Για το "Επίμετρο" των "Ελληνικών"

Ο Δημήτρης Λιαντίνης στο σύνολο του έργου του χρησιμοποιεί συχνότατα έννοιες των Φυσικών Επιστημών. Στα «Ελληνικά» του Δημήτρη Λιαντίνη, βιβλίο, το οποίο, όπως όρισε ο συγγραφέας του, «προορίζεται μόνο για τους φοιτητές• και για τους εκπαιδευτικούς που δεν έχουν περάσει το μεσοστράτι της ζωής τους.», παρατηρείται η διαρκής αγωνία ενός πανεπιστημιακού δασκάλου για το μέλλον της εκπαίδευσης στη χώρα μας. Εκεί ο Λιαντίνης καταθέτει τη μαρτυρία του για τη γλώσσα, την ιστορία, τη διδακτική. Το στοιχείο όμως που προξενεί μεγάλη εντύπωση είναι το «Επίμετρο» του έργου. Στην αρχή του ο στοχαστής προϊδεάζει τον αναγνώστη «ότι θα ερευνήσει ένα πρόβλημα που στο πρώτο του αντίκρυσμα φαίνεται επίσημα παράλογο». Ένα γρήγορο ξεφύλλισμα των σελίδων που ακολουθούν επιβεβαιώνει τον ως άνω ισχυρισμό.
Αν όμως διαβάσουμε με προσοχή θα ξεκλειδώσουμε την πορεία της σκέψης του «Επιμέτρου». Με ύφος απλό, ο Λιαντίνης αναφέρεται σε τέσσερις κινδύνους που επικρέμονται πάνω από την ιστορική πορεία του ανθρωπίνου είδους : το δημογραφικό πρόβλημα, το οικολογικό, το πυρηνικό και το θρησκευτικό. Στη συνέχεια καταλογάδην παραθέτει 46 προτάσεις από τις Φυσικές Επιστήμες, αναφορικά με το big bang έως και τη θεωρία της εξέλιξης, ενώ έπεται ένας παραλληλισμός που σίγουρα με την πρώτη ματιά θα προκαλέσει μεγάλη απορία. Ο Λιαντίνης αντιπαραβάλλει ό,τι ονόμαζει «τέσσερις θεμελιώδεις δυνάμεις της ανθρώπινης φύσης» με την ιστορική του έκφανση, προς τις τέσσερις θεμελιώδεις δυνάμεις του σύμπαντος. Έτσι, παραλληλίζει την ηλεκτρομαγνητική δύναμη με τη γεννητήσια ορμή που εκφαίνεται ως έρωτας και τέχνη, την ασθενή πυρηνική με την βουλητική που εκφαίνεται ως πολιτική, την ισχυρή πυρηνική με τη νόηση, που εκφαίνεται ως επιστήμη, τη βαρυτική με τη λεγόμενη σωματική, που εκφαίνεται ως θρησκεία.

Διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας το "Επίμετρο", κομμάτι που προσετέθη στα "Ελληνικά" το 1992, η σκέψη μου στάθηκε στο εξής σημείο της σελ. 223

"Ωστόσο το μελαγχολικό του αγώνα είναι πως, όταν πετύχουν θεωρητικά την ενοποίηση και των τεσσάρων δυνάμεων, οπότε θα τελειώσει η επιστήμη της Φυσικής (1), δεν θα μπορέσουν να την αποδείξουν πειραματικά. Γιατί θα χρειασθούν έναν επιταχυντή σωματιδίων τροχιάς, όχι από τη Γενεύη στη Λωζάνη ή το Παρίσι, αλλά από τη Γη στους γειτονικούς αστέρες. Έχουμε το χαλίκι, δηλαδή, αλλά μας χρειάζεται ο Όλυμπος."

