Λιαντίνης: "Κάθαρσις" - Καρυωτάκης

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΙΑΝΤΙΝΗ (σελ. 62 - 63)

"Πέμπτο δείγμα πως η γνήσια ποίηση είναι καθαρά πολιτική, λαβαίνω ένα κείμενο του Καρυωτάκη. Είναι το Κάθαρσις.

Γραμμένη λίγο προτού πεθάνει ο ποιητής, η Κάθαρσις είναι καθαρή, όσο και η αυτοκτονία του. Που η αυτοκτονία του Καρυωτάκη στην Πρέβεζα λειτούργησε σαν καθαρμός για όλους τους ποιητές και ολόκληρη την ποίηση της εποχής του.

Η Κάθαρσις είναι ένα σύντομο κείμενο, που γράφτηκε στα 1928 και περιγράφει την πολιτική ζωή της Ελλάδας εξήντα χρόνους αργότερα. Το κείμενο αυτό δίνει μια πρωθύστερη αναπαράσταση της πολιτικής αθλιότητας του σήμερα με πιστότητα ανατριχιαστική.

Ποιος Έλληνας στις μέρες μας από τα λυκόπουλα της Κυριακής ως τους κρονόληρους και τους τριγέροντες, δεν έχει ακούσει τη λέξη «κάθαρση» ;

Με αφορμή έναν αλήτη του σκοινιού και της φούρκας· ένα κάθαρμα της πολιτείας, όπως θα έλεγε ο Πλάτων, που αν αλλάξεις το πέμπτο γράμμα στο όνομά του θα διαβάσεις τη λέξη σκατάς· και με υπόδικους μία κυβέρνηση, μία αντιπολίτευση, μία δικαιοσύνη, και ολόκληρο τον ημερήσιο τύπο και το κύκλωμα ενημέρωσης, τρία χρόνια τώρα μέρα και νύχτα η λέξη κάθαρση λερώνει τα αυτιά και τα μάτια μας.

Όσο πιο πολύ την ακούμε, τόσο πιο βαθιά βεβαιώνεται μέσα μας το αληθινό της όνομα: ακαθαρσία, βορβορυγμός και βόρβορος.

Εξοδεύτηκαν μια Πρέσπα μελάνι και κορμοί δέντρα χαρτί ένα δάσος για τη λέξη αυτή. Και χαθήκανε εκατομμύρια ανθρωποώρες εργασίας. Τόσο, που αν είχε χρησιμοποιηθεί γόνιμα ο χρόνος αυτός από τους έλληνες, θα είχαμε σκάψει το μετρό της Αθήνας, και θα είχαμε διώξει το νέφος.

Εt tamen. Όσο γνωρίζω, αυτά τα τρία χρόνια ούτε μια φορά δεν ακούστηκε η Κάθαρσις του Καρυωτάκη. Το λιτό αυτό κείμενο, που πριν εξήντα χρόνια ζωγράφισε πιστά την απολίθωση και την ενανθράκωση της πολιτικής μας ζωής και συνείδησης σήμερα.

Διαβασμένο έγκαιρα και σωστά το Κάθαρσις του Καρυωτάκη, θα είχε προφτάσει να κάμει άχρηστες τα δύο εκατομμύρια σελίδες και βιντεοκασέτες που γράφτηκαν για την κάθαρση από το πήλινο μυαλό και το ξύλινο χέρι μας.

Τόσο δραστικό είναι το πολιτικό βεληνεκές της αληθινής ποίησης. Μια σελίδα ποίηση είναι ίσον ή μεγαλύτερο από μια βιβλιοθήκη φλυαρίες.

Ιδού το κείμενο :



Βέβαια. Έπρεπε να σκύψω μπροστά στον ένα και, χαϊδεύοντας ηδονικά το μαύρο σεβιότ – παφ, παφ, παφ -, «έχετε λίγη σκόνη» να ειπώ «κύριε Άλφα».

Ύστερα έπρεπε να περιμένω στη γωνία, κι όταν αντίκριζα την κοιλιά του άλλου, αφού θα’χα επί τόσα χρόνια παρακολουθήσει τα αισθήματα και το σφυγμό της, να σκύψω άλλη μια φορά και να ψιθυρίσω εμπιστευτικά : «Αχ, αυτός ο Άλφα, κύριε Βήτα…»

Έπρεπε, πίσω από τα γυαλιά του Γάμμα, να καραδοκώ την ιλαρή ματιά του. Αν μου την εχάριζε, να ξεδιπλώσω το καλύτερο χαμόγελό μου και να τη δεχτώ όπως σε μανδύα ιππότου ένα βασιλικό βρέφος. Αν όμως αργούσε, να σκύψω για τρίτη φορά γεμάτος συντριβή και ν’αρθρώσω «Δούλος σας, κύριέ μου».

Αλλά πρώτα πρώτα έπρεπε να μείνω στη σπείρα του Δέλτα. Εκεί η ληστεία γινόταν από λαμπρούς, διεθνείς οιωνούς, μέσα σε πολυτελή γραφεία. Στην αρχή, δε θα υπήρχα. Κρυμμένος πίσω από τον κοντόπαχο τμηματάρχη μου, θα οσφραινόμουν. Θα είχα τρόπους λεπτούς, αέρινους. Θα εμάθαινα τη συνθηματική τους γλώσσα. Η ψαύσις του αριστερού μέρους της χωρίστρας θα εσήμαινε: «πεντακόσιες χιλιάδες». Ένα επίμονο τίναγμα της στάχτης του πούρου θα έλεγε: «σύμφωνος». Θα εκέρδιζα την εμπιστοσύνη όλων. Και, μια μέρα, ακουμπώντας στο κρύσταλλο του τραπεζιού μου, θα έγραφα εγώ την απάντηση: «Ο αυτόνομος οργανισμός μας, κύριε Εισαγγελεύ…»

Έπρεπε να σκύψω, να σκύψω, να σκύψω. Τόσο που η μύτη μου να ενωθεί με τη φτέρνα μου. Έτσι βολικά κουλουριασμένος, να κυλώ και να φθάσω.

Κανάγιες!

Το ψωμί της εξορίας με τρέφει. Κουρούνες χτυπούν τα τζάμια της κάμαράς μου. Και σε βασανισμένα στήθη χωρικών βλέπω να δυναμώνει η πνοή που θα σας σαρώσει.

Σήμερα επήρα τα κλειδιά κι ανέβηκα στο ενετικό φρούριο. Επέρασα τρεις πόρτες, τρία πανύψηλα, κιτρινωπά τείχη, με ριγμένες επάλξεις. Όταν βρέθηκα μέσα στον εσωτερικό, τρίτο κύκλο, έχασαν τα ίχνη σας. Κοιτάζοντας από τις πολεμίστρες, χαμηλά, τη θάλασσα, την πεδιάδα, τα βουνά, ένιωθα τον εαυτό μου ασφαλή. Εμπήκα σ’ερειπωμένους στρατώνες, σε κρύπτες όπου είχαν φυτρώσει συκιές και ροδιές. Εφώναζα στην ερημία. Επερπάτησα ολόκληρες ώρες σπάζοντας μεγάλα, ξερά χόρτα. Αγκάθια κι αέρας δυνατός κολλούσαν στα ρούχα μου. Με ήβρε η νύχτα²…"

• Κτείνειν ως νόσον πόλεως = να τον σκοτώνουν σα να’τανε κάθαρμα της πολιτείας. Πλάτ., Πρωταγ. 322d
  
• Μετά το «Με ήβρε η νύχτα…» το χειρόγραφο του Καρυωτάκη είχε ακόμη τη φράση «κι ο θάνατος» Βλ. την έκδοση του Γ.Π.Σαββίδη 2, 231
  

Καρυωτάκης...



... είναι μεγάλος ποιητής, γιατί έγραψε με το αίμα του. Κι ένα ποίημα με αίμα αξίζει για εβδομήντα τόμους μελάνι. (Δημήτρης Λιαντίνης, ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, 50)

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

Παράθεση :

Είναι καιρός να φανερώσω την τραγωδία μου. Το μεγαλύτερο μου ελάττωμα στάθηκε η αχαλίνωτη περιέργειά μου, η νοσηρή φαντασία και η προσπάθειά μου να πληροφορηθώ για όλες τις συγκινήσεις, χωρίς τις περσότερες, να μπορώ να τις αισθανθώ. Τη χυδαία όμως πράξη που μου αποδίδεται τη μισώ. Εζήτησα μόνο την ιδεατή ατμόσφαιρά της, την έσχατη πικρία. Ούτε είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος για το επάγγελμα εκείνο. Ολόκληρο το παρελθόν μου πείθει γι' αυτό. Κάθε πραγματικότης μου ήταν αποκρουστική.

Είχα τον ίλιγγο του κινδύνου. Και τον κίνδυνο που ήρθε τον δέχομαι με πρόθυμη καρδιά. Πληρώνω για όσους, καθώς εγώ, δεν έβλεπαν κανένα ιδανικό στη ζωή τους, έμειναν πάντα έρμαια των δισταγμών τους, ή εθεώρησαν την ύπαρξη τους παιχνίδι χωρίς ουσία. Τους βλέπω να έρχονται ολοένα περισσότεροι μαζί με τους αιώνες. Σ' αυτούς απευθύνομαι. Αφού εδοκίμασα όλες τις χαρές !!! είμαι έτοιμος για έναν ατιμωτικό θάνατο. Λυπούμαι τους δυστυχισμένους γονείς μου, λυπούμαι τα αδέλφια μου. Αλλά φεύγω με το μέτωπο ψηλά. Ημουν άρρωστος. Σας παρακαλώ να τηλεγραφήσετε, για να προδιαθέση την οικογένειά μου, στο θείο μου Δημοσθένη Καρυωτάκη, οδός Μονής Προδρόμου, πάροδος Αριστοτέλους, Αθήνας.

Κ.Γ.Κ.


[Υ.Γ.] Και για ν' αλλάξουμε τόνο. Συμβουλεύω όσους ξέρουν κολύμπι να μην επιχειρήσουνε ποτέ να αυτοκτονήσουν δια θαλάσσης. Ολη νύχτα απόψε επί δέκα ώρες, εδερνόμουν με τα κύματα. Ηπια άφθονο νερό, αλλά κάθε τόσο, χωρίς να καταλάβω πώς, το στόμα μου ανέβαινε στην επιφάνεια. Ωρισμένως, κάποτε, όταν μου δοθεί η ευκαιρία, θα γράψω τις εντυπώσεις ενός πνιγμένου.

Κ.Γ.Κ.

ΔΕΙΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ ΕΔΩ

Ο Παπακώστας ήταν σίγουρα ο "καρυωτακικός", αλλά και ο Λιαντίνης έχει σε πολλά σημεία του έργου του αναφερθεί στον Κώστα Καρυωτάκη. Πέρα από την Κάθαρσι των Ελληνικών, σημαντική είναι και η αναφορά στο Homo Educandus (σελ. 25) και μάλιστα στο κεφάλαιο "Ηθική Υποκρισία", στίχων από την Πρέβεζα του Καρυωτάκη.

Σας παραθέτω το ποίημα αυτούσιο και ολάκερο. Έχει το νόημά του και ειδικά στις μέρες μας:

ΠΡΕΒΕΖΑ

Θάνατος είναι οι κάργες που χτυπιούνται
στους μαύρους τοίχους και τα κεραμίδια,
θάνατος οι γυναίκες, που αγαπιούνται
καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια.

Θάνατος οι λεροί, ασήμαντοι δρόμοι
με τα λαμπρά, μεγάλα ονόματά τους,
ο ελαιώνας, γύρω η θάλασσα, κι ακόμη
ο ήλιος, θάνατος μες στους θανάτους.

Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει
για να ζυγίση μια «ελλιπή» μερίδα,
θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι,
κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα.

Βάσις, Φρουρά, Εξηκονταρχία Πρεβέζης.
Την Κυριακή θ' ακούσουμε την μπάντα.
Επήρα ένα βιβλιάριο Τραπέζης
πρώτη κατάθεσις δραχμαί τριάντα.

Περπατώντας αργά στην προκυμαία,
«Υπάρχω;» λες, κι ύστερα «δεν υπάρχεις!»
Φτάνει το πλοίο. Υψωμένη σημαία.
Ίσως έρχεται ο Κύριος Νομάρχης.

Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους
αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία...
Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,
θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.


Ίσως. Αν πέθαινε. Από αηδία. Αλλά δεν πεθαίνουν αυτοί. Εμάς σκοτώνουν καθημερινά.

Από το Homo Educandus μεταφέρω όσα άλλα καταθέτει δίπλα στους στίχους του Καρυωτάκη ο Λιαντίνης, βαθύτατα πικραμένος και ο ίδιος από αυτόν τον θάνατο...

Παράθεση :

Η ΗΘΙΚΗ ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ


Η ηθική υποκρισία είναι η συνέπεια της οντολογικής απάτης στο επίπεδο της πράξης. Εάν το σχήμα της θεωρίας μας δεν συμπίπτει με τους τύπους της αλήθειας, αναγκαία και ο τρόπος της συμπεριφοράς μας δεν θα συμφωνεί με τα αιτήματα της αρετής.

Όταν σήμερα μιλάμε για υποκρισία, η αναφορά μας γίνεται σε κάτι τόσο αυτονόητο, όσο και ο αέρας που αναπνέουμε. Το συνήθισε το αίμα μας το καυσαέριο.

Όλες οι σκέψεις μας, όλες οι λέξεις μας και οι πράξεις μας είναι κίβδηλες ως το τελευταίο τους κύτταρο.

Γεννιόμαστε μέσα στην υποκρισία, μεγαλώνουμε μαζί της, την σπουδάζουμε με ζήλο, την διδάσκουμε με φανατισμό. Και όταν πεθαίνουμε, την αφήνουμε τρίτη Διαθήκη στα παιδιά μας.

Η υποκρισία μας σκεπάζει, όπως τα περιζώματα τα κρυφά μας μέρη. Μας προστατεύει, όπως η νύχτα τις νυχτερίδες. Μας δυναστεύει και μας βολεύει, όπως οι πάγοι τις πολικές αρκούδες.

Αν ξεφύγουμε λίγο από την προστασία της, κινδυνεύουμε είτε να βρεθούμε κατεργαραίοι του νόμου, είτε αφορεσμένοι από τις εκκλησίες, είτε πελάτες των ψυχιατρείων. Ριντίκολα σαν το Θεόφιλο στην Πορταριά. Ή αυτόχειρες, σαν το Συκουτρή στον Ακροκόρινθο.

Συλλογίζομαι, συνειρμικά, ότι όλη εκείνη η ανθοδέσμη των γοερών θανάτων που συνταιριάζει ο Καρυωτάκης στην "Πρέβεζα", δεν είναι άλλο παρά μια ενδεικτική ονοματολογία της υποκρισίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι βάζει το νόμο να πηγαίνει χέρι χέρι με την αγωγή:

Θάνατος ο αστυνόμος πού διπλώνει,
για νά ζυγίσει, μιά «ελλιπή» μερίδα,
θάνατος τά ζουμπούλια στό μπαλκόνι,
κι ο δάσκαλος μέ τήν εφημερίδα.

Τον ίδιο θάνατο σε κύκλους πλατύτερους, όσο πιο πλατύς μπορεί να 'ναι ο απόηχος που άφησαν στην πανανθρώπινη συνείδηση τα κανόνια της Ευρώπης σε σύγκριση με τα ελληνικά λιανοντούφεκα, περιγράφει η τεφρή συνείδηση του Έλλιοτ:

Αυτοί που ακονίζουν το δόντι του σκύλου, σημαίνοντας
Θάνατο
Αυτοί που λάμπουν με τη δόξα του τροχίλου, σημαίνοντας
Θάνατο
Αυτοί που κάθουνται στο στάβλο της ικανοποίησης, σημαίνοντας
Θάνατο
Αυτοί που υποφέρουν την έκσταση του ζώου, σημαίνοντας
Θάνατο.

