Η ΕΥΛΙΜΕΝΟΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ

Η Θεσπρωτία η άγνωστη στους πολλούς. Ακόμη και σε μας τους Θεσπρωτούς...

Και η πρώτη μου άνοιξη στη Θεσπρωτία μετά από τέσσερις δεκαετίες.

Με εξορμήσεις που πλέον δε καταγράφουν μόνο εικόνες αλλά αντιστοιχίζουν και τη μελέτη των ιστορικών μνημείων του τόπου. Η παρούσα εξόρμηση έγινε στις 16 Μαρτίου με αφετηρία το δικό μου λιμάνι, το Λαδοχώρι της Ηγουμενίτσας και σταθμούς στην Πλαταριά, τα Σύβοτα και την Πέρδικα.

Η πρώτη ματιά, η ανθισμένη, είναι στον όρμο της Πλαταριάς και από το δρόμο που οδηγεί προς Σύβοτα.

Για να παρακολουθήσετε την περιήγηση, απαραίτητος ο χάρτης. Ο γεωφυσικός χάρτης της Θεσπρωτίας, όπως δημοσιεύεται στον Αρχαιολογικό Οδηγό: ΔΥΜΟΚΑΣΤΡΟ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ, Κασσιανή Λάζαρη, Αντωνία Τζωρτζάτου, Κατερίνα Κουντούρη, ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, Αθήνα 2008, σελ. 8

Από τον οδηγό αυτό εντοπίσαμε και τον όρο "ευλίμενος Θεσπρωτία". Όπως αναφέρεται η περιοχή στις αρχαίες γραπτές πηγές. (σελ. 9 του αρχαιολογικού οδηγού)

Η Πλαταριά διακρίνεται νότια της Ηγουμενίτσας και είναι ένα από τα φυσικά λιμάνια που χάρισαν στη Θεσπρωτία το χαρακτηρισμό "ευλίμενος", δηλαδή η έχουσα καλά λιμάνια.

Η μαγεία της άνοιξης συναντά τη γοητεία του τοπίου καθώς ακολουθούμε τη διαδρομή από την Πλαταριά προς τα Σύβοτα.

Κρεμασμένο το ολάνθιστο δεντράκι στο γκρεμό, δίπλα ακριβώς στο δρόμο. Μάλλον πρόκειται για άγρια αμυγδαλιά...

Ο όρμος της Πλαταριάς από παλαιότερη βόλτα (καλοκαιρινή) στην περιοχή.

Χάρτης με τις σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις του νομού Θεσπρωτίας. Πηγή ο αρχαιολογικός οδηγός που αναφέρθηκε παραπάνω. (σελ. 12 )

Ο δικός μας προορισμός σήμερα είναι η αρχαία Ελίνα. Η θέση της έχει ταυτιστεί από το σπουδαίο αρχαιολόγο Δάκαρη με το Δυμόκαστρο ή και Ελινόκαστρο. (διακρίνεται με κόκκινα γράμματα στο κάτω μέρος του χάρτη και λίγο βορειότερα της σύγχρονης Πάργας)

Οι Ελινοί, όπως διαβάζουμε στον οδηγό, ήταν θεσπρωτικό φύλο, η επικράτεια του οποίου περιλάμβανε την περιοχή Μαργαριτίου, Πλαταριάς, Πέρδικας, κατά το Στέφανο Βυζάντιο.

Η ιδιαιτερότητα της Ελίνας στο θεσπρωτικό χώρο αφορά τη θέση της δίπλα στη θάλασσα και τον έλεγχο που ασκούσε στους θαλάσσιους δρόμους της περιοχής και ειδικά στα στενά της Θεσπρωτίας με την Κέρκυρα.

Νοτιότερα της Πάργας διακρίνεται με πράσινα γράμματα η Εφύρα που ήταν μυκηναϊκή αποικία.

Να σημειώσουμε ότι οι Θεσπρωτοί εγκαταστάθηκαν στη Θεσπρωτία γύρω στα 2.000 πΧ. Άρα μιλάμε για ιστορία 4.000 ετών. Οι Μυκηναίοι εμφανίστηκαν στα θεσπρωτικά παράλια γύρω στα 1.400 με 1.300 πΧ. Η εμφάνισή τους και η εγκατάστασή τους στα νότια θεσπρωτικά παράλια φέρνει για πρώτη φορά τον ντόπιο πληθυσμό σε επαφή με τη νότια Ελλάδα.

