ΑΛΑΛΙΑ

Με έκπληξη άκουσα στις ειδήσεις ότι το υπουργείο α-παιδείας επικαλέστηκε την ύπαρξη αλλοδαπών υποψηφίων (φτάνουν το 10% του συνόλου των μαθητών) για να δικαιολογήσει τη... μετάφραση του δοκιμίου του Γιώργου Σεφέρη στις πανελλαδικές εξετάσεις για το μάθημα της Νεοελληνικής γλώσσας. Για να δικαιολογήσει τις επεξηγήσεις λέξεων καθημερινού λεξιλογίου και συγκεκριμένα την ερμηνεία επτά λέξεων: ψεγάδι, υπόδικη, ροπές, περασμένοι (στο κείμενο του Σεφέρη η λέξη σημαίνει τους αποθανόντες), παρωχημένα, ανδροειδές, εξοβελίζεται. Με ακόμα μεγαλύτερη έκπληξη πληροφορήθηκα ότι ο ραδιοσταθμός ΣΚΑΪ είχε την ιδέα να κάνει μιά αναζήτηση που έδειξε κάτι πολύ σημαντικό: έψαξε πόσες φορές χρησιμοποιήθηκαν οι λέξεις αυτές (μέσα σε δύο μήνες) από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση εν γένει. Λοιπόν: μηδέν αναφορές του "εξοβελίζεται", 2 αναφορές του "ψεγάδι", 58 αναφορές του "παρωχημένος" (Για μέτρο σύγκρισης, 3.906 αναφορές στη λέξη "κόντρα", 7.450 αναφορές - φυσικά - στη λέξη "σκάνδαλο")....

Το φαινόμενο είναι θλιβερό και βεβαίως άκρως ανησυχητικό. Για τη Γλώσσα μας αλλά και για το λαό μας. Είναι γνωστή η φράση του Λένιν: "Αν θέλεις να εξαφανίσεις ένα λαό,εξαφάνισε τη γλώσσα του". Το ζούμε τώρα. Και το χειρότερο ότι δεν καταλαβαίνουμε πως το γλωσσικό πρόβλημα είναι πρωτίστως εθνικό πρόβλημα. Δεν καταλαβαίνουμε πως όταν κινδυνεύει η γλώσσα κινδυνεύει το εθνικό μας έδαφος. Με την ευκαιρία, ένα εξαίρετο βιβλίο έχω να προτείνω σχετικά με τη Γλώσσα μας. Πρόκειται για το βιβλίο "ΑΛΑΛΙΑ ήτοι το σύγχρονο γλωσσικό μας πανόραμα", του Λακεδαίμονος ΣΑΡΑΝΤΟΥ Ι. ΚΑΡΓΚΑΚΟΥ, σε εκδόσεις GUTENBERG. Αξίζει να παραθέσω κάποια αποσπάσματα.

"Αλλά γιατί ο τίτλος "Αλαλία"; Όσοι έμαθαν γράμματα πριν από τη διεύρυνση της πνευματικής μας εντροπίας, ασφαλώς ξέρουν ότι η Αλαλία ήταν αποικία των Φωκαέων στην Κορσική. Αλλ'η δική μας Αλαλία δεν παραπέμπει στην ιστορία ούτε στη γεωγραφία. Παραπέμπει στην ιατρική κι ιδιαίτερα στη νευρολογία. Πρόκειται για αδυναμία του "λαλείν" και φυσικά του λαλείν ελληνικά. Γιατί αυτό ενδιαφέρει. Κάποτε καμαρώναμε για το "ομόγλωσσον", σήμερα καμαρώνουμε για το "πολύγλωσσον" και δεν καταλαβαίνουμε πως γίναμε ιχθύων σιγηλότεροι".

"Δεν είναι μακρινός ο καιρός, που μερικοί φωτισμένοι άνθρωποι των γραμμάτων μας και της πολιτικής μάχονταν σκληρά για την καθιέρωση της Δημοτικής ως επίσημης γλώσσας. Πίστευαν - και πολύ ορθά - ότι τότε μόνο το Ελληνόπουλο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα του σωστά, όταν θα σκεφτόταν, και θα έγραφε στη γλώσσα που μιλούσε. Έτσι θα εξαφανιζόταν σταδιακά ο γλωσσικός μας "ιανισμός", που θεωρούνταν - κι όχι άδικα - αιτία του ψυχικού μας δυϊσμού.