Αν μας γεννιέται η απορία ότι την υποκρισία, πανταχού παρούσα τριγύρω μας, δεν τη βλέπουμε πουθενά, είναι γιατί μας λείπει παντελώς το αντικείμενο της παραβολής και το μέτρο της σύγκρισης.

Όταν δεν υπάρχει γύρω μας τίποτα το αληθινό, πώς να υποψιαστούμε ότι όλα είναι ψεύτικα; Εκείνος που δεν βγήκε ποτέ του από το γηροκομείο, είναι φυσικό να μη φαντάζεται ότι στους δρόμους κυκλοφορούς ωραίοι έφηβοι και τρυφερά κορίτσια.

Η κλασσική Ελλάδα που είχε μια σκέψη φωτεινή σαν το άστρο της αυγής δεν έφτασε να διανοηθεί ότι η γη κινείται. Γιατί την ταχύτητα του πλανήτη μας την έπαιρνε για ακινησία, επειδή ζούσε μέσα στην κίνηση. Παρόμοια ακριβώς, την ψευτιά μας την παίρνουμε για αλήθεια, επειδή ζούμε μέσα στην ψευτιά.

Στο μύθο των ελλήνων για τη διπλή μορφή της Ελένης δεν συμβολίζεται μόνο η οντολογική - η πλάνη -, αλλά και η ηθική - η υποκρισία - πλευρά του προβλήματος.

Αν οι έλληνες πολέμησαν δέκα χρόνους για κάτι που δεν υπήρχε εκεί που το ζητούσαν, κάποιος θεός ή ποιητής, τους έβγαλε από την πλάνη τους.

Εμείς όμως, οι σύγχρονοι πολυμήχανοι Σίσυφοι - και δεν εννοώ το Σίσυφο τιμωρούμενο στον Άδη, αλλά εκείνον το ζωντανό και τετραπέρατο πανούργο που κατάφερε να ρίξει στα δεσμά ακόμη και το Θάνατο - τόσους αιώνες τώρα γιατί αγωνιζόμαστε;

Το γεγονός ότι ο τελικός απολογισμός του αγώνα μας παίρνει τη συγκεκριμένη μορφή των πυρηνικών όπλων, που τα κυττάζουμε με την απάθεια του ματιού της δαμάλας, πολύ φοβάμαι ότι, από άλλο δρόμο έρχεται να βεβαιώσει τη φριχτή υποψία: πως ενώ νομίζουμε ότι αγωνιζόμαστε για τη ζωή, στην πραγματικότητα κατασκευάζουμε το μεγάλο μας θάνατο.

Τι λογής στηρίγματα έχουμε σήμερα να περιμένουμε από τα πήλινα πόδια μας; Τι λογής συνεννόηση από τη γλώσσα μας, που βατταρίζει με την πολυφωνία της Βαβέλ; Και ποιες καλές ελπίδες από τη σοφία του νου μας;

Κυττάζουμε προς την αλλοτινή θέση του ανθρώπινου μυαλού, και βλέπουμε μια μυθική λειχήνα. Ένας στιλπνός μηχανισμός ανεβοκατεβαίνει και βουρλίζεται. Με εκατομμύρια καλώδια, και τόνους τρινιτροανισόλη.

Είναι βέβαιο ότι η αγωγή θα υποχρεωθεί, προτού τα είδωλα της υποκρισίας μας μας οδηγήσουν στο Ω, να αρχίσει το έργο της από το Α.


ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, "Homo Educandus", σελ. 24 - 26

Λυπάμαι αν αναγκάστηκα να μεταφέρω ένα τόσο μεγάλο απόσπασμα αλλά το θεώρησα απαραίτητο καθώς ήδη δημοσιεύτηκε το άλλο απόσπασμα από τα Ελληνικά. Και όπως μπορείτε να διαπιστώσετε η αναφορά στα Ελληνικά και η αναφορά στο Homo Educandus, είναι οι δυο όψεις του αυτού νομίσματος. Και μόνο μέσα από τη μελέτη και των δύο μπορούμε να αντιληφθούμε καλύτερα και τη μία και την άλλη.

Στα Ελληνικά τίθεται στο κέντρο ο Καρυωτάκης και ο ρόλος της ποίησης ως προς το πρόβλημα. Περιορίζεται επίσης η εξέταση σε στενά ελληνικά πλαίσια ίσως και λόγω της θεματικής του βιβλίου.

Στο Homo Educandus μπαίνει στο επίκεντρο το ίδιο το πρόβλημα της υποκρισίας και της προβληματικής ηθικής μας σε συνάρτηση μάλιστα με την οντολογική απάτη. Επιπλέον η εξέταση γίνεται ως γενικότερο πρόβλημα του ανθρώπου, δεν υπάρχει δηλαδή περιορισμός τοπικός ούτε καν και χρονικός.

Το σημαντικότερο όμως είναι πως στο Educandus δίδεται και η λύση του προβλήματος. Είναι η αγωγή. Που θα υποχρεωθεί λέει ο Λιαντίνης να ξαναπιάσει τη δουλειά της από το Α πριν καταλήξουμε στο Ω. Ένα Α που σημαίνει την αρχή αλλά και τον άνθρωπο. Ένα Α που από μόνο του υποβάλλει συνειρμικά τη σχέση της Αγωγής με τον Άνθρωπο.

Πολλά θα μπορούσε κανείς ακόμη να γράψει γύρω από το σπουδαίο αυτό ζήτημα που ανέδειξε η Λουκία με το απόσπασμα που παρέθεσε. Και είναι ανάγκη αυτό να γίνει για να μη μείνει αποσπασματική η ματιά μας σε ορισμένες αράδες του Λιαντίνη αλλά να προσεγγίσει την ολότητα του προβλήματος, καθώς μάλιστα είναι ζήτημα καυτό που σχετίζεται με το σύνολο της φιλοσοφίας του Λιαντίνη και αναγκάζει προβληματισμούς και συσχετίσεις με το δικό του τρόπο εξόδου από τη ζωή. Προς το παρόν όμως θεωρώ ότι ολοκλήρωσα τη συνεισφορά μου δίνοντας τη δυνατότητα και σε όσους δεν έχουν διαβάσει το Educandus να αντιπαραβάλουν τα δύο κείμενα και να μπορέσουν με πιο στέρεη ματιά και εγγύτερα στην αλήθεια να λάβουν μέρος στο διάλογο.

Το θέμα για τον Καρυωτάκη, αν θέλετε και για την "Κάθαρσι", μαζί έτσι κι αλλιώς πάει ο ποιητής αυτός με την έννοια της Κάθαρσης, μου έφερε στο νου μια ξεχασμένη πληροφορία. Έχει να κάνει λίγο και με τούτο το απόσπασμα που διαβάσαμε στις πρώτες γραμμές της ανάρτησης της Λουκίας (μπράβο κι από μένα, για την επιλογή της).

Παράθεση :

Γραμμένη λίγο προτού πεθάνει ο ποιητής, η Κάθαρσις είναι καθαρή, όσο και η αυτοκτονία του. Που η αυτοκτονία του Καρυωτάκη στην Πρέβεζα λειτούργησε σαν καθαρμός για όλους τους ποιητές και ολόκληρη την ποίηση της εποχής του.

Η Κάθαρσις είναι ουσιαστικά η προαναγγελία του θανάτου του ποιητή. Το τελεσίγραφο; Το τελεσίγραφο που έχει όμως λήξει πριν καν γραφτεί.

Ο Λιαντίνης, και μόνο μέσα από αυτό το απόσπασμα να το δει κανείς, και χωρίς να έχει καν υπόψη το ωραιότατο απόσπασμα που ανέβασε ο Νέμος, είναι βέβαιο πως ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τον Καρυωτάκη. Το απόσπασμα απλώς έκανε το "μοιραίο" κλικ στους συνειρμούς μου. Και θυμήθηκα μια ξεχασμένη ας την πούμε πληροροφορία ή αν θέλετε μια πληροφορία που δεν της δώσαμε όση προσοχή της άξιζε. Να πω την αλήθεια, "έφταιξε" λίγο και ένας σύνδεσμος που δόθηκε παραπάνω για τον Καρυωτάκη. Συγκεκριμένα μια φωτογραφία που είδα εκεί. Τη μεταφέρω, αν και είναι σκληρή, το ίδιο είδα έχει γίνει και παλιότερα στο blog για τον Τσε Γκεβάρα. Ελπίζω λοιπόν να μην ενοχλήσω ...


Ο Καρυωτάκης. Και δεν κοιμάται. Τουλάχιστον όχι ύπνο κανονικό. Είναι φωτογραφία λίγο μετά την αυτοκτονία του. Και θυμίζω από το βιογραφικά του στοιχεία πως σε πρώτη φάση προσπάθησε να αυτοκτονήσει κολυμπώντας (όπως φαίνεται και από το τελευταίο του σημείωμα) επί δέκα ώρες στη θάλασσα. Δεν τα κατάφερε. Ήταν δεινός κολυμβητής και όταν έφτανε η κρίσιμη στιγμή αυτόματα το σώμα αντιδρούσε στο θάνατο και έβγαινε στην επιφάνεια. Την επόμενη μέρα, έχοντας στέρεη απόφαση για θάνατο, αγόρασε ένα περίστροφο και φύτεψε μια σφαίρα στην καρδιά...

Ο Καρυωτάκης επέλεξε καθαρά και αναντίρρητα την αυτοκτονία. Ποιος μπορεί να το αμφισβητήσει; Ξέρεις τι θα πει δέκα ώρες στο νερό και την άλλη μέρα να πάρει περίστροφο; Ο άνθρωπος είχε πάρει την απόφαση και τίποτε δεν τον σταματούσε. Και όμως, είδατε τι γράφει στο τελευταίο σημείωμα...

Παράθεση :

Λυπούμαι τους δυστυχισμένους γονείς μου, λυπούμαι τα αδέλφια μου. Αλλά φεύγω με το μέτωπο ψηλά. Ημουν άρρωστος. Σας παρακαλώ να τηλεγραφήσετε, για να προδιαθέση την οικογένειά μου, στο θείο μου Δημοσθένη Καρυωτάκη, οδός Μονής Προδρόμου, πάροδος Αριστοτέλους, Αθήνας.

Λυπόταν ως και τα αδέρφια. Που θα τους πικράνει η είδηση του θανάτου. Ο Λιαντίνης δεν μπορεί να μην είχε υπόψη αυτό το τελευταίο σημείωμα του ποιητή. Δεν μπορεί να μην τον είχε προβληματίσει και εκείνον αυτό το θέμα. Και ξέρουμε ότι τη μητέρα του φρόντισε να την προετοιμάσει. Ο πατέρας του, αυτό τουλάχιστον το εμπεδώσαμε, ήταν πεθαμένος χρόνια πριν. Όμως... Αν ο Καρυωτάκης σκέφτηκε ως και τα αδέρφια του, γιατί ο Καρυωτάκης είχε μόνο γονείς και αδέρφια, έφυγε νεότατος πριν προλάβει να δημιουργήσει οικογένεια, ένας άνθρωπος σαν το Λιαντίνη δεν μπορεί να μην έλαβε υπόψη και τα υπόλοιπα πρόσωπα που άφησε πίσω του...

Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω το πώς ακριβώς το χειρίστηκε αυτό το ζήτημα. Ούτε και θα μου επιτρέψω να τον κρίνω. Δε μου πέφτει λόγος. Όμως όλα αυτά μου έφεραν στο νου τα λόγια της κόρης του... Ούτε κι αυτά τα κρίνω. Μόνο τα θυμήθηκα βλέποντας ειδικά τη φωτογραφία του νεκρού ποιητή.

Είναι μια ολόκληρη ομιλία που διάβασα κάποτε σε μια γωνιά του διαδικτύου. Κρατώ από κει και δημοσιεύω μόνο το απόσπασμα που σχετίζεται με τον Καρυωτάκη:

Παράθεση :

η φωτογραφία της σπηλιάς του Ταϋγέτου με το σκελετό. Η λεζάντα φέρει τον τίτλο φωτογραφία – ντοκουμέντο, αλλά για μένα θα έπρεπε να απουσιάζει. Πιστεύω ότι ο ίδιος ο πατέρας μου δεν θα επιθυμούσε τη δημοσίευση μιας τόσο προσωπικής στιγμής του. Αισθητικά και μόνο. Η δημοσίευση της φωτογραφίας αυτής σοκάρει και εμένα με πληγώνει. Όμως αν το καλοσκεφτούμε αυτά είναι λεπτομέρειες που ωχριούν μπροστά στην αλήθεια της πράξης του πατέρα μου, συνεπώς τίποτα δεν έχει πολλή σημασία. Και στην ποιητική συλλογή του Καρυωτάκη που έχουμε σπίτι μας πίσω υπάρχει η φωτογραφία με τον ίδιο νεκρό από το αρχείο της αστυνομίας Πρεβέζης λίγο μετά την αυτοκτονία του. Όμως αυτός δεν είχε παιδιά να τον θρηνήσουν. Δεν είχε κλείσει ακόμα τα 32.

Προφανώς η κ. Διοτίμα Λιαντίνη αναφέρεται στην ίδια φωτογραφία που δημοσίευσα λίγο παραπάνω. Δεν έχω υπόψη μου να υπάρχει άλλη με τον Καρυωτάκη νεκρό. Αλλά δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία αν είναι η ίδια ακριβώς. Μόνο η ουσία. Και που δεν είναι μόνο το αισθητικό ζήτημα ή και η παραβίαση της θέλησης του ίδιου του νεκρού. Το θέμα με αφορά μόνο ως προς τον πόνο που εισπράττουν οι αθώοι σε μια τέτοια περίπτωση.

Ο Καρυωτάκης, όπως εύστοχα σημείωσε η κ. Λιαντίνη, δεν είχε παιδιά. Ο Λιαντίνης είχε. Αυτό, όσο και να θαυμάζει κανείς το έργο που μας άφησε, δεν μπορεί να το παραβλέψει. Όχι για να τον κρίνει. Τουλάχιστον όχι για να τον κρίνει βιαστικά και πρόχειρα. Δεν μπορείς όμως να αποφύγεις τον προβληματισμό.

Και ειδικά αν λάβεις υπόψη όσα τελευταία μας δόθηκε η ευκαιρία να ξαναδούμε. Το τι έγινε την ώρα που ο ίδιος ο Λιαντίνης έχασε τον δικό του πατέρα. Δε θα αμφισβητήσω τη μαρτυρία του αδερφού του. Αντίθετα θα τη δεχτώ λαμβάνοντας υπόψη και όλα τα άλλα που διάβασα. Εκείνος, ώριμος πια άντρας, περασμένος από το μεσοστράτι της ζωής, φωνάζει στο γέροντα πατέρα του "Μη φεύγεις"... Κι όμως ο ίδιος, μόλις στα 56 του χρόνια, και σχεδόν μια δεκαετία αργότερα από το θάνατο του πατέρα του, φεύγει για το μεγάλο και ανεγύριστο ταξίδι και αφήνει πίσω του μια κόρη μόλις στα 24.

Είπα πως δε θέλω να κρίνω τον ίδιο. Μόνο το γεγονός θα χαρακτηρίσω. Είναι πολύ σκληρό. Πάρα πολύ σκληρό.

Ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη το πώς δημιουργήθηκε και η τελευταία παρεξήγηση. Ο ίδιος ο Λιαντίνης επί σειρά ετών εξέφραζε το παράπονο πως δεν πρόλαβε τον πατέρα του. Τώρα ξέρουμε πως εννοούσε ότι όταν έφτασε δίπλα του ήταν πια σε κατάσταση που δεν επικοινωνούσε και όχι ότι δε ζούσε. Αν εκείνος αυτό το παράπονο είχε, τι παράπονο θα πρέπει να έχει η δική του κόρη; Στην ίδια ομιλία που ανέφερα παραπάνω λέει και το εξής:

Παράθεση :

Ήμουν έξι χρονών όταν για πρώτη φορά μου ζήτησε να αποστηθίσω το πρώτο ποίημα του Καβάφη, το οποίο ακολούθησαν άλλα πολλά του ιδίου του Καβάφη, αλλά και του Ελύτη, του Σεφέρη, του Καρυωτάκη. Το αποτέλεσμα ήταν μετά τα δεκαεπτά και το σχολείο, ύστερα από τη δύσκολη δοκιμασία των πανελληνίων να είμαι μια νέα κοπέλα τόσο κουρασμένη και βομβαρδισμένη με τέτοια δόση πνεύματος και κουλτούρας ώστε να μην αντέχω άλλη γνώση. Και εκεί είναι που σήμερα πια λυπάμαι που δεν τον έχω κοντά μου. Γιατί η αλήθεια είναι ότι στην πραγματικότητα τον πατέρα μου θα άρχιζα να τον απολαμβάνω και να τον χορταίνω μετά τα 25, τότε δηλαδή που άρχισα να σχηματίζομαι ως ώριμος πνευματικά άνθρωπος. Θλίβομαι που δεν θα γνωρίσει ποτέ την εξέλιξη της προσωπικότητας του παιδιού του.

Δεν μπορεί ο ίδιος ο Λιαντίνης να μην τα έλαβε όλα αυτά υπόψη. Όχι τουλάχιστον ο Λιαντίνης όπως εγώ τον θεωρώ. Αν πέφτω τελείως έξω, τι να πω;

Όμως στο όλο ζήτημα υπάρχει ένα σημείο που δημιουργεί παρανοήσεις. Κι αυτό είναι η αυτοκτονία. Αν ο θάνατος του Λιαντίνη ειδωθεί ως αυτοκτονία, τότε, λυπάμαι που θα το πω, αλλά δε δικαιολογείται αυτό που έκανε. Ό,τι και αν τον ώθησε στην πράξη του. Και δε βρίσκω και τίποτε από το έργο του που να στηρίξει την αντίθετη άποψη.

Μόνο ένα μπορεί να τον δικαιολογήσει. Η μη αυτοκτονία. Και δε θέλω εδώ να το βάλω με αστυνομικό πρίσμα το θέμα του θανάτου του. Μη αυτοκτονία. Αλλά κι εκείνο το "πεθαίνω αυτοθέλητα" τι άλλο μπορεί να σημαίνει; Και υπάρχει και στο θέμα αυτό τοποθέτηση της κ. Διοτίμας Λιαντίνη στην ίδια ομιλία. Θα συμφωνήσω μαζί της πως δεν πρέπει να παίζουμε με τις λέξεις. Δε θα γλυκάνω λοιπόν κανένα χάπι. Ούτε και συμπεράσματα, το είπα, θα βγάλω και μάλιστα αυθαίρετα. Κρατώ μονάχα τον προβληματισμό και μάλιστα ακέραιο στο ζήτημα αυτό.

Διάλεξα επίτηδες να δημοσιεύσω και τη φωτογραφία του Καρυωτάκη. Έτσι κι αλλιώς είναι δημοσιευμένη και σε βιβλία και από χρόνια δε ζουν εκείνοι που τον γνώρισαν και τον αγάπησαν ως πρόσωπο. Και πάλι όμως σοκάρει το θέαμα. Και θυμίζει και τα λόγια του Λιαντίνη για τον γνήσια στοχαζόμενο που αποστρέφεται τη θέα του νεκρού του σώματος.

Αν όμως έτσι έγραψε, τότε γιατί ζήτησε το ίδιο το παιδί του να τον ανασύρει από τη σπηλιά; Η ίδια λέει (στην ομιλία πάντα που ανέφερα πιο πάνω) ότι την πλήγωσε η φωτογραφία που δείχνει το σκελετό του πατέρα της. Συγκρίνεται αυτό με τη θέα του ίδιου του σκελετού; Με τη γυμνή, την ολόγυμνη θέα του θανάτου;

Ο Λιαντίνης δεν μπορεί να μην το έλαβε υπόψη αυτό. Είχε και ο ίδιος βίωμα αντίστοιχο από το δικό του πατέρα. Και όσοι έχουμε ανάλογα βιώματα ξέρουμε ότι πονάνε περισσότερο και από τον νεκρό... Είναι άλλο αυτό και άλλο να βρεθείς μπροστά στο σκελετό ενός ανθρώπου που γνώρισες ζωντανό.

Στα αδικαιολόγητα που ανέφερα, μόνο μια δικαιολογία βρίσκω. Υποθετικά, βεβαιότητα δεν μπορώ να έχω. Λέω λοιπόν ότι μέσα από τις διαδικασίες αυτές ο Λιαντίνης, που εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να τον θεωρήσω άκαρδο και άστοργο πατέρα, το αντίθετο ακριβώς πιστεύω, φανερώνει μια πεποίθηση να κινεί τα βήματά του. Πως όσο πιο νωρίς αναγκαστεί κάποιος να "δει" το θάνατο, να τον παραδεχτεί εννοώ, τόσο πιο ολοκληρωμένα θα ζήσει τη ζωή του.

Εξάλλου μια τέτοια άποψη συνάδει και με τη θεωρία για το πονητικό σύνδρομο που ανέπτυξε στη φιλοσοφία της αγωγής του. Σκληρή θέση. Σπαρτιάτικη. Σπαρτιάτης όμως ήταν και ο Λιαντίνης...

Πιθανόν να έχει και δίκιο. Δε λένε πως η ευτυχία κάνει τέρατα και η δυστυχία ανθρώπους; Κρατώ μάλιστα ως επιβεβαίωση και εξής και τελευταίο σημείο από την ομιλία της κόρης του:

Παράθεση :

Ο Δημήτρης Λιαντίνης αναλαμβάνει στους ώμους του την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, που εμφανίζεται για να σβήσει. Δέχεται θεωρητικά την παρακμή ως φυσικό νόμο, με την έννοια ότι είναι μοίρα και δικαίωμα του κάθε όντος κάποια στιγμή να βασιλέψει. Άνθρωποι, πολιτισμοί, θεότητες. Αλλά στην πράξη πολεμά την ασθένεια, το γήρας, την ανημποριά. Μισεί την παρακμή. Η οποία συνεχίζει και μετά θάνατο. Γι’ αυτό έγραφε προτάσεις όπως «Το σώμα του νεκρού δε θα το ιδεί ανθρώπου μάτι» ή «Ο γνήσια στοχαζόμενος αποστρέφεται όχι μόνο την τελετή της ταφής του, αλλά και την ιδέα του νεκρού του σώματος».

Ο Λιαντίνης πονά για τους ανθρώπους που πρόκειται να πεθάνουν και το ξέρουν. Είτε το τέλος βρίσκεται κοντά είτε μακριά. Και το παράδειγμά του δρα ανακουφιστικά, τουλάχιστον σε εμένα. Τι συμβαίνει… Ένας σχετικά νέος, ευτυχής και πλήρης άνθρωπος αποχώρησε από τη ζωή. Έκλεισε ραντεβού με το θάνατο. Έκανε το πρώτο βήμα. Πήρε την πρωτοβουλία. Απάλλαξε τον Χάρο από το καθήκον να τον ψάξει. Έτσι απλά. Και απόλυτα υγιής. Ο ανθρωπολόγος που τον εξέτασε είχε θυμάμαι τότε σχολιάσει με θαυμασμό ότι τα οστά του θα μπορούσαν να ανήκουν σε νεαρό άνδρα είκοσι πέντε ετών. Τέτοιας ποιότητας. Ο πατέρας μου διάλεξε να αποχωρήσει. Ως αρχέτυπο, όπως σχολιάζει ο ίδιος μιλώντας για τον Εμπεδοκλή. Για να δείξει ότι ο θάνατος είναι μια φυσική κατάσταση και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Όπως κανείς δεν σκανδαλίζεται για μια γέννα, έτσι κανείς δεν πρέπει να σκανδαλίζεται για το θάνατο που έρχεται να μας ολοκληρώσει. Χωρίς θάνατο ο καρπός της ζωής μένει άγουρος, δε φτάνει στην ωρίμανση.

Γιατί όταν σκέφτομαι την πράξη του, πίσω απ’ τα δάκρυα, στο βάθος του πίνακα, αχνοφαίνεται και η ανακούφιση. Με την έννοια ότι η πράξη του έκανε πιο εύκολο για μένα να συμβιβαστώ με την ιδέα του προσωπικού μου θανάτου. Ότι κάποια μέρα, φφφφφς, θα εξαφανιστώ. Ακόμα κι αν χρειαστεί να φύγω πριν την ώρα μου. Και ποια είναι η σωστή ώρα ούτως ή άλλως; Το παράδειγμα προς μίμηση που λένε μερικοί και μιλούν για σχολές θανάτου Λιαντίνη ούτε καν δεν το σχολιάζω. Να μελετήσουν πρώτα το έργο του οι συγκεκριμένοι άνθρωποι και μετά θα τα ξαναπούμε.

Είναι πράγματι συγκλονιστικό να διαβάζεις αυτά τα λόγια. Και δεν μπορείς παρά να αναγνωρίσεις ακόμη και με τους προβληματισμούς που σκόπιμα κατέθεσα παραπάνω γιατί ξέρω πως τους έχουν πολλοί, πως ο Δημήτρης Λιαντίνης χάρισε στο παιδί του όχι μόνο τη ζωή αλλά και το μεγάλο δώρο να αντικρίζει πλέον το θάνατο άφοβα.

Εγώ λέω, με όσα έχω υπόψη και με όσα έγραψα και παραπάνω σε σχέση με τον Καρυωτάκη, πως δεν μπορεί να μην τον προβλημάτισε έντονα το θέμα του παιδιού του. Όμως η στάση του δηλώνει και την τεράστια διαφορά. Ο Καρυωτάκης λυπάται για τον πόνο που θα νιώσουν οι δικοί του για το δικό του θάνατο. Ο Λιαντίνης πάνω και από το δικό του θάνατο, βάζει τον ύψιστο πόνο του κάθε ανθρώπου, το πόνο μπρος στον θάνατο τον προσωπικό. Και λειτουργεί και στο σημείο αυτό άκρως στοργικά και παιδαγωγικά. Σκληρά, ναι. Το είπα. Αλλά αυτό είναι το δικό του παιδαγικό "δόγμα". Ο πόνος.

Και τελικά, έστω κι ακολουθώντας το στρατήγημα να συμμερίζομαι απόψεις που έχω κατά καιρούς ακούσει σε βάρος του Λιαντίνη, έχω όμως από καιρό απαντήσει μέσα μου, λυπάμαι που θα το πω, αλλά ο λάθος θάνατος ήταν του Καρυωτάκη... Υπήρξε μια διαμαρτυρία, ναι. Αλλά το νεαρό της ηλικίας δεν του επέτρεψε σε τίποτα περισσότερο να φανεί χρήσιμος αυτός ο θάνατος. Έχει κι αυτό μια αξία... Δεν τον ακυρώνω. Αλλά το μεγαλείο του Λιαντίνη δεν το φτάνει.

Και αναγκαστικά θυμάμαι εδώ και κλείνω, τον επίλογο από τη Γκέμμα:

Παράθεση :

"Γιατί η διαφορά η τρομερή εστάθηκε ότι οι ποιητές που μοιάζαν την αλήθεια, είπανε ψέματα.


Εγώ όμως, που μοιάζει με τα ψέματα, έζησα την αλήθεια."

Βλέπω μπήκαμε σε άλλα νερά... Εγώ όμως θα επανέλθω αποκλειστικά στον Καρυωτάκη. Πέρα από το βιβλίο του Γ. Παπακώστα που αναφέρθηκε παραπάνω, υπάρχει ένα ακόμη αξιόλογο βιβλίο της Λιλής Ζωγράφου:




Αναφέρεται όπως βλέπετε και στον Καρυωτάκη και στην Πολυδούρη. Από ιστοσελίδα που είναι αφιερωμένη στη Λιλή Ζωγράφου μεταφέρω τα ακόλουθα για το βιβλίο:

Παράθεση :

Αυτό το βιβλίο δεν είναι μελέτη είναι ψυχογράφημα. Η Ζωγράφου κολυμπά στα βαθιά νερά των ψυχών των δύο ποιητών και προσπαθεί να τους εξηγήσει. Πολλοί θα σκεφτούν ότι το παρακάνει με τις εκτιμήσεις της, ότι φτάνει σε ακραία συμπεράσματα. Ας μην ξεχνούν, όμως, ότι το να παίρνει να πράγματα στα άκρα ήταν ένα από τα αγαπημένα παιχνίδια της συγγραφέως.

Πάθος, πολύ πάθος διακρίνει κανείς σ’ αυτή τη δουλειά. Η Ζωγράφου παθιάζεται με την ποίηση του Καρυωτάκη, με την ποιητική ζωή της Πολυδούρη. Την τελευταία μάλιστα τη θαυμάζει για τη στάση ζωής της, για το πως ξεγέλασε το θάνατο και πήγε εκείνη να τον συναντήσει, προτού καν σκεφτεί ο τελευταίος να την επισκεφτεί. Θα λέγαμε, ότι τις δύο γυναίκες έδεναν κάποιες εκλεχτικές συγγένειες. Ας μην ξεχνάμε ότι και η Ζωγράφου είχε ζητήσει από κάποια φίλη της να τη βοηθήσει ν’ αυτοχτονήσει όταν ο θάνατος θα βρίσκοταν κόντα, μια και δε θα άντεχε να ζει παρέα με ορούς και σωληνάκια (βλέπε “Το ταξίδι της Λιλής στην Κρήτη της”).

Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο κάποιοι θα σκεφτούν ότι η συγγραφέας υποτιμούσε τον Καρυωτάκη. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Η αλήθεια είναι ότι τον θαύμαζε για το ταλέντο του, αλλά και ότι στεναχωριόταν για τη… δειλία του. Εξάλλου, όπως γράφει στην πρώτη σελίδα της μελέτης γι’ αυτόν: “Οι άνθρωποι πεθαίνουν αμετάκλητα. Οι ποιητές σκοτώνονται μόνο. Οι νεκροψίες δεν ωφελούν. Τα σώματα των ποιητών είναι διάτρητα από την ευαισθησία τους και από τον πόνο των ανθρώπων και των πραγμάτων. Τα σώματα των ποιητών είναι σημαίες ήττας. Όμως δεν υπάρχουν ποιητές νικημένοι, όπως δεν υπάρχουν ποιητές νικητές. Υπάρχουν ποιητές”.

Πολύς πόνος, πολύ δάκρυ πλημμυρίζει την ψυχή του ποιητή μας, που δε ζητά τίποτ’ άλλο παρά να: “…γίνω μια χρυσή σκόνη μες στον αιθέρα/ απλό στοιχείο, ελεύθερο, γενναίο.”

Τι τον ενώνει με την Πολυδούρη; Η ποίηση! Τι τον χωρίζει; “Η Μαρία γεννήθηκε και διατηρήθηκε ολοκαίνουργια, όσο ο Καρυωτάκης παλιός”. Η Πολυδούρη ξεχειλίζει από ενέργεια, ενώ εκείνος βουλιάζει στην αδράνεια. Και το πιο τραγικό: “Έχει απόλυτη επίγνωση της αδράνειας που τον κρατά καθηλωμένο, ανδρείκελο στη μοιρολατρική του παθητικότητα κι ανίκανο ν’ αντιδράσει σαν άτομο και σα λαός στην περιφρόνηση και την ταπείνωση: να νιώθουν (οι άλλοι) πως υπάρχομε, μόνο καθώς μας ποδοπατούν”.