Να θυμίσουμε ότι την εποχή αυτή δεν έχει ακόμη γίνει η κάθοδος των Δωριέων. Οι οποίοι ξεκίνησαν από την Πίνδο γύρω στα 1.100 πΧ και ξεχύθηκαν προς τη νότια Ελλάδα σβήνοντας τα κέντρα του μυκηναϊκού πολιτισμού και εξαναγκάζοντας πολλούς από τους παλιότερους κατοίκους να αναζητήσουν άλλους τόπους κατοικίας. (ίδρυση αποικιών στα παράλια της Μικράς Ασίας από Αιολείς, Ίωνες αλλά και Δωριείς)

Στο δεύτερο όμως αποικισμό, μεταξύ 8ου και 6ου αι. π.Χ., Ηλείοι και Κορίνθιοι ιδρύουν στα παράλια της Ηπείρου, της Ν. Ιλλυρίας και στα Ιόνια νησιά, εμπορικούς σταθμούς και αποικίες. Οι αποικίες όμως αυτές βρίσκονταν βορειότερα της διαδρομής που ακολουθούμε σήμερα (τουλάχιστον όσες η αρχαιολογική σκαπάνη έχει καταφέρει να εντοπίσει). Πχ στη Μαστιλίτσα, κοντά στη σημερινή Σαγιάδα και στη χερσόνησο της Λυγιάς και στο λόφο του Πύργου Ραγίου, κοντά στην Ηγουμενίτσα, όπου οι αρχαιολόγοι τοποθετούν την αρχαία Τορώνη, αποικία των Κερκυραίων κατά τον 5ο αιώνα. (Η Κέρκυρα ήταν και αυτή αποικία, των Κορινθίων)

Οι Θεσπρωτοί όλο αυτό το διάστημα εξακολουθούν να κατοικούν σε ατείχιστες κώμες.

Ρόλο μεγάλης αλλαγής διαδραμάτισε η σχέση των Θεσπρωτών με τους Μακεδόνες αλλά και η έντονη παρουσία στα πολιτικά δρώμενα της Ηπείρου των Αθηναίων. Αλλαγή ως προς την πολεοδομική μορφή των οικισμών αλλά και γενικότερα συνετέλεσαν στην έξοδο των Θεσπρωτών από την πολιτιστική τους απομόνωση.

Η βασιλεία καταργείται και αρχίζουν κατά τον 4ο πΧ αιώνα να εμφανίζονται τειχισμένες πόλεις. Πρώτη θεωρείται η Ελέα, πρωτεύουσα των Ελεατών Θεσπρωτών, κοντά στη σημερινή Παραμυθιά που κόβει μάλιστα και δικό της νόμισμα γύρω στα 360 πΧ.

Λίγο αργότερα, στο β' μισό του 4ου πΧ αιώνα, εμφανίζονται και άλλοι τειχισμένοι οικισμοί, όπως το Δυμόκαστρο (αρχαία Ελίνα), η Ντόλιανη (αρχαία Φανοτή(, η Ραβενή κ.α. οι οποίοι αποτέλεσαν τις έδρες των επιμέρους θεσπρωτικών φύλων.

Τα φύλα αυτά αρχίζουν μάλιστα να συσπειρώνονται και δημιουργούν το Κοινό των Θεσπρωτών, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο υπόσταση στο αρχικό φυλετικό έθνος. Κόβει μάλιστα και νόμισμα δικό του, περί τα 330 πΧ, και το οποίο παραπέμπει στο Νεκρομαντείο του Αχέροντα και τη λατρεία της Περσεφόνης.

Τώρα ο νέος πολιτικός σχηματισμός ιδρύει βορειότερα, στις όχθες του Θύαμι (Καλαμά) τα Γίτανα, σε μια περιοχή που οι Θεσπρωτοί πρόσφατα είχαν αποσπάσει από τους Χάονες. Η νέα πόλη συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη του εμπορίου καθώς ο Καλαμάς εκείνη την περίοδο ήταν πλωτός.

Όλες αυτές οι πόλεις δεν έζησαν για πολύ. Στα 167 πΧ καταστράφηκαν από τους Ρωμαίους αν και κάποιες συνέχισαν να κατοικούνται σε κάποια τμήματά τους...

Να σημειώσουμε ότι η παρουσία του ανθρώπου στη Θεσπρωτία χρονολογείται από πολύ παλιότερες εποχές και ανάγεται στην παλαιολιθική εποχή. (100.000 - 10.000 πΧ) Χαρακτηριστικές λιθοτεχνίες της Μεσολιθικής περιόδου έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή της Παραμυθιάς. Αργότερα, στη Νεολιθική εποχή, (6.800 - 3.200 πΧ) οι άνθρωποι στη Θεσπρωτία κατοικούν σπήλαια (Σίδερη Φιλιατών - Ψάκα και Γκρίκα Παραμυθιάς).