Πριν από λίγα χρόνια το όνειρο έγινε πραγματικότητα. Σήμερα γίνεται εφιάλτης. Η δημοτική γλώσσα, η γλώσσα του δήμου, έγινε "πάνδημη". Εκχυδαϊζεται και εκβαρβαρίζεται. Είμαστε στη στιγμή που σπάει η γλωσσική μας αλυσσίδα: ο πρώτος κρίκος ήταν η Αρχαία· ο τελευταίος η Δημοτική. Η συνέχεια μάλλον δεν θα έχει σχέση με τα Ελληνικά!"

"Τα σχολεία μας σήμερα διδάσκουν Αρχαία Ελληνικά, Νέα Ελληνικά, Αγγλικά και Γαλλικά. Οι μαθητές μας μιλάνε μιά πέμπτη γλώσσα, που περιέχει στοιχεία απ'όλες τις προηγούμενες, διανθισμένη με άφθονο τουρκικό λεκτικό υλικό. Πρόκειται για μιά ιδιότυπη μαθητική αργκό.

Δεν πρέπει βέβαια να ξεχνάμε ότι η "Esperanto", η προσπάθεια για μιά παγκόσμια γλώσσα, απέτυχε και κάθε τάση για ανάστασή της ναυάγησε χάρη στην αντίδραση των λίγων αλλά ορθά σκεπτομένων γλωσσολόγων. Σε πείσμα των τελευταίων οι νέοι μας συνεχίζουν και πέρα από το σχολικό περιβάλλον τη δική τους "Esperanto", που θυμίζει το Νιουσπήκ του Όργουελ. Μιά γλώσσα που επικοινωνεί με το λαρύγγι τους αλλ'όχι με τον εγκέφαλό τους. Στα πανεπιστήμιά μας - που έπρεπε να είναι οι φύλακες του γλωσσικού μας θησαυρού - ακούγεται μιά διάλεκτος χωρίς τοπικούς περιορισμούς, ανεξέλεγκτη και ακαθόριστη, μιά και αυτός που τη χρησιμοποιεί έχει τη δυνατότητα να μιμηθεί όλους τους ήχους του ζωϊκού βασιλείου.

Πρόκειται για μιά "νεοαργκό", που δεν έχει τη χάρη, την επιγραμματικότητα, την εξυπνάδα της παλιάς αργκό, που χρησιμοποίησαν και αξιόλογοι συγγραφείς μας (Βάρναλης, Μαλακάσης, Πικρός, Σκαρίμπας, Τσιφόρος), για να πλουτίσουν τα εκφραστικά τους μέσα. Η σύγχρονη αργκό χρησιμοποιείται για να κάνει το ανθρώπινο χυδαίο και το χυδαίο χυδαιότερο. Ο μάγκας του σήμερα χρησιμοποιεί ποδοσφαιρικούς, πολιτικούς, ιατρικούς και φιλολογικούς όρους, ακόμη και φράσεις του Ευαγγελίου, για να εκφράσει την ηλιθιότητά του, τη σεξουαλική του ανωριμότητα, τον πνευματικό και ηθικό του υποσιτισμό. Η αργκό της κουλτούρας είναι έκπτωση και της αργκό και της κουλτούρας. Χωρίς να είμαστε στην Κορσική, βρισκόμαστε στην Αλαλία".

"Το λεξιλόγιό μας μπορεί να φτωχαίνει σε λέξεις, που εκφράζουν ιδέες ή συναισθήματα,πλουταίνει όμως σε λέξεις αφοδευτικές, αποχετευτικές, σεξουαλικές. Μ'ένα λόγο, όλο το λεξιλόγιο της παλιάς λαχαναγοράς. Κοσμικές κυρίες, για να παραστήσουν δήθεν τις χειραφετημένες, ζήλωσαν τη δυσώδη δόξα του στρατηγού Καμπρόν, ενώ, όταν ακούμε νεαρούς επιστήμονες να φωνασκούν, διερωτώμεθα όχι ποιάς σχολής αλλά ποιάς φυλακής απόφοιτοι είναι οι κύριοι. Η κοπρολογία, η πρωκτολογία, η πεολογία και γενικά καθετί που σχετίζεται με τη γεννετήσια εκτροπή ή διαστροφή έχει γίνει "σήμα κατατεθέν" της πνευματικής μας ζωής. Το σύγχρονο πνεύμα ανακαλύπτει τους δικούς του θησαυρούς στη γεωγραφική ζώνη, που αρχίζει κάτω από τον αφαλό. Όλο αυτό το δύσοσμο υλικό φτηναίνει τη γλώσσα· την εκχυδαϊζει. Ο εκχυδαϊσμός τροφοδοτεί τους νέους με "φτηνές" λέξεις, που υπονομεύουν από τα μέσα τον πνευματικό τους κόσμο. Γιατί μέσα από το γλωσσικό εκχυδαϊσμό προχωρεί ο εκχυδαϊσμός της σκέψης. Έτσι η πιό ιερή λειτουργία της ζωής, η αναπαραγωγή, δίνει το πιό πλούσιο υλικό στη βιομηχανία της νεοελληνικής βωμολοχίας. Οι δύο από τις πέντε λέξεις, που μπορεί ν'αρθρώσει σήμερα το Ελληνόπουλο, είναι αισχρολογικές και η μία στις τρεις είναι η λέξη "μαλάκας", που τείνει σιγά σιγά να εκτοπίσει από το λεξιλόγιό του όλα τα φιλίας και έχθρας σημαντικά.

