Σημαίνοντας τις ώρες από το κάστρο της Αστροπαλιάς

Η Αστροπαλιά - η λατρεμένη - για δεύτερη φορά στο έργο του Δημήτρη Λιαντίνη. Η πρώτη είναι στο HOMO EDUCANDUS (149):

Οι Προσωκρατικοί αφουγκράζουνται πώς σκάζει και θροεί ο σπόρος που βλασταίνει, βλέπουν πώς ρίχνει μπόι η πόα, γνωρίζουν πού βρίσκεται το κοιμητήρι των πουλιών.

Είναι βαθιά εντυπωσιακές λ.χ. οι παρατηρήσεις των Πυθαγορείων όταν, αφαιρώντας κανείς από τη νοητική τους αφόρμηση το μυστικό περίβλημα, τις αντικρούει με τη λογική της νηφάλιας πράξης.

Από δάκρυο είν’ η θάλασσα, λένε. Και οι σεισμοί είναι η σύναξη του δήμου των νεκρών. Ή ακόμη, στη φόρμα της δικής τους ακουστικής και συνθηματικής διατύπωσης (ακούσματα και σύμβολα)


Σε μια τέτοια ειδωλολατρική εντολή και φυσικό είναι και συνηθισμένο όχι μόνο να απροσεκτεί αλλά και να θυμώνει κάποτε κανείς. Όταν μάλιστα οι πρόγονοί του είδαν το φως στις ανοιχτές θάλασσες της Αστροπαλιάς. Ωστόσο ορισμένη θυμική κατάσταση που την ζώνουν και την φρουρούν αισθήματα ανήσυχα – προτού ακόμη οι ειδήσεις τα κάμουν τραγικά – εμφανίζει συνεχώς επίκαιρη αυτή την «ανεμόεσσαν» εντολή των Πυθαγορείων. Έτσι λ.χ. μας την ξαναθυμίζει φευγαλέα και εντελώς συμπτωματικά ο Καβάφης:



Σώζεται από το παράπονο της Μαρίας του Σολωμού ένα απόσπασμα – μία ακόμη ένδειξη ότι τα πάσης φύσεως Αποσπάσματα ίσως να ‘χουν ιδιαίτερη εσωτερική σχέση με την τραγική ποίηση – που νομίζω ότι αποτελεί κλασσική περίπτωση εφαρμογής στην ποιητική ευαισθησία των Προσωκρατικών. Και εν προκειμένω του Δημόκριτου:


___________________

Κι έρχεται το ποίημα - από τις ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ - να φωτίσει το φως στις ανοιχτές θάλασσες της Αστροπαλιάς. Της Αστροπαλιάς που ο Λιαντίνης φαίνεται να γνώριζε καθώς την αποκαλεί με το παρατσούκλι της και όχι με την επίσημη ονομασία της αν και το Αστυπάλαια κρατά αναλλοίωτο από τους αρχαίους χρόνους και μάλιστα είναι δεμένο μυθολογικά με την Ευρώπη. Αστυπάλαια και Ευρώπη ήταν αδελφές και κόρες του Φοίνικα και της Περιμήδης, τη μία την αποπλάνησε ως γνωστόν ο Δίας, μεταμορφωθείς σε λευκό ταύρο και η άλλη, η Αστυπάλαια, έσμιξε ερωτικά με το θεό της θάλασσας, τον Ποσειδώνα, και γέννησε τον Αργοναύτη Αγκαίο και το βασιλιά της Κω, τον Ευρύπυλο.

Ο Λιαντίνης όμως και στις δύο αναφορές του προσφωνεί το νησί ως Αστροπαλιά, έτσι που μόνο όσοι την αγαπούν ιδιαίτερα την ονομάζουν, τονίζοντας και την ιδιαίτερη σχέση της με τον έναστρο ουρανό. Κάποτε, σε χρόνους παλιούς, νόμιζα πως μόνο ιδέα μας ήταν το τεράστιο πλήθος των αστεριών που λαμπυρίζουν τις ασέληνες νύχτες στον ουρανό της Αστυπαλιάς. Κι έπειτα, σε ένα συνέδριο των Δωδεκανησίων, μου δόθηκε η ευκαιρία να μάθω ότι ήταν γνωστή από τους αρχαίους χρόνους αυτή η ξέχωρη ιδιότητα του νησιού για νυχτερινές παρατηρήσεις. Αλλά και γενικά από την Αστυπάλαια, το παράξενο κοκκινωπό νησί σε σχήμα πεταλούδας, η αίσθηση είναι διαφορετική για όλες τις ουράνιες παρατηρήσεις.

