Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ Β'

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Λοιπόν. Τώρα… Σχετικά με το φόβο του θανάτου, υπάρχουν και άλλα πολλά πράγματα, μας έχει η ιστορία, η παράδοση, πολιτισμοί, φαινόμενα πολιτισμικά, θρησκείες κλπ μας έχει φορτώσει και με πολλούς φόβους. Δεν τα θίγω αυτά τα πράγματα, γιατί είναι έξω από την περιοχή μας… Θα σας πω όμως μόνο ένα πράγμα για να ‘ρθούμε στο τελευταίο σημείο, στο φάρμακο. Τις πιο ωραίες σκέψεις απάνω στο ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε το θάνατο σαν ένα φυσικό φαινόμενο όπως όλα τα άλλα και καθώς προβληματιζόμαστε την ώρα που φτάνουμε να πεθαίνουμε να μην τον φοβόμαστε, μας τις έχει δώσει ένας μεγάλος έλληνας φιλόσοφος, που δυστυχώς μία σκοπιμότητα τον κράτησε αφανή. Το αρχοντιλίκι και το ιερατείο της εποχής. Είναι ο Επίκουρος. Έζησε από το 340 ως το 270 π.Χ. κι έφτιαξε και σχολή όπως ξέρετε, οι Επικούρειοι, έτσι; Όπως λένε οι ιστορικοί, οι φιλοσοφικές σχολές της παρακμής όπως λένε.

Τι ωραία πράγματα μας είπε! Ουσιαστικά μας έδωσε την αιώνια οδηγία να ζήσουμε ο καθένας μία χαρούμενη, μία ευτυχισμένη ζωή. Η οποία είναι στο χέρι μας, λέει. Μπορούμε να τη ζήσουμε.

Αυτή είναι όλη η φιλοσοφία, ο επικουρισμός που λένε, αλλά είναι παραχαραγμένος και αλλοιωμένος. Δεν είναι αυτά που είπαν ότι είπε ο Επίκουρος. Άλλα είπε. Σχετικά με το θάνατο λοιπόν, μας λέει ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε το θάνατο. Μία φοβερή πρόταση που λέει στην τρίτη επιστολή προς Μενοικέα. Σ’ ένα μαθητή του, εκεί θα βρείτε την ακόλουθη πρόταση:

«Το φρικωδέστατο των κακών ο θάνατος, ουδέν προς ημάς.»

Δε μας αγγίζει. Μη φοβάσαι! Γιατί;

«Επειδήπερ όταν μεν ημείς ώμεν, ο θάνατος ου παρέστιν. Όταν δε ο θάνατος παρή, ημείς ουκ εσμέν.»

Σημαίνει αυτό: Δε μας φοβίζει ο θάνατος γιατί όταν εμείς εδώ και ζούμε, ο θάνατος είναι μακριά. Ανύπαρκτος. Και όταν έρθει ο θάνατος, εμείς έχουμε φύγει. 53.00

Επομένως καμία αγωνία, κανένα φόβο, και ζήστε τη ζωή σας χωρίς αυτό το άγχος του θανάτου.

Μας έδωσε αυτός, ο Επίκουρος, και το αναφέρω, γιατί έχει ειδική, ειδική σχέση με τους γιατρούς, την περίφημον τετραφάρμακον. Τέσσερα φάρμακα. Πανάκεια της ζωής. Φάρμακο, με έννοια ιατρική. Του Ιπποκράτη.

Ποια είναι αυτά τα τέσσερα φάρμακα;

Πρώτον: «Θεός άφοβον» Μην τον φοβόσαστε τον θεό. Δεν είναι κανένα μορμολύκειον, κανένας μπαμπούλας. Τώρα εδώ πρέπει να … αναφέρει κανείς τι σημαίνει θεός για τον Επίκουρο. Απλώς φτάνω στο αποτέλεσμα. «Άφοβον ο θεός».