Κάποτε - πάνε πολλά χρόνια τώρα - λέγαμε με περισσή έπαρση: "Πας μη Έλλην βάρβαρος", Σήμερα αρχίζουμε να λέμε: "Πας Έλλην βάρβαρος". Ο εξαλβανισμός της γλώσσας μας είναι μιά ζώσα πραγματικότητα. Σιγά σιγά αρχίζουν να σπανίζουν οι λέξεις που δηλώνουν συναισθήματα: αγάπη, στοργή, τρυφερότητα. Κυριαρχούν τα επιρρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις, όπως ακριβώς επιρρηματικοποιούνται και αποπροσωποποιούνται και οι ανθρώπινες σχέσεις. Η αρχιτεκτονική του διαμερίσματος μας έμαθε μιά νέα γλώσσα. Δεν λέμε ο "τάδε", ο "δείνα" αλλ' "οι πάνω", "οι κάτω", "οι δίπλα". Είναι φυσικό - πόσο φυσικό άραγε; - οι μεγάλες πόλεις με τις πολυπρόσωπες μάζες να προωθούν ένα είδος μαζοποιημένης γλώσσας με περιορισμένο λεξιλόγιο, χωρίς εκφραστικές ποικιλίες. Οι σχέσεις μας είναι επίπεδες κι εξυπηρετούνται στοιχειωδώς μ'ένα επίπεδο και ολιγόαιμο λεξιλόγιο."

"Ο συγγραφέας του παρόντος πιστεύει πως το κακό με τη γλώσσα μας επλεόνασε πιά. Επί 10 χρόνια υφίσταται διαρκώς εγχειρήσεις. Ακρωτηριάζεται. Περιτέμνεται ό,τι κατά τη γνώμη ορισμένων "μπάτλερ" του προοδευτισμού είναι περιττό. Σε λίγα χρόνια θ'αναγκαστούμε ως νέοι Τρικούπηδες να κηρύξουμε τη γλώσσα μας σε πτώχευση. Η γλωσσική μας εντροπία αυξάνεται, χωρίς να αισθανόμαστε εντροπή. Η υπνογένεια είναι το παιδευτικό μας ιδανικό. Κι ο λόγος γίνεται, όσο ο χρόνος περνάει, περισσότερο υπναγωγός. Κάποτε οι παλιοί αντιγραφείς χειρογράφων, αντί των σημερινών εισαγωγικών, χρησιμοποιούσαν το λεγόμενο αντίλαμδα. Σήμερα φτάσαμε στο σημείο να χρησιμοποιούμε μιά αντι-γλώσσα. Κάθε εποχή έχει τη γλώσσα που της ταιριάζει. Όταν η πνευματική μας τροφή είναι τα "βιβλία της τσέπης", ήταν πολύ φυσικό να φτιάξουμε και μιά "γλώσσα της τσέπης". Και μάλιστα της οπισθίας...! "

Της αλαλίας το ανάγνωσμα έτυχε δυστυχώς και της αδιαφορίας για ανάγνωση. Μας πήρε και συνεπήρε το ενδιαφέρον για άλλα και εκείνο που καίει και τορπιλίζει το ίδιο το μέλλον μας πέρασε απαρατήρητο. Τι κρίμα.

Λουκία, χαίρομαι που ανέδειξες αυτό το σημαντικότατο ζήτημα. Έκπληξη όμως δε δικαιολογείται να νιώθεις από την κατάντια τη γλωσσική. Πιθανόν έχεις ακόμη την παλιά εικόνα του σχολείου και αγνοείς τη σημερινή.

Ας δώσω λοιπόν εν τάχει κάποιες σημαντικές τομές που την τελευταία ειδικά δεκαετία άλλαξαν τελείως τη μορφή του ελληνικού σχολείου.