Το τελευταίο του “γράμμα στον κόσμο” μοιάζει προφητικό: “Πληρώνω για όσους, καθώς εγώ, δεν έβλεπαν κανένα ιδανικό στη ζωή τους, έμειναν πάντα έρμαια των δισταγμών τους κι εθεώρησαν την ύπαρξή τους παιχνίδι χωρίς ουσία. Τους βλέπω να έρχονται όλο και περισσότεροι μαζί με τους αιώνες. Σ’ αυτούς απευθύνομαι…”. Όπως υποστηρίζει η Ζ. ο “…Καρυωτάκης με το θάνατο ζητά μια απελευθέρωση. Ανίκανος να παλέψει με τα δεσμά που του χάλκεψαν, με την αγάπη των δικών που τον φυλάκισε και τον εξουδετέρωσε, με τη φύση που τον αδίκησε, για να τον εξουδετερώσει και κείνη με τη σειρά της”.

Αλλά και η Πολυδούρη δε στάθηκε αρκετά δυνατή, όχι όσο θα έπρεπε: “…Η Πολυδούρη διαγράφει μια πορεία λάθος. Ένας άνθρωπος τόσο προικισμένος αρρωσταίνει αρχικά, γιατί ο άντρας που αγαπά και πιστεύει, την απογοήτεψε. Και πεθαίνει αργότερα, γιατί αυτός ο άντρας πέθανε. Αυτή η γυναίκα είναι απαράδεκτη. Αναμφισβήτητα ο έρωτας είναι ό,τι ωραιότερο μπορεί να χαρεί ο άνθρωπος, αλλά ποτέ με αντάλλαγμα τη ζωή του, που είναι ανεπανάληπτη και γι’ αυτό υπερπολύτιμη. Και δεν αξίζει κανένας τόσο, για να του τη θυσιάσουμε”.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η Ζ. αν και αγαπάει τόσο την Πολυδούρη δεν της χαρίζεται. Δεν της συγχωρεί την αδυναμία της, κι ας ήταν “…ένας ακέραιος άνθρωπος με σάρκα, οστά και πνεύμα” ή ακόμη, ένας “παναισθησιακός τύπος (που) αγαπούσε όλα τα στοιχεία, όλες τις εκδηλώσεις της ζωής”, κι έπαιζε “γροθιές με την κοινωνία”.

Τι την έκανε ν’ αγαπήσει την Πολυδούρη; Μα το γεγονός ότι: “…η Μαρία πέθανε ζώντας. Πολύ λίγοι άνθρωποι πεθαίνουν από ζωή. Συνήθως φοβούνται το θάνατο και ζούνε νεκρά…”. Η Μαρία δε φοβόταν το θάνατο, του ’βγαζε τη γλώσσα, τον προκαλούσε, και μάλλον όταν πήγε επιτέλους να τον βρει θα του χαμογέλασε τρυφερά και με λίγη ειρωνεία, αφού δεν την πρόλαβε εκείνος, του την έσκασε!

Το βιβλίο αυτό είναι ένα από τα πιο τρυφερά και ανθρώπινα, που έχει γράψει η Λ.Ζ. Οργίζεται, παθιάζεται, αναλύει, φιλοσοφεί, αλλά στο τέλος τέλος δεν ξεφεύγει απ’ την ουσία της (συν)ύπαρξης των δύο ποιητών. Τους αγαπά σαν παιδιά της, τους κατανοεί, τους μαλώνει, τους δικαιώνει, αφού: “Ήταν και οι δυο, ο καθένας με τον τρόπο του, εξόριστοι από την εποχή τους και συναντήθηκαν στο σύνορο δυο διαφορετικών κόσμων: ενός καταλυμένου κι ενός αγέννητου. Ενός νεκρού ρομαντισμού κι ενός καινούργιου, που ’θελε τους ανθρώπους με λιγότερες ψευδαισθήσεις και πιο καθαρούς και γι’ αυτό δίκαιους, πιο ελευθερωμένους και γι’ αυτό τίμιους”.

Ένας φόρος τιμής στην ποίηση, τον ανθρωπισμό, την αθωότητα και τα αιώνια νιάτα.

Από την ίδια ιστοσελίδα, δίνω κι εδώ το σύνδεσμο: Λιλή Ζωγράφου, αξίζει να διαβάσει κανείς και τις απόψεις της συγγραφέως για την αυτοκτονία του Καρυωτάκη αλλά και κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία για εκείνους έγραψαν βιβλία και άρθρα για τον ποιητή.

Επιλεκτικά αναφέρω τα εξής:

Παράθεση :

Καλόπιστοι κριτικοί και αναγνώστες παραπονέθηκαν, γιατί βρίσκουν πως στο βιβλίο αυτό αδικώ τον Καρυωτάκη, ενώ αντίθετα, δείχνω πως θαυμάζω περισσότερο την Πολυδούρη.

Οι παραπονούμενοι δεν πρόσεξαν ίσως πως στα δυο αυτά δοκίμια στάθηκα περισσότερο ή μάλλον στάθηκα μόνο στον άνθρωπο απ’ όπου βγήκε ο ποιητής. Και πως δεν ασχολήθηκα με ποιητικά αναστήματα, μια και η διαφορά του Καρυωτάκη από την Πολυδούρη δεν συζητιέται. Ούτε κι ήταν αυτή η πρόθεση του δοκιμίου. Αυτό που με κέντρισε ήταν η διαμαρτυρία τους - η Αμφισβήτηση - που εκδηλώθηκε τελικά με το θάνατο. Κι είναι για μένα απαράδεκτος ο όποιος θάνατος νέων ανθρώπων και πολύ περισσότερο, αν πρόκειται για ποιητές. Είναι γεγονός πως τον Καρυωτάκη, τον λυπάμαι. Την Πολυδούρη την καμαρώνω γιατί, αν και κείνη ηττήθηκε τόσο νέα, τουλάχιστον αγωνίστηκε. Δεν γλίτωσε ούτε η ίδια από την παγίδα του κατεστημένου, του “μοναδικού” προορισμού της γυναίκας που μόνο ένας άντρας, ένας σύζυγος, ένας έρωτας, μπορούσε να της εξασφαλίσει.

Αυτή η ηλίθια συνταγή ευτυχίας, που εξουδετέρωσε επί χιλιετηρίδες τη γυναίκα αλλοτριώνοντας όλες τις φυσικές ανθρώπινες ικανότητές της, πρέπει κάποτε να σβηστεί και να πολεμηθεί με κάθε τρόπο. Όχι πως αρνούμαι τον έρωτα και τις απερίγραπτες χαρές που προσφέρει. Αλλά ο έρωτας δεν είναι προορισμός για μια ολάκερη ζωή.

Δεν ξέρω πως συμβαίνει και πολλά βιβλία μου συμπίπτουν με μια κραυγαλέα και συχνά οδυνηρή επικαιρότητα. Έτσι τις μέρες αυτές, ανακοινώθηκε από τις εφημερίδες η ανησυχία επιστημονικών κύκλων, ελληνικών και ξένων, για τις αυτοκτονίες παιδιών που όλο πληθαίνουν. Όχι μόνο παιδιών. Και εφήβων. Αλλά αναλογίζεστε τι σημαίνει να αυτοκτονεί ένα παιδί 7-11 ετών;

...............

Ε, δε γίνεται να αντιγράψω όλη τη σελίδα εδώ. Νομίζω σας έδωσα αρκετά ερεθίσματα για να την επισκεφθείτε και να δείτε τι έχει να πει η Ζωγράφου και για τον Καρυωτάκη και για την Πολυδούρη και για τη σχέση τους και για το θάνατό τους. Κυρίως όμως προτείνω να αγοράσετε το βιβλίο της... Δεν το έχω διαβάσει, τίμια και ειλικρινά το ομολογώ. Η ανάρτηση της Λουκίας και ο διάλογος που άναψε με έστειλαν ως την ιστοσελίδα αυτή. Όμως όταν έφτασα εκεί και διάβασα όσα διάβασα, ένιωσα για μια ακόμη φορά το μοιραίο γεγονός που έρχεται στην κατάλληλη στιγμή που είσαι έτοιμος γι' αυτό.

Ειδικά αναφέρομαι σε κάποιες γκρίνιες και κριτικές που ακούσαμε τελευταία για τις προσεγγίσεις μας στο θέμα του Λιαντίνη. Εννοείται ότι πρώτη μου δουλειά είναι να τρέξω αύριο κιόλας να αποκτήσω το βιβλίο. Και είμαι σίγουρη εκ των προτέρων ότι θα μου αρέσει. Και από τους προλόγους που είδα αλλά και έχοντας υπόψη άλλα βιβλία της Λιλής Ζωγράφου.

Σέβομαι την άποψη της Ζωγράφου:

Παράθεση :

Κι είναι για μένα απαράδεκτος ο όποιος θάνατος νέων ανθρώπων και πολύ περισσότερο, αν πρόκειται για ποιητές. Είναι γεγονός πως τον Καρυωτάκη, τον λυπάμαι.

Σέβομαι και την άποψη της φίλης Μυρτάλης:

Παράθεση :

λυπάμαι που θα το πω, αλλά ο λάθος θάνατος ήταν του Καρυωτάκη... Υπήρξε μια διαμαρτυρία, ναι. Αλλά το νεαρό της ηλικίας δεν του επέτρεψε σε τίποτα περισσότερο να φανεί χρήσιμος αυτός ο θάνατος. Έχει κι αυτό μια αξία... Δεν τον ακυρώνω.

Αλλά δε συμφωνώ. Μπορεί με το Σικελιανό να μην τα πηγαίνω και τόσο καλά, αλλά ξεχωρίζω το παρακάτω του ποίημα και με αυτό απαντώ:


Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΑΤΖΕΣΙΒΑΝΟ
(Μαθητή του Βούδα)

Ανεπίληπτα επήρε το μαχαίρι
ο Ατζεσιβάνο.Κ’ήτανε η ψυχή του
την ώρα εκείνη ολάσπρο περιστέρι.
κι’όπως κυλά από τ’άδυτα του αδύτου
των ουρανών μέσ’στη νύχτα έν’αστέρι,
ή,ως πέφτει ανθός μηλιάς με πράο αγέρι,
έτσι απ’τα στήθη πέταξε η πνοή του .
Χαμένοι τέτοιοι θάνατοι δεν πάνε.
Γιατί μονάχα εκείνοι π’αγαπάνε
τη ζωή,στη μυστική της πρώτη αξία,
μπορούν και να θερίσουν μονάχοι
της υπαρξής τους το μεγάλο αστάχυ,
που γέρνει πιά με θείαν αταραξία!

ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

Χαμένοι τέτοιοι θάνατοι δεν πάνε. Κι απόδειξη και η συζήτηση που εμείς κάνουμε τόσα χρόνια μετά. Ογδόντα χρόνια μετά από το θάνατο του ποιητή.

Δεχθείτε μια άποψη κι από μένα. Στην πραγματικότητα είναι μια άποψη από το ιερό τέρας του θεάτρου, τον Κάρολο Κουν, που σήμερα τιμήθηκαν τα 21 χρόνια από το θανατό του:

«H τέχνη μάς βοηθά να συνειδητοποιήσουμε την τραγικότητα της ζωής. Kι αυτή είναι η μόνη κάθαρση που μπορούμε να ελπίζουμε. Eπειτα, δεν μπορούμε να κάνουμε κι αλλιώς. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω, στη μη σκέψη».

(Αφιέρωμα του ΕΘΝΟΥΣ για τον ΚΟΥΝ)

Η αυτοκτονία του Καρυωτάκη αυτή την τραγικότητα δε μας βοήθησε όλους να δούμε και να παραδεχθούμε;

Μας βοηθά, ναι. Μας αναγκάζει, θα έλεγα. Πλην όμως δεν είναι πάρα πολύ σκληρό να χρειάζεται, να απαιτείται, ανθρωποθυσία για να ανοίξουν τα δικά μας μάτια;

Αισθάνομαι βαθύτατα ευτυχισμένη με το θέμα αυτό που άνοιξε η φίλη μας η Λουκία. Έμοιαζε πες ένα από τα πολλά τα αποσπάσματα που βρίσκει πια κανείς σπαρμένο το ίντερνετ από Λιαντίνη ή και άλλους...

Για μένα στάθηκε πόρτα σε τοίχο που ορθώθηκε μέσα από τις συζητήσεις του τελευταίου καιρού. Έβλεπα κάποια πράγματα. Τα έλεγα. Και άλλος καλοπροαίρετα άλλος με αγένεια, ακόμη και με μαχαιριές πισώπλατες... φώναζε "κάνεις λάθος" ή δε μας νοιάζουνε αυτά ή δες μήπως σε χρησιμοποιούν κλπ.

Και όμως. Η περίπτωση του Καρυωτάκη ήρθε στην κατάλληλη στιγμή να σκύψω και να μελετήσω. Το πρώτο ερέθισμα στάθηκε η προσέγγιση της Λιλής Ζωγράφου, όπως ήδη την κατέθεσα παραπάνω. Κι έπειτα, όσο περισσότερο διάβαζα, τόσο οι σκέψεις του τελευταίου διμήνου έβρισκαν αντίκρυσμα και στήριγμα. Μιλώ φυσικά και αναφέρομαι στην παράλληλη εξέταση των δύο ποιητών, του Καρυωτάκη και της Πολυδούρη. Ή, για να μην αδικούμε τη γυναίκα, της Πολυδούρη και του Καρυωτάκη.

Κι άλλο τόσο καταλαβαίνετε όλοι σε ποιο άλλο ζευγάρι αναφέρομαι. Μπορεί, όταν ακόμη και από φίλο καλό άκουσα κριτική, να κλονίστηκε η αρχική μου βεβαιότητα, πως ίσως πραγματικά να ήταν λάθος η προσέγγιση που κάναμε - και να ξεκαθαρίσω, λάθος σε καμία περίπτωση για μένα, αλλά ως προς το πόσο είναι ώριμοι οι άνθρωποι του καιρού μας... - αλλά τώρα είμαι περισσότερο βέβαιη παρά ποτέ.

Κάθαρσις αληθινή στάθηκε για μένα τούτο το απόσπασμα που ανέβασε η Λουκία. Λες και η μοίρα έκανε το θαύμα της ακόμη μια φορά. Και πάνω που σκοτείνιασε ο ορίζοντας, άστραψε πάλι φως...

Α, πόσο δίκιο είχε ο Δάσκαλος. Αν δε βρεθείς έτσι ξυλάρμενος, αν δεν πονέσεις πολύ... τίποτα δε θα γνωρίσεις.

Για δείτε λοιπόν. Και τη Ζωγράφου αλλά και όλους τους άλλους μελετητές του Καρυωτάκη και της Πολυδούρη. Πόσο στενά τον έναν με τον άλλον εξετάζουν. Και πόσο στηρίζονται στα δεδομένα της προσωπικής ζωής τους για να ερμηνεύσουν τα ποιητικά τους βήματα.

Βρήκα ένα πολύ καλό αφιέρωμα που είχε κάνει παλιότερα η Ελευθεροτυπία για την Πολυδούρη. Μην παραλείψετε να ανοίξετε και όλα τα σχετικά άρθρα (και είναι αρκετά) που θα δείτε δεξιά από το άρθρο. Κι ελάτε μετά να ξανακουβεντιάσουμε αν η προσωπική ζωή του γνήσιου ποιητή είναι ή δεν είναι το αληθινότερο ποίημα που γράφει. Και ιδιαίτερα για την Πολυδούρη και τον Καρυωτάκη, που πορεύτηκαν κοινές πορείες, αν είναι ή δεν είναι σημαντικό τον έναν μέσα από τον άλλο να μελετάς.

