφοποιτό μου Δημήτρη Τρομπουκη, και τον Παναγιώταρο το συγγενή μου, γιο και πατέρα του Ηρακλή.

Κάποια στοιχεία από το αρχείο μου το κρατά ως ιδιοκτησία ο Ηλίας Αναγνώστου.

Να αγαπάς τη μανούλα ως την τελευταία της ώρα. Υπήρξε ένας υπέροχος άνθρωπος για μένα, για σένα, και για τους άλλους. Όμως γεννήθηκε με μοίρα. Γιατί της ορίστηκε το σπάνιο, να λάβει σύντροφο στη ζωή της όχι απλά έναν άντρα, αλλά τον ποταμό και τον άνεμο. Το γράμμα του αποχαιρετισμού που της έγραψα το παίρνω μαζί μου.

Σας αφήνω εσένα, τη μανούλα και το Διγενή, το σπίτι μου δηλαδή, που του στάθηκα στύλος και στέμμα, Γκέμμα πες, σε υψηλούς βαθμούς ποιότητας και τάξης. Στην μεγαλύτερη δυνατή αρνητική εντροπία. Να σώζετε αυτή τη σωφροσύνη και αυτή την τιμή. Θα δοκιμάσω να πορευτώ τον ακριβό θάνατο του Οιδίποδα. Αν όμως δεν αντέξω να υψωθώ στην ανδρεία που αξιώνει αυτός ο τρόπος, και ευρεθεί ο νεκρός μου σε τόπο όχι ασφαλή, να φροντίσεις με τη μανούλα και το Διγενή, να τον κάψετε σε ένα αποτεφρωτήριο της Ευρώπης

Έζησα έρημος και ισχυρός.

Λιαντίνης

Τη μέρα που θα πέσω έδωσα εντολή να στεφανωθούν οι μορφές
Σολωμού στη Ζάκυνθο κ' Λυκούργου στη Σπάρτη. "

Ας το ξαναδιαβάσουμε αυτό το γράμμα, έχοντας στο νου μας και όσα ο Νίτσε έγραψε για το Ένστικτο Καθαρότητας και τη δήλωση του Σεφέρη:

«Όποιος είναι καθαρός, είναι ποιητής».

Όλα τα άλλα, λέγει ο Λιαντίνης, είναι παρεπόμενα της ανάγκης για καθαρότητα. Η μοίρα του ποιητή είναι η σπουδή του στα καταλύματα της ενοχής και της εξαγοράς της.

Διαμαντένιο χαρακτηρίζει ο Νίτσε το Ζαρατούστρα του.

Για γαλάζιο διαμάντι κάνει λόγο ο Λιαντίνης.

Και από το Νίτσε πάλι:

Παράθεση :

Και θέλουμε να ζούμε από πάνω τους καθώς οι άγριοι άνεμοι, εμείς οι γείτονες του χιονιού, των αετών και του ήλιου: έτσι ζουν οι άγριοι άνεμοι.

Όμοιος με άγριον άνεμο θέλω ανάμεσά σας να φυσήξω και με το πνεύμα μου από τα δικά τους πνεύματα να πάρω την πνοή: έτσι ζητάει το μέλλον μου.

Και ο Λιαντίνης:

Παράθεση :

Πεθαίνω υγιής στο σώμα και στο μυαλό, όσο καθαρό είναι το νωπό χιόνι στα όρη και το επεξεργασμένο Γαλάζιο διαμάντι. [...]

Να αγαπάς τη μανούλα ως την τελευταία της ώρα. Υπήρξε ένας υπέροχος άνθρωπος για μένα, για σένα, και για τους άλλους. Όμως γεννήθηκε με μοίρα. Γιατί της ορίστηκε το σπάνιο, να λάβει σύντροφο στη ζωή της όχι απλά έναν άντρα, αλλά τον ποταμό και τον άνεμο.

Δεν ξεχνάμε επίσης την άλλη κουβέντα, από τη Γκέμμα και τον επίλογο του ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ:


Σύμβολα όλα καθαρότητας. Όπως και η επιθυμία να καεί αν ευρεθεί σε τόπο όχι ασφαλή. Γιατί η φωτιά είναι το ακραίο σύμβολο της καθαρότητας. Από τον καιρό που ο σκοτεινός Ηράκλειτος έλαμψε στην οικουμένη τον πύρινο λόγο του:

ΠΑΝΤΑ ΓΑΡ ΤΟ ΠΥΡ ΕΠΕΛΘΟΝ ΚΡΙΝΕΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΨΕΤΑΙ

Δεν είναι ετούτη η φωτιά σαν την άλλη που καίει στην κόλαση. Εκείνη τιμωρεί. Το ελληνικό πυρ εξαγνίζει.

Διότι οι έλληνες την αρετή τους την έπλασαν στα μέτρα του ανθρώπου:

Ο άνθρωπος στη βάση σημαίνει λάθος
και στην κορφή του εξαγνισμός.

Και από το ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ της Γκέμμας:

Παράθεση :

Η Ανάληψη του Οιδίποδα είναι το απολυτήριο μάθημα για την αλήθεια και το νόημα της ζωής μας, μαζί με τα πριν και μαζί με τα μετά της. …

Προσοχή όμως! όλα γίνουνται και τελούνται εδώ. Καμία μεταφυσική, κανένα επέκεινα και εκείθεν και υπερβατικό και υπερουράνιο. Όχι ανοησίες. Όχι δειλία, και πανουργία, και αθλιότητα τη φρικτή στιγμή του θανάτου σου.»