Πρώτη μεγάλη αλλαγή υπήρξε η είσοδος των Αγγλικών στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Σωστή η σκέψη να διδάσκονται στο επίσημο σχολείο, λάθος που δεν κατάφεραν παράλληλα να σταματήσουν ή έστω να περιορίσουν το θεσμό της παραπαιδείας. Κανένας έλληνας γονιός δεν πείστηκε να κόψει το απογευματινό φροντιστήριο του κανακάρη του στα Αγγλικά της γειτονιάς του. Αποτέλεσμα να διδάσκονται τα ελληνόπουλα πολύ περισσότερες ώρες την Αγγλική από πριν.

Ταυτόχρονα υπήρξε είσοδος μεγάλου αριθμού αλλοδαπών μαθητών στα σχολεία μας. Υπάρχουν τάξεις όπου το ποσοστό των αλλοδαπών μαθητών υπερσκελίζει το ποσοστό εκείνων που γνωρίζουν την ελληνική ως μητρική γλώσσα. Εκ των πραγμάτων λοιπόν υποβιβάστηκε το επίπεδο διδασκαλίας. Ο δάσκαλος πια είναι υποχρεωμένος να κατεβάζει τον πήχυ. Να χρησιμοποιεί καθημερινό και απλοϊκό λεξιλόγιο ώστε το μάθημα να γίνεται αντιληπτό και από τους ξενόγλωσσους μαθητές. Να αναλώνει χρόνο και σε αυτά τα παιδιά ώστε να μπορέσουν να μάθουν να μιλάνε την ελληνική. Η υποστήριξη που δόθηκε στο σχολείο για το νέο του ρόλο ήταν ελάχιστη. Ούτε οι δάσκαλοι έλαβαν κατάλληλη επιμόρφωση, ούτε λειτούργησαν στο βαθμό που θα έπρεπε ειδικά προγράμματα.

Ένας ακόμη λόγος που έπληξε τη διδασκαλία του μαθήματος της γλώσσας ήταν η είσοδος στο δημοτικό πολλών ειδικοτήτων (Φιλολόγων Αγγλικής που αναφέρθηκαν, Μουσικών, Γυμναστών κλπ) Αποτέλεσμα ήταν η δομή του προγράμματος να επηρεαστεί αρνητικότατα. Παλιότερα το πρώτο δίωρο ήταν αφιερωμένο στη γλώσσα. Εννοώ τότε που όλα τα μαθήματα τα δίδασκε ένας δάσκαλος. Τώρα σε πολλές περιπτώσεις το πρόγραμμα μπορεί να αρχίζει με Γυμναστική, να συνεχίζεται με Αγγλικά και μετά να γίνεται η Ελληνική Γλώσσα. Άλλες όμως προσλαμβάνουσες έχει το παιδί το πρώτο δίωρο και άλλες όταν η κούραση αρχίζει να μειώνει τις αντοχές του και την ικανότητά του να συγκεντρώνεται.

Άλλος παράγοντας που δημιούργησε προβλήματα ήταν η αλλαγή στάσης της πολιτείας στο θέμα της ειδικής αγωγής. Παλιά τα παιδιά με έντονα μαθησιακά προβλήματα φοιτούσαν σε ξεχωριστά σχολεία. Τώρα (και ορθώς κατά την άποψή μου) έχουν ενταχθεί στον πληθυσμό των μαθητών των κανονικών σχολείων. Όμως δεν υπήρξαν ούτε εδώ τα παράλληλα μέτρα στήριξης. Ο δάσκαλος και πάλι υποχρεώνεται να ρίχνει τον πήχυ για να μπορεί να βοηθά και τους μαθητές με τις σοβαρές αδυναμίες. Παράλληλα τα τμήματα ένταξης δεν επαρκούν για τις πραγματικές ανάγκες πρόσθετης στήριξης των μαθητών με μαθησιακά προβλήματα. Συνήθως υπάρχει ένας μόνο δάσκαλος ειδικής αγωγής (μερικές φορές και κανένας) σε ένα συγκρότημα σχολείων. Πόσα παιδιά να προλάβει να βοηθήσει; Συνήθως αναλαμβάνει μόνο τις ακραίες περιπτώσεις. Τους άλλους τους βοηθά όπως όπως ο δάσκαλος της τάξης. Ο χρόνος που αναλώνει για τα παιδιά αυτά φυσικά και αφαιρείται από το χρόνο εξάσκησης των υπολοίπων... Βλέπετε ο δάσκαλος δεν είναι λερναία ύδρα.