Μοναδική και μεγαλόπρεπη η εμφάνιση της σελήνης, ιδιαίτερα όταν σαν ολόγιομο φεγγάρι προβάλλει στο βάθος του πέλαγου. Κι έπειτα παίρνει την ανηφοριά και στεφανώνει το κάστρο... Πουθενά αλλού δε θα δεις τέτοιο φεγγάρι.

Και μόνο η αξεπέραστη μαγεία του ανατέλλοντος ηλίου από το κάστρο της Αστροπαλιάς μπορεί να σε παρηγορήσει σαν χαθεί και ξεθωριάσει η "ιλάειρα" σελήνη:

[...] ο ίδιος ο κόσμος είναι ποίημα. Κατά την έννοια, τουλάχιστον, ότι αποτελεί το αισθητικό αντίκρυσμα, το δημιούργημα της πρώτης ουσίας. Εκείνο που


Αλλά ποια είναι αυτά τα πράγματα του κόσμου, που συγκαιρίζοντας τις φωνές ενός θιάσου παντοίων οργάνων, έρριξαν τη στόχαση των Προσωκρατικών στην άμοιαστη λεωφόρο της μουσικής; (Οι Πυθαγόρειοι μάλιστα ενήμεροι και τηρητές της μοναχικότητας αυτού του διακριτικού και διακεκριμένου δρόμου είχαν θεσπίσει και σχετική εντολή:


Όπου λεωφόροι εσήμαιναν τις άκριτες γνώμες, τις κάθε χωρίς την όποια πρωτοτυπία πεπατημένες).

Τα πράγματα είναι εκείνα τα καθημερινά και τα οικεία, όσα η απλότητά τους ξεπερνά τη σκέψη μας – αλλά έτσι και την τιμωρεί – ώστε τα παραβλέπει. Ήγουν:

Οι κρήνες και η θάλασσα, η αστραπή, οι σιωπές, ο ήλιος και η «ιλάειρα σελήνη». Είναι τα δέντρα των καρπών και η νύχτα, οι σεισμοί τα δρεπάνια και οι χελιδόνες. Η χόβολη, τα ηφαίστεια, και τα εφτά αστέρια της Άρκτου. Είναι η γόνιμη λάσπη, το πείσμα του βράχου, η βουή των ανέμων, η ομίχλη, ο ύπνος. Και ακόμη τα ιπτάμενα φέρετρα που έβλεπε ο Γοργίας στους γύπες. Και τα «λαχνήεντα μήδεα» όπως ονομάζει τα άρρενα μόρια ο Εμπεδοκλής.

Εάν η ποίηση δεν εξαντλείται στο στίχο. εάν δεν είναι μέτρα μόνο, και προσωδία και ρίμες. εάν δεν της φτάνει απλά το μηχανικό συνταίριασμα των λέξεων ή των ήχων ο ρυθμός που κυλά λικνιστικά στη χορευτική του δίπλη, χωρίς να διακόπτει παράτονα την ομόλογη μουσική μας συν-κίνηση. εάν, πέρα απ’ όλα τούτα, η ποίηση έρχεται από το άγγιγμα του ειρμού των ίδιων των όντων, από την είσοδο του ανθρώπου στους άπειρους δρόμους–δεσμούς της σκοτεινής αρχιτεκτονικής των πραγμάτων που, λύνοντας και δένοντας, ο ποιητής-θησέας τους ξαναδιατάζει στον μίτο οδηγητή που τον πάει και θα τον ξαναφέρει. εάν ακόμη ομολογούμε ποίηση στη γνώση και το ήθος των ανθρώπων, με τον τρόπο που αναγνωρίζουμε αρμονία στην πορεία και την τάξη των φυτών ή των εντόμων. εάν, τέλος πάντων, δεχτούμε ότι η ποίηση υπάρχει στο περίφημο εκείνο



