Αλδεβαράν και Γκέμμα

Ο Λιαντίνης στο ηλιόλουστο ψύχος της μαινόμενης γαλήνης φωτίζει ψύχραιμα τον ποιητικό λόγο του Σεφέρη. Όχι μόνο στο επίπεδο της μορφικής και νοηματικής αλληλουχίας αλλά και σε επίπεδο ηχητικής συνειρμικής κράσης παραπέμπει εν συνόλω στον Σεφέρη με το ποίημα «Αιγόκερως», το δεύτερο στη σειρά ποίημα της συλλογής «Οι Ώρες των Άστρων».

Ενδεικτικά και μόνο παραθέτω

«Ριπίζοντας τα πλοκάμια του πόντου
τα σπασμένα κλαδιά του γαρμπή και του σορόκου
και κείνο στη μέση το δέντρο
του Αβεσαλώμ.»
(Δημήτρης Λιαντίνης, Ποιήματα, σ. 1

«…και το κλειστό κρεβάτι κοντά στα κυπαρίσσια και τα μαλ-
λιά σου
χρυσά• τ’ άστρα του Κύκνου κι εκείνο τ’ άστρο ο Αλδε-
βαράν.»
(Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα (Ίκαρος), σ. 140)

πρβλ. και το αμέσως επόμενο ποίημα του Λιαντίνη με τίτλο «Αλδεβαράν» (σ. 20)

«Καιρός που πληρώνεται και καιρός που πληρώνει»
(Δημήτρης Λιαντίνης, Ποιήματα, σ. 19)

«Καιρός του σπείρειν, καιρός του θερίζειν»
(Γιώργος Σεφέρης, Ποιημάτα, σ. 214)

Η αντιβολή των στίχων δεν έχει στόχο να καταδείξει προς το παρόν την πυκνότερη στόχευση στο βαθύτερο αισθητικό μονοπάτι της αναφοράς στο έργο του Σεφέρη, που δεν υπήρξε στέρφα διδαχή και αντιγραμμένο τετράδιο, μορφολογική προσποίηση και γνωσιολογική χειραγώγηση. Ότι κοινό το δοιάκι και ο οιακισμός του κεραυνού.

Ας μη συγχέουμε τους όρους. Όταν ο Λιαντίνης κρίνει και τοποθετεί πολύ ψηλά το ποιητικό έργο του Καρυωτάκη, δεν έχει εμμενώς και απαρασάλευτα στο νου του τη σφαίρα που έριξε εκείνος στην καρδιά του. Αλλιώς θα ήταν οπλουργός και νεκροθάφτης. Όχι Ποιητής και Δάσκαλος.

Ο Λιαντίνης γνωρίζει και συμβαδίζει, όταν συμβαδίζει, όχι για να μιμηθεί αλλά για να συμφωνήσει και να διαφωνήσει μετρημένα. Οξεία κριτική στον Ελύτη, όχι όμως κατεδάφιση και εκμηδενισμός, ανυπόκριτη, ρητή αναγνώριση του Καρυωτάκη, χωρίς παράταιρη ιεράρχηση. Ποιός παρόλα αυτά μπορεί να μιλήσει με βεβαιότητα; Ο ίδιος ο Λιαντίνης δεν μιλά για το άγνωστο της χρονικής εμφάνειας στην αξιολογική κλίμακα της καβαφικής πλατωνίζουσας πολιτείας των Νομοθετών;

Για να αναχθούμε όμως στις κατά λόγον και κατά μύθον αρχές της αισθητικής του Λιαντίνη άξια είναι μια επισήμανση. Η φράση «ένα ποίημα με αίμα αξίζει για εβδομήντα τόμους μελάνι» δεν είναι υπόμνηση καποιανής αυτοκτονικής προσταγής, αλλά πνευματικό ζύγισμα και νομοθετικό ρύθμισμα γύρω από το σισύφειο έργο της ποίησης. Είναι ο Σεφέρης η έλλογη κρυστάλλινη Κασταλία της ποιητικής μεταφορικότητας και όχι κάποια θανατερή μεταλλική σφαίρα ενός οικειοθελούς ενταφιασμού:

«Προτιμώ μια στάλα αίμα από ένα ποτήρι μελάνι»
(Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, σ. 135)

Και ως γνωστόν ο Σεφέρης ουδέποτε αυτοκτόνησε.