«Μάθε έτσι να ζεις και συ, και ειπέ έτσι να ζουν και οι μετά από σένα. Γήινα, μέτρια, και εξαγνισμένα.

Γήινα, μέτρια και προπαντός εξαγνισμένα για τα λάθη που έκαμες όταν εζούσες. Γιατί άνθρωπος στη βάση του σημαίνει λάθος και στην κορφή του εξαγνισμός.»

Υπογραμμίζω ότι στο γράμμα του ο Λιαντίνης δήλωσε πως θα δοκιμάσει να πορευτεί τον ακριβό θάνατο του Οιδίποδα. Ποιος όμως ήταν εκείνος ο θάνατος; Θυμόμαστε; Και θυμόμαστε γιατί ο Οιδίποδας άφησε το θρόνο του και βρέθηκε τυφλός στα μέρη του Κολωνού; Την αυτοκάθαρση δεν επεδίωκε;

Και θα προσθέσω στο παραπάνω απόσπασμα της Γκέμμας την πρόταση που τη συμπληρώνει:

"Οι Καθαρμοί ήταν ο ένας από τους δύο τίτλους των βιβλίων που έγραψε ο Εμπεδοκλής"

Έτσι κλείνει η παράγραφος. Με καθαρμούς. Και ο Οιδίποδας παραδίδει τη σκυτάλη στον Εμπεδοκλή. Και τον ακολουθούμε σε όλο το υπόλοιπο κεφάλαιο σε διαρκή ανάβαση. Προς την κορφή. Προς τον εξαγνισμό δηλαδή.

Ώσπου φτάνουμε στο τέλος. Στο πήδημα του Εμπεδοκλή στη μήτρα του Χάους. Ξέρουμε πως ο άλλος Εμπεδοκλής πήδησε στον κρατήρα της Αίτνας. Δηλαδή στο ηφαίστειο...

Ο Λιαντίνης το δικό του Εμπεδοκλή τον βάζει να παίζει στα ζάρια την τελική πράξη. Και σε μας αφήνει αίνιγμα και δώρο τι απέγινε.

Το μόνο που μας μένει είναι η εμβάδα, δηλαδή το σαντάλι, του Εμπεδοκλή. Που το ξέβρασε, γράφει ο Λιαντίνης, την άλλη χρονιά η λάβα.

Ο εξαγνισμός της φωτιάς και πάλι. Και ο αγώνας για αυτοκάθαρση.

Ίδιος με τον αγώνα του Ζαρατούστρα. Και όμοια με εκείνον ο Λιαντίνης θα δηλώσει:

Έζησα έρημος και ισχυρός

Έζησε. Πόση δύναμη κρύβει αυτή η λέξη. Που μιλά για εν ζωή αγώνα του ανθρώπου για καθαρότητα. Και όχι για μετά θάνατο κίβδηλες υποσχέσεις.

Τι ενδιαφέρει, ειλικρινά τι ενδιαφέρει; πώς και τι έκανε μετά ο Λιαντίνης;

Το αρχέτυπο είναι που ενδιαφέρει. Ο αγώνας για καθαρότητα.

Μάθημα ζωής για όλους μας. Όσους τουλάχιστον δεν προσδοκούμε ανάστασιν νεκρών. Μόνο να σώσουμε τον άνθρωπο που η φύση μας εμπιστεύτηκε. Όσο γράφτηκε του καθενός μας.

Γήινα και μέτρια και εξαγνισμένα!

Ανέφερα παραπάνω πως είναι σεβαστός ο αγώνας όλων των ανθρώπων για καθαρότητα, όποιον δρόμο και αν ακολουθεί ο καθένας. Και θα το επαναλάβω.

Προσωπικά μπορεί να μην ακολουθώ το χριστιανισμό. Όμως μου φαίνεται αδιανόητο να προσβάλω κάποιον γιατί τον ακολουθεί. Τον κάθε άνθρωπο έχω μάθει να τον κρίνω με βάση αυτό που είναι και όχι με ταμπελάκια.

Και τι θα πει δηλαδή που ο άλλος δηλώνει κι εκείνος ως Δάσκαλο το Λιαντίνη; Επίσης τίποτα... Διότι με τα λόγια ο Μανόλης (και όχι μόνο ο Μανόλης) χτίζει κατά τους κρητικούς ανώγεια και κατώγεια.

Η πράξη του καθενός είναι που δείχνει ποιος πραγματικά είναι. Το ένα είναι αυτό, και το άλλο:

Αν για τον εαυτό μας βολευόμαστε με το:

"Άνθρωπος στη βάση του σημαίνει λάθος και στην κορφή του εξαγνισμός"

με ποιο δικαίωμα το αρνούμαστε στους άλλους;

Αν είσαι έλληνας και η σκέψη σου ελληνική, τότε δεν μπορεί παρά να αναγνωρίζεις ως ύπατη αλήθεια το λόγο του Σωκράτη:


Τι σημαίνει τούτο; Ας αφήσουμε το Λιαντίνη να μας το εξηγήσει:

Παράθεση :

Δύο ήσαν τα γνωρίσματα αυτής της βασιλικής πείρας που μετάγγιζε η τραγωδία.