της Σίβυλλας του Πετρώνιου, που με την ελληνική λευκάδα αιφνιδιάζει το χαλκό λατινικό κείμενο, όπως το ξαφνικό πέταγμα του περιστεριού αναταράζει το σύδεντρο, τότε οι Προσωκρατικοί είναι ποιητές. Και μάλιστα πρώτου μεγέθους.
__________________

Είναι εδώ και η απάντηση στην "περίεργη" εκείνη κουβέντα του Δημήτρη Λιαντίνη:





Περίεργη και ακατανόητη στο βαθμό που κάποιοι αγνοούν το παραπάνω απόσπασμα από το Homo Educandus - βιβλίο που γράφτηκε την ίδια περίοδο με τη δήλωση - αλλαγή του ποιητικού του τρόπου. Και όταν αγνοείς είναι φυσικό ακόλουθο να πίπτεις και στην πλάνη - στα ίδια πάντα πλαίσια που ο Σωκράτης όρισε και το


τοποθετώντας και την αρετή ακόμη ως συνάρτηση της γνώσης. Στα χρόνια του Ιησού η ίδια κουβέντα καταγράφτηκε με το γνωστό

και στου Μακρυγιάννη, του αγράμματου Μακρυγιάννη που τονίζει επίτηδες ο Λιαντίνης (σελ. 105) έγινε εντολή αδιαπραγμάτευτη για τη σωστή προσέγγιση κάθε πνευματικού έργου:

"Όταν λοιπόν βγη αυτό το χειρόγραφον εις φως, διαβάζοντάς το όλο οι τίμιοι αναγνώστες, αρχή και τέλος, τότες έχουν το δικαίωμα να κάμη ο καθείς των την κρίση του είτε υπέρ, είτε κατά."

Είναι λοιπόν εκ των πραγμάτων καταδικασμένος όποιος δεν έχει μελετήσει ολάκερο το έργο του Λιαντίνη και σε λάθος ερμηνείες να πέφτει και άλλες ανερμάτιστες εκτιμήσεις να εκφέρει. Σαν και την πολύ γνωστή στους κύκλους που ασχολούνται με το έργο του αμφισβήτηση του βιβλίου των ποιημάτων του: ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ. Είναι μάλιστα τέτοια η ημιμάθεια που κάποιοι να μην αναφέρουν καν το βιβλίο αυτό ανάμεσα στα υπόλοιπα που μας άφησε ο Λιαντίνης. Παραγνωρίζοντας και το ήδη γνωστό στοιχείο πως αρκετά από τα ποιήματα αυτά τα είχε ξαναδημοσιεύσει ο ίδιος ο Λιαντίνης στο φιλολογικό περιοδικό ΕΠΟΠΤΕΙΑ.

Από μια άποψη βέβαια είναι λογικό να συμβαίνει αυτό. Οι ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ είναι για πολύ λίγους αναγνώστες... Είναι τέτοια η ποιητική ένταση του λόγου του - βαθυδίνους ωκεανός και Ολύμπου νιφόεντος κάρη - τέτοιο το μεταλλείο αλλά και η σμίλη του καλλιτέχνη αλλά και έτη φωτός η απόσταση από την εποχή, που αλίμονο αν σήμερα μπορούσε ο πολύς κόσμος να διοδέψει την κοίτη των ποιημάτων του Λιαντίνη όμοια που ξανοίγεται παίζοντας και γελώντας στην ειδικά γραμμένη για το ευρύ κοινό Γκέμμα.

Όμως ακριβώς για τούτο και η Γκέμμα παραμένει άγνωστη στους πολλούς. Επιφανειακά την περιδιαβαίνουν και θαρρούν τη γνώρισαν...