Loukia σε συγχαίρω για την επιλογή του θέματος και οφείλω στη Μυρτάλη και τη Δανάη ευχαριστίες για την αριστοτεχνική εκδίπλωση και συμπλήρωση αυτού. Συμφώνως όμως προς την δική μου γνώμη ο Λιαντίνης υπήρξε πάντα εγγύτερα στον Ελύτη, τον οποίο τολμά λόγω της μεγάλης του αγάπης να κρίνει αυστηρά στη Γκέμμα. Ο Λιαντίνης αναγνωρίζει την ποίηση του Καρυωτάκη αλλά μέχρι εκεί. Η θα είσαι με τον Ελύτη της μεταφυσικής του φωτός ή θα είσαι με τον "άρρωστο" κατά δήλωσή του Καρυωτάκη της δειλίας και της ατολμίας. Δεν πάνε αυτά μαζί όπως θέλει η φιλολογική σούπα του σούπερ μάρκετ.

"Αριστοτεχνική εκδίπλωση."

Ναι... Σας ευχαριστώ, κ. Μητρόπουλε. Αλλά δεν ξεδιπλώνουμε τίποτα. Μόνο μελετάμε πράγματα που μας προκαλούν απορίες. Και καταθέτουμε επίσης γνώμες... Μία από αυτές αφορά και τον Ελύτη και τον Καρυωτάκη που αναφέρατε:

Δε θυμάμαι ποτέ το Λιαντίνη να αποκαλέσει "άρρωστο" τον Καρυωτάκη, εννοώ ούτε στα βιβλία του ούτε και σε όσα προφορικά του μαθήματα έτυχε να τον παρακολουθήσω. Προφανώς η δήλωση που αναφέρατε, ανήκει στον Ελύτη. Το διευκρινίζω αυτό γιατί ο τρόπος που το γράψατε δημιουργεί σύγχυση για το ποιος έκανε αυτή τη δήλωση.

Επίσης: Για το Λιαντίνη πάντα... Τον θυμάμαι να απορρίπτει τον Ελύτη και σχετικά αναφέρω από τη Γκέμμα (σελ. 125) το εξής:

Παράθεση :

"Ακόμη κι ο Ελύτης καθώς εγέρασε το 'ριξε στους αγγέλους και στα σουδάρια. Τι απογοήτεψη..."

Υπάρχει μάλιστα και παραπομπή στα "σουδάρια":

Παράθεση :

"Βλ. Ελύτη Ο., Τα ελεγεία της Οξώπετρας, Εκδ. Ίκαρος, 1991, σελ. 39. Η τελευταία ποιητική συλλογή του Ελύτη, η εσχατογεροντική, φανερώνει καθαρά την πνευματική του κάμψη. Φόβος θανάτου μπροστά στο τέλος, και καταφυγή στη μάταιη μεταφυσική. Μαρτυρία που υπονομεύει ολόκληρο το έργο του."

Και συνεχίζω επί του θέματος: Λιαντίνης: "Κάθαρσις" - Καρυωτάκης

Στις μέρες αυτές που μελετώ αυτό το τραγικό ζευγάρι, τον Καρυωτάκη και την Πολυδούρη, πρόσεξα μια λεπτομέρεια που με εντυπωσίασε. Είναι σχόλιο του Σακελλαριάδη σε μια από τις επιστολές που είχε λάβει από τον Καρυωτάκη:

Παράθεση :

Αγαπητέ Χαρίλαε,

Χαιρετισμούς από την Πάτρα και τις Πατρινούλες.
Εγώ πλήττω μέχρι μυελού οστέων.
Το Σάββατο λογαριάζω ναρθω. Θα σε περιμένω κατά τις 12 μέσα στη βιβλιοθήκη για να διοργανώσουμε κανένα γλεντάκι.

Σε φιλώ
Κωστάκης

20 -2 - 1928

Σε τούτο το γράμμα μού αναγγέλει πως με λιγοήμερη άδεια θα έρθη στην Αθήνα από την Πάτρα, όπου, αρχές Φεβρουαρίου του 1928, είχε αδικαιολόγητα αποσπασθή από τον τότε υπουργό της Πρόνοιας, καθώς αναφέραμε στα Aπαντα, σελ. ΧΧΥΙ - ΧΧΥΙΙ. Στο μέρος της συνάντησης που μου είχε ορίσει για εκείνο το μεσημέρι δεν ήρθε· τα μεσάνυχτα όμως της ίδιας ημέρας, εκεί που πήγαινα να ανοίξω την πόρτα του σπιτιού που έμενα τότε, στην οδό Στρατιωτικού Συνδέσμου, τον βλέπω έξαφνα από λίγο μακριά να μου πετά μικρές πέτρες, και παραλλάζοντας την φωνή του, να λέη πως είναι κάποιος γνωστός μου, κατονομάζοντας έναν ηλικιωμένο, άνθρωπο πολύ σοβαρό που με τούτον είχα τότε κάπως σχετισθή. Αφού μάταια με αναζήτησε στο σπίτι, περίμενε αυτού την επιστροφή μου ντυμένος με σμόκιν (ήταν τότε απόκριες), μαζί με τον ξάδελφό του Θόδωρο Καρυωτάκη, κι έτσι, καλοδιάθετος όπως ήταν, μας πήρε κατόπι και καθήσαμε σ' ένα κέντρο της οδού Πανεπιστημίου. Εμελαγχόλησε όμως κάπως εκεί, μα ύστερα και πάλι του άνοιξε η καρδιά του, όταν χόρεψε με μιαν όμορφη κοπέλα.

Αυτές οι απόκριες του 1928 ήσαν οι μόνες που πέρασε στην Αθήνα χωρίς να φορέση το ντόμινό του. γιατί, καθώς μνημονεύω στα Aπαντα (σελ. ΧΧΥΙΙ) «συνήθιζε αυτή την εποχή ντυμένος πιερρότος να γυρίζη μόνος ή και με κανένα φίλο και να γλεντάη με τον ιδιόρρυθμο του τρόπο.»

Δεν ξέρω αν την είχατε υπόψη τούτη την πτυχή της προσωπικότητας του Καρυωτάκη. Να γυρνά ντυμένος πιερότος και να γλεντάει... Εγώ, όχι.

Και δεν ξέρω τι γνωρίζετε και για τους πιερότους. Θα σας παραθέσω ένα διαφωτιστικό κείμενο γι' αυτούς, έστω και μιλά για τον άσχετο με το θέμα μας Κουβάκι, εσείς προσέξτε μόνο όσα λέγονται για τους πιερότους:

ΠΗΓΗ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Παράθεση :

Ο πιερότος πολύ συχνά έχει σταθεί αφορμή έμπνευσης για καλλιτέχνες, για να αναφέρουμε μόνο τους Watteau και Picasso. Ο πιερότος, ως δραματουργικός τύπος, εκφράζει με εξαιρετικά υπαινικτικό και αδιόρατο τρόπο προσωπικές εσώτατες ψυχολογικές καταστάσεις. Η ιδιαιτερότητα της απεικόνισής του λοιπόν, φωτογραφικής ή ζωγραφικής, έχει να κάνει με το λεπτότατο εγχείρημα της αποτύπωσης του άπιαστου, του ελάχιστου, του εσώτερου και αχειροποίητου.

"Ο Κουβάκις εδώ δεν είχε μόνο να αντιπαρατεθεί με τον εξαιρετικό φωτογραφικό λόγο του Nadar και του αδελφού του αλλά να δώσει την δική του εκδοχή του σιωπηλού κι όμως εύγλωττου λόγου του πιερότου. Η εκτέλεση είναι άψογη, τόσο σχεδιαστικά όσο και αναπαραστατικά, σε φόντο παιδεμένο λερωμένου λευκού και αργυρού. Ολα ψιθυρίζουν και ακινητοποιούνται κάτω από τις ρέουσες σέπιες, που πάνω στο επίθετο πλεξιγκλάς σαβανώνουν και σφραγίζουν ως ταφόπλακες τον χρόνο, την κίνηση και την κραυγή, όχι όμως και τον ψυχικό πλούτο του πιερότου, την εσωτερική πολλαπλότητα όλων μας. Ο πιερότος στέκεται η αφορμή για να εγκαταβυθιστεί ο καλλιτέχνης στο αχανές και απύθμενο του ανθρώπινου μονόλογου, του μοναχικού δρόμου της ανθρώπινης ύπαρξης.

"Ο πιερότος του Κουβάκι στέκεται φυλακισμένος απέναντί μας και μας φωτογραφίζει, μας κοιτάει κατάματα ή μας κλείνει το μάτι, πονάει ή χαμογελά, εκπλήσσεται ή θλίβεται, αιωρείται και ισορροπεί, περιμένει χωρίς να βιάζεται, αφουγκράζεται. Κάτω από την καμιζόλα του, με τα μαλιά κρυμμένα στο σφιχτοδεμένο μαντήλι, αφήνει να φανεί και να μιλήσει μόνο το πρόσωπο "που είναι σπαθί" εκθέτοντας έτσι την ψυχή του".

Εδώ να προσθέσω ότι πέρα όμως από τη συνήθειά του να κυκλοφορεί ως πιερότος, ο Καρυωτάκης μας άφησε πιερότους - και άλλους πρωταγωνιστές της κομέντια ντελ' άρτε - και στην ποίησή του:



Ειλικρινά αξίζει εδώ να αντιπαραθέσει κανείς εκείνο το ποίημα του Ελύτη που λίγο παραπάνω είδαμε να προκαλεί την απογοήτεψη του Λιαντίνη. Και να τον κάνει να αμφιβάλει για ολόκληρο το έργο του.

ΤΟ ΥΣΤΕΡΟ ΤΩΝ ΣΑΒΒΑΤΩΝ

Σσσς... πια τίποτε τίποτε άσπρο ή λείο πια τίποτε
Μεθυστικό, μελωδικό, τίποτε κανένα φωτισμένο από το πίσω μέρος
Νέφος ή συντροφιά του ανθρώπου έστω
Κάτι πένθιμο, λιποθυμιστικό, υστέρα πού ή μέρα των Παθών
Πήρε να γέρνει με το πλάι αργά και να βυθίζεται

Ποια ψυχή να φεύγει και μυρίζει
Τόσο δυνατά ό αέρας κι άλλο δεν αντέχω

Σσσς... μέσα στα σκοτεινά κανείς δεν ξέρει παρεχτός
Καταπάνου στις κροκάλες, άκου, γδούποι απόκοσμοι όπως των
ψαράδων ή
Σωμάτων πού εισχωρούν το ένα στο άλλο ενώ τρέμει όλος ψυχή
Ό αιθέρας
κι ένα αστέρι αδόκητα βρίσκει το θάρρος με το μέτωπο σου
ν'αγγιχτεί

Όλος λάθη φεύγω· φιλιά πού επάνω μου έμειναν
Και τί ωραία στο ύψωμα τα κυπαρίσσια

Τί ωραία και πάλι ν' αποχτούν αρχίζουν υπόσταση άλλη
Τα ουράνια γεγονότα. Των άστρων τα διατσέντα, οί λύπες, οί
ευωδιές
Κι οί άλλες πού απώλεσες παλαιές αισθήσεις επάνω στ' ουρανού
την ύλη
Να τες τώρα πού διαγράφονται: ό λίθος και το μνήμα κι ό
στρατιώτης
Οί λευκές των γυναικών καλύπτρες κι ή μακρά
Συνοδεία των αδικοχαμένων

Καιροί που πριν πολύ από τους γονιούς μου
Μ' ορφανέψατε κι άποκούμπι άλλού δε βρήκα

Σσσς... μα κανείς, κανείς δεν ξέρει. Μήτε αέρας καν
Αν είναι αυτός πού όταν στοχάζεσαι, τρελαίνει. Πιστευτός γίνεσαι
από μόνου σου
Επειδή
τα χέρια σου ήταν μαθημένα σε δεντρόκηπους οπού
Ή θάλασσα εισχωρεί και τραβιέται γεμίζοντας μικρά λουλούδια
Φυσάει, φυσάει και λιγοστεύει ό κόσμος. Φυσάει
Φυσάει και μεγαλώνει ό άλλος ό θάνατος ό πόντος ό γλαυκός
κι ατελεύτητος
Ό θάνατος ό ήλιος ό χωρίς βασιλέματα.



Δεν ξέρω τι βλέπει ο καθένας σας στους στίχους του Ελύτη και στους στίχους του Καρυωτάκη. Ποίηση είναι αυτή. Δεν μπορείς να πιάσεις ζύγια και μέτρα. Υποκειμενικές θα μένουν πάντα οι ματιές.

Και υποκειμενικά μιλώντας, βλέπω έναν Καρυωτάκη να καταγγέλει έναν "άρρωστο" κόσμο, έναν κόσμο βουτηγμένο στην ψευτιά, που κάνει το διάβολο να κουνά την ουρά του. Και από την άλλη βλέπω τον Ελύτη να κλαίγεται και να μοιρολογιέται μπρος στο θάνατο που πλησιάζει.

Βλέπω ακόμη το πρόσωπο του Πιερότου... Μην παρασυρθείτε με τον πίνακα... Λίγο πιο πάνω δείτε... Του νεκρού Καρυωτάκη την ακίνητη όψη. Και μετά ξαναδείτε και τον πίνακα του Watteau. Ο Πιερότος, θυμίζω, είναι η αφορμή. Για να μας δείξει την ψυχή του. Και τον μονόλογό του με το απύθμενο και με το αχανές.

"Εξόριστε ποιητή, στον αιώνα σου, λέγε, τι βλέπεις;"

Ιδού λοιπόν, ο πλασμένος για τις μικρές κόρες και τα νησιά του Αιγαίου...

Παράθεση :

Ιδου εγω λοιπον,
ο πλασμενος για τις μικρες Κορες και τα νησια του Αιγαιου·
ο εραστης του σκιρτηματος των ζαρκαδιων
και μυστης των φυλλων της ελιας·
ο ηλιοποτης και ακριδοκτονος.
Ιδου εγω καταντικρυ
του μελανου φορεματος των αποφασισμενων
και της αδειας των ετων, που τα τεκνα της αμβλωσε,
γαστερας, το αγκρισμα!
Λυνει αερας τα στοιχεία και βροντη προσβαλλει τα βουνα.
Μοιρα των αθωων, παλι μονη, νά σε, στα Στενα !
Στα Στενα τα χερια μου αδειασα
κι αλλα πλουτη δεν ειδα, κι αλλα πλουτη δεν ακουσα
παρα βρυσες να τρεχουν
Ρόδια ή Ζεφυρο ή Φιλιά.
Ο καθεις και τα οπλα του, ειπα:
Στα Στενα τα ροδια μου θ' ανοιξω
Στα Στενα φρουρους τους ζεφυρους θα στησω
τα φιλια τα παλια θ' απολυσω που η λαχταρα μου αγιασε !
Λυνει αερας τα στοιχεία και βροντη προσβαλλει τα βουνα.
Μοιρα των αθωων, εισαι η δικη μου η Μοιρα !

Όπλα... ποια όπλα; Λέξεις και λέξεις και άλλες λέξεις. Ο εραστής του σκιρτήματος των ζαρκαδιών!!!