Δεύτερον: «Θάνατος αναίσθητον» Όταν θα πεθάνω εγώ, δηλαδή, θάνατος καμία αίσθηση, καμία … ένας αιώνιος ωραίος ύπνος, εκείνο που το είπε ο … Σοφοκλής μας, σε ένα χορικό στις τραγωδίες του, τον αιένυπνον, αιέν = αεί, πάντα, αιένυπνον, αιώνιος ύπνος. Θάνατος λοιπόν αναίσθητον.

Τρίτον: «Και το αγαθόν εύκτητον» Μπορείς να την αποκτήσεις τη χαρά. Εύκολο πράγμα. «Και το κακόν ευεκκαρτέρητον». Και κακόν, οι συμφορές, τα δεινά που μας χτυπάνε, κι αυτά μπορούμε να τα καρτερέσουμε αν έχουμε αυτή την ορισμένη εφόπλιση, αυτή τη φιλοσοφική δίαιτα. Τη σωστή φιλοσοφική στάση.

Σταματάω εδώ σχετικά με το πρόβλημα «Φόβος του θανάτου», γιατί έρχομαι στο φάρμακο. Να τελειώσω και να μπούμε αμέσως στις ερωτήσεις μας.

Σε τελική ανάλυση δεν υπάρχει παρηγοριά απέναντι στον καημό του θανάτου. Κι αυτό μας το είπαν βεβαίως οι έλληνες σε μια αιώνια γλώσσα. Γι’ αυτό οι έλληνες είναι ένας λαός βαθύτατα πεσιμιστικός. Μην κοιτάτε που η παιδεία έχει παραχαράξει την κλασική Ελλάδα και δε διδάσκονται σωστά οι έλληνες. Ο πεσιμισμός των ελλήνων έφτασε στα άκρα. Άνοιξε βυθούς, είδε το απόλυτο σκοτάδι. Αλλά δεν έμεινε εκεί κάτω να γίνει μηδενιστικός. Από κει βρήκαν τη δύναμη οι έλληνες και σηκωθήκαν και το κλάμα τους το κάναν τραγούδι. Γι’ αυτό φτιάξανε την τέχνη, αυτή τη μοναδική, αιώνια οδηγητική. Αυτός ο πόνος γέννησε το κιονόκρανο, το δωρικό κίονα, και το άγαλμα το πλατωνικό φιλοσόφημα, την ωδή του Πινδάρου, την ελεγεία, του ομηρικού ποιητή, τη ραψωδία του Ομήρου. Γι’ αυτό φτιάξανε αυτή την αιώνια τέχνη… Ξέρετε, δύο λέξεις είναι παγκόσμια σήμερα πολιτογραφημένες σε όλα τα … τις χώρες του ΟΗΕ, η λέξη μουσική, μουζίκ, και η λέξη τεάτρ, θέατρο. Αυτές οι λέξεις είναι ελληνικές και ακριβώς περιγράφουν στη βαθύτερη ουσία της την ελληνική τέχνη. Μουσική είναι από τις Μούσες. Το περίφημον «Άνδρα μοι ένεπεν μούσα». Και το θέατρο είναι, το θέατρο του Διονύσου εκεί στα νότια της Ακρόπολης, που παίχτηκε η τραγωδία.

Αυτός ο καημός και η γνώση που δε δεχτήκανε οι έλληνες να παρηγορηθούν με ψεύτικες παραμυθίες για τη μετά θάνατο ζωή, τους γέννησε το μεγάλο πόνο και έφτιαξαν την τραγωδία, βασικά διαλεκτική σχέση, ξαναγυρίζω, και όλη αυτή τη μοναδική τέχνη και τους έκανε και ρεαλιστές και δεν έφτιαξαν μόνο σαν οδηγία την τέχνη, έφτιαξαν και την επιστήμη, δεν έχουμε καιρό, να ιδούμε ότι την επιστήμη, τη μέθοδο της επιστήμης τη δημιούργησαν μόνο οι έλληνες. Είναι ημιμαθής και πνευματικά νεόπλουτος αυτός που νομίζει ότι επιστήμη έφτιαξαν οι Ακάδιοι και οι Σουμέριοι και οι Αιγύπτιοι. Είναι ένα μεγάλο αυτόνομο κεφάλαιο αυτό. Την επιστήμη, τη μέθοδο δηλαδή της επιστήμης.