Το έργο του Καρυωτάκη είναι, κατά Λιαντίνη, σημαντικό αυτόνομα και αυτόφωτα, και όχι ντετερμινιστικά, με μόνη αναγκαία και ικανή συνθήκη πολιτογράφησης τον αυτοχειριασμό του πρεβεζάνου ποιητή. Ας μην ξεχνούμε ότι ο Λιαντίνης αρνείται να ξεχωρίσει έργο και ζωή και τολμά να μεταθέτει συνεχώς το γεωμετρικό πυρήνα και τον χαρούμενο πόνο στη ζωή. Στη ζωή με την αποδοχή του θανάτου και τη συνείδηση του Μηδενός. Όχι στην παθογένεια του πολιτισμού της κρίσης και της κρίσης του πολιτισμού αλλά στην ανάγκη του ξαναγυρίσματος στο άλφα, στο λακανικό δηλαδή αδύνατο της αγωγής, στον Homo Educandus.

Αλλά προσοχή, στη ζωή στρέφεται και όχι στο θάνατο. Με το ελληνικό πνεύμα του μετρημένου πάθους στον ανοιχτό της ορίζοντα και στην άκρια της με το αίνιγμα του χαμένου Οιδίποδα.

Αλλιώς δεν θα ήταν ο Σίσυφος να κουβαλάει στους ώμους την πέτρα, αλλά η πέτρα τον Σίσυφο.

Αγαπητέ Αλέξανδρε,

βλέπω και προσέχω ότι επέλεξες για τη δημοσίευση το χώρο της αγωγής και όχι το χώρο της ποίησης ή των διαλόγων για το έργο του Λιαντίνη ή το Έρωτας και Θάνατος.

Θέλω να πιστεύω ότι αυτό δεν έγινε τυχαία και επομένως το λαμβάνω υπόψη στην τοποθέτηση.

Το βιβλίο που ο Λιαντίνης αφιέρωσε στους δασκάλους, δεν ήταν βέβαια τα ποιήματά του. Τα οποία μάλιστα θυμίζω ότι ο ίδιος δεν ενδιαφέρθηκε ούτε να τα εκδώσει σε βιβλίο, μόνο λίγα από αυτά είχε κάποτε δημοσιεύσει σε φιλολογικά περιοδικά.

Λέω λοιπόν πως αν είναι να δούμε το θέμα από το πρίσμα της αγωγής και να μιλήσουμε για παιδαγωγικό μάτι του Λιαντίνη σε θέματα όπως η αυτοκτονία του Καρυωτάκη, θα πρέπει πρωτίστως να λάβουμε υπόψη όσα αναφέρει ο Λιαντίνης στο βιβλίο του για τους δασκάλους και που δεν είναι άλλο από ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ.

Το Homo Educandus που αναφέρεις είναι κι αυτό ένα έργο για τους παιδαγωγούς, αναπτύσσει τη φιλοσοφία της αγωγής του Λιαντίνη, αλλά... Δεν ξέρω αν το έχεις προσέξει, το βιβλίο αυτό είναι ημιτελές. Δεν το λέω εγώ. Το αναφέρει ο ίδιος ο συγγραφέας στον πρόλογό του. Εκεί ο Λιαντίνης υπόσχεται ότι θα μας δώσει και ένα τρίτο κεφάλαιο, με όνομα "Αγωγή και άνθρωπος" ή "Η αγωγή της κρίσης" με μια προβληματική που θα εκινείτο ανάμεσα στην καταλυτική κριτική του Νίτσε και την επαναστατική ανόρθωση του Μαρξ.