[...]

Το δεύτερο ήταν η ηθική αρμονία. Η λανθάνουσα, δηλαδή, τάξη, η τόσο αψεγάδιαστη όσο πιο ευρύχωρη, που περιέχοταν μέσα στην τραγική πείρα εξ αιτίας της ποσοτικής της απεραντοσύνης. Το τραγικό δράμα ήταν η συστοιχία και η μεταφορά στο ανθρωπολογικό πεδίο του κοσμικού δράματος.

Οι αντιθέσεις και οι αντιφάσεις που ενυπάρχουν και λειτουργούν στο κοσμικό πεδίο συνιστούν ένα ωκεάνειο φάσμα διαδικασιών που την αντινομική τους υφή δεν έχει καταφέρει ακόμη να δαμάσει η επιστήμη. Η φυσική σήμερα ουσιαστικά έχει σταματήσει στην αμήχανη θέση του Niels Bohr για την ισόμοιρη παραδοχή της βεβαιότητας και της απροσδιοριστίας.

Έτσι από την άποψη αυτή η τραγωδία αποτελεί μια σταθερά κυμάνσεων από τη θέση στην άρνηση, από το καλό στο κακό, από το ορθό στο σφάλμα, από την πλάνη στην αλήθεια, από την καταστροφή στη λύτρωση.

Εκείνο που το τραγικό πρόσωπο – και κατά προέκταση ο καθένας από μας – νομίζει ότι είναι καλό, στα πλαίσια μιας ευρύτερης ένταξης αποδεικνύεται κακό, και το ίδιο τούτο κακό θεωρημένο από μια ακόμη μακρυνότερη σκοπιά αποκαλύπτεται σαν καλό, και έτσι επ’ άπειρον.

Η κατάκτηση της τραγικής γνώσης από το φτωχό της όργανο, τον τραγικό άνθρωπο, εμφανίζεται σαν μια

μακρά και απανδόκευτος οδός

προς το τελικό της σημείο, που την ίδια εποχή ο Σωκράτης επεμβαίνοντας καίρια θα το χαρακτηρίσει

μέγιστον μάθημα.

Και στην ίδια τραγική θεμελίωση θα οικοδομηθεί η ομόλογη σωκρατική κατανόηση ότι η αρετή είναι γνώση. Εκείνο δηλαδή το περιλάλητο

ουδείς εκών κακός

μπορεί να αντικρυσθεί ερμηνευτικά μόνο από τα περάσματα και τις βίγλες των τραγικών οροσειρών, και δεν σημαίνει άλλο παρά τούτο: η απόλυτη γνώση της αρετής στον ηθικό κόσμο είναι γεωμετρικά έμμετρη με την απόλυτη γνώση της αλήθειας στο φυσικό κόσμο. Και εν όσω το τελευταίο μοιάζει σα να κείται

εν γούνασι θεών,

τόσο το πρώτο θα επιμένει να εμφανίζεται σαν του ανθρώπου το αιώνιο αγώνισμα.

Ιδού γιατί η τραγική μορφή του Οιδίποδα, θεωρημένη από τις λαγκαδιές και τα ρουμάνια της ηθικής ορειβασίας, κλείνει ολάκερη την κόλαση και ολάκερη την παράδεισο μέσα της, και γεωδαιτεί το σημείο της αιώνιας ηθικής απορίας.

Φονιάς και ληστής, ψωμοπάτης, απατεώνας και τύραννος, ανόητος, τυφλός και φαντασμένος, αιμομίκτης, αισχρός και πατραλοίας, από την άλλη είναι μετρημένος και φρόνιμος, σεμνός, συλλογισμένος και δίκαιος, ευεργέτης και σωτήρας, ειλικρινής και γενναίος, σοφός, ηγέτης και ήρωας. Και στο τέλος μάρτυρας και άγιος, αγνάντια στης κάθε ηθικής και θρησκείας τις ανάλογες αρχετυπικές παραστάσεις υπέροχος.

Εκείνον που πρώτα οι θεοί τον χάλασαν, τώρα τον σώζουν, θα πει σε μια στιγμή ο Σοφοκλής:

νυν γαρ θεοί σ’ ορθούσι, πρόσθε δ’ ώλλυσαν.

Η πρόταση αυτή όσο και να αποτελεί σκάνδαλο για τη νόηση, στην ουσία είναι η πειραματική απόδειξη του γνωστού αποσπάσματος του Αναξίμανδρου

δίκην και τίσην αλλήλοις της αδικίας διδόναι
κατά την του χρόνου τάξιν.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, HOMO EDUCANDUS, σελ. 153 - 155

Καταλάβατε; Ή δεν καταλάβατε; Η αρετή είναι γνώση.

Και στο βαθμό που δεχόμαστε ότι ο άνθρωπος είναι ως τα βαθιά του γεράματα ευεπίφορος όχι μόνο στα πάθη του αλλά και στη δύναμη της αγωγής δεν μπορούμε να του αρνούμαστε το δικαίωμα να κατακτήσει τον κότινο της αρετής.

Γηράσκω αεί διδασκόμενος, είπε σε ένα άλλο του λόγο ο Σωκράτης.