Και έφτιαξαν και την πολιτική τέχνη, τη δημοκρατία δηλαδή.

Ο πόνος αυτός από τη διαλεκτική τους με το θάνατο είναι που δημιούργησε αυτά τα μεγαλεία, γι’ αυτό είναι μοναδικός και αιώνια έτσι; κατευθυντήριος και οδηγητικός ο ελληνικός πολιτισμός.

Έρχομαι κατ’ ευθείαν στο φάρμακο. Θα κάνω μία κατάθεση σε παγκόσμια πρώτη. Και αν ήμουνα γιατρός, θα ζητούσα να με προτείνετε για βραβείο νόμπελ ιατρικής. 57.35 Θα εισηγηθώ το φάρμακο.

Ποιο είναι το φάρμακο εκείνο που θα μας απαλλάξει από το φόβο του θανάτου;

Είναι πολύ απλό. Ξέρετε γιατί φοβόμαστε το θάνατο; Διότι αγαπάμε τη ζωή, θα μου πείτε.

Και ξέρετε γιατί αγαπάμε τη ζωή; Διότι είμαστε πολύ δεμένοι με τη ζωή. Ο καθένας από μας δηλαδή ζωή βλέπει σαν μία μοναδική αξία, είναι δεμένος, σε μια τελική ανάλυση δηλαδή μιλάμε για έναν ηθικό εγωισμό. Ο εγωισμός μας είναι αυτή η αιτία που μας κάνει και φοβόμαστε το θάνατο. Δεν είναι σαφές αυτό που σας λέω σε πρώτη οπτική, διότι τον εγωισμό πρέπει να τον δούμε διαφορετικά. Να τον δούμε σαν μία μετεξελιγμένη κατάσταση στον ηθικό χώρο, στην ιστορία, στον πολιτισμό, στην ανθρώπινη ζωή, μια μετεξελιγμένη κατάσταση αυτού του φαινομένου που στη φύση το λέμε «ορμήν προς διατήρηση του είδους».

Όταν λέμε ότι αυτός είναι ένας πανίσχυρος νόμος όπως ξέρετε, η ορμή προς διατήρηση του είδους, να σωθεί όσο γίνεται έχει μεριμνήσει η φύση γι’ αυτό, το κάθε είδος, η κάθε μονάδα του είδους, ο κάθε άνθρωπος, το κάθε πουλί, ο κάθε λαγός, να ζήσει όσο γίνεται περισσότερο χρόνο. Είναι μέριμνα της φύσης. Νόμος φυσικός. Η αρχή προς διατήρηση του είδους σε συνδυασμό βέβαια με την αρχή προς διαιώνισην, να πολλαπλασιαστεί το είδος.

Αυτό το πράγμα τι σημαίνει για σας τους γιατρούς; Απλώς όταν πέσει ένα σανίδι στο μάτι μου, κλείνει αυτόματα. Είναι άμυνα της φύσης να σωθεί. Το αίσθημα του πόνου, γνωρίζετε φιλοσοφικά εσείς ότι είναι ένα μήνυμα. Όταν αισθανθώ πόνο στο χέρι, με ειδοποιεί η φύση, ο οργανισμός, εδώ έχεις πρόβλημα. Πρόσεχε να το αποκαταστήσεις γιατί αυτό το πρόβλημα μπορεί να γίνει οξύτερο και να σε διαλύσει και να σε αφανίσει ολόκληρον. Ειδοποιεί. Από δω θα ξεκινήσουμε, ορμή προς διατήρηση του είδους σε φυσικό επίπεδο σημαίνει εγωισμός. Το κάθε είδος να σωθεί όσο γίνεται περισσότερο.