Από όσο γνωρίζω τέτοιο κεφάλαιο δε γράφτηκε ποτέ. Πιθανόν όμως ο συγγραφέας εκείνα που τότε είχε κατά νου για το κεφάλαιο αυτό να τα ενσωμάτωσε σε μεταγενέστερα έργα του. Πάντως το Εντουκάντους έμεινε ανολοκλήρωτο και ως εκ τούτου ένα εργαλείο χρήσιμο μεν αλλά όχι ικανό να χρησιμοποιηθεί αυτόνομα. Και ειδικά δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το θέμα που ανέπτυξες παραπάνω για το Σεφέρη και τον Καρυωτάκη. Η θεματική του περιστρέφεται στα της αρχαίας Ελλάδας και είναι ελάχιστες οι αναφορές σε σύγχρονους ποιητές. Για το Σεφέρη ειδικά υπάρχουν μόνο τρεις αναφορές και για τον Καρυωτάκη μία και μοναδική, εκείνη που και δημοσιεύσαμε στο άλλο θέμα.

Βέβαια αυτή η μία αναφορά στον Καρυωτάκη δεν πρέπει να ειδωθεί ως ποσότητα αλλά ως προς το ρόλο που διαδραματίζει στη γενικότερη ανάπτυξη του βιβλίου. Θα τολμήσω μάλιστα να πω και ως προς τη διάρθρωση όλου του πνευματικού έργου του Λιαντίνη. Και ιδιαίτερα ως προς τη φιλοσοφία της αγωγής του. Θυμίζω ότι αφορά την ηθική υποκρισία.

Από την άλλη θα πω ότι για το Σεφέρη ο Λιαντίνης έγραψε ένα ξέχωρο βιβλίο. Ξέρετε, υπάρχει ένα παράδοξο σε αυτό. Υπάρχει ένα σημείο του έργου του που ο Λιαντίνης μας αφήνει με το στόμα ανοικτό... Χαρακτηρίζει το Σεφέρη, μέτριο! Και αναρωτιέται κανείς εύλογα, μα έγραψε βιβλίο ολάκερο για ένα ποιητή που θεωρούσε μέτριο;

Αντίθετα για τον Καρυωτάκη, έγραψε:

"Ο Καρυωτάκης είναι μεγάλος ποιητής, γιατί έγραψε με το αίμα του. Κι ένα ποίημα αξίζει για εβδομήντα τόμους μελάνι."

Χρησιμοποιώντας τη δική σας τεχνική, θα πω ότι εδώ υπάρχει απάντηση στο Σεφέρη... Στη σταγόνα αίμα και στο ποτήρι με μελάνι. Ο Λιαντίνης δίνει κλοτσιά στο ποτηράκι του Σμυρνιού και το κατρακυλάει μέσα σε μια θάλασσα μελάνι που ισοζυγιάζει την ποιητική του Καρυωτάκη.

Γυρίζω τώρα στα προηγούμενα που άφησα μισά. Επίτηδες...

Λοιπόν, ως προς την ηθική υποκρισία (που μας έδωσε ο Καρυωτάκης με την ανθοδέσμη των γοερών θανάτων) και ως προς το παράδοξο να γράψει ο Λιαντίνης βιβλίο ολάκερο για το μέτριο Σεφέρη.

Η απάντηση υπάρχει αναλυτικά στο άρθρο για το Νηφομανή στο Μεσολόγγι. Με λίγα λόγια εδώ θα πω ότι ο Λιαντίνης στο Σεφέρη είδε κύρια τον πνευματικό νομοθέτη και όχι τον ποιητή. Είδε τον αγώνα του ανθρώπου και όχι το έργο. Ο Σεφέρης, θα γράψει, είναι στους παραποτάμους ποιητής. Στην κύρια ροή του είναι νομοθέτης του πνεύματος.