Ο άλλος όμως; Απλά και αθόρυβα... Πέρασε πλάι μας ντυμένος το ντόμινο... πέταξε αθόρυβα τις μικρές του πετρούλες. Και πικραινόμενος εν εαυτώ αποχώρησε. Γιατί δεν άντεχε άλλο τα παράταιρα. Γιατί δεν ήθελε να γεμίζει τα μάτια του το κούνημα της μαύρης ουράς του διαβόλου που καταφέρνει να τον φιλούν αγγέλοι... Αυτός δεν ήπιε τον ήλιο... και δεν κραύγασε πως είναι ακριδοκτόνος. Απλά υπέγραψε με το αίμα του τη διαμαρτυρία του για το σκοτάδι.

Με απόφαση της διαχείρισης τα υβριστικά σχόλια του μέλους Παραράν και ο διάλογος με τα υπόλοιπα μέλη, αποκόπηκε από την παρούσα ενότητα και μεταφέρθηκαν στις Ανακοινώσεις του Φόρουμ με τίτλο:

ΕΝΤΟΛΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΔΕ ΔΕΧΟΜΑΣΤΕ

Είναι λάθος ότι ο Ελύτης ονομάζει τον Καρυωτάκη "άρρωστο". Ο Ελύτης βάλλει εναντίον του "καρυωτακισμού", όχι του Καρυωτάκη. "Άρρωστος" αυτοχαρακτηρίζεται ο Καρυωτάκης στο τελευταίο του σημείωμα. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει σοβαρά να λάβουμε υπόψιν. Διότι αυτή ακριβώς την παραδοχή της αρρώστιας είναι που έγραψε στην κυριολεξία με το αίμα του.

Αλέξανδρος Ζ. έγραψε:

Είναι λάθος ότι ο Ελύτης ονομάζει τον Καρυωτάκη "άρρωστο". Ο Ελύτης βάλλει εναντίον του "καρυωτακισμού", όχι του Καρυωτάκη. "Άρρωστος" αυτοχαρακτηρίζεται ο Καρυωτάκης στο τελευταίο του σημείωμα. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει σοβαρά να λάβουμε υπόψιν. Διότι αυτή ακριβώς την παραδοχή της αρρώστιας είναι που έγραψε στην κυριολεξία με το αίμα του.

Αρρώστια με αρρώστια έχει διαφορά, Αλέξανδρε. Εσύ σε ποια αρρώστια αναφέρεσαι;

Κι έπειτα. Αρρώστια τι σημαίνει; Το θεωρώ ύψιστης σημασίας θέμα να το ξεκαθαρίσουμε. Θαρρώ υπάρχει παρεξήγηση από πολλούς στο σημείο αυτό.

Λέμε για παράδειγμα "άρρωστος" και εννοούμε τον άνθρωπο σαν μηχάνημα που χάλασε. Δεν είναι έτσι. Ή κι αν έτσι το δούμε, φταίει το μηχάνημα που χάλασε; Ή μήπως ακολουθούμε λογική Καιάδα ακόμη σήμερα;

Πήγα κι εγώ και είδα τους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας. Ένα βράδυ μόνο. Κι αυτό ήταν στη ζώνη των λεγόμενων παραολυμπιακών. Γιατί εκεί ήταν οι αληθινοί αθλητές. Οι πολλοί τους λένε για άρρωστους. Ε, όχι. Άρρωστοι είναι εκείνοι οι πρωτοκλασάτοι που θαμπώνουν τον κόσμο και μετά κατακρημνίζονται από τις ντόπες. Κυριολεκτική και μεταφορική η πτώση τους. Οι άλλοι όμως, με το ένα πόδι ή και χωρίς καθόλου, αυτοί για μένα διαθέτουν το ύψιστο χάρισμα του αθλητισμού. Το σθένος να κάνεις τη βούλησή σου κάστρο. Οι άλλοι απλά παλεύουν να χτίσουν ένα ψεύτικο παλάτι για μια ψυχή ανύπαρκτη.

Έτσι και ο Καρυωτάκης πρέπει να ειδωθεί. Δε δέχτηκε τα αναβολικά του συστήματος. Δε θέλησε να ντοπαριστεί. Πάλαιψε ως εκεί που μπόρεσε. Για ποιο πράγμα τον κατηγορούμε; Δεν τα έχει πει όλα μέσα από την ποίησή του ποια τον σκοτώσανε; Μιλάμε για αυτοχειρία... Όχι! Είναι έγκλημα!!!

Κι εδώ θα επικαλεστώ το έγκλημα που ο Λιαντίνης δήλωσε ότι σκότωσε το Συκουτρή. (Τα Ελληνικά, σελ. 106). Που και αυτόν τον αποκαλεί "γενναίο". Όπως και τον Καρυωτάκη. (Τα Ελληνικά, σελ. 47 & 97 αντίστοιχα).

Αλλά και το έγκλημα που ο Λιαντίνης καταμηνύει στο τελευταίο του γράμμα:

Παράθεση :

Η τελευταία μου πράξη έχει το νόημα της διαμαρτύρησης για το κακό που ετοιμάζουμε εμείς οι ενήλικοι στις αθώες νέες γενεές που έρχουνται. Ζούμε τη ζωή μας τρώγοντας τις σάρκες τους. Ένα κακό αβυσσαλέο στη φρίκη του. Η λύπη μου γι αυτό το έγκλημα με σκοτώνει.

Με σκοτώνει! Και για το Συκουτρή θα ονομάσει ως φονέα του τον Εξαρχόπουλο:

Παράθεση :

"Αυτός υπήρξε ουσιαστικά ο φονέας του Ιωάννη Συκουτρή, που γκρεμίστηκε από τον Ακροκόρινθο στα 1937" ό.π.

Το ίδιο έχουμε και στην περίπτωση του Καρυωτάκη. Και όχι μόνο στου Καρυωτάκη. Ένα στρατό από ποιητές που πέθαναν νέοι αναφέρει ο Λιαντίνης στα βιβλία του. Και βάζει κι εκείνο το τσιτάτο του Ντοστογιέβσκι να μας "κεντρώνει σαν σκορπιός" την καρδιά: (Στα Ελληνικά και πάλι, σελ. 85)

Παράθεση :

"Στο Υπόγειο του Ντοστογιέβσκι ο προσεκτικός αναγνώστης βρίσκει μια φράση που τον κεντρώνει όπως κεντρώνει ο σκορπιός ανύποπτο παιδί. Μετά τα σαράντα τους χρόνια, γράφει, μόνο οι ηλίθιοι και οι απατεώνες μπορούν να ζουν ακόμη.


Η παραπάνω πρόταση γίνεται τρόπος να κατανοηθεί μόνο μέσα στο πλαίσιο του τι βλέπει και τι πάσχει ο ποιητής, ο άνθρωπος δηλαδή ο γνήσιος σχετικά με την αλήθεια και την ανθρωπιά, που ζει μέσα στη φύση και μέσα στην πόλη.

Από τη μια μεριά είναι η θέαση του φυσικού κακού που τον συντρίβει ενωρίς. Η αδυσώπητη φύση, η απάθεια και η αμεθεξία της στην επίκληση του ανθρώπου να του παρασταθεί. Το ολιγόβιο, το ανίσχυρο, οι αρρώστιες, τα χτυπήματα, η ασχήμια, τα λυπηρά γεράματα. Και προπαντός που μια μέρα θα πεθάνουμε. Ο θάνατος. Όταν πεθαίνει ένας, μαζί του πεθαίνει όλο το σύμπαν.

Και από την άλλη μεριά είναι η θέαση του ηθικού κακού. Είναι το θηριώδες που κουβαλάει μέσα του ο καθένας μας. Είναι η γνώση της αδικίας μέσα στην κοινότητα, της σκλήρυνσης του αισθητηριακού μας δέκτη. Είναι, που τα προβλήματα και οι έγνοιες μας για τον αγώνα της μέρας κατασταίνουν τον εγκέφαλό μας μεταλλικό μηχανισμό.

Όλα αυτά τα κακά και τα αναγκαία ο ποιητής, αυτός που δεν πέφτει ποτέ σε ακηδία ζωής, δεν ημπορεί να τα αντέξει για πολύ. Και τον συντρίβουν. Και πάει άγουρος."

Αν λοιπόν κάτι είναι το άρρωστο, αυτό δεν είναι ο ποιητής που πεθαίνει άγουρος. Αυτός, για το Λιαντίνη είναι ο "γενναίος". Η αρρώστια και το θανατερό, το χτικιό, είναι ο κόσμος μας που κατάντησε ένας θάλαμος αερίων ειδικά μελετημένων να εξολοθρεύουν ό,τι πιο ευγενικό της ράτσας του ανθρώπου, τους ποιητές.

Ποια αρρώστια συζητάμε; Απορώ ειλικρινά που τόσο πολύ βασανιζόμαστε για να βρούμε άκρη γύρω από το τι έλεγε ο Λιαντίνης για τον Καρυωτάκη. Αφού ξεκάθαρα το γράφει ο ίδιος...

Καλά εμάς που τον είχαμε ακούσει να διδάσκει, μας έχουνε στη μπούκα του κανονιού. Πουλάνε και θεωρίες (τζάμπα είναι... περάστε κόσμεεεεεε) πως μόνο όσοι διάβασαν Λιαντίνη από βιβλίο τον γνώρισαν πραγματικά. Οι άλλοι, μαθητές και φίλοι ή ακόμη χειρότερα οι οικείοι του, δεν τον γνώρισαν... έτσι λένε... Και το γελοίο του πράγματος είναι πως την ίδια ώρα, οι ίδιοι που λένε αυτές τις θεωρίες, ανεβάζουν το ένα βίντεο μετά το άλλο από τις διαλέξεις του Λιαντίνη.

Και, μεταξύ μας, καλά κάνουν! Αν είναι κάτι το κακό είναι μόνο που άργησαν τόσο πολύ να δώσουν αυτό το υλικό στη δημοσιότητα. Ειλικρινά αν ήξερα ότι η δική μου αποχώρηση θα ανάγκαζε στο ανέβασμα όλου αυτού του υλικού, θα είχα φύγει νωρίτερα. Ξέρω ότι κατά καιρούς έχετε αμφισβητήσει μερικοί το αν τα βίντεο βοηθάνε, αλλά δε νομίζω ότι υπάρχει κανένας που θα του πουν υπάρχει νέο βίντεο από το Δάσκαλο και δε θα τρέξει να το δει. Σαφώς και προέχει η μελέτη από το Άγιο Πρωτότυπο (όπως έλεγε και ο ίδιος) αλλά και η μαγεία του διδακτικού του στιλ είναι αξεπέραστη.

Να τα βλέπετε λοιπόν τα βίντεο. Ειδικά όσοι δεν προκάματε να γνωρίσετε το Λιαντίνη από κοντά. Κι εγώ τα βλέπω. Έστω και αν τίποτε καινούριο δεν έχω ακούσει σε βίντεο πέρα από όσα φρόντισε να χωρέσει στις προφορικές του παραδόσεις στο Μαράσλειο.

Υπάρχει βέβαια ένα πρόβλημα που θα το θυμίζω κάθε φορά. Κάποια βίντεο και ακόμη περισσότερο κάποια αρχεία ήχου έχουν υποστεί επεξεργασία. Εμφανές είναι αυτό όταν ακούμε το Λιαντίνη να επαναλαμβάνει την ίδια φράση δυο φορές σε κάποιο βίντεο που μιλά για τον προηγούμενο αρχιεπίσκοπο. Κι αυτό δείχνει και αποδεικνύει πως κάποιος για τους δικούς του λόγους θέλησε να κάνει μοντάζ στο υλικό. Κάπως έτσι φτάσαμε σε αμφισβητήσεις για το αν όσα ακούγονται στο βίντεο τα λέει ο ίδιος ο Λιαντίνης ή κάποιος που μιμείται τη φωνή του... Τι να σας πω; Εγώ με τις υποθέσεις δεν τα πάω καλά. Οφείλω όμως να πω ότι βρήκα και ρώτησα δυο συναδέλφισσες που ήταν την τελευταία χρονιά στο Μαράσλειο (1997 - 1998) και άκουσαν τις τελευταίες του παραδόσεις. Και η μία και η άλλη επιμένουν ότι δεν άκουσαν ποτέ να λέει τέτοια πράγματα. Και πάλι, με επιφύλαξη θα πω ότι μπορεί και εκείνες για πολλούς λόγους να μη μας πληροφορούν σωστά. Είναι άλλο να πεις ότι άκουσα αυτό να το λέει και άλλο να λες δεν το άκουσα να το λέει... Μπορεί, λέμε τώρα, να απουσίασαν σε κάποιο μάθημα. Και μην ξεχνάμε ότι έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε. Αν και επιμένουν πως δεν είχαν χάσει καμία παράδοση και η μία ειδικά κρατούσε και λεπτομερείς σημειώσεις.

Άλλο παράδειγμα είχαμε παλιότερα που ακόμη δεν είχε ανέβει όλη η Φιλοσοφική Θεώρηση του θανάτου και κυκλοφορούσαν μόνο αποσπάσματα από την ομιλία. Σε ένα από αυτά που ο Λιαντίνης εξηγούσε για το πώς πρέπει να δεχόμαστε το θάνατο, αυθαίρετα και πάλι είχε αποκοπεί η εισαγωγή στο θέμα όπου εκείνος μιλούσε για τη μητέρα του, τη γυναίκα του και την κόρη του και έλεγε τα καλύτερα:

Παράθεση :

"Έχω μια μανούλα, γιαγιά 86 χρονών, άγιος άνθρωπος!

Έχω μια γυναίκα, σπουδαία γυναίκα. Η γυναίκα μου! Διδάσκει σε ένα από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Γερμανίας αυτή την εποχή.

Κι έχω μια κορούλα. Ένα γαλάζιο βλαστάρι. Τη Διοτίμα. Η κόρη μου!"

Αναγκαστήκαμε για το λόγο αυτό να ανεβάσουμε έστω και μόνο με ήχο συμπληρωμένο το βίντεο. Μπορείτε να το παρακολουθήσετε στο blog ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ - ΒΙΝΤΕΟΘΗΚΗ.

Είναι πραγματικά επικίνδυνη τακτική το να κόβεις το έργο του Λιαντίνη σε κομματάκια... Όπως το έχουμε τονίσει κατ' επανάληψη, ο μόνος τρόπος για να προσεγγίσεις το λόγο του και να κατανοήσεις τη φιλοσοφία του, είναι η συνεχής αναστροφή και εκ νέου μελέτη. Ξανά και ξανά... Είναι ο τρόπος γραφής του που επιβάλλει αυτή τη μέθοδο.

Και μιλώ αποκλειστικά για τα βιβλία που εξέδωσε. Ή ότι άλλο γράφτηκε και δημοσιεύτηκε μετά την έκδοση του πρώτου του βιβλίου. (Έξυπνον Ενύπνιον).