Όταν δούμε σωστά τη μετεξελεκτική πορεία και πάμε πια στα ηθικά φαινόμενα και λέμε πια εγωισμός με την έννοια που το περιγράφουμε, σημαίνει ότι αγαπάμε τόσο πολύ τον εαυτούλη μας που δεν μπορούμε να τον συλλάβουμε αποκομμένο από τη φύση. Γιατί θάνατος σημαίνει ουσιαστικά αποκοπή από τη φύση. Όταν πεθαίνω σημαίνει «θάνατος αναίσθητον», στερούμαι όλα αυτά που λέμε, χάνω κάθε επαφή με τη φύση κλπ

Επομένως το φάρμακο που θα μας γιατρέψει από τον πόνο του θανάτου μια για πάντα, κι αυτό θα επιτευχθεί με τη δια βίου φιλοσοφική δίαιτα, γι’ αυτό λέει ο Πλάτων «Και το τεθνάναι αυτοίς ήκιστα φοβερόν», μάλιστα ο Πλάτων φτάνει και πιο πέρα και λέει όταν η σωστή αυτή … η συμπεριφορά μας, όχι μόνο δε φοβόμαστε το θάνατο, αλλά φτάνουμε κάπου να γίνουμε και ερασιθάνατοι. Να αγαπήσουμε το θάνατο.

Λοιπόν. Όσο περισσότερο μπορέσουμε και αποσβέσουμε αυτόν τον εγωισμό και φτάσουμε στο σημείο που ο καθένας σαν μονάδα θα δει ότι είμαι κι εγώ, μία… ένα όν, ένα πλάσμα, ένα στοιχείο όπως όλα τα άλλα της φύσης. Όπως ένα κυπαρίσσι, όπως μία πέτρα… Όπως μία κρήνη, μία πηγή, ένα όρος. Ο Υμηττός δεν υπήρχε πριν από 7 εκατομμύρια χρόνια. Γεννήθηκε. Και δε θα υπάρχει μετά από 10 εκατομμύρια χρόνια. Θα έχει διαλυθεί. Τα Ιμαλάια, ξέρετε, γίνανε χθες, στην ηλικία της γης. Στην εποχή των τρίτων νεοαλπικών ορογενέσεων, που λένε, πριν από 23 εκατομμύρια χρόνια; Τι είναι αυτό; Δύο λεπτά, εάν καθώς γνωρίζουμε ότι η γη έχει ηλικία τέσσερα δισεκατομμύρια εξακόσια εκατομμύρια χρόνια. Λοιπόν...

Εάν μπορέσουμε να αποστασιοποιηθούμε από τον εαυτό μας και να μην έχουμε αυτό το δεσμό και να δούμε τον εαυτό μας ο καθένας σαν ένα κομμάτι της φύσης, τότε θα φτάσουμε στο σημείο και δε θα φοβόμαστε το θάνατο. Κι είναι το μόνο φάρμακο.

Πολύ σύντομα, σε πέντε λεπτά, θα ‘ρθούμε σ’ αυτό το έρωτας και θάνατος, και θα ‘ρθούμε στις ερωτήσεις παρακαλώ.

Όταν λέμε θάνατος, στη Φιλοσοφία εννοούμε το μηδέν. Όπως το λέει η Οντολογία.

Όταν λέμε έρωτας, στη φιλοσοφία εννοούμε το είναι.

Αυτοί είναι οι δύο πόλοι μέσα στους οποίους διαδραματίζεται το δράμα της ζωής. Αυτό που λέμε φύσις. Φύεσθαι. Γέννηση, δημιουργία. Είναι ακριβώς η διαλεκτική συνάντηση του έρωτα και του θανάτου. Του μηδενός και του είναι. Πεθαίνει ο παππούς, γεννιέται το εγγόνι. Έτσι; Μια τέτοια διαδοχή.