Άειντε λοιπόν. Εκεί να πας. Την ίδια ώρα. Που το σκοτάδι συμπαλεύει το φως. Εκεί να παραλάβεις την ανεμόεσσα εντολή. Πως πρέπει να ασκηθείς να ακούς ως και τη δροσιά που στάει... Την κάθε δροσοσταλίδα του να αποθησαυρίσεις. Την κάθε λέξη του να μελετήσεις. Να καταφάς ως την ώα τους όλα τα γραπτά του. Και τότε, μόνο τότε, μπορεί και να βρεις το μίτο του ποιητή - θησέα...
Εκεί και τότε να θυμάσαι: Τα τζιτζίκια και τη Σαλώμη... (115)

Σημαίνοντας τις ώρες μία μία από το κάστρο της Αστροπαλιάς

Αρμενίζοντες τις ώρες των άστρων του

Τις ώρες του Δυσσέα του καστροκαταλύτη που έταξε να πάει να γίνει ήρωας κι άστρο...

Η γραφή σου, η ερμηνεία σου και η κριτική σου όραση, Δανάη, οδοδείκτης για τα άγνωστα κλείθρα της μελλοντικής σήμανσης των Ωρών.
Έχεις δύναμη ερευνητική και κατορθώνεις να φωτοσκοπείς τα άδηλα χάσματα των νευμάτων του φλεγόμενου λόγου του Λιαντίνη.
Να εντοπίζεις τη Χώρα του δικού του πόνου (σου θυμίζω τη Χώρα του πόνου του Ρίλκε) και τη συνεχή διαλεκτική του μεταξύ δυνατότητας και πραγματικότητας.
Αναδεικνύεις φυτουργικά το πρόβλημα και το μελετάς στην ακολουθία της ροής του, μέχρι να απαντήσεις όαση λυρικής αναψυχής και φωτοσυρμή στο σύθαμπο.
Επίτρεψέ μου να σου ομολογήσω, για μια ακόμη φορά, δεν έχω απαντήσει μέχρι σήμερα καλύτερο ερμηνευτή του έργου και της σκέψης του Λιαντίνη.
Ίσως γιατί κανείς άλλος, όπως εσύ, δεν τον έχει συστηματικά μελετήσει και με καθολική ευρύπεδη οπτική, αλλά και γνήσια αγαπήσει.
Κάθε σου γραφή για το στοχαστή και ποιητή Λιαντίνη είναι μια κλήση επιστροφής από την περιπλάνηση της φυγής και της απουσίας στην πειθαρχία της δίκαιης παρουσίας μέσα από τη φρόνιμη σιωπή του μονιά και του μυστικού σώματος του θανάτου.

Μεγάλη περηφάνεια του δάσκαλου για τη μαθήτρια!

Μαγευτικό το συνταίριασμα του στίχου με την εικόνα που τον γέννησε. Τυχερή η Αστροπαλιά και το κάστρο της που ένας Λιαντίνης με τη γραφίδα του την ποιητική τα ύμνησε.

Δεν μπορώ όμως να μην αναφέρω εδώ και έναν άλλο ποιητή - μεγαθήριο που τραγούδησε το ελληνικό αρχιπέλαγος και το ανεκλάλητο "φάος ηελίοιο" - στην ακαταμάχητη γειτνίασή του με το γλαυκό. Ίσως να έφταιξαν τα τζιτζίκια... (Είναι ο Φαίδρος εδώ, έτσι δεν είναι; )

Η Παναγιά το πέλαγο
κρατούσε στην ποδιά της
Τη Σίκινο την Αμοργό
και τ’ άλλα τα παιδιά της

Από την άκρη του καιρού
και πίσω απ’ τους χειμώνες
Άκουγα σφύριζε η μπουρού
κι έβγαιναν οι Γοργόνες

Κι εγώ μέσα στους αχινούς
στις γούβες στ’ αρμυρίκια
Σαν τους παλιούς θαλασσινούς
ρωτούσα τα τζιτζίκια:

– Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι
γεια σας κι η ώρα η καλή
Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;
κι όλ’ αποκρίνονται μαζί:

– Ζει ζει ζει ζει ζει ζει ζει ζει

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ


Και ο δικός μας ποιητής, ο Δάσκαλος Λιαντίνης, θα γράψει:

Άκουγε, ξένε, την ώρα
σαν περπατάει μαυροφόρα
πάνου στις στράτες.