Είναι λοιπόν ανόητοι και ουδεμίαν σχέση έχουν με τον ελληνικό τρόπο σκέψης άνθρωποι που επισείουν ως πειστήριο σε συνάνθρωπό τους το διδακτορικό που έκανε στα 24 του και με βάση αυτό του φοράνε ταμπελάκι για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Δε πα να περάσουν και σαράντα χρόνια.

Άσε που ούτως ή άλλως είναι ανόητο να ταυτίζεις το περιεχόμενο ενός διδακτορικού με τον άνθρωπο που έκανε τη διατριβή.

Από την άλλη βέβαια ας έχουμε πάντα τις καλές ελπίδες πως η άγνοια μπορεί να νικηθεί για όλους. Και να πάψουν αυτές οι ανοησίες που καταλήγουν μπούμερανγκ για όσους τις επικαλούνται...

Για την αρετή και ο επόμενος λόγος.

Από το βιβλίο του Δημήτρη Λιαντίνη, Ο Νηφομανής, σελ. 68 - 70

Παράθεση :

Αρετή σήμερα είναι εκείνος ο τρόπος ζωής του ανθρώπου, σαν ατόμου αλλά και συνόλου, που να μπορεί να εγγυηθεί την επιβίωσή του μέσα στο χρόνο, έτσι όπως την οικονομεί η τάξη του κόσμου.

Λέγοντας επιβίωση δε σημαίνει ότι το γένος των ανθρώπων θα ζήσει στον αιώνα. Θα χαθεί κάποτε και ο άνθρωπος. Μας τό 'χουν ειπεί σοφοί παλαιοί, όπως ο συγγραφέας της Γένεσης που στέρησε από τον άνθρωπο τη δυνατότητα να φάει από "το ξύλο της ζωής" για να ζήσει στον αιώνα. Και ο Πλάτων που γράφει ότι ο άνθρωπος δεν μπόρεσε να κλέψει από τον Όλυμπο, μαζί με τη φωτιά και την τεχνική γνώση, την πολιτική γνώση. Γι' αυτό μαλώνουν και σκοτώνονται οι άνθρωποι, ακόμη και τώρα που έχουμε φτάσει στην αυλή των πυρηνικών πολέμων.

Είναι όμως άλλο πράγμα να χαθεί ο άνθρωπος, όπως χάθηκε το 99% των εμβίων όντων που έζησαν στον πλανήτη μας από τότε που εμφανίστηκε η ζωή στην επιφάνειά του, και άλλο πράγμα να τον εξαφανίσει το ωστικό κύμα, η θερμική ακτινοβολία, η ραδιενεργός σκόνη, και τα οικολογικά αδιέξοδα. Εκτός πια και το σχέδιο της φύσης έχει αναθέσει στο μυαλό του ανθρώπου την οικονομία του σκοπού που θα τον αφανίσει.

Ο δ' αυτός υμνών
αυτός εστίν ο κτανών,

που λέει ο Πλάτων και ο Καβάφης στην Απιστία του.

Ο άνθρωπος ασκεί την αρετή, εφόσον με τον τρόπο που ζει καταφέρνει να αποτρέπει την είσοδό του στην τροχιά της ευθύνης για την αυτοκαταστροφή του. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις ημπορεί νά 'ναι περισσότερο ή λιγότερο ενάρετος, αλλά ενάρετος δεν είναι.

Αρετή είναι η ειλικρίνεια που δείχνουμε στον ίδιο τον εαυτό μας. Και είμαστε ενάρετοι στο βαθμό που μπορούμε να γυμνώνουμε τον εαυτό μας απέναντι στον εαυτό μας. Καθώς μάλιστα γνωρίζουμε πως αυτό το όραμα της γύμνιας θα το πληρώσουμε με το τίμημα που πλήρωσε ο Οιδίπους. Όταν στο φως της γνώσης είδε γυμνή τη γυναίκα που αγκάλιαζε ντυμένη στο σκοτάδι της άγνοιας.

Στην Κίχλη του Σεφέρη ο ικέτης γέροντας, ο Οιδίπους, και ο δίκαιος γέροντας, ο Σωκράτης, αποτελούν ένα ζευγάρι αναγκαίο.

Εφόσον η ειλικρίνεια έχει σχέση με την αλήθεια, και όλοι γνωρίζουμε πως είναι το ίδιο πράγμα, γίνεται αμέσως φανερός ο δεσμός της αρετής με την αλήθεια.

Η ρίζα της λέξης αρετή, από το αραρίσκειν, δηλώνει την προσαρμογή της πράξης του ανθρώπου στο μέτρο του νόμου της φύσης.

Στην αρχική της χρήση η αρετή, στον Όμηρο, δεν έχει σημασία ηθική αλλά φυσική. Όποιος δηλαδή ασκεί αρετή, ύστερα από μια ακραία ένταση του λογισμού και της βούλησής του, υποτάσσει την πράξη του στην τάξη της φύσης. Έτσι, η αρετή δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η δράση που ενεργοποιεί την αλήθεια.

Αλλά ποια αλήθεια; Όχι εκείνη που έρχεται από το συρμό των ανθρώπων, αλλά εκείνη που πηγάζει από το ρυθμό της φύσης.