Όσοι στοιχειωδώς παρακολουθούν το πείραμα Cern τον τελευταίο καιρό -δεκαέξι χρόνια μετά το "Επίμετρο"- δεν γίνεται να μην αναρωτηθούν αν ο Λιαντίνης είναι τελικά "προφήτης". Φαίνεται ότι το "αίνιγμα" Λιαντίνης παραμένει σκοτεινό και ανεξιχνίαστο, όπως ο γαλαξίας.
...............................................................................................................................................................................................
Η υποσημείωση (1) της σελίδας 223 δεν παραπέμπει πουθενά. Είναι τάχα απροσεξία του συγγραφέα;

Και όμως παραπέμπει... Όχι στα σχόλια, εκεί θα συμφωνήσω, Αλέξανδρε. Αλλά στη λύση μιας απορίας που από καιρό μας βασάνιζε... Να είσαι καλά που ανέδειξες το ζήτημα και ιδιαίτερα για τον αριθμό ένα που εντόπισες να μην οδηγεί σε κάποιο σχόλιο.

Μετά από σχετική αναζήτηση εντοπίσαμε, Αλέξανδρε, ότι στην ίδια σελίδα υπάρχει και άλλη παραπομπή που επίσης δεν οδηγεί πουθενά. Στη σελίδα 223. Και δίπλα στο όνομα του Χάιζενμπεργκ. Και μάλιστα το περίεργο είναι πως κι εκεί υπάρχει ο αριθμός ένα. Η σελίδα όμως 223 δεν υπάρχει καθόλου στα σχόλια για το επίμετρο.

Μοιάζει θα έλεγα σαν να αποτελεί εξήγηση της πρώτης παραπομπής η δεύτερη... Στο Χάιζενμπεργκ η επιστήμη της φυσικής... Το τέλος της επιστήμης της φυσικής. Που άλλο δεν είναι από την ενοποίηση των τεσσάρων δυνάμεων σε μία. Στο μαγικό αριθμό ένα:

Παράθεση :

"Όταν η επιστήμη πετύχει το έργο της ενοποίησης, θα 'χει πετύχει τον άθλο ενός ήρωα Ηρακλή, που δεν εμόχθησε στο Άργος και στη Μεσόγειο, αλλά περπάτησε και καταπάλεψε τα θηριά μέσα στο Γαλαξία μας.


Και αλήθεια, πόσο ωραίος είναι ο αστερισμός του Ηρακλέους ανάμεσα σε Όφι, Οφιούχο, Δράκοντα, Βοώτη, την Κόμη της Βερενίκης, τη Λύρα, τον Κύκνο και τον Αετό!

Τι θα εσήμαινε αυτός ο άθλος; Μα είναι απλό. Θα εσήμαινε πως αποκριθήκαμε στο ερώτημα τι είναι ο θεός. Μια απόκριση όμως που θα 'χει μέσα της τη γνώση, τη σοβαρότητα, και την ευθύνη. Και κυρίως αυτό: ότι δεν θα μπορούσαμε να την αναιρέσουμε ποτές.

Ως τότε ο βωμός των αθηναίων στην Αγορά τους ο αφιερωμένος στον Άγνωστο Θεό θα 'χει λόγο να υπάρχει και προβληματίζει τον άνθρωπο.

Όταν ενώσουμε και τις τέσσερες δυνάμεις σε μια Θεωρία Υπερπεδίου, ή Υπερσυμμετριών, ή Υπερβαρύτητας, θα 'χουμε περιλάβει μέσα σ' έναν τύπο όλους τους νόμους και όλα τα φαινόμενα της φύσης.

Και ωσάν μέσα στη λάμψη μιας αιώνιας αστραπής που δε σβήνει ποτές, θα αποκαλυφθεί αιφνίδια και αιώνια ο αστραφτερός κεντρικός μηχανισμός του σύμπαντος.

Και που τολμάμε να ειπούμε θα είναι τόσο απλό, και τόσο έμορφο όσο και ο αριθμός Ένα."