Αρνητικός παράγοντας ήταν και ο θεσμός του Ολοήμερου σχολείου. Η παραμονή δηλαδή των παιδιών στο σχολείο μετά τη λήξη του κανονικού προγράμματος (1.15 συνήθως για τις μεγάλες τάξεις). Το πρόγραμμα αφορά τα παιδιά των εργαζόμενων γονέων. Ή πιο σωστά των εργαζόμενων μητέρων. Τα παιδιά μένουν στο σχολείο ως τις 16.15 και υποτίθεται προετοιμάζουν τα μαθήματα της άλλης μέρας. Τρώνε το φαγητό που έχουν κουβαλήσει με ταπεράκια από το σπίτι και χωρίς να έχουν χώρους ανάπαυσης για να αναλάβουν δυνάμεις ξεκινάν τη μελέτη για την άλλη μέρα. Όταν πια τα παραλάβουν οι γονείς τους το απόγευμα, είναι η ώρα για τα φροντιστήρια. Παιδιά κατακουρασμένα που τρέχουν να προλάβουν Αγγλικά, πιάνο, πισίνα, πληροφορική, χορό κλπ. Τι ώρα γυρίζουν σπίτι; Τα περισσότερα αργά το βράδυ... Την ώρα που μόνο για ύπνο έχουν διάθεση. Και την άλλη μέρα ξανά το ίδιο. Κάποτε πήγαιναν στο σχολείο στις 8. Τώρα το πρωινό ολοήμερο ξεκινά στις 7. Άρα εγερτήριο από τις 6. Ο χρόνος που χάνουν από την ανάπαυση και το παιχνίδι, συνήθως αναπληρώνεται την ώρα του μαθήματος. Βλέπεις μπροστά σου παιδιά χωρίς καμιά όρεξη για μάθημα. Παιδιά που σε κοιτάνε με βλέμμα υπναλέο και γεμάτο ανία... Φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού για να αντέξει το βαρύ πρόγραμμα. Οικονομία δυνάμεων λέγεται αυτό.

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά... ήρθε και η δεύτερη ξένη γλώσσα στο δημοτικό. Για να χωρέσει στο πρόγραμμα υιοθετήθηκε το εφτάωρο για τις μεγάλες τάξεις. Δυο φορές την εβδομάδα το παιδί των έντεκα ετών πρέπει να αντέξει επί εφτά ώρες μάθημα. Και φυσικά στη συνέχεια να αντέξει και όλο το πρόγραμμα που ανέφερα παραπάνω. Ταυτόχρονα υιοθετήθηκε και το δεύτερο δίωρο... Δηλαδή, δύο συνεχόμενες ώρες διδασκαλίας χωρίς ενδιάμεσο διάλειμμα. Για παιδιά αυτής της ηλικίας η προσήλωση επί 90 συνεχόμενα λεπτά στο μάθημα είναι ανέφικτη. Μιλάει ο δάσκαλος αλλά τα παιδιά δεν είναι εκεί... Και σίγουρα δε φταίνε τα ίδια για την κατάσταση αυτή.

Η όλη κατάσταση είχε επιπτώσεις και στη σχέση των παιδιών με τη λογοτεχνία. Αφού καταφέραμε να κλέψουμε όλο τον ελεύθερο χρόνο τους, πότε να καταφέρουν να πιάσουν ένα βιβλίο στα χεράκια τους; Και με πόση όρεξη; Αφού κι αυτήν καταφέραμε να τη μετατρέψουμε σε απέραντη αδιαφορία.

Φυσικά οι πολλές ώρες μάθημα ξένων γλωσσών (5 συνολικά για τις μεγάλες τάξεις εντός σχολείου και άλλες τόσες συνήθως το απόγευμα στο φροντιστήριο) έχουν δημιουργήσει και άλλο πρόβλημα. Το γλωσσικό τους κριτήριο έχει μειωθεί δραματικά. Αδυνατούν να καταλάβουν τη γλώσσα ακόμη και στις πολύ απλές δομές της. Το λεξιλόγιό τους είναι αφάνταστα πενιχρό. Αλλά και τα βιώματα εξίσου ανύπαρκτα. Τι πλούτο έκφρασης να περιμένεις από ένα παιδί που έτσι ζει τη ζωή του; Και τι κρίση να αναπτύξει με τέτοιες γλωσσικές συνθήκες;

Στα παραπάνω να προστεθεί η μείωση των ωρών διδασκαλίας των ελληνικών για να χωρέσουν τα νέα διδακτικά αντικείμενα. Από 9 ώρες την εβδομάδα πέσαμε στις 8 και τώρα στις 7.