Και ο Λιαντίνης ξέρουμε ότι έτρεφε μια αγάπη και για άλλον γνωστό νομοθέτη. Το Λυκούργο. Που ζήτησε και να τον στεφανώσουν. Όπως ζήτησε να στεφανώσουν και το Σολωμό. Το Σεφέρη, γιατί δε ζήτησε να στεφανώσουν το Σεφέρη; Και ένα ακόμη παράδοξο. Ζητά να στεφανωθεί ο Σολωμός, αλλά στο Εδώ Μεσολόγγι γράφει άλλα. (σελ. 165) Και εξηγεί γιατί δε στεφανώνει ο Εμπεδοκλής τον κόμη Σολωμό. Για τον ίδιο πιστεύω που ο Λιαντίνης δε στεφάνωσε το Σεφέρη. Τα λέει αναλυτικά και στο βιβλίο που του αφιέρωσε: (σελ. 73)

"Η ανάγκη της ζωής όμως τον υποχρέωσε να ζήσει μακρυά από την επικίνδυνη αλλά και περήφανη λευτεριά του πετρίτη και του ανεμογάμη. Και να σκοτώνει τις ώρες του παρατηρώντας στο κλουβί τους ασημένιους φασιανούς της Κίνας και

τον Ονοκρόταλο τον Πελεκάνο. (Π195)"

Ο Λιαντίνης όμως... Ο Λιαντίνης, από το τελευταίο γράμμα κρατώ την αυτοπεριγραφή του, υπήρξε ποταμός και άνεμος.

"Ποταμέ μου όταν γιομίζεις
και βαρείς και κυματίζεις,
πάρε με στα κύματά σου
στα βεργολυγίσματά σου,
να με πας στη δύση - δύση
και στης Αργαστής τη βρύση"

θα τραγουδήσει ο Εμπεδοκλής του στην τελευταία ανάβαση στο όρος...

Ο καθένας μπορεί να πιστεύει διάφορα για το τι έκαμε μετά ο Λιαντίνης. Εμένα αν με ρωτάτε, απλά δεν πιστεύω. Λέω τίμια, δεν ξέρω. Και αρνούμαι και να μαντέψω. Μένω στα γεγονότα. Πως ο Λιαντίνης νομοθέτησε και έφυγε. Χάθηκε... Δεν έμεινε σπιτάκι του να βλέπει τους φασιανούς της Κίνας. "Σεφέρης" δεν έγινε ο Λιαντίνης.

Και βέβαιο είναι πως δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι έγινε "Καρυωτάκης". Είτε αρέσει αυτή η εκδοχή είτε δεν αρέσει.

Όσο λοιπόν κανείς δεν μπορεί να αποδείξει τι έγινε από την ώρα που έφυγε, ας αποφεύγουμε τις κρίσεις και τις βεβαιότητες για τις θέσεις του Λιαντίνη ως προς την αυτοχειρία του Καρυωτάκη. Καταδίκη από το πνευματικό του έργο ούτως ή άλλως δεν προκύπτει.

Αντίθετα... Και μάλιστα στο βιβλίο για το Σεφέρη, στα Χορικά, θα παρομοιάσει τον εαυτό του με το Μιχαλιό του Καρυωτάκη μιλώντας για τα χρόνια του στρατού. Κι αλλού πάλι θα υμνήσει τους ποιητές που πέθαναν νέοι. Τα έχετε διαβάσει τα Ελληνικά του; Σας είπα, αυτό είναι το εγκόλπιο για τους δασκάλους και πώς θα διδάξουν τα Ελληνικά και τους ποιητές στους μαθητές τους. Εκεί το ανώτερο κριτήριο για τους αληθινούς ποιητές είναι η βίγλα του θανάτου.

Για το Σεφέρη όμως, γράφει στο Νηφομανή, σελ. 125, "δεν είναι ο διάλογος με το θάνατο που κάνει τον ποιητή, αλλά ο αγώνας για την έκφραση."

Κι αυτή την έκφραση... αυτή ακριβώς θαύμασε ο Λιαντίνης στο Σεφέρη. Γιατί το ύφος του ο Σεφέρης το πολέμησε κυνηγώντας να γίνει πραγματικός άνθρωπος. (Νηφομανής, σελ. 126) Κι αυτό τον αγώνα του τον είπε καημό, γράφει λίγο παρακάτω ο Λιαντίνης. Ο καημός ενός ανθρώπου που παλεύει να ισορροπήσει. Ανάμεσα στο μανιακό και στο νηφάλιο. Η ποιητική του, σημειώνει ο Λιαντίνης, κρούστηκε από την αδερφική σύμπληξη των Μαινάδων και των Μουσών. Εκεί ακριβώς αναπήδησε ο ιλαρος ήχος της ποίησής του. Πάνω στον αγώνα του να κρατηθεί μέσα στη φυγή. Μια μουσική που είναι εξολοκλήρου λόγος για την αρετή.

