Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ

"H ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ"

της ΝΙΚΟΛΙΤΣΑΣ Δ. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ-ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΟΥ

Το 1600 μ.Χ. η πνευματική ιστορία του ανθρώπου κατάγραψε δύο σημαντικά γεγονότα: Το ένα ήταν ότι η Ιερά Εξέταση ανέβαζε το Jordano Bruno στην πυρά, και το άλλο ότι στην Αγγλία ο Σαίξπηρ έγραφε τις τραγωδίες Ιούλιος Καίσαρ και Άμλετ. Τον Jordano Bruno η απλοϊκή παράδοση τον ονόμασε "Σωκράτη του Μεσαίωνα". Στον Ιούλιο Καίσαρα και στον Άμλετ ο Σαίξπηρ με κύριο υλικό το μυστήριο του θανάτου έπλαθε δύο μορφές διαφορετικών πολιτισμών και κόσμων. Η μαρμάρινη βεβαιότητα της κλασσικής εποχής και η αλαμπής αμφιβολία του ρομαντικού Μεσαίωνα αναδύονταν από τα δύο ημισφαίρια της ίδιας μεγαλοφυϊας.

Μία περίπου γενεά αργότερα, το 1642, γεννήθηκε ο Ισαάκ Νεύτων. Στο πρόσωπό του η επιστήμη επρόκειτο να αναγνωρίσει τον απολογητή και το σφραγιδοφύλακα της γνώσης του παρελθόντος από το ένα μέρος, και τον εισηγητή της έρευνας του μέλλοντος από το άλλο. Αλλά και η ποίηση επρόκειτο να εντυπωσιασθεί από το νέο δημιουργό και να τον τοποθετήσει, όπως ο Lessing, δίπλα στον Όμηρο. Τη βεβαιότητα εκείνου που γνωρίσαμε και την αμφιβολία για κείνο που αγνοούμε ακόμη, ο Έγελος ερμηνεύοντας το πνεύμα του Νεύτωνα τά 'δεσε σε μια προστακτική πρόταση πολύ στοχαστική και πολύ φροντισμένη: "Φυσική, φυλάξου από τη Μεταφυσική", είπε. Πώς έβλεπε άραγε τη φυσική και τη μεταφυσική ο Νεύτων; Και σε ποιό σημείο ανάμεσα στη σχέση των δύο επεσήμαινε τον κίνδυνο, ώστε ο Έγελος, για να αποτρέψει την απειλή που συνόδευε αυτή τη σχέση, να αναγκασθεί να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα του ενδοιασμού και της απαγορευτικής επιτίμησης;

Tα ερωτήματα αυτά που μας γεννά η λακωνική αυτή προειδοποίηση του Έγελου, και που χωρίς να το θέλουμε μας θυμίζουν, αισθητικά τουλάχιστον, εκείνο το λακωνικό "cave canem" και την επιγραφή στην αυλόθυρα της Πομπηίας, μπορούν να διατυπωθούν μ' ένα διαφορετικό τρόπο, απλό και δύσκολα κατανοήσιμο. Δύσκολα κατανοήσιμο, γιατί το απλό τις περισσότερες φορές είναι πιό δυσκολονόητο από το δύσκολο.

Τι είναι φυσική; Και τι μεταφυσική; Και πώς η μία επηρεάζει την άλλη;

Φυσική είναι η επιστήμη που σπουδάζει τη φύση, περιγράφει ακριβώς τα γεγονότα, τα εξετάζει βάσει εμπειρικών και θεωρητικών νόμων και στη συνέχεια, όπως παρατηρεί ο Ηeisenberg, "οφείλει να παρέχει γνώσεις για τη φύση τέτοιες που να βοηθούν τον άνθρωπο να χρησιμοποιήσει για τα δικά του ενδιαφέροντα τις φυσικές δυνάμεις". Η φυσική δηλαδή, συνοπτικά, μελετά και επιδιώκει να φωτίσει με το φως της γνώσης όλα τα φαινόμενα που περιέχονται σ' εκείνη την έννοια που η ελληνική γλώσσα την εκάλεσε "φύση" και η λατινική "natura".

Οι ευρωπαϊκές γλώσσες στο βαθμό που κληρονόμησαν τους ορισμένους όρους από τις δύο κλασσικές γλώσσες, από τη λατινική έλαβαν το περιεχόμενο (natura), και από την ελληνική την επιστήμη (physica).