Να συνοπολογίσουμε την τηλεόραση; Και το ίντερνετ; Και την ξενόγλωσση μουσική και κουλτούρα; Πχ βλέπε γιουροβίζιον... Πότε τα τελευταία χρόνια ακούσαμε "ελληνικό" τραγούδι στα ελληνικά; Για τα παιδιά αυτής της ηλικίας τέτοια γεγονότα ασκούν δυστυχώς πολύ αρνητική επιρροή. Κανένα ενδιαφέρον να μάθει καλά ελληνικά. Όλη η γοητεία είναι πλέον να μάθει καλά αγγλικά. Μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Εκεί έχουμε φέρει την κοινωνία μας.

Ρόλο αρνητικό παίζει και η τραυματισμένη και πολλαπλά βαλλόμενη επικοινωνία της εποχής μας. Στο σπίτι αφενός... Που ελάχιστα πια το βλέπουν τα παιδιά. Με γονείς που τρέχουν και δε φτάνουν και ελάχιστα πια μιλούν με τα παιδιά τους. Με την πυρηνική μορφή οικογένειας... Πάει η γιαγιά που έλεγε παραμύθια. Που μετέφερε την παράδοση και τα πολιτισμικά αγαθά. Πάει και το παιχνίδι στη γειτονιά. Κλεισμένα σε διαμερίσματα μεγαλώνουν τα σημερινά παιδιά. Μπρος σε μια οθόνη... της τηλεόρασης που μόνο ελληνικά δε μιλάει, του υπολογιστή που δε μιλάει καθόλου και του ... κινητού με τα sms!

Στα παραπάνω μπορούμε να βάλουμε και ένα ακόμη "κερασάκι". Τη γλωσσική πενία των δασκάλων. Διότι κι αυτοί από το ίδιο εκπαιδευτικό σύστημα προήλθαν. Σπάνιο φαινόμενο σήμερα να βρεις δάσκαλο που να γνωρίζει απταίστως την ελληνική. Κι αυτή την κουτσουρεμένη ελληνική προσπαθεί να διδάξει. Μέσα στις δραματικές συνθήκες που περιέγραψα. Γιατί σε εκπλήσσει λοιπόν που η επιτροπή των εξετάσεων θεώρησε σκόπιμο να εξηγήσει τα ελληνικά στα ελληνόπουλα;

Άγνωστη γλώσσα είναι πλέον για τους έλληνες, Λουκία... Και κοντά είναι η ώρα που βλέπω να δίνονται οι οδηγίες και ερμηνείες στην αγγλική!! Έτσι κι αλλιώς κανείς δεν την έχει πλέον σε εκτίμηση εκείνη τη φουκαριάρα την ελληνική. Ακόμη και οι εκπρόσωποι της χώρας... Με χαρά μεγάλη επιδεικνύουν τη γνώση των γερμανικών τους και των αγγλικών τους... Πού η εποχή που οι πολιτικοί μας μιλάγανε στους ξένους αγγλικά μόνο και μόνο για να τους αποδείξουν πόσες λέξεις ελληνικές έχουν περάσει στη γλώσσα αυτή; Σήμερα μιλάνε τα αγγλικά για να αποδείξουν πόσες ώρες έχουν οι ίδιοι περάσει μελετώντας την ξένη γλώσσα. Και για να μην τους περάσουν οι ξένοι αμόρφωτους...

Περασμένα μεγαλεία, Λουκία. Και διηγώντας τα να οργίζεσαι και να εξοργίζεσαι. Που έτσι αφήσαμε την πανέμορφη γλώσσα μας να καταντήσει. Κι από ελληνοέλληνες καταντήσαμε ελληνοευρωπαίοι... Αν το γράψω με έψιλον και ήτα θα καταλάβει κανείς τη διαφορά; Ή πρέπει να το πω κι αυτό στα αγγλικά;

Και βέβαια ο Γιώργος Σεφέρης, είχε καταγράψει την οδύνη για την κατάντια στην οποία έμελλε να περιπέση η ελληνική γλώσσα
"Στα χρόνια μας, πρέπει να μην το ξεχνάμε", είχε πει, "το ζήτημα δεν είναι πιά αν θα γράφουμε καθαρεύουσα ή δημοτική. Το τραγικό ζήτημα... είναι αν θα γράφουμε ή όχι Ελληνικά". Και καταλήγει "Δυστυχώς, όλα γίνονται σαν να προτιμούμε το εσπεράντο. Σαν να θέλουμε να ξεκάνουμε με όλα τα μέσα την γλώσσα μας. Αυτή είναι η φρικτή πραγματικότητα"...