Ετυμολογικά η λέξη αρετή έχει την ίδια ρίζα με τις λέξεις Άρης και αρμονία, που σημαίνουν τον πόλεμο και την ειρήνη. Σ' αυτό το γλωσσικό τρίκλαδο, αρετή Άρης αρμονία, βλέπω μια παραπομπή στην ακόλουθη γνώση. Η αρμονία της ανθρώπινης πράξης κατά το πρότυπο της αρμονίας στη φύση προϋποθέτει ένα είδος πολέμου μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο, ανάλογο με τον πόλεμο που γίνεται στη φύση. Η ισορροπία που πετυχαίνει ο άνθρωπος πάνω σ' αυτόν τον πόλεμο είναι η αρετή του. Είναι η ισορροπία που αγωνιζότανε να πετύχει η Μαρία Κάλλας ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια του μυαλού της, το φωτεινό και το σκοτεινό, και στο βαθμό που το πέτυχε δημιούργησε την ύψιστη φωνητική της τέχνη.

Το λάθος και η μεγάλη απόκλιση αρχίζει από το σημείο που ο άνθρωπος αυτό τον πόλεμο δεν τον κάνει ενάντια στον εαυτό του, αλλά τον στρέφει ενάντια στους άλλους. Με άλλα λόγια, είναι αυτό που κάνουμε όλοι. Προκειμένου να κρίνουμε τα κακά της κοινωνίας κατηγορούμε τους άλλους, και ποτέ τον εαυτό μας.

Οι φωτιές που καίνε τους κολασμένους στην Κόλαση και στο Καθαρτήριο είναι όμοιες. Με μόνη τη διαφορά πως ετούτες, του Καθαρτηρίου, μέλλουν να ετοιμάσουν κάποτε τους κολασμένους για τον Παράδεισο. Ενώ οι άλλες, της Κόλασης, είναι αιώνιες. Αυτά ισχυρίζεται ο Δάντης."

Σ' αυτό το ακριβό άθλημα της αρετής ας προσπαθήσουμε, αγαπητοί φίλοι, να στρέψουμε τον προσωπικό μας αγώνα.

Είναι μια άγρια πάλη μέσα στον άνθρωπο η κατάκτηση της αρετής. Είναι να γυμνώνεις τον ίδιο σου τον εαυτό.

Καμία σχέση με τις θρησκευτικές αντιλήψεις που οδηγούν να ανεβάζουμε στην πυρά τους άλλους.

Δε με νοιάζει ποιος είναι ο άλλος. Με νοιάζει ποιος είμαι εγώ. Αν εγώ είμαι ενάρετος και έχω πετύχει την αρμονία μου με την αλήθεια της φύσης. Αποτρέποντας την είσοδο του εαυτού μου στην τροχιά της ευθύνης για την αυτοκαταστροφή μου. Τόσο την ατομική όσο και του είδους.

Δύσκολος μα και τόσο όμορφος αυτός ο αγώνας. Να γίνεις ένα με τη φύση. Και να υποταχθείς αυτοθέλητα στο δικό της νόμο. Και η πράξη σου να προσαρμοσθεί στο μέτρο αυτού του νόμου.

Να τι σημαίνει να νικήσεις τον εγωισμό σου. Είσαι κι εσύ, κι εγώ, και ο άλλος, όπως ένα κυπαρίσσι...

Από την άποψη αυτή, και μεσούσης της μεγάλης εβδομάδας, που εμείς επιμένουμε να μη νηστεύουμε στις τροφές μα να κάνουμε τον άλλο αγώνα, τον αγώνα της ελληνικής αρετής, αναγκαζόμαστε να επανεξετάσουμε τα δικά μας λάθη.

Γιατί είχαμε θαρρώ για μεγάλο διάστημα απωλέσει τη δική μας καθαρότητα... Προσωπικά ένιωθα ώρες ώρες να κολλάω σε ένα πηχτό στρώμα βρομιάς. Αηδία...

Και το λάθος μου ήταν - το βλέπω, προσπαθώ τώρα να το δω - που ασχολιόμουν πέραν του μέτρου με το τι έκανε ο κάθε άλλος.

Ας κάνει ό,τι θέλει ο κάθε άλλος.

Κι αν ένα με παρηγορεί, σ' αυτό που τώρα καταδικάζω ως λάθος στάση, είναι που και ο Δάσκαλος δεν κατάφερε να το αποφύγει. Αναφερόμενος επώνυμα στο κύκνειο άσμα του σε κάποιον άνθρωπο. Και όμως βρήκε τη δύναμη, έκανε το δύσκολο εσωτερικό του αγώνα, και φρόντισε να μείνει τουλάχιστον ηχητικό ντοκουμέντο της αναγνώρισης πως πρόκειται για μελανό σημείο...

Ωραία λοιπόν. Ας μας διδάξει για μια ακόμη φορά ο Λιαντίνης πώς θα νικήσουμε τα πάθη μας.

Γιατί μόνο έτσι θα νικήσουμε και τα άλλα πάθη. Τα πανανθρώπινα.

Κι άσε τώρα άλλους να νηστεύουν σε μια υπερουράνια αποσκοπώντας εύνοια και χάρη. Ο αγώνας είναι εδώ. Και είναι μέσα στον καθένα μας.