Επόμενη στάση στην "Ευλίμενο Θεσπρωτία", η παραλία Μέγας Άμμος, στα Σύβοτα.

Μη γελαστείτε... εδώ είναι τα σημερινά Σύβοτα. Τα κοσμοπολίτικα και που κάθε καλοκαίρι γίνεται Ο χαμός από τους τουρίστες.

Τα αρχαία Σύβοτα βρίσκονται στην Ηγουμενίτσα...

Αυτά είναι τα αρχαία Σύβοτα που διαβάζουμε στο Θουκυδίδη. Αυτά τα λοφάκια που φαίνονται από το παραθύρι της τάξης μου στο βάθος δεξιά...

Και να θυμίσω ότι στα χρόνια του Θουκυδίδη η Ηγουμενίτσα δεν υπήρχε... Έρημο λιμένα τη χαρακτηρίζει την περιοχή ο μεγάλος ιστορικός. Μα οι καιροί έρχονται και παρέρχονται. Και πια η Ηγουμενίτσα είναι ένα σημαντικό λιμάνι της Ελλάδας και ολόκληρων των Βαλκανίων ενώ τα Σύβοτα έχουν μετακομίσει στο χωριό Μούρτος, αρκετά χιλιόμετρα νοτιότερα...

Στον προηγούμενο χάρτη τα αρχαία Σύβοτα συμπίπτουν με τη χερσόνησο της Λυγιάς. Εκεί μάλιστα υπάρχουν και τα ερείπια αρχαίας πόλης που οι ειδικοί πιστεύουν ότι ήταν η Τορώνη, αποικία των Κερκυραίων.

Λίγα χιλιόμετρα βορειότερα και δυτικά ήταν τα Γίτανα. Χτισμένα στις όχθες του Καλαμά αλλά με μία διαφορά. Ο Καλαμάς εκείνα τα χρόνια ήταν πλωτός και έφταναν ως τα Γίτανα τα αρχαία καράβια. Τα Γίτανα ήταν τότε - από τα μέσα του 4ου πΧ αιώνα και μέχρι το 167 πΧ που τα κατέστρεψαν οι Ρωμαίοι το μεγάλο διοικητικό κέντρο αλλά και το μεγάλο λιμάνι της Θεσπρωτίας.

Σώζεται μάλιστα εκεί και αρχαίο θέατρο που υπολογίζεται ότι χωρούσε 4 - 6000 θεατές.

Αν και ευλίμενος η Θεσπρωτία δε συναντάμε εδώ ιερά του Ποσειδώνα.

Το λατρευτικό κέντρο της Ηπείρου κατά την αρχαιότητα ήταν ως γνωστόν η Δωδώνη. Τόπος λατρείας του Δία και του θηλυκού αντιστοίχου του, της Διώνης!

Καθώς η Δωδώνη κυριεύτηκε από τους Μολοσσούς, οι Θεσπρωτοί ανέδειξαν ως σημαντικότερο τόπο λατρείας την Εφύρα. Μυκηναϊκή αποικία, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Εκεί τιμόταν η χθόνια Περσεφόνη, που συνδεόταν με τον Κάτω Κόσμο και την νεκυομαντεία. Μια απελευθερωτική επιγραφή του 4ου πΧ αιώνα από τα Γίτανα πιστοποιεί επίσης τη λατρεία της Θέμιδος.

Κατά τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους οι θρησκευτικές συνήθειες δεν μεταβλήθηκαν. Την ίδια περίοδο σε ολόκληρη την Ήπειρο γνώρισε μεγάλη διάδοση η λατρεία της Αρτέμιδος.

Την Αρτέμιδα παριστάνει και το χάλκινο διακοσμητικό από ανάκλιντρο που βλέπετε στην προηγούμενη φωτογραφία. Βρέθηκε στο πρυτανείο των Γιτάνων και ανάγεται στην Ελληνιστική περίοδο.