Αλλά υπάρχει μια λύση, сaptain Nemo, αυτήν που προτείνει ο μεγάλος μας ποιητής Νίκος Γκάτσος, μέσα από την ποιητική συλλογή του "Τα κατά Μάρκον" :

"Αχ, για να σωθεί η Ελλάδα
στους καιρούς τους ύστατους,
βρείτε κάπου έναν καιάδα
και γκρεμοτσακίστε τους".

Ποιους Λουκία;

Η συντριπτική πλειοψηφία είναι έτσι που περίεγραψε ο Νέμος.

Άδικα λες ο Λιαντίνης κατήγγειλε την ακηδία για τη νέα γενιά και ειδικά στο θέμα της Γλώσσας;

Να θυμίσω ότι και ο Καιάδας, στον Ταΰγετο βρίσκεται....

Εφόσον η Γκέμμα εκδόθηκε το 1998 μην έχετε αμφιβολίες ότι δεν απέθανε η ελληνική.

Αμφιβολίες; Μάλλον δεν καταλαβαίνω τι εννοείς... Το εξηγείς αν θες;

Εννοώ όσο γράφονται τέτοια ελληνικά δεν πεθαίνει η γλώσσα.

Γλωσσα και μμε
Μια σειρά μαργαριτάρια

Του Σπυρου Α. Μοσχονα*

Συχνά ασκείται κριτική στους δημοσιογράφους, ιδιαίτερα τους ραδιοτηλεοπτικούς, για τα «κακά ελληνικά» τους. Η γλώσσα τους είναι «ατημέλητη», λέγεται. Kάνουν πολλά λάθη. Λάθη συστηματικά, που προδίδουν άγνοια και θίγουν την αξιοπρέπεια των παρατηρητών.

Οι επικρίσεις αυτές –οι διαμαρτυρίες ή, μάλλον, τα παράπονα: complaints τα ονομάζει το ζεύγος των Αγγλων γλωσσολόγων James και Lesley Milroy– ανήκουν σε μακρά παράδοση ελέγχου της γλώσσας των ΜΜΕ, έντυπων και ηλεκτρονικών, σε πολλές χώρες. Θεωρείται ότι ο Τύπος και η ραδιοτηλεόραση, ως μέσα δημόσιας έκφρασης με μεγάλη επιρροή, συμβάλλουν στη διάδοση εκφράσεων, συνηθειών, προτύπων – σωστών και λανθασμένων.

Αυτή η δύναμη επίδρασης στη γλώσσα, που υποτίθεται πως έχουν τα ΜΜΕ, χρησιμοποιήθηκε, τη δεκαετία του 1980, για τη γλωσσική μετεκπαίδευση του κοινού στα πρότυπα της δημοτικής. Πρώτος αξιοποίησε την τηλεόραση γι’ αυτόν τον σκοπό ένας μεγάλος παιδαγωγός, ο Εμμ. Κριαράς («Τα πεντάλεπτά μου στην ΕΡΤ και άλλα γλωσσικά»). Ραδιοφωνικές ήσαν οι επιφυλλίδες του Δ. Λυπουρλή («Γλωσσικές παρατηρήσεις», 3 τ.) και του Χρ. Τσολάκη («Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική, 5 τ.). Εκπαιδευτικό είναι οπωσδήποτε και το τηλεπαιχνίδι που χρόνια τώρα επιμελείται ο Γ. Μπαμπινιώτης, το «Ομιλείτε Ελληνικά», αν και τα πρότυπά του πολύ απέχουν από αυτά της γλωσσικής μας μεταπολίτευσης.

Διορθωτικά κείμενα δεν έπαψαν να δημοσιεύονται σ’ ένα ανταγωνιστικό προς την τηλεόραση μέσο, τον Τύπο, ημερήσιο και περιοδικό. Στο περιοδικό «Ραδιοτηλεόραση» δημοσιευόταν για χρόνια η στήλη με το μεγαλύτερο διορθωτικό ρεπερτόριο: του «Γλωσσαμύντορος», ο οποίος συχνά έπαιρνε αφορμή από τα λάθη των παρουσιαστών και των δημοσιογράφων – τα νεότερα περιοδικά της ραδιοτηλεόρασης ασχολούνται κυρίως με τις αρλούμπες των διασημοτήτων. Πολλές εφημερίδες έχουν τακτικές στήλες «ειδικών συνεργατών» που συμβουλεύουν επί παντός γλωσσικού· πρωτοδημοσιευμένα στον Τύπο ήταν τα κείμενα της Ι. Παπαζαφείρη («Λάθη στη χρήση της γλώσσας μας», 2 τ.), του Γ. Η. Χάρη («Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη»), του Α. Παππά («Υπογλώσσια», 2 τ.). Αρκετοί είναι και οι διορθωτικοί οδηγοί οι γραμμένοι από ή/και για δημοσιογράφους: του Θ. Καρζή («Τα σωστά ελληνικά»), του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων («Γλωσσικός οδηγός για δημοσιογράφους»), του Γ. Π. Τζαννετάκου («Λόγος ελληνικός στη δημοσιογραφία») κ.ά. Και βέβαια, πάμπολλοι είναι οι γλωσσικοί οδηγοί για το ευρύ κοινό.

