ΓΑΙΑΣ ΑΤΙΜΩΣΙΣ

Ευχαριστώ από καρδιάς, Λουκία μου.

Tα κατάφερες πάλι να με κάνεις να δακρύσω...

Καλή μου Λουκία,

αν είναι τα ματάκια σου να δακρύζουν, ας δακρύζουν από περηφάνια γιατί στον τόπο αυτό ακόμη επιζούν εκείνοι που αναζητούν τον Πάνα. Δίπλα στους ελληνοεβραίους επιζούν ως είδος σπάνιο οι ελληνοέλληνες κι ο καθένας με το δικό του μετρημένο τρόπο προσθέτει το λιθαράκι του στη μεγάλη προσπάθεια. Δείγμα μικρό ο φίλος ο Μιχάλης από τη Σαγιάδα που ανέβασε στο blog του, τη La Bastia, κάτι που είμαι σίγουρη ότι θα σου αρέσει:

Είναι τα λουτρά του ... Πανός!!! Εδώ ο σκανταλιάρης λουζόταν με τις νύμφες! Τις περίφημες Ναϊάδες!!!

Αν έφυγε ο Πάνας από την Αρκαδία
σ' αυτή τη σπηλιά κρύβεται
μαζί με τις νύμφες!



Και μην ξεχάσεις να κάνεις κλικ στις εικόνες...

Aχ πώς με ξεσηκώνεις μ'αυτά που γράφεις αγαπητή Δανάη, πάντως δεν έχω τη δική σου αισιοδοξία. Θέλω, μα δεν μπορώ. Είμαστε στην άνοιξη ακόμα και οι φωτιές έχουν ξεκινήσει. Δεκαέξι πυρκαγιές μόνο στο νομό Χανίων, κινδύνεψαν άνθρωποι, κάηκαν αγροτοδασικές εκτάσεις και τα αίτια ως συνήθως άγνωστα. Πόσο θα κρατήσουν ακόμα οι πανέμορφες αυτές ελληνικές γωνιές, τι μας επιφυλάσσει το καλοκαίρι που έρχεται. Όχι, δεν είμαι καθόλου αισιόδοξη. Όταν το σημαντικότερο πνευματικό κέντρο της αρχαιότητας, η Ακαδημία Πλάτωνος κατάντησε συνοικιακό άλσος, όταν στο Κολωνό ένα νέο γήπεδο ποδοσφαίρου αναμένεται ως όνειρο ζωής από τους ίδιους τους κατοίκους να δοθεί προς χρήσιν για το καλοκαίρι, όταν τα λατομεία στο Μαρκόπουλο λειτουργούν 40 χρόνια παράνομα και κανείς δεν τα σταματά, όταν ανεξέλεγκτες χωματερές ρυπαίνουν την αττική γη, όταν τα αστικά λύματα καταλήγουν χωρίς επεξεργασία στις θάλασσες και τα ποτάμια μας, όταν είμαστε στο στόχαστρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για υποθέσεις που αφορούν το περιβάλλον, όταν το μαζούτ και οι επικίνδυνες τοξικές ουσίες κατάστρεψαν ένα από τα ωραιότερα νησιά, με το ναυάγιο του "Sea Diamond", μια ανυπολόγιστη περιβαλλοντική καταστροφή που απειλεί να φτάσει στις ακτές της Βόρειας Αφρικής. Όταν πάσης φύσεως παράνομες αντιαισθητικές κατασκευές, διαφημιστικές πινακίδες, κεραίες προκαλούν την πολιτιστική μας συνείδηση πληγώνοντας κάθε γωνιά της ελληνικής γης, όταν... όταν... το έγκλημα δεν έχει τελειωμό.
Κάθε άνοιξη, θυμάμαι, ανανέωνα τις ελπίδες μου, κάνοντας όνειρα για καλύτερες μέρες. Το μόνο όνειρό μου τώρα είναι να μην έρθουν άλλοι εφιάλτες. Όπως αυτός του περασμένου καλοκαιριού. Συγχώρεσέ με Δανάη, τον Πάνα μέσα σ'όλα αυτά εγώ δεν τον βλέπω πουθενά. Και δεν ξέρω αν φταίω εγώ ή εκείνος..

Αν θέλεις να δεις με άλλη οπτική τη ζωή, Λουκία, υπάρχει και ο δρόμος του Λιαντίνη:

"Ωρέ! Ποιος είναι εκείνος πόρχεται στον κάμπο καβαλλάρης,
θαρρώ πως είναι ο θάνατος, ο καπετάν νταβάρης,
πόχει τα δώδεκα άλογα."

Δημοτικό του Πύργου...


