ΟΙ ΣΙΒΥΛΛΕΣ ΤΟΥ ΛΙΑΝΤΙΝΗ

ΟΙ ΣΙΒΥΛΛΕΣ ΤΟΥ ΛΙΑΝΤΙΝΗ

Η Σίβυλλα του Πετρώνιου

Παράθεση :

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, «HOMO  EDUCANDUS»,  σελ. 143 - 150 - Ο ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ

Τι είδος τέχνης, αναρωτιέται κανείς, έδωκε στους έλληνες η συγκατοίκησή τους με το μηδέν; Τι είδος τέχνης, αναλογίζεται κανείς, εδημιούργησαν οι έλληνες από τη συγκατοίκησή τους με το μηδέν! [...]

Γέννημα λοιπόν του πόνου, από τη στάση που ο άνθρωπος αντίκρυσε ασκαρδαμυκτί το μηδέν, η τραγική ποίηση εμφανίστηκε με όψη τρίμορφη: με το στοχασμό των Προσωκρατικών, με το δράμα της αττικής σκηνής, και με το διάλογο του Πλάτωνα. [...]

Εάν η ποίηση δεν εξαντλείται στο στίχο. εάν δεν είναι μέτρα μόνο, και προσωδία και ρίμες. εάν δεν της φτάνει απλά το μηχανικό συνταίριασμα των λέξεων ή των ήχων ο ρυθμός που κυλά λικνιστικά στη χορευτική του δίπλη, χωρίς να διακόπτει παράτονα την ομόλογη μουσική μας συν-κίνηση. εάν, πέρα απ’ όλα τούτα, η ποίηση έρχεται από το άγγιγμα του ειρμού των ίδιων των όντων, από την είσοδο του ανθρώπου στους άπειρους δρόμους–δεσμούς της σκοτεινής αρχιτεκτονικής των πραγμάτων που, λύνοντας και δένοντας, ο ποιητής-θησέας τους ξαναδιατάζει στον μίτο οδηγητή που τον πάει και θα τον ξαναφέρει. εάν ακόμη ομολογούμε ποίηση στη γνώση και το ήθος των ανθρώπων, με τον τρόπο που αναγνωρίζουμε αρμονία στην πορεία και την τάξη των φυτών ή των εντόμων. εάν, τέλος πάντων, δεχτούμε ότι η ποίηση υπάρχει στο περίφημο εκείνο

αποθανείν θέλω

της Σίβυλλας του Πετρώνιου, που με την ελληνική λευκάδα αιφνιδιάζει το χαλκό λατινικό κείμενο, όπως το ξαφνικό πέταγμα του περιστεριού αναταράζει το σύδεντρο, τότε οι Προσωκρατικοί είναι ποιητές. Και μάλιστα πρώτου μεγέθους.

Δεύτερον, από τα σπασμένα λόγια των Προσωκρατικών η πηγή που αναβλύζει εξακολουθεί να «λαλεί». Και ποίηση έχουν όλα τα γραπτά που η νεράιδα του χρόνου δεν τους πήρε τη μιλιά. Που κατέχουν δηλαδή, όταν τα ρωτάς, φτάνει να τα ρωτάς σωστά, να σου αποκρίνουνται:

respondebat illa,

λέει εν προκειμένω ο Πετρώνιος για την ερασιθάνατη Σίβυλλα που την είδε να αιωρείται στη λήκυθο. [...] "

Αρκετά χρόνια μετά το Homo Educandus, όσα περίπου χρειάστηκαν οι Δαναοί να κατακτήσουν την Τροία, ο Λιαντίνης ξαναθυμάται τη Σίβυλλα του Πετρώνιου:

Παράθεση :

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, ΓΚΕΜΜΑ σελ. 181 - ΝΕΚΥΙΑ

"[...] Με άλλες γραμμές, σχηματίζω την ίδια εικόνα που φιλοτέχνησε ο Πετρώνιος στο Σατυρικό του για τη Σίβυλλα. Είδα, μας λέει, τη Σίβυλλα να κρέμεται και να κυματίζει στη λύκηθο. Και κάθε φορά που τα παιδιά τη ρωτούσαν: «Σίβυλλα, τι θέλεις;» εκείνη αποκρινόταν: «άποθανείν θέλω».[...]"