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (223 - 224)

Αξίζει λίγο πιο πάνω να προσέξουμε και μία ακόμη παρατήρηση του Λιαντίνη σχετικά με την προσπάθεια ενοποίησης των τεσσάρων δυνάμεων. Στη σελίδα 223. Αναφέρει εκεί πως ήδη οι επιστήμονες κατάφεραν να ενοποιήσουν δύο δυνάμεις, την ηλεκτρομαγνητική και την ασθενή πυρηνική στην ηλεκτρασθενή. Και πως μόλις πρόσφατα (το πρόσφατα αφορά προφανώς την εποχή που γράφτηκε το επίμετρο, καλοκαίρι του 1991) οι επιστήμονες τείνουν να ενώσουν και την ισχυρή πυρηνική.

Δηλαδή... δε θα έχουμε πια τέσσερις δυνάμεις να ενώσουμε σε μία. Αλλά δύο. Άρα η αλληλουχία των βημάτων της επιστήμης ποια είναι;


Λέει κάτι αυτό; Στους πολλούς όχι. Σε όσους ψάχνουμε σε βάθος θέματα για το Λιαντίνη λέει και πάρα πολλά.

Αλέξανδρε, η παρατήρησή σου, θα το ξαναπώ, βοήθησε να λύσουμε ένα περίεργο αίνιγμα. Όχι της σφίγγας. Εκεί το αίνιγμα ήταν της μορφής:

Και θυμίζω από το οπισθόφυλλο της Γκέμμας:


Κάτι σαν το αίνιγμα της Σφίγγας στις Θήβες...

Ποιο όμως ήταν το αίνιγμα που ο Λιαντίνης κλήθηκε να απαντήσει; Όχι ο Οιδίποδας, ο Λιαντίνης. Που το δικό του αφανή θάνατο έγραψε πως θα προσπαθήσει ακολουθήσει...

Ας ανοίξει κανείς εκτός από το Επίμετρο των Ελληνικών και τη Γκέμμα. Το πρώτο πρώτο κεφάλαιο. Το ερώτημα της Μαργαρίτας.


Αυτά είναι τα βήματα της επιστήμης για να απαντηθεί το άλυτο ερώτημα περί Θεού.

Και λέω να μην κάνω λάθος στην ερμηνεία. Αλλά τίποτε άλλο δε θα πω... Δεν πρέπει να πω. Τηρώντας εκείνο το περίεργο που ο Λιαντίνης διάλεξε να επιγράψει το ΕΠΙΜΕΤΡΟ:

Παράθεση :

Και χρεωστώ να ευχαριστήσω τους
μελλοντικούς αναγνώστες μου εκ
μέρους εκείνων που σιωπούσαν,
αλλά έβλεπαν.

Δ.Λ.

Να κρατήσετε όμως το θέμα αυτό στις ξεχωριστές αναζητήσεις όλοι όσοι ασχολείστε με τη φιλοσοφία του Λιαντίνη. Κι εγώ κρατώ πως όχι τυχαία το Επίμετρο των Ελληνικών διάλεγε ο Δάσκαλος στα δικά μου χρόνια για να αρχίζει τις παραδόσεις του στο Μαράσλειο.

Περισσότερα για το θέμα αυτό μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερη ανάρτηση που είχε και πάλι ασχοληθεί με το Επίμετρο και το απόσπασμα που τώρα τράβηξε την προσοχή του Αλέξανδρου:

ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΕΝΟΣ ΠΑΙΔΙΟΥ

Αχ, τα μάτια ενός παιδιού... Σε ποιον λέει κάτι ιδιαίτερο αυτό; Από εκείνον και περιμένω γνώμη και κριτική για την άποψη που έγραψα παραπάνω. Γιατί μόνο εκείνος ξέρει τι εννοώ και καταλαβαίνει όσα στους άλλους μυστήρια φαίνονται.