Όλα θλιβερά στης γαίας την ατίμωση, μα όταν βρεθείς φάτσα με το θάνατο ενός ανθρώπου και μάλιστα νέου, όλα αλλάζουν διαστάσεις και χρώματα και σοβαρότητα.

Τελικά, αν θέλουμε η ζωή μας να είναι χαρούμενη δεν έχουμε παρά το θάνατο να συλλογιόμαστε. Και να γεμίζουμε δύναμη. Γιατί το αύριο αόρατο... Και κοινή η τύχη.

Σ'ευχαριστώ Δανάη που μου δίνεις την αφορμή να μεταφέρω μέαα από τη Γκέμμα του Λιαντίνη, σελ.216-218, το θαυμάσιο κείμενο για τον Πάνα που νομίζω είναι σχετικό με όλα τα προαναφερθέντα.

*****
Έτσι είδανε κάποτε οι άνθρωποι και το μεγάλο Πάνα να πεθαίνει. Εκείνο τον τραγόμορφο, τον ετεροπαγή θεό των ελλήνων, τον ασελγή και ταυτόχρονα το σεμνό, που στο όνομά του ένιωσε μια φορά την ανάγκη να προσευχηθεί κι ο Σωκράτης, για να σώζει τη μέσα του εμορφιά.
Το δαίμονα, τον ακροβάτη στις πέτρες και στην πύρη του μεσημεριού, που τον έδειρε γελώντας η Αφροδίτη με το σανδάλι της. Όταν δοκίμασε πονηρά να απλώσει χέρι, ν'αγγίξει τις κορφάδες της.
Τον τραγόπουν εμέ Πάνα τον Αρκάδα, τον κατά Μήδων. Με τα στριφτά κέρατα, τα δίχηλα πόδια, το κυπρί, και τους γράσωνες όρχεις. Με το θιαμπόλι στο στόμα να φυσάει αυτοσχέδιους αναξιφόρμιγγες ήχους.
Πριν από τριάντα χρόνους μια νεαρή γυναίκα, η κόρη του λοχαγού όπως θά'λεγε μία στιγμή του Αλέξανδρου Πούσκιν, γέννησε στην Τρίπολη της Αρκαδίας ένα τέρας. Οι γιατροί γνωματέψανε ότι το έκτρωμα ήτανε τόκος από σμίξιμο της γυναίκας με σκύλο.
Το περιστατικό, που δεν είναι το μόνο στα χρονικά των μαιευτηρίων, έχει την αξία ενός παραπεμπτικού στην εικασία.
Σαν επανάληψη όψιμη ξεχασμένων συνηθειών ή κρουσμάτων, αφήνεται να οικοδομήσει την υπόθεση ότι ο τραγόποδος Παν, που οι έλληνες στην οπτική τους αίσθηση ή παραίσθηση τον είδανε, τελώνιο και παγανό, να ξετρέχει στα δύσαυλα βέλη των πάγων της εξοχής, ήταν ο απόηχος της μνήμης από πανάρχαιες φύτρες κτηνοβασιών. Φανερώθηκε στην ύπαιθρο γη των ελλήνων, γέννημα συνουσίας από ορεσίβιους βοσκούς και κατσίκες στην κτηνοτρόφο Αρκαδία του πελασγικού αιώνα.
Η υπόθεση, απόκοτη επαρκώς, μένει αδιάφορη τόσο στην πίστη όσο και στη δυσπιστία. Ωστόσο τη φρουρεί η ίδια αξιοπιστία που φρουρεί, για παράδειγμα, την υπόθεση του άγιου Φρόυντ ότι ο Μυστικός Δείπνος των χριστιανών είναι ο τελευταίος θρησκευτικός απόηχος της πράξης των γιών να σκοτώσουν και στη συνέχεια να φάγουν σε ιερή τελετή τον πατέρα. Τον τυραννικό μόνο επιβήτορα στο σόι, που εμπόδιζε τους γιούς να πλησιάζουν τα θηλυκά στην εποχή της ορδής.
Ο Παν για τους έλληνες εσυμβόλιζε τη ριπή του πόθου μέσα στη φύση. Εσήμαινε εκείνη την ταραχή του βυθού μέσα στα όντα, τη φθείρουσα και την ηδονική, που συνείχε τα φορτία των νεφών, τα δέντρα, τα χτήνη, τους ανθρώπους.
Ήταν η σάρκωση που την τάραζε η πυρή σιγαλιά της επιθυμίας. Η δύναμη η αγνή της βάρβαρης βαρβατιάς. Απηχούσε εκθέματα της ορμής του γενετήσιου πόθου, που κυριεύει τα χορταράκια και τα λουλούδια, όταν σκάνε σε μύρα και χρώματα με τις αραδιαστές επελάσεις της άνοιξης.