Δείτε σχετικά στην ΕΡΗΜΗ ΧΩΡΑ του Έλιοτ την προμετωπίδα


Ο Λιαντίνης αναφέρει την Έρημη Χώρα του Έλιοτ όχι όμως σχετικά με τη Σίβυλλα αλλά για όσα ο ποιητής ιστορεί για το γιοφύρι της Λόντρας  και τους ζωντανούς - νεκρούς. Στη Γκέμμα, σελ. 94. Εκεί και γράφει πως "ο Έλιοτ δανείστηκε την εικόνα των νεκρών από το Δάντη και τη σκηνή στην κοιλάδα της Κόλασης, όπου περπατούν τόσες σκιές πεθαμένων που παγώνουν το αίμα του ποιητή. Όταν τον συνεφέρνει ο Βιργίλιος, καταφέρνει να αρθρώσει:

πόσοι νεκροί, θεέ μου! δεν είχα σκεφτεί ότι ο θάνατος έχει ξεκάνει τόσους πολλούς."

Ο Βιργίλιος αποτελεί και τον επόμενο συνδετικό κρίκο με τη νοητική εποπτεία της Σίβυλλας όπως τη φιλοτεχνεί ο Λιαντίνης στη Νέκυια της Γκέμμας.  Εκεί ο Λιαντίνης επιλέγει να μας μιλήσει για τη νέκυια πέντε εκλεκτών ανδρών,  που είναι οι εξής:

Ο Οδυσσέας του Ομήρου
Ο Αινείας του Βιργίλιου
Ο Ιησούς του κατά Ιωάννην
Ο Δάντης της Κωμωδίας
Ο Φρόυντ του ... Φρόυντ

Δίπλα σε αυτά τα "πρόσωπα της φάμπουλας" ο Λιαντίνης επιλέγει να τοποθετήσει και πέντε σπάνιες γυναίκες, μία για τον καθένα. Και τις αναφέρω σε αντίστοιχη σειρά:

Κίρκη
Σίβυλλα
Μαγδαληνή
Βεατρίκη
Λιβιδώ

Η Σίβυλλα λοιπόν είναι η σύντροφος του Αινεία και του  Βιργίλιου. Μόνο που δεν είναι η Σίβυλλα του Πετρώνιου...  Ο Λιαντίνης αισθάνεται υποχρεωμένος να το διευκρινίσει για να αποφευχθούν οι παρανοήσεις και ξεκινώντας με τούτη τη δήλωση που τραβά απόσταση ασφαλείας από τη Σίβυλλα της προηγούμενης σελίδας (181 στη Γκέμμα)  και που υποψιάζει και τον πλέον ανυποψίαστο αναγνώστη πως η Σίβυλλα δεν είναι μόνο μία αλλά αποτελεί σύμβολο και είδωλο όπως και η Ελένη:

Η Δελφική Σίβυλλα (του Μικελάντζελο)

Παράθεση :

"[...] Έτσι λαβαίνω τη Σίβυλλα παράδειγμα για τη θηλυκάδα των πέντε γυναικών. Για να δείξω ότι δεν εννοώ ούτε τη Λιβυκή, ούτε την Κυμαία, ούτε την Ερυθραία, ούτε την Πέρσικα αλλά τη Δελφική Σίβυλλα. Όπως την έχει ζωγραφισμένα ο Μιχαήλ Άγγελος στο παρεκκλήσι του Βατικανού.[...]"  Γκέμμα, 182

Προσοχή. Ούτε κι αυτή η Σίβυλλα, η Δελφική, είναι του Βιργίλιου. Τον Αινεία του στον Κάτω Κόσμο συνοδεύει η Σίβυλλα η Κυμαία. Αυτό τουλάχιστον λέγουν οι σχετικές πηγές.  Αλλά και ο Λιαντίνης μιλώντας για τη Σίβυλλα που συνοδεύει τον Αινεία την αποκαλεί "εστιάδα" και όχι Δελφική, παραπέμποντας σε ρωμαϊκές παραδόσεις και στις οποίες κορυφαία Σίβυλα θεωρείται η της Κύμης της  Ιταλίας:

Η εστιάδα Σίβυλλα

Παράθεση :

"[...] Ανάλογη στο Βιργίλιο δεν είναι η φοινικιά Διδώ, που αγάπησε τον Αινεία και σφάχτηκε αυτοκτόνα στο βωμό της Απαρνημένης. Είναι η εστιάδα Σίβυλλα. Η γυναίκα που ορίστηκε από παλαιά να υποκρίνεται τη μάντιδα και τη μούσα, και να γίνεται η ερωμένη του ποιητή να του γεννά τα παιδιά του.[...]" Γκέμμα, 196

Κατά τα άλλα, αφού ο Αινείας είναι για το Λιαντίνη το γνήσιο είδωλο του Οδυσσέα, (Γκέμμα, 187) έτσι και η συντρόφισσά του αποτελεί στη συγκεκριμένη περίπτωση είδωλο της Κίρκης:

Παράθεση :

"[...] - Άγρια να με βιάσεις! φωνάζει στον Αινεία. Να λεηλατήσεις τα τειχιά και τους πύργους μου, όπως ο σεισμός την πόλη. Στάλα τη στάλα να αποστάξεις το μύρο της ηδονής από τους μακρυνούς ροδώνες της νεότητας και της μαθητείας μου. Απόλλωνας ήλιος να κατεβείς να σκορπίσεις το σύγνεφο του φορτωμένου πόθου μου σε μεταξένιους αχνούς. Για να λειώσει η λύπη και να λυθεί. Και ο δαρμός μου να δέσει σε λόγια ακατάληπτα. Να τα λάβεις χαλινάρι και άλογο, να ταξιδέψεις στον Άδη.

Ο Βιργίλιος με στεφάνι δάφνης στην κόμη, την εικόνα μάς τη δίνει στο έκτο βιβλίο της Αινειάδας:

Το θεό δεν αντέχει η Σίβυλλα, και σπαρταράει στη σπηλιά.
Βογγάει και παλεύει να του ξεφύγει τα στήθια της.
Εκείνος όμως όλο και τρελαίνει το τρελό της το στόμα.
Δαμάζεται η άγρια της θέληση, στα χάδια του λύνεται όλη.
Ανοίγουνε μόνες οι εκατό πύλες του ναού της.
Και πια τα λόγια της βατταριστά χύνουνται στον αέρα.

Αυτά τα λόγια, τα σπασμένα και τα αλλόφρονα, είναι οι χρησμοί της Σίβυλλας που θα περιγράψουν την κάθοδο του Αινεία στον Άδη.[...]" Γκέμμα, 196

Έτσι λοιπόν βλέπουμε το Λιαντίνη να παίζει με τρεις διαφορετικές Σίβυλλες, του Πετρώνιου για να σατυρίσει την κωμωδία της ζωής  μέσα όμως στα τραγικά της πλαίσια (δες σχετικά τι γράφει για τον Οκταβιανό, Γκέμμα 263), τη Δελφική του Μικελάντζελο για να ζωγραφίσει τη θηλυκάδα έναντι του άντρα (κι η μοίρα ό,τι κι α θέλει ας γράφει) (Γκέμμα, 182) και τέλος  τη Σίβυλλα εστιάδα, τη μούσα του ποιητή.

Υπάρχουν τρεις αναβαθμοί εδώ. Που, γυναίκα εγώ, δεν είμαι καθόλου σίγουρη πως μπορώ να ακολουθήσω την αρσενική σκέψη του Λιαντίνη. Καταλαβαίνω πως ο πολυμήχανος κάποιον παράξενο θίασο έχει σκαρώσει εδώ, μαζεύοντας τόσες Σίβυλλες, μα και λαβαίνω υπόψη την προειδοποίηση στη σελ. 263 (κάτω κάτω και τελευταία) της Γκέμμας. Για το πώς αναζητούν οι μεγάλοι στοχαστές την αλήθεια.