Ο Λιαντίνης από τη μέρα αυτή και μετά δεν έχει γράψει τίποτε που να έρχεται σε αντιπαράθεση με το άλλο. Από όσο τουλάχιστον είμαι σε θέση να γνωρίζω. Ακόμη και αν με μια πρώτη ματιά νομίσουμε πως άλλα λέει εδώ και άλλα εκεί, με προσεκτικότερη μελέτη θα δούμε πως δε συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Αυτό φυσικά και δεν ισχύει για το υλικό που κυκλοφορεί από παλιότερες προσωπικές του επιστολές. Εκεί υπάρχουν αντιφάσεις. Και αρκετές και σοβαρές. Πχ στο θέμα της θρησκείας, της πολιτικής κλπ. Λογικό και καθόλου περίεργο. Τις επιστολές αυτές τις έγραψε πολύ νέος πριν ακόμη οικοδομήσει την κοσμοθεωρία του. Η μελέτη τους για το λόγο αυτό μπορεί να οδηγήσει σε τεράστιες παρανοήσεις αν ο αναγνώστης δεν κατέχει το υπόλοιπο έργο του και μάλιστα σε ικανοποιητική επάρκεια. Και για να μην παρεξηγηθώ, τονίζω ότι το υλικό αυτό είναι πολύτιμο αλλά μόνο για όσους έχουν μελετήσει σε βάθος το έργο του Λιαντίνη. Κρίμα μονάχα που συνοδεύεται από άστοχες προσεγγίσεις πάνω στη ζωή του. Ελπίζω μόνο πως όσα τους τελευταίους μήνες γράψαμε θα αποτελέσουν ερέθισμα όταν επικρατήσει νηφαλιότητα για διόρθωση των λαθών... Ή τουλάχιστον να βρεθεί σύντομα το κατάλληλο χέρι και ο επαρκής σε γνώσεις και ευφυΐα μελετητής του Λιαντίνη που θα μας δώσει μια πιο δίκαιη ματιά και βαθύτερη ερμηνεία της ζωής του μεγάλου έλληνα στοχαστή. Χωρίς υποκειμενικές αγκυλώσεις και κυρίως με τεκμηρίωση και διασταύρωση των δεδομένων. Όσο και αν η συγγραφή ενός τέτοιου έργου τρομάζει και ειδικά εκείνους που ξέρουν καλά το Λιαντίνη... Γιατί όσο τον γνωρίζεις τόσο και ανακαλύπτεις το τεράστιο βάθος πίσω από κάθε του λέξη. Είναι όμως αναγκαιότητα από τη στιγμή που έχουμε ήδη ένα βιβλίο για τη ζωή του.

Και πιστεύω ότι θετικό έργο πρόσφερε στην περίπτωση αυτή ο Βασίλης Αναγνωστόπουλος, ο συμφοιτητής και στενός φίλος του Λιαντίνη, με το λογοτεχνικό έργο "ΚΑΠΕΛΑ ΣΤΟ ΠΕΛΑΓΟΣ". Μπορεί η εμφανέσταση πρόθεση του κ. Αναγνωστόπουλου να μην εκμεταλλευτεί το όνομα του φίλου του να τον οδήγησε στη συγγραφή λογοτεχνικού βιβλίου και όχι συγγράμματος ή βιογραφίας, αλλά έστω και τα λίγα στοιχεία που μας δίνει βοηθάνε πάρα πολύ για να γνωρίσουμε καλύτερα το Λιαντίνη. Επιπλέον μας έδωσε ένα μπούσουλα για προσέγγιση του φαινομένου Λιαντίνης. Το να μιλήσουμε για την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, για την προσωπική σχέση μαζί του, σε πρώτο πρόσωπο και όχι προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε τη ζωή και την τελευταία πράξη του. Να μιλήσουμε δηλαδή για τη δική μας σχέση με το Λιαντίνη. Και ίσως αυτό να είναι και το σημαντικότερο. Για τις επιπτώσεις της διδασκαλίας του στη ζωή μας και στη διαμόρφωση της προσωπικής μας ιδεολογίας.

Κι επειδή ο Λιαντίνης δεν ήταν μόνο λόγια, άλλο τόσο έχει νόημα να εξετάσουμε τις επιπτώσεις των πράξεών του. Σε προσωπικό επίπεδο αλλά και γενικότερα. Μην ξεχνάμε και εκείνη την άθλια προσπάθεια από τηλεοπτική εκπομπή να του φορτώσουν την ίδρυση σχολής θανάτου.

Ειδικά στην εποχή μας που η μάστιγα της αυτοκτονίας και ειδικά των νέων παίρνει και δίνει. Μόνο τελείως ανεύθυνοι άνθρωποι μπορούν να λένε το μακρύ τους και το κοντό τους γύρω από το καυτό αυτό ζήτημα δίχως να υπολογίζουν πως έστω και άθελά τους μπορεί να προκαλέσουν τραγωδίες. Ο Λιαντίνης λοιπόν, να το ξαναπώ γιατί φαίνεται πως ακόμη δεν το έχουν καταλάβει μερικοί, δεν ίδρυσε σχολή θανάτου αλλά σχολή ζωής. Μας δίδαξε να ζούμε τη ζωή μας όσο πιο δραστήρια και όμορφα μπορούμε. Κι ακόμη και αν κάποιοι από τους μαθητές του είχαν κάποτε σκεφτεί πάνω στην απελπισία τους ως "λύση" έναν τέτοιο τρόπο, ο Λιαντίνης ήταν αυτός που τους οδήγησε πίσω και πάλι στη ζωή.

Όχι όμως με το ανόητο επιχείρημα πως όποιος έχει αυτοκτονήσει ήταν άρρωστος ή τρελός. Αντίθετα... Μας βοήθησε να δούμε το γιατί το έκαναν. Ποιος και τι έφταιξε και οδηγήθηκαν στο θάνατο. Με δυο λόγια: Δεν κατηγορούσε εκείνους που αυτοκτόνησαν, καταδίκαζε όμως απερίφραστα την πράξη της αυτοκτονίας. Τους ίδιους τους αυτόχειρες (πχ Συκουτρή, Καρυωτάκη) τους αποκαλεί γενναίους, όμως για την πράξη της αυτοκτονίας θα πει ξεκάθαρα ότι:

Παράθεση :

«Η αυτοκτονία, έστω κι αν έχει σαν αυτουργό το Λεωνίδα της Σπάρτης ή τον Αίαντα, είναι περίπτωση παθολογική στο βαθμό που είναι αφύσικη. Στο βαθμό, δηλαδή, που το χρέος ή το πάθος αποστρατεύει τη φύση μας. Την υπαρκτική μας δηλαδή ηρεμία και κανονικότητα.»


ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, "Ο Νηφομανής", σελίδα 124

Εδώ η λέξη κλειδί είναι το "αφύσικη". Είναι η λέξη που αφήνει το περιθώριο σε μια φυσική έξοδο... Αυτοθέλητη... Που δεν αντιστρατεύεται τη φύση. Και σε τέτοια περίπτωση ανήκει και ο αυτοθέλητος θάνατος του Καρυωτάκη. Γιατί ο Καρυωτάκης είναι ποιητής. Και έχει το προνόμιο να είναι ο γειτονικότερος ομότεχνος του θεού. Όπως όλοι οι αληθινοί ποιητές.

Παράθεση :

"Ο ποιητικός λόγος είναι η μορφή που λαβαίνει η πάλη του ανθρώπου με τον πόνο του κόσμου."


"Ο γνήσιος ποιητής ατενίζει τον κόσμο με δακρυσμένο βλέμμα."

"Ο ποιητής είναι ο γειτονικότερος ομότεχνος του Θεού - δημιουργού της Γένεσης."

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, "Έξυπνον Ενύπνιον", σελίδες 55 - 54

Κι ακριβώς γι' αυτό τον αγώνα που δίνει ολοζωής ο αληθινός ποιητής είναι που έχει ουσιώδη διαφορά από κάθε άλλον άνθρωπο μπροστά στο θάνατο:

Παράθεση :

"Ο ποιητής δεν προετοιμάζει το θάνατό του με την σπατάλη της ζωής του, όπως συμβαίνει με τους πολλούς, αλλά πραγματοποιεί τη ζωή του με την σπατάλη του θανάτου του. Σαν τον μυθικό Ερυσίχθονα, τρέφεται με τις σάρκες του κι όταν σπαράξει και το τελευταίο κομμάτι τους, πεθαίνει. Ακριβώς την ώρα που ο θάνατος δεν βρίσκει τίποτα να του πάρει"


ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, "Χάσμα Σεισμού", σελίδα 105

Η περίπτωση του Καρυωτάκη, επαναλαμβάνω, ανήκει ακριβώς εδώ. Και αυτό φάνηκε από τις πρώτες γραμμές αυτού του θέματος. Από την ανάρτηση της Λουκίας και το απόσπασμα από ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ του Λιαντίνη:

Παράθεση :

"Γραμμένη λίγο προτού πεθάνει ο ποιητής, η Κάθαρσις είναι καθαρή, όσο και η αυτοκτονία του. Που η αυτοκτονία του Καρυωτάκη στην Πρέβεζα λειτούργησε σαν καθαρμός για όλους τους ποιητές και ολόκληρη την ποίηση της εποχής του."


ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, "Τα Ελληνικά", σελίδα 62

Γι' αυτό σας λέω. Απορώ που δεν το βλέπουν μερικοί. Αν και φροντίσαμε να το βάλουμε και στον τίτλο. Ο Καρυωτάκης για το Λιαντίνη είναι γενναίος, όχι γιατί αυτοκτόνησε... όχι γι' αυτό. Αλλά γιατί η αυτοκτονία του ήταν τελείως φυσική και καθαρή. Δεν ήταν αφύσικη και παθολογική. Δεν αποστρατεύτηκε από χρέος ή πάθος. Ο Καρυωτάκης είναι σωτήρας του όντος:

Παράθεση :

"Ο Heideegger σημειώνοντας τον άμεσο δεσμό της γλώσσας με την αλήθεια ονομάζει τη γλώσσα κατοικία του Είναι και τους ποιητές φύλακες της αλήθειας.


Ο Holderlin, ο αγαπημένος ποιητής της θεάς Παραφροσύνης, που κατέβηκε ως την άτρεμη διαύγεια του βάθους, είδε στη γλώσσα τη χαρισματική πρωτοδύναμη, που της έχει ταχθεί ν' ανασέρνει το ον από τη χαοτική άβυσσο της αοριστίας στη φωτερή μονιμότητα της μορφής. Οι ποιητές, ιερατικοί καθιδρυτές και πρωτεργάτες της γλώσσας, είναι οι σωτήρες του όντος. Οι ποιητές είναι salvatores dei και μονίμου χριστοί:

και το Μόνιμο οι ποιητές το ιδρύουν."

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, "Χάσμα Σεισμού", σελίδα 16

Οι ποιητές λοιπόν, οι αληθινοί ποιητές και μόνο αυτοί έχουν εξουσία στο θάνατο.

Παράθεση :

"Αγνάντια στο θάνατο οι ποιητές είναι οι πρωτόπλαστοι των ανθρώπων."


ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, "Ο Νηφομανής", σελίδα 120

Θυμόμαστε τι έχει πει ο Λιαντίνης για το μύθο των Πρωτοπλάστων; Εδώ βρίσκουν όλα εφαρμογή.

Παράθεση :

Έτσι περίπου γίνεται κι όταν πεθαίνει ένας ποιητής. Όταν πεθαίνει, δηλαδή, η συνείδηση που σαρκώνει την αρχανδρική εικόνα του ανθρώπου. Η στιγμή είναι ανυπολόγιστη. Για να προσεγγίσουμε γνωστικά αυτή την οδό αβύσσου, την «παναπευθέα άταρπόν» όπως θα 'λεγε ο Παρμενίδης, τον ανιχνήλατο δηλαδή και ανεξιχνίαστο δρόμο, πρέπει να αντιστρέψουμε τη μέθοδο μέτρησης.

Όταν πεθαίνει ο ποιητής, ο κάθε άνθρωπος που έσωσε να γίνει άνθρωπος δηλαδή, στην πραγματικότητα πεθαίνει το σύμπαν. Ό,τι αφανίζεται είναι ό,τι υπάρχει στη συνείδηση του ανθρώπου.

Εκείνο που θα μείνει όταν εγώ πεθάνω, ο κόσμος δηλαδή που θα εξακολουθεί να υπάρχει, έξω από τη δική μου συνείδηση ούτε υπήρξε ούτε θα υπάρχει. Τα φυτά που τον ζουν και τα βουνά με τ' αγρίμια τους δε θα δείξουν ούτε θα πείσουν κανέναν πως υπήρξε κάποτε Τα μετά και τα πριν από μένα, εκείνο που ο Μ. Αυρήλιος το ονόμασε «αχάνειαν του οπίσω και του πρόσω αιώνος», εάν τα φανταστώ έξω από τη δική μου συνείδηση, τα καλύπτει το απόλυτο μαύρο της ανυπαρξίας. Είναι το ίδιο απόλυτα μαύρο, όπως και στη συνείδηση του παιδιού ενός άκληρου. Δεν υπάρχει ο κόσμος για κείνον που δεν εγεννήθηκε.

Όταν στοχάζεσαι πώς πεθαίνει ένας άνθρωπος, στην ουσία στοχάζεσαι πώς πεθαίνει το σύμπαν. Μόνον αυτός ο χαλασμός απομαγνητίζει το βάρος του θανάτου. Ο θάνατος του ποιητή ισοδυναμεί με τη Συντέλεια του κόσμου. Στη διπλή όψη του αρχαίου στίχου:

εγγύς μεν ή ση περί πάντων λήθη, εγγύς δε ή πάντων περί σου λήθη, (λίγο ακόμη, και θα τα ξεχάσεις όλα· λίγο ακόμη, και θα σε ξεχάσουν όλα),

αυγάζει η ιδέα της χειραψίας που δίνουν βουβοί ο θνήσκοντας ποιητής και ο θνήσκοντας κόσμος.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, "Ο Νηφομανής", σελίδα 121 - 122

Στο φως αυτής της αυγής, στο νέο φως, αντικρίζει ο Λιαντίνης τον Καρυωτάκη. Γιατί ο Καρυωτάκης έσωσε να διοδεύσει ολοζωής όλη τη νύχτα. Και έφτασε στο ξημέρωμα... Στην Κάθαρσι!

Αν και από τις αναστροφές αυτές στο έργο του ίδιου του Λιαντίνη, πάλι δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε τη διαφορά ανάμεσα στην αφύσικη αυτοκτονία, την παθολογική, την άρρωστη αν θέλετε και την καταδικαστέα ως πράξη...

και στη γενναία πράξη ενός Συκουτρή και ενός Καρυωτάκη....

Θα το πω και με δικά μου λόγια. Έτσι όπως το καταλαβαίνω εγώ. Και στήριγμα θα πάρω τα λόγια του Δασκάλου στην τελευταία του διδασκαλία στο Μαράσλειο:

Παράθεση :

Για πάρτε παράδειγμα εμένα, και αύριο να με έχετε σαν πρότυπο. Τη βλέπω δεδομένη και έρχεται η στιγμή του θανάτου μου. Δε βλέπετε με πόση κατάφαση σας μιλάω και με πόση δύναμη και με πόση θέρμη και με πόση αισιοδοξία; Γιατί συμφιλιώθηκα, το κατανόησα, το μελέτησα. Σε όλη μου τη ζωή, όλη μου η ζωή, ήταν μια προσεκτική μελέτη θανάτου. Και με βάση αυτό, μελέτησα και άλλες είκοσι επιστήμες.

Δε λέω ένα παιδί είκοσι και εικοσιπέντε χρονών. Δε λέω μια θαλερή κυρία από σας, που είναι πλήρως λειτουργική και ζει την ομορφιά και τα μεγαλεία. Ή ένας έφηβος. Θα ζήσουμε τη ζωή. Η ζωή είναι προσφορά, η ζωή είναι απόλαυση, η ζωή είναι ευφροσύνη, ευλογία!

Αλλά, σιγά σιγά και καθώς περνούν τα χρόνια, να το ‘χουμε υπόψη μας αυτό το πράγμα, ότι σε ένα άλλο πλαίσιο είμαστε κι εμείς και θα ‘ρθει μια μέρα που θα πεθάνουμε. Εκείνη η ώρα να μας βρει να ‘χουμε εξισωθεί με την αναγκαιότητα της σκληρής στιγμής. Τότε κάπως... αν δε συμφιλιωθούμε… θα 'ρθουμε σε μια κατανόηση όμως. Να πεθάνουμε αξιοπρεπώς που λέει ο Καβάφης. Καταλάβατε; Αυτό το πράγμα όμως είναι ένα αγώνισμα ολυμπιακό δια βίου.