Ο Παν εικόνιζε τη Λιβιδώ της φύσης. Εκείνη τη δύσκολη αρραβωνιαστικιά του Φρόυντ, που δεν την ενόησαν στη βάση της ποτέ τους ούτε οι αντίπαλοι ούτε οι μαθητές του. Πύλη της παντοδυναμίας σκοτεινή, έβγαζε στο τοπίο του τρομακτικού γενετήσιου ρίγους κάθε Θεογονίας και Γένεσης. Καθρέφτιζε το απροσμάχητο κράτος της ορμής για ζωϊκό γίγνεσθαι και nasci σε βάθος μέγα. Εκεί που το αισθάνονται κάπως μόνον οι ποιητές, και οι μιλημένοι του θανάτου.
Οι σιγαλέα μιλημένοι του θανάτου. Γιατί ο Παν ήτανε ο θεός των κατσικιών αλλά και των τράγων. Και οι τελευταίοι βρίσκουνται ύλη στα δομικά κύτταρα της τραγωδίας. Εκείνης της ακραίας ηθικής και αισθητικής κατάκτησης και περιουσίας των ελλήνων, που βρίσκεται από τη μεριά της ζωής αλλά και του θανάτου.
Ο Παν των ελλήνων φορεί το πνεύμα που δηλώνεται στα άγρια ζώα με τα συνθήματα των ιχνών τους. Φυλάγει τις ομιλίες που κάνουν τα λαμπυρίσματα των αστεριών στα σκοτεινά δάση. Αναγνωρίζεται στις χειραψίες που δίνουν τα ασημένια φύλλα της λεύκας στον άνεμο. Πάλλει μαζί με τον παλμό της πεταλούδας που πετάει στο Πεκίνο και φέρνει την καταιγίδα στην Καλιφόρνια.
Με την παγάνα του, τα παγανά, και τον πανικό του φόβο, ο Παν προπέμπει στον παγανισμό του αρχαίου κόσμου. Παρασταίνει τον ιστό που ένωνε την ψυχή του ανθρώπου με την ψυχή του κόσμου σ'έναν υμέναιο αξεθύμαστο, κάτω από τη μουσική του μαγεμένου αυλού του. Την τελευταία του αντιδόνηση ίσως την ακούει κανείς σ'εκείνο το Hirtengesang της Ποιμενικής του Μπετόβεν.
Ο Παν ήταν μια θεότητα πολύσημη και κοσμοφόρα. Όπως ο Απόλλων με το απολλώνειο, ο Διόνυσος με το διονυσιακό, ο Δίας με το ολυμπιακό στοιχείο τους. Απάνου στη βάση του κύριου χαρακτήρα του δήλωνε το πιο βαθύ γνώρισμα του κλασικού έλληνα: μία φυή ανθρωπολογίας που εγνώριζε να ευδοκιμεί ακατάπαυστα πάνου στη στύση της φύσης. Στην ακαταπόνητη γέμιση και χάση του φεγγαριού. Την άλω της κορυφής του ανδρικού μέλους.
Ο θάνατος του Πανός, μαζί με τον αφανισμό του κλασσικού κόσμου, εβούλοταν να σημάνει και το θάνατο του ανθρώπου που τον έπλασε η φυσική αγωγή.
Πεθαίνοντας η αρχαιότητα πέθανε και ο φυσικός άνθρωπος. Ο νέος άνθρωπος που αναδύθηκε με το χριστιανισμό, και αργότερα με τον πολιτισμό της Ευρώπης, είναι αφύσικος, κατά την έννοια ότι η σχέση του δεν είναι με τη φύση αλλά με τον εαυτό του.
Η μετάβαση ή το στένεμα είναι ανάλογα με την εξέλιξη της τραγωδίας. Στην αττική τραγωδία ο άνθρωπος επάλευε με τη μοίρα. Στην τραγωδία του Σαίκσπηρ ο άνθρωπος επάλευε με το συνάνθρωπο. Στη σύγχρονη τραγωδία ο άνθρωπος παλεύει με τον εαυτό του. Η κίνηση γίνεται από τον αγρό στην πόλη, από την πόλη στο σπίτι, κι από το σπίτι στην κάμαρη του σπιτιού.
Οι έλληνες, άνθρωποι φυσικοί, είχαν αποδεχτεί γενναία αυτό που εμείς σήμερα αρνιούμαστε με την πρόφαση της αναβολής. Όμως ποτέ δε θα μπορέσουμε με απεργίες να αλλάξουμε το δελτίο του καιρού. Ούτε θα καταργήσουμε τα γεράματα με τη βοήθεια των θεσμών.Μέσα στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού δύο είναι οι ερυθροί γίγαντες στοχαστές που μίλησαν για το θάνατο του θεού. Στον παλαιό καιρό ο Πλούταρχος, και στην εποχή μας ο Νίτσε.
Σαν το μικρό ναυτόπουλο του κυρ-Αντριά, του απόκοτου καραβοκύρη που δεν ελογάριασε την παραγγελιά του Βοριά στα καράβια να πιάσουν λιμάνι, ο Πλούταρχος και ο Νίτσε ανέβηκαν στην κορφή το κατάρτι, εδιάλεξαν τον καιρό,και μας είπαν για τα μελλούμενα του ταξιδιού:

- Γι'ανέβα, βρε ναυτόπουλο, στο μεσιανό κατάρτι,
για να διαλέξεις τον καιρό, να ιδείς για τον αέρα.
Παιζογελώντα ανέβαινε, κλαίοντας κατεβαίνει.
- Το τί είδες, βρε ναυτόπουλο, αυτού ψηλά που πήγες;
- Είδα τον ουρανό θολό και τ'άστρια ματωμένα,
είδα τη μπόρα π'άστραψε και το φεγγάρι εχάθη,
και στης Αττάλειας τα βουνά αστροχαλάζι πέφτει.
Ώστε να ειπεί, να καλοειπεί, να καλοκουβεντιάσει,
βαριά φουρτούνα πλάκωσε και το τιμόνι τρίζει...
Γιόμισ'η θάλασσα πανιά, το κύμα παλικάρια.

Το αρχαίο καράβι, μας λέει ο τελευταίος μεγάλος έλληνας από τη Χαιρώνεια, ταξίδευε κάπου ανάμεσα Κέρκυρα και Παξοί. Εκεί στα Ιόνια νερά. Ο καπετάνιος του ήταν αιγύπτιος και τον έλεγαν Θαμού. Τράβαγε για τη Ρώμη. Ήτανε τότε στα χρόνια του αυτοκράτορα Τιβέριου. Εκείνου του φιλόσοφου και στυγερού ηγεμόνα, που επί βασιλείας του σταυρώθηκε κάποιος Ιησούς στην Ιουδαία.
Ο Τιβέριος, καθώς θα ακούσει τί έτρεξε, θα ζητήσει να πληροφορηθεί τις λεπτομέρειες για το θεό που διαδόθηκε ότι πέθανε στις ελληνικές θάλασσες. Η στιγμή μακρυάθε θυμίζει τον τετράρχη Ηρώδη που έσφαξε όλα τα νήπια της χώρας, όταν άκουσε πως εγεννήθηκε βασιλέας σε σπήλαιο με άστρο. Ωστόσο τότε ιστορήθηκε η φαντασία του μύθου, ενώ τώρα τελείται η τραγωδία της ιστορίας.
Εκεί, λοιπόν, καταμεσής του πελάγου ακούστηκε μια στεντόρεια φωνή που κατέβηκε από το Παλώδες. Έκαμε να ριγήσουν οι ορίζοντες, εμαύρισαν τα χρώματα στις στεριές, και ολόκληρος ο πόντος τραντάχτηκε να φανερωθεί ο βυθός.
Στεναγμός μέγας, ανακατωμένος με μεγαλύτερη έκπληξη και απορία, συνεπήρε τον κόσμο, και τράβηξε με άπειρη βαρύτητα το χρόνο. Όλα αφανίστηκαν στο κέντρο μιας "μελανής οπής".

"...εκ πρύμνης βλέποντα τον Θαμούν προς την γην ειπείν, ώσπερ ήκουσεν, ότι "ο μέγας Παν τέθνηκεν" · ου φθήναι δε παυσάμενον αυτόν και γενέσθαι μέγαν ουχ ενός αλλά πολλών στεναγμόν άμα θαυμασμώ μεμιγμένον· οία δε πολλών ανθρώπων παρόντων ταχύ τον λόγον εν Ρώμη σκεδασθήναι, και τον Θαμούν γενέσθαι μετάπεμπτον υπό Τιβερίου καίσαρος· ούτω δε πιστεύσαι τω λόγω τον Τιβέριον, ώστε διαπυνθάνεσθαι και ζητείν περί του Πανός." ***

Αυτό είναι το βραχύ χρονικό του θανάτου του αρχαίου κόσμου.

Στην ηλικία της ιστορίας και του πολιτισμού ο θάνατος του Πανός σηματοδοτεί το τέλος της εφηβείας και της ανδρείας του ανθρώπου. Όσα μεγαλεία και να ζήσει κανείς πια μετά τα σαράντα του, τα καλά χρόνια περάσανε. Ό,τι απομένει είναι το τραβάμε ολοταχώς για την παραλυσία και την αθλιότητα των γερατειών. Σκουληκομυρμηγκότρυπα. Φτου!