Και κάποτε που είχαμε κάνει ένα ωραίο μάθημα εδώ και μιλήσαμε για στρατό και δημοκρατία, φέραμε το παράδειγμα του λαγού με το τσακάλι, και είπαμε κυνηγάει το τσακάλι το λαγό, και του ξέφυγε ο λαγός. Και λέμε αχ, το καημένο σώθηκε. Αμ, δε σώθηκε. Σώθηκε ο λαγός αλλά θα πεθάνει το τσακάλι από την πείνα. Σ’ αυτό το φοβερό στιγμιότυπο δηλαδή, τη δραματική στιγμή της φύσης, θα ζήσει το ένα για να πεθάνει το άλλο. Σώθηκε ο λαγός, θα πεθάνει το τσακάλι από την πείνα. Άρπαξε το λαγό και τον ξέσκισε, πέθανε ο λαγός για να ζήσει το τσακάλι.

Αυτό δείχνει πόσο κοντά είναι ο έρωτας και ο θάνατος και ότι ο θεμέλιος λίθος, λίθος εις κεφαλήν γωνίας της ζωής μας, είναι ο θάνατος. Αλίμονό μας αν φύγει ο θάνατος από μέσα μας.

Λέτε απλά ένα πτώμα που το βλέπετε στο νεκροτομείο, δεν πεθαίνει. Γιατί;

Γιατί έχει φύγει ο θάνατος από μέσα του. Εγώ θα πεθάνω, που είμαι ζωντανός. Θα γίνω πτώμα. Το πτώμα δεν πεθαίνει. Έχει φύγει ο θάνατος (γελάει) απάνω στον οποίο οικοδομείται η ζωή.

Είναι εκείνοι οι συλλογισμοί οι παράλογοι, που δεν είμαστε πολύ εξοικειωμένοι, κάτι ανάλογο σαν αυτό που λέει έχουμε το ακουστικό στ’ αυτί μας και η απόσταση από το ακουστικό ως το αυτί μας είναι άπειρη. Έτη φωτός. Μιλάμε με τον αδερφό μας στην Αμερική, και η απόσταση αυτή είναι μηδενική σε σχέση με την απόσταση ακουστικό κι αυτί. Διότι αυτή την απόσταση δεν τη σκέπτομαι ποτέ. Τον αδερφό μου όμως που μιλάω στην Αμερική, τον σκέφτομαι και τον έχω κοντά. Κάτι τέτοια δηλαδή από μια τέτοια οπτική προσεγγίζουμε το φαινόμενο.

Ο έρωτας. Ο έρωτας. Εκείνο που θα πρέπει να πούμε ο έρωτας είναι ένα φαινόμενο κι αυτό άπειρο, δεν έχει οριστεί ακόμη, δεν έχει βρεθεί ο υπερποιητής, όλοι οι ποιητές ασχολούνται με τον έρωτα από τον Όμηρος ως τον Πάστερνακ, ως τον Καβάφη μας, αλλά κανείς δεν μπόρεσε να ορίσει τον έρωτα.

Ο έρωτας. Εκείνο που χρειάζεται να ξέρουμε είναι ότι είναι συνάρτηση του θανάτου. Μία έντονη δηλαδή ερωτική κατάσταση, μια βαθιά ερωτική βίωση, ποτέ δε θα τη ζήσουμε στη φυσική της διάσταση αληθινή, κλωνίζουσα δηλαδή εάν δε συνοδεύεται από το φαινόμενο του θανάτου.

Γι’ αυτό όλοι οι μεγάλοι ποιητές που μας περιέγραψαν μεγάλους έρωτες, τους οδηγούν στην καταστροφή.