Άκουγε, ξένε, τη νύχτα
σαν φοβερίζει ξωκκλήσια
και αργοναύτες.

Τώρα για σένα που κλαίνε
ξένε, παντέρημε ξένε,
μικρές μαντόνες.

Τώρα που βγαίνουν παγάνα
να 'βρουν δικά σου σημάδια
ξανθογοργόνες.

Κάποτε, θα γράψει ο Λιαντίνης λίγο πιο πάνω, στο Σείριο:

κάποτε οι άντρες δακρύζουν. Θα νόμιζες τότε πως ρίχνουν κριθάρια φωτιάς ή πεντόβολα απάνου στης παναγιάς το ζατρίκιο.

Τα τζιτζίκια που αναφέρει στο HOMA EDUCANDUS - πως σιωπούν παράξενα την ώρα της ανατολής ακόμη και αν όλη τη νύχτα τραγουδούσαν ασταμάτητα, είναι ο μυστικός σύνδεσμος των δύο ποιημάτων και ο λώρος ο αόρατος ανάμεσα τους. Αισθάνεσαι παρατηρητής και αυτίτης μάρτυρας της ποιητικής συνομιλίας Ελύτη - Λιαντίνη αλλά και της κοινής τους συνακρόασης του αρχαίου λόγου όπως μας τον άφησε ο Πλάτων στο Φαίδρο. Ω, μα ζει, ζει, ζει... Και ο λόγος μέσα από τους σημερινούς μεγάλους μας ποιητάδες αλλά και ο Αλέξανδρος που η Γοργόνα ψάχνει. Πόσο κοντά είναι η ποίηση του Λιαντίνη και του Ελύτη έρχεται ένας ακόμη στίχος από το Σείριο να το υπογραμμίσει:

Και λογαριάζει πως ξεχωρίζει μακρυά το σπαθί του Μεγαλέξαντρου μπηγμένο στη θήκη της Ερυθράς θάλασσας.

Από το Σείριο του Λιαντίνη, που σημαίνει - θυμίζω - φωτεινός.

Φωτεινή,

ευχαριστώ θερμά για τα καλά σου λόγια. Αλλά με έκαναν να αισθανθώ αμήχανα. Ο Λιαντίνης ήταν ο Λιαντίνης κι εγώ μόνο μια ακροάτρια των μαθημάτων του για μικρό αριθμό ωρών. Ούτε το όνομά μου δε γνώριζε.

Χαίρομαι να ανακαλύπτω πως αγαπούσε πράγματα που αγαπώ και λυπάμαι που μετά την ψυχρολουσία που μου έκανε με το λέπας δε θέλησα ποτέ ξανά να μιλήσω κατ' ιδίαν μαζί του, να πάω έστω για καφέ με όλους τους άλλους μετεκπαιδευόμενους, να τον πλησιάσω περισσότερο και να τον γνωρίσω καλύτερα. Έτσι όμως είμαι. Σαν τα βουνά της πατρίδας μου. Κι όταν αργότερα έμαθα πως και η δική του μακρινή καταγωγή από εκεί κρατούσε, από το Σούλι, ένιωσα μια κρυφή περηφάνια και επιβεβαίωση για τη στάση που κράτησα. Το ίδιο είμαι σίγουρη θα έκανε κι εκείνος σε ανάλογη περίπτωση. Και νομίζω το έκανε με τον Χάιζενμπεργκ... Κρατήθηκε μακριά και θαυμάζοντας. Κι έπειτα έφυγε κυματίζοντας. Έρημος και ισχυρός.

Ο "δικός μου" Λιαντίνης δεν είναι της υλικής υπόστασης έτσι κι αλλιώς... Να, σήμερα, μου δόθηκε η ευκαιρία να τον έχω και πάλι κοντά μου. Να τον φέρω μέσα στη μικρή μου αίθουσα. Μιλώντας στα Πρωτάκια μου για το μύθο της Αριάδνης και του Θησέα και καταλήγοντας στα αστέρια και στη Γκέμμα.