Κι όλοι να προσέξουμε όσα λέει κάτω κάτω στη σελίδα 182, για την απόσταση του άντρα από τον ήρωα και του ήρωα από το θεό. Κι ας μην ξεχνάμε ότι οι ποιητές είναι οι γειτονικότεροι ομότεχνοι του Θεού. (Έξυπνον Ενύπνιον, σελ. 54)

Ποια άραγε είναι η αντιστοιχία, η μυστική, αυτών των αναβαθμών με τις Σίβυλλες;

Πιστεύω πως το κλειδί κρύβεται στη δεύτερη παράγραφο που πρόσθεσε ο Λιαντίνης για τη Δελφική Σίβυλλα:

Παράθεση :

"[...] Με το ειλητάρι να ξετυλίγει το μέλλον σα βουή απειλής. Με τα πελώρια μάτια του χαλαζία. Με το συνετό κεφαλομάντηλο από πράσινο λαχούρι που μοιάζει στέμμα. Να πάψω λέω να με κυνηγά μια ζωή. Σαν ο Σκορπιός τον Ωρίωνα στον ουρανό τις νύχτες.[...] " Γκέμμα, σελ. 182

Κι αυτή η Σίβυλλα δεν είναι πλέον η Δελφική, είναι η Σίβυλλα που καταδιώκει το Λιαντίνη, που δεν τον αφήνει να ησυχάσει λεπτό. Αυτή τη Σίβυλλα ξορκίζει με όλη τη Νέκυια των ποιητών, μ' αυτήν κατεβαίνει αντάμα στον Κάτω Κόσμο. Και οδηγούς του τους εξαίρετους άντρες και ποιητές και δασκάλους του.

Όπως ο Βιργίλιος είχε τον Όμηρο (Πολυχρόνιο, 93)  και ο Δάντης το Βιργίλιο. Ο Λιαντίνης έχει και τους πέντε. Και όχι μόνο. Στη σελίδα 182 της Γκέμμας μας απαριθμεί και άλλους, άντρες, ήρωες και θεούς! Έτσι τους λέγει!

Παρόμοιους αναβαθμούς ερευνά και αναλύει ο Λιαντίνης και στο Έξυπνον Ενύπνιον, δες και σχετικό σκίτσο στη σελ. 160. Ιδιαίτερα δες το κεφάλαιο για τους ήρωες, σελ. 173. Και κράτα ξεχωριστά τούτο:

"Ο ήρωας είναι ο ακροβάτης της "ακμής", που δεν χάνει ποτέ την ισορροπία του, γιατί φέρεται πάντοτε επάνω στα φτερά της εκούσιας αποφασισμένης καταστροφής του."

Στο ίδιο βιβλίο, και στο κεφάλαιο Ίμερος, υπάρχουν και οι αναβαθμοί για τις γυναίκες. Οι ησυχασμένες, οι απαρνημένες, (όπως και η Διδώ του Αινεία και η Περσεφόνη του Οδυσσέα), οι μούσες... το αιώνια θηλυκό που τραβάει ψηλά τον άντρα... Μα για να τον τραβάει ψηλά σίγουρα δεν μπορεί να είναι πιο κάτω απ' αυτόν. Έτσι ο Λιαντίνης στη σελ. 202 δε διστάζει να αναγνωρίσει πως το αντίστοιχο της ερωτευμένης γυναίκας είναι ο ήρωας! και μάλιστα πως τα μεγάλα κατορθώματα του ήρωα υστερούν μπρος στα θαυμαστά έργα εκείνης. Τα έργα της αγάπης. Τα amor fati που προλογίζουν και τη Νέκυια στη Γκέμμα...

Η νέκυια των ποιητών αναλύεται και στο Έξυπνον Ενύπνιον. Βλέπουμε και εκεί το Δάντη να περπατά στον Κάτω Κόσμο. Και μάλιστα όχι μόνο με το Βιργίλιο και τη Βεατρίκη αλλά και με τον Πλάτωνα. (229) Όπως υπάρχει και ο άνθρωπος που φοβόταν το θάνατο (232),  που αντί να προσπαθεί να συναντήσει τη ζωή, έδινε μάχη να αποφύγει το θάνατο. Κλεισμένος μέσα στο σπιτάκι του με τη γυναικούλα του. Και σφαλιστές τις πόρτες.