Κοιτάξτε τώρα. Εδώ είμαστε στο χωράφι της αγωγής. Όχι της ποίησης. Δεν ενδιαφέρει δηλαδή η αποτίμηση του ενός ποιητή σε βάρος του άλλου. Αλλά τι θα δώσουμε στο νέο άνθρωπο. Βέβαια, στο δημοτικό σχολείο δε θα δώσουμε ούτε τον Καρυωτάκη ούτε το Σεφέρη... Καλώς ή κακώς. Έχουμε πολλές συνταγές μαγειρικής στα βιβλία μας, έχουμε και αρκετό Ελύτη... Και κάτι από δημοτικά τραγούδια... Σολωμό φυσικά... Κάτι αστεία του Καβάφη... Έχουμε ακόμη και Αστερίξ. Ολίγον Παλαμά, Βάρναλη και Ρίτσο. Φυσικά Παπαντωνίου. Και του Βρεττάκου "Τα γόνατα του Ιησού". Ακόμη και Εμπειρίκο... Καρυωτάκης όμως απαπά...

Κι από Σεφέρη βρήκαν ένα γράμμα σε ένα κοριτσάκι. Στην κόρη της Μαρώς... Να υπάρχει τουλάχιστον ως όνομα ο νομπελίστας ποιητής της Ελλάδας.

Τόσο καλά.

Οπότε. Για μένα, στο δημοτικό σχολείο, ουδείς λόγος συντρέχει να ψάξω τι θα πω στα παιδιά για τον ένα ή για τον άλλο. Μένει όμως εγώ η ίδια ως άνθρωπος, γιατί ο παιδαγωγός δε διδάσκει μόνο με τα λόγια, εν αρχή ην η πράξις, να "διαβάσω" σωστά τους δυο ποιητές.

Και αν θέλετε, να προετοιμάσω τα παιδιά για να συναντήσουν τους δυο ποιητές. Και να συναντήσουν και τη ζωή...

Θα τα στείλω να παρακολουθούν τους φασιανούς της Κίνας; Ή να φυτέψουν μια σφαίρα στην καρδιά;

Ξέρετε, σήμερα τα περίστροφα έχουν γίνει σύριγγες. Και από το σχολείο μου έχουμε γίνει κιόλας πελάτες του νεκροταφείου Νέας Σμύρνης.

Και δυο μήνες πριν κόντεψε ένας νεαρός να θερίσει μια μαθήτριά μου... δεν ξέρω αν πριν πιάσει το τιμόνι είχε πιάσει και το "περίστροφο" της εποχής. Οι μάρτυρες λένε πως έβλεπε το κοριτσάκι μες τα αίματα και γέλαγε...

Το ερώτημα λοιπόν αγαπητέ, αφού το έφερες στο δικό μου χωράφι... είναι αν εγώ η ίδια θα μείνω να κοιτώ τους "φασιανούς" ή αν θα πικραίνομαι έως θανάτου για τον κόσμο που θα ζήσουν τα Μικρά μου Τερατάκια. Ναι. Μικρά Τερατάκια. Αυτοχαρακτηρισμός των ιδίων μπρος στα σημεία και τέρατα που βλέπουν κιόλας.

Κοιτάξτε και πάλι. Αγαπώ πολύ το Σεφέρη. Αλλά εγώ δεν είμαι διπλωμάτης. Δεν έχω το δικό του δικαίωμα να υπογράψω το έργο μου με το:

"Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης
το ριζικό ενός ανθρώπου που ξαστόχησε." (Π240)

Ούτε και να γίνω μια ψυχή μαραγκιασμένη από δημόσιες αμαρτίες... "καθένας κι ένα αξίωμα σαν το πουλί μες στο κλουβί του". (Π213)

Έχω να κάνω με παιδιά. Με ανθρώπους. Όχι με χαρτιά.