Γι’ αυτό το αρχέτυπο πάνω σε όλα αυτά ξέρετε είναι η περίφημη τραγωδία του Σαίξπηρ Ρωμαίος και Ιουλιέτα. Αλλά εάν κάνετε, εάν ρίξετε μια ματιά μέσα στην παγκόσμια λογοτεχνία, θα δείτε ότι κανένας μεγάλος ποιητής δεν έφτιαξε, δε δημιούργησε, πανίσχυρη τέτοια ερωτική σχέση, που να μην την οδηγήσει σε καταστροφή.

Τι ωραία που μας το λέει πάλι ο Σολωμός μας;

«Τι έρωτας, τι θάνατος, δεν έχεις να διαλέξεις.»

Στίχος δημοτικός είναι αυτός. Ο Σολωμός λέει:

«Μόλις είναι έτσι δυνατός ο έρωτας κι ο χάρος.»

Τα πιο δυνατά πράγματα είναι ο έρωτας κι ο χάρος. Και πάμε στο αρχέτυπο, στο μεγάλο Ηράκλειτο, να μου επιτρέψετε μια προσωπική εξομολόγηση, ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος, για μένα είναι το μεγαλύτερο πνεύμα που γεννήθηκε στον πλανήτη, απ’ τους αρχαίους έλληνες. Τι έχει πει αυτός ο άνθρωπος; Εκατό προτασούλες έχουν σωθεί, όλες οι σύγχρονες θεωρίες, όλη η κβαντομηχανική, όλη η σχετικιστική φυσική, όλα, όλα είναι, όλα τά ‘κλεισε σ’ αυτές… ο μελαγχολικός και ο κλαίων. Σε όλη του τη ζωή έκλαιγε και εκπατήσας εν τοις όροις χάθηκε στα βουνά και πήγε και πέθανε. Διητάτο πόας σιτούμενος και βοτάνας. Έτρωγε χορτάρια και βοτάνια και πέθανε. Αγανάκτησε και με τους ανθρώπους, έγινε οχλολοίδορος κτλ.

Λέει λοιπόν σε ένα φραγκμέντο του:

Άιδης και Διόνυσος εν και ωυτό.

Ο Άδης, ο θάνατος, και ο Διόνυσος, ο έρωτας, είναι το ίδιο πράγμα.

Θα το περιγράψω μόνο, την εικόνα έρωτας θάνατος, μας την έδωσε ο Εμπεδοκλής βέβαια, όπως ξέρετε, ένας επίσης πολύ στιβαρός προσωκρατικός φιλόσοφος, ο Εμπεδοκλής από τον Ακράγαντα, μας έδωσε την έννοια με τη φιλότητα και το νείκος, η φιλότης, ο έρωτας, το νείκος, φιλονικία, έρις, διάλυση, καταστροφή, απάνω σ’ αυτές τις δύο δυνάμεις, συντελείται όλο το δράμα του σύμπαντος.

Και θα ‘ρθω στη σύγχρονη εποχή, αυτό πρέπει να το σχολιάσουμε, εκείνο που μας είπε πια ο Φρόιντ σε μία από τις γεροντικές μελέτες του, αυτές τις σπουδαίες μελέτες, που έχει τίτλο «Μικρή μελέτη» του Φρόιντ.

Φρόιντ, αξιότιμοι στρατιωτικοί γιατροί, δεν έχουμε, δε γνωρίζουμε. Δεν έχουμε πάρει ιδέα από Φρόιντ, εάν δεν έχουμε υπόψη τις τελευταίες τέσσερις πολιτισμικές μελέτες του. "Ο πολιτισμός σαν πηγή δυστυχίας", "Το μέλλον μιας αυταπάτης", "Το πέραν της αρχής της ηδονής", και "Ο άντρας Μωυσής και η μονοθεϊστική θρησκεία".

Στο βιβλίο του, στη μελέτη του, στην πραγματεία του, Πέραν της αρχής της ηδονής, {…..} αυτός είναι ο τίτλος στο Άγιο Πρωτότυπο, μας λέει ότι:

Η λίμπιντο, η ηδονή, είναι το πιο ισχυρό. Γι’ αυτό μίλησαν για πανσεξουαλισμό, τα ξέρουμε όλα. Φρόιντ. Τα ξέρουμε αυτά.