Προσέξτε όμως. Ο ελληνικός αγώνας αρετής ουδεμία σχέση έχει με τα πρότυπα του γυρίζω το μάγουλο να με ραπίσεις και από κει. Άλλο λοιπόν το μοντέλο του αυτοθέλητα θύματος και άλλο το μοντέλο του ελεύθερου ανθρώπου.

Όπως άλλο είναι αυτοθέλητα να παίρνω τη ζωή μου (στωικοί φιλόσοφοι - αυτοκτονία) και άλλο αυτοθέλητα να πεθαίνω (θαλασσινή ανάσα ελευθερίας των ελλήνων μπρος στο θάνατο).

Ποιος μας κορόιδεψε πως ελευθερία είναι να νικάς τον εγωισμό σου να ζήσεις; Ελευθερία είναι να νικάς και την ορμή προς θάνατο. Όπως και αν εκδηλώνεται και η μία και η άλλη. Ανάμεσα στα δύο ρεύματα χρωστάς να υψώσεις κάστρο τη δική σου λευτεριά, τη βούλησή σου.

Παράθεση :

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, Ο ΝΗΦΟΜΑΝΗΣ, σελ. 124 - 125

Το τι θα σε καλωσορίσει εκεί που θα πας είναι ιδέα μηδενική, μπροστά στην άπειρη ιδέα του τι αποχαιρετάς εδώ που φεύγεις. Στο αναποδογύρισμα αυτού του διαλεκτικού σχήματος οι θρησκείες στηρίξανε την πανουργία της κυριαρχίας τους.

Οι μύθοι για τη μεταθανάτια ζωή είναι το ύπατο ψέμα του ανθρώπου από την άποψη του απόλυτου και του καθολικού. Καμία αντρειωμένη αλήθεια δεν ευεργέτησε τον άνθρωπο όσο αυτή η νυφική απάτη. Και καμία τόλμη του ανθρώπου δεν έστερξε τόσο πολύ την άθλια δειλία του, όσο η πίστη του στη ζωή μετά θάνατο.

Εκείνος από τους ιδρυτές θρησκειών που θα άντεχε να στηρίξει τη θεϊκή ιδέα του σ' οποιοδήποτε άλλο, έξω απ' αυτό το αρχιμήδειο σημείο, το μοναδικό οπαδό που θ' αποχτούσε θα τον έβρισκε στον εαυτό του. Ορμώντας από τούτο το ρήγμα μπορεί να καταλάβει κανείς, γιατί ο Νίτσε στον πρώτο ζηλωτή του έβλεπε και τον πρώτο εχθρό του, στην περίπτωση που ο ζηλωτής αυτός στις ιδέες του Νίτσε έβλεπε το πνεύμα μιας νέας θρησκείας.

«Εκεί που οι θρησκείες με τη μεταθανάτια ζωή υπόσχουνται να κατεβάσουν το θάνατο στα μέτρα του ανθρώπου, η θέση που αντικρύζει το θάνατο χωρίς μεταθανάτια παρηγοριά αξιώνει ν’ ανεβεί ο άνθρωπος στο ύψος του θανάτου.»

"... Θα δοκιμάσω να πορευτώ τον ακριβό θάνατο του Οιδίποδα. Αν όμως δεν αντέξω να υψωθώ στην ανδρεία που αξιώνει αυτός ο τρόπος, ...."

Ποιος τα έγραψε αυτά τα λόγια; Ο Δημήτρης Λιαντίνης φυσικά. Στο τελευταίο γράμμα προς το παιδί του. Στην πνευματική του διαθήκη όπως την είπαν κάποιοι...

http://liantinis-o-daskalos-mas.blogspot.com/2010/02/blog-post_7439.html

Είναι το ύψος του θανάτου. Αυτό είναι βέβαιο. Ποιο όμως είναι αυτό το ύψος; Είναι να αφαιρείς μόνο σου τη ζωή σου; Είναι να αυτοκαταστρέφεις τον εαυτό σου; Αυτό σημαίνει δε φοβάμαι το θάνατο;

Το δε σε φοβάμαι Χάροντα αλίμονο και αν σημαίνει πως τρέχω να σου παραδοθώ αυτοβούλως... Αυτόν τον τρόπο, την αυτοκτονία, ο Λιαντίνης τη λέγει στιγμιαία ήττα του ανθρώπου. Και είναι ήττα.

Η νίκη και το εγείρομαι στο ύψος του θανάτου είναι τελείως άλλο πράγμα. Και είναι ο αγώνας της αρετής. Της καθαρότητας. Της εναρμόνισης με τη φύση.

Ξαναδιάβασα σήμερα ολόκληρο ένα παλιό μας θέμα στενά δεμένο με τούτο, την Κάθαρσι και τον Καρυωτάκη...

https://educandus.forumgreek.com/forum-f11/topic-t182.htm

Ξεκίνησα αναζητώντας το κείμενο του Καρυωτάκη κι έπειτα δεν αντιστάθηκα στον πειρασμό να το διαβάσω ολόκληρο. Το έγραψα και εκεί, πως τότε, πριν δυο χρόνια, γινόταν σημαντική δουλειά μέσα από τη συμμετοχή περισσότερων στο διάλογο. Αυτό λείπει πια στο φόρουμ και δεν είναι θετικό στοιχείο. Μακάρι να ζωντάνευε και πάλι ο διάλογος...