Οπότε και τρέμω. Τρέμω γιατί ξέρω πως ανάμεσα στα σημερινά παιδιά δε θα είναι όλα Σεφέρηδες. Να αντέξουν... Υπάρχουν και οι Καρυωτάκηδες. Και είναι τα πιο ευαίσθητα λουλούδια του κήπου μας. Με τον πιο τρυφερό και ντελικάτο μίσχο. Αυτά δε θα αντέξουν στο πρώτο φύσημα του αγέρα. Και δε θα κρυφτούν σε κλουβιά. Απλά θα τσακίσουν.

Και δε θα φταίνε τα ίδια. Θα φταίει ο αγέρας και ο χαλασμός. Θα φταίει το έγκλημα που εμείς οι μεγαλύτεροι στήσαμε σε βάρος της αθώας νέας γενιάς. Αυτό το κακό οφείλει ο δάσκαλος να παλέψει. Μέσα και έξω από το σχολείο. Όσο μπορεί και λίγο παραπάνω από όσο μπορεί. Γιατί δεν έχει δικαίωμα ο δάσκαλος να ξαστοχήσει. Καταλάβατε;

Κι αυτό σκοτώνει το δάσκαλο. Αυτό το δεν επιτρέπεται να χάσω ούτε ένα...

Ο Σεφέρης λοιπόν είναι για τους φιλολόγους. Και τους φιλολογίζοντες. Για μας, τους δασκάλους τους πρωτοβάθμιας, είναι ο Καρυωτάκης. Να τον αφουγκραζόμαστε τις νύχτες και να στοιχειώνει τα όνειρά μας. "Να κοιμάσαι και η καρδιά σου να ξαγρυπνά", κατά που είπε και ο Σεφέρης. Εκεί, για να αντέξω το δικό μου πάλεμα, εκεί ναι, εκεί είναι ο Σεφέρης. Για τα παιδιά όμως... για να χαράξω το έργο μου, πρέπει να συνομιλώ με το φάντασμα του Καρυωτάκη...

Ανάμεσα λοιπόν Καρυωτάκη και Σεφέρη; Α, όχι. Ανάμεσα Νίτσε και Μαρξ... Στην καταλυτική κριτική του πρώτου και την επαναστατική ανόρθωση του δεύτερου. Μπορεί ο Λιαντίνης να μην έγραψε το κεφάλαιο με μελάνι, το έγραψε όμως με το αίμα του. Γιατί έτσι γράφουν οι αληθινοί ποιητές. Με το αίμα τους. Το δικό τους για να εξαγοράσει το αίμα των αθώων.

Και μην ξεχάσω. Πολύ πετυχημένοι οι στίχοι...


Καιρός που πληρώνεται και καιρός που πληρώνει και άλλος καιρός που σπέρνεις και ... ό,τι έσπειρες θα θερίσεις.

Σ' εκείνον τον κήπο όμως, με τα κλαδιά... που σπάζουν... και τον δέντρο στη μέση...

Ξέρετε πια. Καταλάβατε. Ποια είναι τα κλαδιά. Και πώς ο δάσκαλος δέντρος παλεύει να τα κρατήσει. Δεν έχει νόημα αν τα ονόματα είναι Κώστας και Γιώργος. Μπορεί να είναι και Γιάννης και Παναγιώτης και Παύλος και .... Και εσύ δεν πρέπει να χάσεις ούτε ένα.

Την ιστορία με το Θαλή θυμήθηκα. Που περπατούσε κοιτάζοντας τα αστέρια. Να ήταν εκεί και Αλντεμπαράν; Θα ήταν... Τόσα άστρα έχει ο ουρανός. Αμέτρητα. Τι κι αν χάσεις ένα...


Θα μείνει η Γκέμμα μισή;

Κάποια άλλη στιγμή, τώρα κοντεύει να ξημερώσει, θα μιλήσουμε και για τα αστέρια. Προς το παρόν κρατήστε το Θαλή. Και τα ουκέτι και τα ούπω του.