Τουλάχιστον ο Πετρώνιος στο Σατυρικόν του τολμάει να ρωτήσει τη Σίβυλλα τι θέλει και αντέχει και την απάντηση, το αποθανείν θέλω. (Εδώ και το αίνιγμα της Σφίγγας και να μπορείς να κοιτάς το μηδέν στα μάτια) Από το σημείο αυτό και αρχίζει ο άντρας και ο αυθεντικός άνθρωπος. Από την ώρα που θα δει να κρέμεται και να κυματίζει μπρος του η πρώτη Σίβυλλα. Και ο αυθεντικός έρωτας.

Στο βαθμό που η Σίβυλλα θα αντέξει να υψωθεί στην απουσία του έρωτα και να ενταχθεί στις απαρνημένες, ο άντρας μπορεί να ελπίζει κι εκείνος στον ήρωα. Και "εξαίσιο θα ανθίζει το δέντρο της αγάπης μες στην απουσία, στην πυργωμένη Τροία ο θάνατος το όνομά του θα τοιμάζεται να γράψει."  (Ώρες των Άστρων, 71 - ποίημα του Λιαντίνη αφιερωμένο στη γυναίκα του, τη Λου του)

Εκεί και "ο  αγγελικός μπαξές και τ'  ολάσπρο περιβόλι." ΓΚΕΜΜΑ (Εδώ Μεσολόγγι), σελ. 159. Και η Σίβυλλα η Δελφική στον ουρανό της Καπέλα Σιξτίνα.

Από κει και μετά αρχίζει η μοναχική πορεία. Και η ερημία όσων η μοίρα τούς θέλει ποιητές. Αρχίζει το φοβερό κυνήγι του Σκορπιού. Και η δοκιμασία να πετάξεις με τα δικά σου φτερά κι όχι απλά να ακροβατείς επί ξυρού ακμής.

Αρκεί βεβαίως να συναντήσεις τη μούσα! Όπως συνάντησε ο Αινείας την εστιάδα Σίβυλλα και ο Σολωμός τη Φεγγαροντυμένη. Κι άστραψε φως και γνώρισε ο νιος τον εαυτό του!

Για να σε πάρει και να σε οδηγήσει πέρα από τις Συμπληγάδες  και  στη γειτονιά του θεού. Ή στον κόσμο του Σαίκσπηρ, κατά το Σεφέρη. Στην Ιθάκη του Οδυσσέα  και την Αζάκυνθο του Ελύτη και του Σολωμού...  (Νηφομανής, 42, 132)

Δρόμος, ε;

_____________________________

Έξοχη ανάλυση των τριών μορφών της ιδέας του θηλυκού θα βρείτε στο Χάσμα Σεισμού, κεφάλαιο "Η λήθη του πόθου" και συγκεκριμένα στη σελίδα 74. Εκεί δεν υπάρχουν Σίβυλλες, υπάρχουν η κόρη, η γυναίκα και η μούσα.



ΣΧΟΛΙΟ: Η ανάρτηση αυτή είχε ανέβει την 1η Μάη του 2013 στο γκρουπ που διατηρούμε στο face book για όσους διαβάζουν Λιαντίνη αλλά και προσπαθούν να κάνουν τρόπο ζωής τη φιλοσοφία του.

Τη θυμηθήκαμε σήμερα και την αναζητήσαμε γιατί οι Σίβυλλες που αναφέρει ο Λιαντίνης είναι αποτυπωμένες στην Καπέλα Σιξτίνα δια χειρός Μιχαήλ Αγγέλου. Και σήμερα, 1η Νοέμβρη, είναι η επέτειος της αποκάλυψης του έργου αυτού στο κοινό. Στα 1512. Διαβάστε περισσότερα εδώ:

http://www.nikosonline.gr/?p=28015




Εικονική περιήγηση στην Καπέλα Σιξτίνα - μπορείτε να θαυμάσετε όλες τις Σίβυλλες που αναφέρει ο Λιαντίνης:


http://www.vatican.va/various/cappelle/sistina_vr/