Απλά ως επιθυμία το εκφράζω, ξέρω πως ο καθένας σας έχει χίλιους λόγους που δεν μπορεί να γράψει... σεβαστοί οι λόγοι, το ίδιο ας γίνει σεβαστή και η κουβέντα που είπα ως επιθυμία και μόνο.

Και τώρα ας κάνω εκείνο που αρχικά στόχευα, να αναδημοσιεύσω εδώ το κείμενο του Καρυωτάκη, όπως το είχε τότε πρωτοδημοσιεύσει στο φόρουμ η Λουκία Σοφού:

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΙΑΝΤΙΝΗ (σελ. 62 - 63)

"Πέμπτο δείγμα πως η γνήσια ποίηση είναι καθαρά πολιτική, λαβαίνω ένα κείμενο του Καρυωτάκη. Είναι το Κάθαρσις.

Γραμμένη λίγο προτού πεθάνει ο ποιητής, η Κάθαρσις είναι καθαρή, όσο και η αυτοκτονία του. Που η αυτοκτονία του Καρυωτάκη στην Πρέβεζα λειτούργησε σαν καθαρμός για όλους τους ποιητές και ολόκληρη την ποίηση της εποχής του.

Η Κάθαρσις είναι ένα σύντομο κείμενο, που γράφτηκε στα 1928 και περιγράφει την πολιτική ζωή της Ελλάδας εξήντα χρόνους αργότερα. Το κείμενο αυτό δίνει μια πρωθύστερη αναπαράσταση της πολιτικής αθλιότητας του σήμερα με πιστότητα ανατριχιαστική.

Ποιος Έλληνας στις μέρες μας από τα λυκόπουλα της Κυριακής ως τους κρονόληρους και τους τριγέροντες, δεν έχει ακούσει τη λέξη «κάθαρση» ;

Με αφορμή έναν αλήτη του σκοινιού και της φούρκας· ένα κάθαρμα της πολιτείας, όπως θα έλεγε ο Πλάτων, που αν αλλάξεις το πέμπτο γράμμα στο όνομά του θα διαβάσεις τη λέξη σκατάς· και με υπόδικους μία κυβέρνηση, μία αντιπολίτευση, μία δικαιοσύνη, και ολόκληρο τον ημερήσιο τύπο και το κύκλωμα ενημέρωσης, τρία χρόνια τώρα μέρα και νύχτα η λέξη κάθαρση λερώνει τα αυτιά και τα μάτια μας.

Όσο πιο πολύ την ακούμε, τόσο πιο βαθιά βεβαιώνεται μέσα μας το αληθινό της όνομα: ακαθαρσία, βορβορυγμός και βόρβορος.

Εξοδεύτηκαν μια Πρέσπα μελάνι και κορμοί δέντρα χαρτί ένα δάσος για τη λέξη αυτή. Και χαθήκανε εκατομμύρια ανθρωποώρες εργασίας. Τόσο, που αν είχε χρησιμοποιηθεί γόνιμα ο χρόνος αυτός από τους έλληνες, θα είχαμε σκάψει το μετρό της Αθήνας, και θα είχαμε διώξει το νέφος.

Εt tamen. Όσο γνωρίζω, αυτά τα τρία χρόνια ούτε μια φορά δεν ακούστηκε η Κάθαρσις του Καρυωτάκη. Το λιτό αυτό κείμενο, που πριν εξήντα χρόνια ζωγράφισε πιστά την απολίθωση και την ενανθράκωση της πολιτικής μας ζωής και συνείδησης σήμερα.

Διαβασμένο έγκαιρα και σωστά το Κάθαρσις του Καρυωτάκη, θα είχε προφτάσει να κάμει άχρηστες τα δύο εκατομμύρια σελίδες και βιντεοκασέτες που γράφτηκαν για την κάθαρση από το πήλινο μυαλό και το ξύλινο χέρι μας.

Τόσο δραστικό είναι το πολιτικό βεληνεκές της αληθινής ποίησης. Μια σελίδα ποίηση είναι ίσον ή μεγαλύτερο από μια βιβλιοθήκη φλυαρίες.

Ιδού το κείμενο :

Παράθεση :

KAΘΑΡΣΙΣ

Βέβαια. Έπρεπε να σκύψω μπροστά στον ένα και, χαϊδεύοντας ηδονικά το μαύρο σεβιότ – παφ, παφ, παφ -, «έχετε λίγη σκόνη» να ειπώ «κύριε Άλφα».

Ύστερα έπρεπε να περιμένω στη γωνία, κι όταν αντίκριζα την κοιλιά του άλλου, αφού θα’χα επί τόσα χρόνια παρακολουθήσει τα αισθήματα και το σφυγμό της, να σκύψω άλλη μια φορά και να ψιθυρίσω εμπιστευτικά : «Αχ, αυτός ο Άλφα, κύριε Βήτα…»

Έπρεπε, πίσω από τα γυαλιά του Γάμμα, να καραδοκώ την ιλαρή ματιά του. Αν μου την εχάριζε, να ξεδιπλώσω το καλύτερο χαμόγελό μου και να τη δεχτώ όπως σε μανδύα ιππότου ένα βασιλικό βρέφος. Αν όμως αργούσε, να σκύψω για τρίτη φορά γεμάτος συντριβή και ν’αρθρώσω «Δούλος σας, κύριέ μου».