Θα πρέπει ν’ αφήσουμε για άλλη φορά το πολύ ενδιαφέρον ζήτημα αν ο Τύπος κι η ραδιοτηλεόραση έχουν πράγματι την ικανότητα που τους αποδίδεται ν’ αναπαράγουν και να διαδίδουν ευρύτερα τα γλωσσικά πρότυπα των οποίων κάνουν χρήση. Για την αποφυγή του λάθους, μάλλον δεν αρκεί ο δημόσιος στιγματισμός του. Ισχυρή συνήθεια πρέπει να παρακινεί και τα σωστά και τα λάθη. Και καθώς ξέρουμε, είναι ύπουλη η διάδοση του λάθους: μαθαίνεις να το κάνεις άμα δεν το παρατηρείς.

Προτιμώ εδώ να σταθώ σ’ ένα δευτερεύον ζήτημα, δεχόμενος προσωρινά ότι η διόρθωση των λαθών μπορεί να είναι αποτελεσματική. Εννοώ την παράδοξη ιδέα ότι αρκεί να αποφεύγει κανείς ορισμένες εκφράσεις, σωστά ή λάθος θεωρούμενες λανθασμένες, προκειμένου να θεωρηθεί ότι μιλάει «σωστά ελληνικά», ασχέτως του τι λέει ή γράφει.

Η αντίληψη αυτή έχει κερδίσει κάποια διάδοση τελευταία. Αντί άλλων ενδείξεων, μπορεί κανείς να παρατηρήσει ορισμένους εκφωνητές και εκφωνήτριες, ιδιαίτερα στα δημόσια κανάλια: με πόσο αυτοθαυμασμό εκφέρουν τους σωστούς τύπους. Την ίδια στιγμή μας κλείνουν το μάτι. «Βλέπετε; Αυτό το λάθος δεν το κάνω: των πληγεισών περιοχών». Ανάλογη εντύπωση δίνουν ενίοτε ορισμένα passages της νεότερης λογοτεχνίας ή/και δοκιμιογραφίας μας. Τυχαίνει να διαβάζουμε κείμενα χωρίς έμπνευση, αλλά πολύ σωστά διορθωμένα. Γραμμένα οπωσδήποτε από συγγραφείς των οποίων οι διορθωτές ξέρουν «καλά ελληνικά».

Είναι λάθος, νομίζω, να ονομάζουμε μαργαριτάρια τα λάθη που γίνονται. Μαργαριτάρια πρέπει να λέμε τα λάθη που αποφεύγει να κάνει κάποιος. Αυτοί που μιλάνε «σωστά ελληνικά» τα φοράνε σαν πολύτιμα κοσμήματα. Ετσι στολισμένοι επιδιώκουν αν όχι τον θαυμασμό και την επιβράβευση, τουλάχιστον την αναγνώρισή μας. Ας τους τη δώσουμε, αναγνωρίζοντας ταυτοχρόνως πόσο παράδοξη είναι η αντίληψη που μας καλούν να συμμεριστούμε, ότι τα «σωστά ελληνικά» είναι κάτι που φοράς πάνω από αυτό που λες, μια σειρά από λάθη που δεν γίνονται.

* Ο κ. Σπύρος Μοσχονάς διδάσκει Γλωσσολογία στο Τμήμα ΕΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Αναδημοσίευση από Καθημερινή
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_13/04/2008_265962

Δυστυχώς οι εκπομπές για τη Γλώσσα, όπως το Ομιλείτε Ελληνικά, έχουν πλέον καταργηθεί, Αλέξανδρε. Ομοίως και τα πεντάλεπτα του θαλερότατου Εμμανουήλ Κριαρά, ο οποίος διανύει πλέον το 102ο έτος της ζωής του...
Καλά τα λέει ο κύριος Μοσχονάς αλλά εγώ έχω μία απλοϊκή απορία: η λέξη passages που χρησιμοποιεί, δεν έχει αντίστοιχη στην ελληνική;

Η μαρτυρία σου Δανάη ως μάχιμης εκπαιδευτικού έχει ιδιαίτερη βαρύτητα.