Αχ, και να ήταν από καμιά μεριά και να έβλεπε τα ματάκια τους να λάμπουν. Εκεί και τότε είμαι σίγουρη πως θα καμάρωνε που μιλάνε ακόμη στα παιδιά μας αυτοί οι μύθοι. Ρούφαγαν την κάθε λέξη και περίμεναν με αγωνία να ακούσουν τι έγινε παρακάτω.

Και να 'ναι καλά οι γονείς τους - έστω κάποιοι γονείς - γιατί βρέθηκαν και παιδιά ετών 6 στα 7 που γνώριζαν για το Μινώταυρο και το Λαβύρινθο και το Δαίδαλο... ακόμη και για το μίτο ήξερε ένα - εκείνο που τα μάτια του ήταν πιο λαμπερά από όλων των άλλων.

Τι κρίμα όμως που χρειάστηκε να φτάσουν σ' αυτή την ηλικία δίχως να ξέρουν ποια είναι η αμυγδαλιά. Παιδιά της πόλης, μεγαλωμένα στο τσιμέντο. Προσπερνούσαν κάθε μέρα την ανθισμένη μυγδαλιά στον πεζόδρομο του σχολειού και μόλις σήμερα σαν δρασκελίσαμε για λίγο τη μάντρα σταθήκανε και χαίρονταν το δεντράκι το καταστόλιστο.



Πόσο άραγε θα μπορέσουν να πλησιάσουν αργότερα τα νάματα της αρχαίας φιλοσοφίας αυτού του τόπου χωρίς να έχουν ζήσει τη φύση παρά μόνο από τις τηλεοράσεις και τις ελάχιστες αποδράσεις στην εξοχή;

Χαίρονται τα καημένα αυτό τον καιρό χαρά μεγάλη πώς μεγαλώνουν οι φακές τους μέσα στο κεσεδάκι από γιαούρτι. Και κάναμε πρώτο το πείραμα με το νερό. Τις αφήσαμε να διψάσουν κι όταν εκείνες λύγισαν κι έπεσαν να πεθάνουν, τους δώσαμε πάλι την ευκαιρία να ζωντανέψουν.

Κάποτε, ξεκινώντας έστω και έτσι, ίσως κάποια φτάσουν να παρατηρούν αστέρια και να τα ταξιδεύουν με τη σκέψη τους. Και να αγγίξουν των ειρμό των όντων... Να εισέλθουν στους άπειρους δρόμους - δεσμούς της σκοτεινής αρχιτεκτονικής των πραγμάτων και σαν άλλος Θησέας να ακολουθήσουν το μίτο οδηγητή που θα φέρει τον άνθρωπο ένα ακόμη σκαλάκι πιο κοντά στη γνώση και στην αλήθεια.

Αυτό το δικό μου χρέος, αγαπητή Φωτεινή. Έκαστος εφ ω ετάχθη. Δεν έχει άλλο πιο πέρα. Στα πενήντα μου ξέρω πια κι ας μην είμαι Σεφέρης, τι μου αναλογεί.

Και δεν είναι καθόλου λίγο, σε διαβεβαιώ. Εμένα τουλάχιστον μου αρκεί. Και είμαι σίγουρη πως κάποιο από όλα αυτά τα σημερινά Πρωτάκια θα θυμηθεί χρόνια μετά την τρελή δασκάλα που τους μίλαγε από την πρώτη του δημοτικού για Θησέα και Λαβύρινθο και μίτους, φτάνοντας μέχρι τα αστέρια. Μα δε νομίζω να θυμηθούν πως την ίδια μέρα μιλήσαμε και για τη μυγδαλιά, την τρελή τη μυγδαλιά που ανθίζει μέσα στο χειμώνα, αυτή που τη ρωτήσανε τι είναι θεός και άνθισε... Δεν πειράζει. Σημασία έχει να ανθίσουν τα ίδια. Το μικρό σβολαράκι λάσπης που τώρα είναι να γίνει αύριο ένα πανέμορφο λουλούδι και ένας αληθινός άνθρωπος.