Όλα αυτά βέβαια έληξαν με τη διάδοση του χριστιανισμού. Μάλιστα στην Ήπειρο, στη Νικόπολη, δίδαξε ο ίδιος ο απόστολος Παύλος... Κι έτσι δεν είναι καθόλου περίεργο που η μεγάλη παραλιακή λεωφόρος της Ηγουμενίτσας που περνά δίπλα στο λιμάνι ονομάζεται Αγίων Αποστόλων. Και είναι αυτή που διασταυρώνεται με την Εγνατία, τη σύγχρονη Εγνατία... Μια ακόμη διαστρέβλωση αφού η αρχαία Εγνατία ξεκινούσε από το Δυρράχιο και όχι από την Ηγουμενίτσα. Δηλαδή την αρχαία Επίδαμνο, την πέτρα του σκανδάλου που πυροδότησε τον Πελοποννησιακό πόλεμο σε σημαντικό βαθμό. Οι Ρωμαίοι όμως θεώρησαν γρουσούζικο το όνομα Επίδαμνος και το άλλαξαν σε Δυρράχιο...

Οι Ρωμαίοι επίσης ήταν εκείνοι που ανακάλυψαν την Ηγουμενίτσα. Και ειδικά την περιοχή που βρίσκεται δίπλα στο σημερινό λιμάνι, το Λαδοχώρι. Εκεί και έχουν βρεθεί πολλά κτίσματα από ρωμαϊκές κατοικίες και επαύλεις.

Μια και ο λόγος για τη Διώνη, ιδού και ένα νόμισμα που βρέθηκε στα Γίτανα με κεφαλή της Διώνης στη μια του όψη.

Σου λέω, όσο και να κυνηγήσανε τους αρχαίους θεούς αυτοί βρίσκουν τρόπο να θυμίζουν πως εδώ ήταν η γη τους...

Και μπορεί να μη βαφτίσανε τη μεγάλη λεωφόρο με το όνομα κάποιου αρχαίου θεού, όμως δε λείπουν οι δρόμοι με αρχαίες ονομασίες από τη σημερινή Ηγουμενίτσα. Στη γειτονιά μου για παράδειγμα συναντάς τη Θουκυδίδου, την Αισχύλου, την Ευριπίδου, τη Σοφοκλέους, την Ηροδότου, την Ξενοφώντος. Πάλι καλά...

Μα είναι πόνος ψυχής να βλέπεις να ονομάζεται Ελίνας το στενό δρομάκι δίπλα στο κτίριο της μέχρι πρόσφατα νομαρχίας. Της ένδοξης Ελίνας που είναι και ο προορισμός αυτού του ταξιδιού... Πάλι καλά δηλαδή που σώζεται και ως όνομα και μάλιστα δίπλα στη νομαρχία. Μα εκεί που είναι αμφιβάλλω αν τη βλέπει κανείς. Και αν τη βλέπει τι γνωρίζει για την Ελίνα...

Και από την άλλη μεριά της νομαρχίας; Η Ευροίας... Να ταιριάζει με την Αγίων Αποστόλων... Η Εύροια αποτέλεσε την πρώτη επισκοπική έδρα στην Ήπειρο, 379 - 395 μΧ.

Πάντως για να μην αδικούμε την πόλη την Ηγουμενίτσας θα πρέπει να σημειώσω ότι τα ονόματα των δρόμων της στην πλειοψηφία τους αφορούν την ιστορία αλλά και τους μεγάλους των γραμμάτων. Όπως είναι φυσικό μια μεγάλη ομάδα δρόμων θυμίζουν Σούλι, λίγοι ακόμη την επανάσταση του '21 και την απελευθέρωση της Ηπείρου, ενώ στις νέες συνοικίες υπερτερούν οι επιλογές από την αρχαία Ελλάδα αλλά και τους σημαντικούς έλληνες λογοτέχνες της νεότερης εποχής. Ο Όμηρος παρέα με τον Παπαδιαμάντη, το Σεφέρη, τον Καζαντζάκη και τον Ελύτη, η Αθηνά με την Αφροδίτη, την Ίριδα και τη Ρέα. Ως και οδό Κύκλωπος συναντάς στην Ηγουμενίτσα! χάρη στην τοπική παράδοση πως κάπου στα πέριξ ήταν η σπηλιά του!!! Φυσικά έχουμε και Μεγάλου Αλεξάνδρου (δε νομίζω να υπάρχει πόλη της Ελλάδας χωρίς τέτοιο δρόμο) κι έχουν φροντίσει να τον συντροφέψουν με την Ολυμπιάδα, τη μητέρα του, αφού ως γνωστόν ήταν Ηπειρώτισσα. Θα προτιμούσα βέβαια να λένε το δρόμο Μυρτάλης ή και Πολυξένης... Αυτά όμως είναι ψιλά γράμματα και μόνο για όσους έχουν ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη μητέρα του Αλέξανδρου.