Ήρθε όμως ο Φρόιντ στα γερατειά και είπε υπάρχει μία αρχή, ένας νόμος μέσα στη φύση, που αυτός είναι ο αρχετυπικός. Ο πρωταρχικός, ο πιο ισχυρός. Πιο ισχυρός και από τη λίμπιντο. Από τη γέννηση δηλαδή, από τη δημιουργία, από το είναι, από τον έρωτα. Ποιος είναι αυτός ο νόμος;

Θα σας τον γράψω. Στο Άγιο Πρωτότυπο είναι λέει η τόντεστριμπ, η ορμή προς θάνατο. Ορμή προς θάνατον. Και λίμπιντο. Είναι η φιλότης και το νείκος.

Λίμπιντο. Λίμπιντο δεν είναι μόνο η ερωτική ευωχία και ευχαρίστηση, λίμπιντο είναι όταν διψάς πολύ και πίνεις νερό, είναι μεγάλη ευχαρίστηση. Όταν νυστάζεις…

(γράφει στον πίνακα)

Todestriebs

Όταν νυστάζουμε πολύ, δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευχαρίστηση, είναι λίμπιντο αυτό, γι’ αυτό ακριβώς, ξέρετε, στη φοβερή «εζόφτ σίνα», ο Στάλιν, '36 – '38, που ξεπάτωσε πέντε εκατομμύρια κι έφαγε όλους τους μεγάλους μπολσεβίκους, τους συντρόφους του Λένιν, το μαρτύριο το τελικό που τους έβαζε, κι εκεί πια καταθέτανε όπλα και όλοι υπογράφανε οι μεγάλοι εκείνοι, ο Ζινόβιεφ, ο Κάμενεφ, ο Μπουχάριν, ο Τσονικίτσιν κλπ υπέγραφαν ότι είναι συνεργάτες του Χίτλερ, συνεργάτες της Γκεστάπο κλπ προδότες του μπολσεβικισμού της Ρωσίας, τους έβαζε στην αϋπνία. Δεν τους άφηνε να κοιμηθούν. Δύο, τρεις, τέσσερις μέρες, ήταν τόση η ορμή να κοιμηθούνε, που πια προκειμένου να κοιμηθούν πέντε λεπτά, να μην τους ξυπνήσουνε, λέγανε «φέρτε μου να σας υπογράψω ό,τι θέλετε». Κι έκανε τις εικονικές δίκες που ξέρουμε.

Η λίμπιντο είναι μια πολύ ευρεία έννοια λοιπόν. Υπάρχει κάτι πιο ισχυρό απ’ αυτό, το λέει ο Φρόιντ, η ορμή προς θάνατο. Μια δύναμη που μας σπρώχνει τον κάθε ένα, το κάθε είδος, την κάθε μονάδα του είδους, όλα τα είδη, και τον άνθρωπο, τον σπρώχνει να πεθάνει.

Η πιο κλασική έτσι, μακρινή, περιγραφή αυτού του φαινομένου, αυτής της πανίσχυρης ορμής, είναι ο ύπνος. Όταν ζητάμε στον ύπνο να πάμε, στον ύπνο είμαστε σε μια κατάσταση σχεδόν θανάτου, αν δεν έχουμε όνειρα κτλ Γι’ αυτό και οι έλληνες λέγανε «τους δύο αδελφούς, ύπνον και θάνατον» που μας περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα κλπ. Λοιπόν...

Αυτή η ορμή εκφράζεται με δύο τρόπους, λέει ο Φρόιντ. Η ορμή προς θάνατον. Ή ζητάει να με αφανίσει, στρέφεται προς τα μέσα μου δηλαδή, και με εξοντώνει, κλασικές περιπτώσεις είναι οι αυτοκτονίες εδώ, ή στρέφεται προς τα έξω, διότι υπάρχουν δυνάμεις αντίστασης, όταν ζητάει να με καταστρέψει, στρέφεται προς τα έξω και τότε γίνεται αυτό το φαινόμενο που το λέμε {η αγκρισιβιτέτ}, η επιθετικότητα.