Βλέπετε εσείς πουθενά να προτρέπει ο Λιαντίνης σε αυτοκτονία; Και ειδικά τα νέα παιδιά; Οι έφηβοι;

Να ζήσουμε τη ζωή, αυτό λέει ο Λιαντίνης. Και μόνο οι κουφοί δεν το ακούνε και οι θεόστραβοι δεν το βλέπουν.

Ο ποιητής είναι η εξαίρεση για όλους τους λόγους που εξήγησα παραπάνω. Και με όλους τους όρους νοούμενος ο ποιητής. Μιλάμε μόνο για αληθινούς ποιητές. Που έζησαν όλο τον πόνο του κόσμου. Ξενύχτησαν ζωντανοί τη νύχτα. Δεν άφησαν ούτε στάλα σκοτάδι... Αυτοί μπορούν να επιλέξουν αυτοθέλητα την έξοδο γιατί ο θάνατος δε θα βρει τίποτε πια να τους πάρει. Πόσοι μπορούν να το πουν αυτό; Μόνο όσοι τη ζωή τους έκαναν ολυμπιακό αγώνισμα.

Οι άλλοι, που αποστρατεύονται πριν της ώρας τους, αυτοί φεύγουν πριν ακόμη φτάσει το δειλινό. Γιατί φοβούνται το σκοτάδι. Είναι οι δειλοί. Δεν αντέχουν τη ζωή και την εγκαταλείπουν. Πριν τη ζήσουν. Ούτε το φως της ούτε και το σκοτάδι της...

Και είναι και κάτι ακόμη σημαντικό. Που και αυτό το τόνισε ο Λιαντίνης σε σχέση με τους ποιητές και το δικαίωμα να φεύγουν αυτοθέλητα χωρίς αυτό να συνιστά την πράξη τους δειλή και παθολογική. Είναι το έργο τους. Ο ποιητής δε ζει μόνο ολόπλευρα τη ζωή του. Ποιεί κιόλας, δημιουργεί. Εξασφαλίζει πρώτα την ενδοκοσμική του αθανασία. Είναι κι αυτό προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ. Ειδικά για τον Καρυωτάκη ο Λιαντίνης θα σημειώσει στο κύκνειο άσμα του, τη Γκέμμα (σελίδα 240):

Παράθεση :

Ερωτώ: πόσοι ποιητές καταστρέψανε το άτομό τους χάριν του έργου τους; Ο ίδιος ο Σεφέρης τόλμησε να καταστρέψει το άτομό του χάριν του έργου του; Ο Σολωμός όμως, ο Κάλβος, ο Παπαδιαμάντης, ο Καβάφης κατάστρεψαν το άτομό τους χάριν του έργου τους. Το ακαριαίον του Καρυωτάκη αυτοί το ζήσανε ολοζωής. Μπουκιά, μπουκιά, και στάλα στάλα τους κατάπιε η λύπη και ο θάνατος.

Θα ήθελα εδώ να προσέξουμε και τι λέει για τον Καρυωτάκη αλλά και τι λέει για το Σεφέρη που απασχόλησε σε άλλο θέμα η μεταξύ των δύο σύγκριση. Όπως βεβαίως να προσέξουμε και τους άλλους ποιητές που αναφέρει και που επίσης δεν αυτοκτόνησαν...

Μη μας μείνει δηλαδή η εντύπωση πως έστω και για τους ποιητές ο Λιαντίνης υποστήριξε την αυτοκτονία. Μόνο τη δικαιολόγησε. Αυτό να μας γίνει ξεκάθαρο για να μην αδικούμε ούτε το Λιαντίνη ούτε και τους ποιητές που επέλεξαν να πεθάνουν στην ώρα που ο θάνατος αποφάσισε.

Το κυρίαρχο και σημαντικό για το Λιαντίνη δεν είναι να πεθάνουμε. Είναι να ζήσουμε! Να μην ξοδεύουμε τη ζωή μας άσκοπα. Και όταν αναγκαία θα φτάσουμε μπροστά στο θάνατο, να έχουμε αξιοπρέπεια. Αυτό όμως είναι αγώνισμα ολυμπιακό δια βίου. Στους απλούς ανθρώπους, θα τους πάρει μια ολόκληρη ζωή και πάλι δύσκολο. Στους πρωταθλητές, στους ποιητές, το φτάσιμο στο τέρμα, στο τέλος... έρχεται νωρίτερα. Και πάλι υπάρχουν εκείνοι που προτιμούν να κάνουν το γύρο του θριάμβου... ή και να ακουμπήσουν αποσταμένοι και να χαίρονται τις δάφνες που έδρεψαν. Τα επινίκια...

Ο μόνος αυθεντικός τρόπος που αναγνωρίζει ο Λιαντίνης να φύγει ο ποιητής, είναι την ίδια ώρα που φτάνει στο τέρμα. Πριν αρχίσει η πτώση. Στην κορυφή και στον κολοφώνα της προσωπικής του δόξας. Στη κορωνίδα και στη Γκέμμα του. Την ώρα που φτάνει στην Ιθάκη.

Αλλά και δεν παρεξηγεί εκείνον που θα επιζήσει. Θα τονίσει ότι:

Παράθεση :

"Η Ιθάκη είναι το τέλος του ταξιδιού, είναι ο θάνατος του άρτιου ανθρώπου, είναι το καβαφικό "φθάσιμο" που δεν έχει να μας δώσει τίποτε άλλο…."


ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, "Ο Νηφομανής", σελίδα 14

αλλά θα προσθέσει ότι δεν πρέπει να μας παραξενεύει που τελειώνοντας το μεγάλο ταξίδι δεν πεθαίνει τον Οδυσσέα ο Όμηρος. Κατά την έννοια ότι:

Παράθεση :

Ο άρτιος άνθρωπος ενόσω ζει πεθαίνει θανάτους πολλούς…

Αυτή η γνώση και η μελέτη θανάτου, γράφει ο Λιαντίνης, του έσωσε τη ζωή.

Πραγματικά αξίζει να ανοίξετε το Νηφομανή και να διαβάσετε από εκεί τη συνέχεια. Και όλο το βιβλίο. Για να καταλάβετε ίσως αυτή τη φορά τη διαφορά του Σεφέρη από τον Καρυωτάκη. Ο Σεφέρης γίνεται Οιδίποδας... Αιώνιος οδοιπόρος και περιπλανώμενος φυγάς. Επιζεί αλλά πώς επιζεί;

Και θυμίζω εδώ ότι στο περίφημο κεφάλαιο ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ δεν έχουμε μόνο το "άγαλμα" του Εμπεδοκλή που πηδάει στη μήτρα του χάους. Έχουμε και τη νοητική εποπτεία του Οιδίποδα, με την αόρατη πράξη θανάτου και το αόρατο ταξίδι θανάτου. Στη σελίδα 153 της Γκέμμας, διαβάζουμε:

Παράθεση :

"Η Ανάληψη του Οιδίποδα δε γίνεται ούτε στον ουρανό της έντρομης και της βλακώδους φαντασίας του ανθρώπου, ούτε στον άδη του ωμού και του σκουληκοφόρου εξευτελισμού του.


Ο θάνατος του Οιδίποδα είναι η ώρα της Ανάληψης του ανθρώπου, που έσωσε να γίνει άνθρωπος μέσα στο χρόνο και μέσα στο φως. Είναι η κατάθεση της μνήμης του βασανισμένου, που έζησε να έδειξε, και έμαθε και έπαθε και πέρασε.

Η Ανάληψη του Οιδίποδα δηλώνει τη χαρούμενη αγγελία της δικαίωσης του δίκαιου. Είναι το ουλτιμάτο σήμα, που στερεώνει ασφαλές το μέλλον της ανθρωπότητας απάνου στην πέτρα της δοκιμασίας του ανθρώπου, που γίνεται στο τέλος νικητήρια, γιατί στη διαδρομή του εστάθηκε ηρωική.

Η Ανάληψη του Οιδίποδα είναι το απολυτήριο μάθημα για την αλήθεια και το νόημα της ζωής μας, μαζί με τα πριν και μαζί με τα μετά της."

Κι εκεί ο Λιαντίνης θα μας τονίσει ότι καμία μεταφυσική δεν υπάρχει. Και κανένα επέκεινα και εκείθεν και υπερβατικό και υπερουράνιο. Όλα, γράφει, τελούνται εδώ.

Και παρακάτω δίνει τη δική του χρυσή οδηγία:

Παράθεση :

"Μάθε έτσι να ζεις και συ, και ειπέ έτσι να ζουν και οι μετά από σένα, γήινα, μέτρια και εξαγνισμένα."

Κι αφού το πει και αυτό... εμφανίζει και πάλι τον Εμπεδοκλή. Αλλά πώς; Με ευθεία αναφορά στους Καθαρμούς του. Τους ίδιους που αναφέρει στις πρώτες γραμμές του κεφαλαίου...

Τις έχετε προσέξει ποτέ τι λένε αυτές οι πρώτες γραμμές από το ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ; Τις έχετε καταλάβει;

Αυτά τα μήδεα λαχνήεντα; Που τα προτάσσει του κεφαλαίου; Ο Λιαντίνης πάντως, γνωρίζοντας την ασχετοσύνη μας στα αρχαία ελληνικά, φρόντισε να μας βάλει εκεί και την εξήγηση:

"μήδεα λαχνήεντα (αρχίδια βαρβάτα και βάρβαρα εξηγάνε)"

Ποιος είναι τελικά ο Εμπεδοκλής; Και ποιος ο ρόλος του Οιδίποδα;

Μένει να διαβάσουμε χίλιες και μία ακόμη φορές το ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ και τότε ίσως αρχίσουμε να βλέπουμε λίγο το τεράστιο ποιητικό βάθος αυτού του κεφαλαίου.

Γι' αυτό σας λέω. Ο Λιαντίνης θέλει διάβασμα και πάλι διάβασμα από το Άγιο Πρωτότυπο. Και όχι νεφελοκοκκυγίες πάνω σε fragmenta και σε ξεκομμένα τσιτάτα του...

Και ίσως τότε να καταλάβουμε γιατί μας άφησε βιβλίο για το Σεφέρη και όχι για τον Καρυωτάκη.

Να θυμίσω και ένα τελευταίο. Το πρώτο του βιβλίο ο Λιαντίνης θα το προλογίσει με Σεφέρη. Την τελευταία του διδασκαλία χρόνους πολλούς αργότερα, θα την κλείσει με Σεφέρη. Με τους σύντροφους στον Άδη. Με τον Οδυσσέα δηλαδή... Αυτόν που στις πρώτες σελίδες του Νηφομανή θα τον βάλει να σκύψει στο αυτί μας και να μας ψιθυρίσει σιγά... γιατί τα μυστικά έτσι σιγά και ψιθυριστά μας τα λένε, στο αυτί:



Ο Σεφέρης από τη μια. Ο Καρυωτάκης από την άλλη. Ο άνθρωπος ο πραγματικός και ο αληθινός ποιητής. Ο Οιδίποδας και ο Εμπεδοκλής. Ζωή μέτρια και εξαγνισμένη και στράτα και σεφέρι ο ένας, ακαριαίος θάνατος και κάθαρσι ο άλλος. Μάθε έτσι να ζεις, σαν τον πρώτο... το Σεφέρη, και κατάλαβε γιατί έτσι πέθανε ο άλλος, ο Καρυωτάκης. Πουθενά, μα πουθενά, δε θα βρεις λέξη του Λιαντίνη να προτρέπει σε θάνατο και σε αυτοκτονία. Μόνο την πίκρα την τεράστια για την άδικη μοίρα του ανθρώπου θέλησε να μελετήσει και να βοηθήσει τους ανθρώπους, να τους δώσει το φάρμακο, να την αντέξουν.

Ο ίδιος; Ο ίδιος μας το άφησε αίνιγμα και δώρο το τι έκαμε...

Έτσι κι αλλιώς δεν έχει σημασία τι έκαμε εκείνος. Αλλά τι θα κάνουμε ο καθένας με το δικό μας, τον προσωπικό μας θάνατο. Φιλοσοφία είναι να μελετάς το δικό σου θάνατο, το να ψάχνεις πώς πέθανε ο Λιαντίνης είναι έργο της αστυνομίας και των ευφάνταστων.

Καρναβάλι και Απόκριες πάλι. Πώς να μη θυμηθείς τον Καρυωτάκη; Που τέτοιες μέρες συνήθιζε λέει να γυρίζει ντυμένος Πιερότος.

Ειδικά φέτος που γνώρισα από κοντά την Πρέβεζα και κολύμπησα την παραλία του...

Και που θέλοντας και μη όλους τους τελευταίους μήνες γυρνάει ο νους μου στη δική του Πρέβεζα. Λες και άρπαξα εκεί κανένα μικρόβιο. Πώς αλλιώς να το εξηγήσω;

Η Κάθαρση και ο Καρυωτάκης... στο προσκήνιο και πάλι, με αφορμή το Ένστικτο της καθαρότητας που τώρα μελετάμε...

https://educandus.forumgreek.com/forum-f11/topic-t1767.htm#10309

Τελικά, διαβάζοντας ξανά όσα γράφαμε τότε, πριν δυο χρόνια, είδα πόσο σημαντικό είναι να συμμετέχουν και άλλοι στις συζητήσεις...

Πόσα και πόσα πράγματα δεν πήρα ξαναδιαβάζοντας τις τοποθετήσεις και συνειδητοποιώντας ότι οι παρατηρήσεις όλων στάθηκαν οδηγοί στην καλύτερη προσέγγιση του Λιαντίνη.

Ξέρω πως υπάρχουν λόγοι σημαντικοί που δεν αφήνουν χρόνο ελεύθερο και κατάλληλο για γράψιμο. Όμως θα ήταν ευχής έργο αν βρισκόταν τέτοιος χρόνος. Μου λείπουν κάποιες γραφίδες και μάλιστα πολύ...

Άλλοι οι καιροί του τότε, άλλοι τώρα.

Πόσο άλλαξες, πόσο άλλαξα...

Όλα παίζουν το ρόλο τους.

Θα συμφωνήσω όμως επί της ουσίας, πως ήταν μια όμορφη εποχή εκείνη που γέννησε αυτό εδώ το θέμα. Ήταν και το κλίμα που ευνοούσε. Αργότερα δεν έφταιγε μόνο ο λίγος χρόνος, ήταν που ώρες ώρες έπιαναν τα δάκτυλα να γράψουν και βούρκωναν τα μάτια. Δε φτάνουν μόνο τα δάκτυλα. Όταν θολώνει το βλέμμα, η γραφή ένα δρόμο έχει για να μη θολώσει κι αυτή. Να μείνει άγραφτη...

Μετά δεν είναι μόνο τα χαρτιά, δεν είναι μόνο οι οθόνες. Ο κάθε άνθρωπος γράφει και δεν ξεγράφει και στα ιδιαίτερα της ψυχής δώματα μεγάλα τραγούδια.

Πάρτο αν θες και έτσι. Πως ήταν οι καιροί των βουβών τραγουδιών. Ίσως την ώρα που η τελευταία ρανίδα θα φτάσει στο μεταίχμιο, να μεταλλαχτεί και πάλι το δάκρυ σε μελάνι. Όποιο μελάνι, του χαρτιού ή της οθόνης.

Αν το καλοσκεφτείς είναι μια διαδικασία κάθαρσης αυτή. Να ξεπλένεις στο δάκρυο όσα πολύ σε πονούν κι έπειτα να τα παραδίδεις στα σαρκοφάγα μάτια των άλλων.

Απόκριες και πάλι... Και πάνε χρόνοι 12 που καθόμασταν εδώ και κάναμε ωραίες συζητήσεις... Τώρα πού σκορπίσαμε όλοι μου λέτε;;; Μας έφαγε το face book... Μα εκεί διάλογοι της προκοπής είναι αδύνατο να γίνουν...