Αγαπητή Δανάη, Είναι κοινός τόπος στη Γνωσιολογία ότι η αλήθεια είναι αντικειμενική, υποκειμενική, οντολογική και οντική. Η υποκειμενική αλήθεια δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να είναι συγχρόνως και αντικειμενική. Στην ερμηνεία της ποίησης όμως τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα, γιατί λειτουργούν πολύ τα σύμβολα ως δυνατή έκφραση των νοουμένων. Εδώ δεν μπορούμε να μιλάμε για προτάσεις κρίσεως, όπου έχουμε συμφωνία λόγου έκφρασης με την ουσία του αντικειμένου που προσεγγίζουμε (αξίωμα της αντικειμενικής αλήθειας). Επίσης στην προσέγγιση της αλήθειας στη Γνωσιολογία έχουμε και την πλάνη, η οποία όμως περιέχει μέρος της αλήθειας, αλλά όχι ολάκερη την αλήθεια. Στην κάθε υποκειμενική ερμηνεία της ποίησης ενδέχεται και είναι θεωρώ νόμιμο να υπεισέρχεται το σημείο της πλάνης. Εξάλλου την αντιπαράθεσή μας ως προς το συγκεκριμένο θέμα μπορείς να την θεωρήσεις διαλεκτικά με το αξίωμα της θέσης - αντίθεσης - σύνθεσης. Ο πλατωνικός Σωκράτης είναι ο διδάξας και ας μην ξεχνάμε, ότι ο Πλάτων είναι ο ποιητής φιλόσοφος. Στις πνευματικές επιστήμες, και πολύ περισσότερο στην ποίηση, δεν χωρούν δογματισμοί και αλάθητα. Μόνο ενδιαφέρουσες και όσο γίνεται χωρίς αγκυλώσεις προσεγγίσεις μπορούν να προωθήσουν τη σκέψη και την ερμηνεία.

Στη Γνωσιολογία και στην ερμηνεία της ποίησης. Μα εδώ, όπως είπε και η Δανάη, μιλάμε για το χώρο της Αγωγής. Πώς θα αξιοποιήσει παιδαγωγικά ο δάσκαλος τους δύο ποιητές, Σεφέρη και Καρυωτάκη.

Κι αν θέλετε, να το πάμε και πιο πέρα. Γιατί πράγματι ο Καρυωτάκης δεν υφίσταται στο δικό μας παιδαγωγικό χώρο και για επιστημονικά ζητήματα θα κρατηθώ αυστηρά στα πλαίσια που μου αναλογούν. Μιλώ λοιπόν αποκλειστικά για το Δημοτικό.

Ο δάσκαλος της πρωτοβάθμιας αναγκαστικά θα μιλήσει στους μαθητές για το θάνατο. Αν μη τι άλλο διδάσκοντας την ελληνική ιστορία. Εκείνο το "ελευθερία ή θάνατος", πώς πρέπει να το δώσει;

Εκείνες που "τες εμάζωξε εις το μέρος του Ζαλόγγου το ακρινό, της ελευθεριάς ο έρως και τες ενέπνευσε χορό", πως θα τις παρουσιάσεις; Πώς θα ζητήσεις από τις μαθήτριες να μιμηθούν την πράξη την τελεία;

Ξέρετε, είτε μας αρέσει είτε όχι, ο Δημήτρης Λιαντίνης τάχθηκε υπέρ του να μιλάμε στα παιδιά για το θάνατο. Μέσα βέβαια σε παιδαγωγικά πλαίσια. Δεν πρέπει να δημιουργήσουμε τραύματα στο παιδί. Αλλά και δεν μπορούμε να το κοροϊδέψουμε. Δεν μπορούμε να του κρύψουμε τη μεγαλύτερη αλήθεια της ζωής μας.

Και ειδικά δεν μπορείς να μη μιλήσεις σε ελληνόπουλα για θάνατο. Πώς αλλιώς θα τραγουδήσουν τον εθνικό τους ύμνο;