Απάνω σ’ αυτό το σημείο, ο Φρόιντ ερμήνευσε όλη την ιστορία με ένα τρόπο που κανένας φιλόσοφος δεν την έπιασε. Αν αφαιρέσουμε τον Πλάτωνα κάπου και το Νίτσε, ερμήνευσε το βαρύ ποινικό μητρώο της Ιστορίας. Γιατί γίνεται ο πόλεμος;

Από τότε που άρχισε ο άνθρωπος, οργανώθηκε, δεν μπορεί να αποφύγει ένα πράγμα, τον πόλεμο. Είναι η πιο ακραία μορφή της σύγκρουσης. Που όμως η πιο γλυκιά μορφή, η πιο απαλή, είναι η χειροδικία. Μαλώνω, γροθιές μου δίνει του δίνω, αλλά η πιο ακραία μορφή είναι ο πόλεμος. Γιατί υπάρχει ο πόλεμος;

Κι ενώ τόσοι σοφοί, φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι, πολιτικοί, επιστήμονες, οικονομολόγοι, αγωνίζονται να βρούνε ένα σύνταγμα, που να οργανωθούνε έτσι οι ανθρώπινες σχέσεις, ώστε να λείψει αυτό το κακό, αυτό το δεινό. Και δεν τα καταφέρανε. Από τον Πλάτωνα ως τον Καντ. Έως το Κεφάλαιο του Μαρξ και έως…

Γιατί;

Γιατί κανείς δε σκέφτηκε ότι υπάρχει μία ρίζα μέσα στην ανθρώπινη φύση που είναι καθαρά φυσική και δεν μπορεί να την νικήσει τίποτε. Η ορμή προς θάνατον, που όταν στρέφεται προς τα έξω γίνεται επιθετικότητα. Αυτός είναι ο Φρόιντ.

(Ακούγεται το τραγούδι σε στίχους Καρυωτάκη «Θάνατος είναι»)

Είμαι στη διάθεσή σας.

_____________

1.12.41 Εδώ τελειώνει η ομιλία και αρχίζει η διαδικασία των ερωτήσεων από τους ακροατές.

Μια προσπάθεια απομαγνητοφώνησης των ερωτήσεων που ακολούθηκαν μπορείτε να βρείτε στην ακόλουθη ανάρτηση του χώρου του φόρουμ:

https://educandus.forumgreek.com/forum-f11/topic-t686.htm

Σημειώνουμε προκαταβολικά δύο πράγματα, πρώτον η απομαγνητοφώνηση δεν είναι απόλυτα σωστή και δεύτερον και σημαντικότερο: Δεν περιλαμβάνονται στο βίντεο όλες οι ερωτήσεις - απαντήσεις της διάλεξης. Το τελευταίο στοιχείο το διαπιστώσαμε με βάση ντοκουμέντο που μας παρέδωσε η κ. Λιαντίνη με ολόκληρο το κείμενο της απομαγνητοφώνησης - σε δακτυλογραφημένη μορφή - που είχε ο Λιαντίνης στο αρχείο του. Με έκπληξη λοιπόν εκεί, διαβάζοντας το ντοκουμέντο, προσέξαμε αυτό το στοιχείο που κανείς ως τότε δεν είχε φέρει στη δημοσιότητα. Πως απουσιάζουν από το βίντο τόσο το τελευταίο μέρος των ερωτήσεων - απαντήσεων όσο και ένα ενδιάμεσο σημείο τους. Ενημερώσαμε αμέσως την κ. Λιαντίνη, η οποία όμως βρέθηκε και εκείνη προ εκπλήξεως και δεν μπόρεσε να μας λύσει την απορία.