Αλλά πρώτα πρώτα έπρεπε να μείνω στη σπείρα του Δέλτα. Εκεί η ληστεία γινόταν από λαμπρούς, διεθνείς οιωνούς, μέσα σε πολυτελή γραφεία. Στην αρχή, δε θα υπήρχα. Κρυμμένος πίσω από τον κοντόπαχο τμηματάρχη μου, θα οσφραινόμουν. Θα είχα τρόπους λεπτούς, αέρινους. Θα εμάθαινα τη συνθηματική τους γλώσσα. Η ψαύσις του αριστερού μέρους της χωρίστρας θα εσήμαινε: «πεντακόσιες χιλιάδες». Ένα επίμονο τίναγμα της στάχτης του πούρου θα έλεγε: «σύμφωνος». Θα εκέρδιζα την εμπιστοσύνη όλων. Και, μια μέρα, ακουμπώντας στο κρύσταλλο του τραπεζιού μου, θα έγραφα εγώ την απάντηση: «Ο αυτόνομος οργανισμός μας, κύριε Εισαγγελεύ…»

Έπρεπε να σκύψω, να σκύψω, να σκύψω. Τόσο που η μύτη μου να ενωθεί με τη φτέρνα μου. Έτσι βολικά κουλουριασμένος, να κυλώ και να φθάσω.

Κανάγιες!

Το ψωμί της εξορίας με τρέφει. Κουρούνες χτυπούν τα τζάμια της κάμαράς μου. Και σε βασανισμένα στήθη χωρικών βλέπω να δυναμώνει η πνοή που θα σας σαρώσει.

Σήμερα επήρα τα κλειδιά κι ανέβηκα στο ενετικό φρούριο. Επέρασα τρεις πόρτες, τρία πανύψηλα, κιτρινωπά τείχη, με ριγμένες επάλξεις. Όταν βρέθηκα μέσα στον εσωτερικό, τρίτο κύκλο, έχασαν τα ίχνη σας. Κοιτάζοντας από τις πολεμίστρες, χαμηλά, τη θάλασσα, την πεδιάδα, τα βουνά, ένιωθα τον εαυτό μου ασφαλή. Εμπήκα σ’ερειπωμένους στρατώνες, σε κρύπτες όπου είχαν φυτρώσει συκιές και ροδιές. Εφώναζα στην ερημία. Επερπάτησα ολόκληρες ώρες σπάζοντας μεγάλα, ξερά χόρτα. Αγκάθια κι αέρας δυνατός κολλούσαν στα ρούχα μου. Με ήβρε η νύχτα²…"

• Κτείνειν ως νόσον πόλεως = να τον σκοτώνουν σα να’τανε κάθαρμα της πολιτείας. Πλάτ., Πρωταγ. 322d
  
• Μετά το «Με ήβρε η νύχτα…» το χειρόγραφο του Καρυωτάκη είχε ακόμη τη φράση «κι ο θάνατος» Βλ. την έκδοση του Γ.Π.Σαββίδη 2, 231
  

Χρωστούσα και στον Καρυωτάκη σήμερα ειδικά αυτή την αναδημοσίευση. Σήμερα που έμαθα ότι πήρα κι εγώ μετάθεση. Μιας ώρας δρόμος ο τόπος που πάω από την Πρέβεζα.

Ας μην ανησυχεί κανείς, ούτε και να χαίρεται. Δεν έχω κανένα σκοπό να τον μιμηθώ...

Εξάλλου τη δική μου μετάθεση την πήρα αυτοθέλητα.

ελπίζω δηλαδή... πως ισχύει αυτό το αυτοθέλητα ως ομπρέλα προστασίας από την καταβύθιση στην απόγνωση για τις κουρούνες και τα ψωμιά της εξορίας... προσωπικά σκοπεύω να τρώω ψωμάκι από το φούρνο του Πανταζή - αληθινό το όνομα και πραγματικά από κει προμηθευόμαστε ψωμί στην Ηγουμενίτσα - όθεν και λόγω ονόματος του άρτου που θα μεταλαμβάνω μην το περιμένετε να ακολουθήσω τους δρόμους του Καρυωτάκη.

Έτσι κι αλλιώς ο Καρυωτάκης υπήρξε ποιητής. Και οι ποιητές ακολουθούν δρόμους αβάδιστους και μονοπάτια σαν εκείνα που ανοίγουν οι εξερευνητές της ζούγκλας. Ανοίγουν λέει το μονοπάτι για να περάσουν και αμέσως πίσωθέ τους η φύση το ξανακλείνει αμέσως...

ΔΑΝΑΗ έγραψε:

σκοπεύω να τρώω ψωμάκι από το φούρνο του Πανταζή - αληθινό το όνομα και πραγματικά από κει προμηθευόμαστε ψωμί στην Ηγουμενίτσα -

Τι εννοείς από το φούρνο του Πανταζή; Τώρα που πας στην επαρχία να μάθεις να ζυμώνεις και ψωμάκι "με τα δυο χεράκια πλάθω καρβελάκια"!!! κι όχι μόνο να αποβλέπεις στο ζειμόνη!!!