Ο πολυκλείτειος κανόνας του Λιαντίνη

Ποιος είναι ο πολυκλείτειος κανόνας του Λιαντίνη;

Βασικά και τελείως πεζά: μια φράση από βιβλίο του.

Και ως τέτοιος, πεδίον δόξης λαμπρόν για να μαθαίνεις και να μαθαίνεις και να μαθαίνεις, χωρίς τελειωμό.*

Ξεκινάς με τα ερμηνευτικά των λέξεων και χάνεσαι στους δαιδάλους της ελληνικής γλυπτικής και της τέχνης των ελλήνων. Για το χαμένο άγαλμα και τα αντίγραφά του που όσοι τα διέπραξαν δε θεώρησαν λέει σκόπιμο να επιδιώξουν την πιστή αναπαράσταση του πρωτοτύπου. Γι΄αυτό και επιβεβαιώνεται εκείνο - το αρχικό - ως ο Κανόνας. Ακριβώς γιατί δεν το μιμήθηκαν με τη μέθοδο του κόπι πέιστ...

Ποιο είναι το χαμένο άγαλμα; Ο Δορυφόρος. Ο φέρων δηλαδή δόρυ. Και άρα ο Αχιλλέας... Εκτός αν έφερε ασπίδα και ξίφος, όπως διατείνονται νεότερες μελέτες, όθεν επρόκειτο για τον Θησέα.

Και διασημότερο αντίγραφο του Δορυφόρου θεωρείται τούτο:



Μαρμάρινο ρωμαϊκό αντίγραφο από το μουσείο της Νάπολης. Καθώς όμως το πρωτότυπο λέγεται πως ήταν από χαλκό, κυκλοφορεί και τούτη η απόδοση:





που πρόκειται για φωτογραφία από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, της Εκδοτικής Αθηνών, όπως διαβάσαμε στην Αργολική Βιβλιοθήκη.

Αργολική; Βεβαίως... Διότι και ο Πολύκλειτος στο Άργος μεγαλούργησε. Και στην ίδια βιβλιοθήκη διαβάζουμε πως ο Πολύκλειτος ήταν το αντίστοιχο του Φειδία στο Άργος, δηλαδή στην Πελοπόννησο...

Νά 'μαστε πάλι στον ίδιο παρονομαστή. Στην αντιδιαστολή ιωνικής και δωρικής τέχνης. Δεν είναι όμως και η μόνη έριδα γύρω από τον περίφημο και χαμένο τονίζω Δορυφόρο. Ούτε και για τον ίδιο το δημιουργό, που άλλοι λέγουν ότι καταγόταν από τη Σικυώνα και άλλοι από το Άργος. Τα άλλα στοιχεία αναφέρουν πως άκμασε από το 450 - 420 π. και μαθήτεψε κοντά στον ονομαστό Αγελάδα, δάσκαλο επίσης και του Φειδία. Ο Πολύκλειτος όμως ήταν νεότερος του Φειδία, περίπου 16 - 18 χρόνια. Ίδιος λοιπόν ο δάσκαλος μα άλλη η γενιά τους.

Κι αν ο Φειδίας καταστερίστηκε με τον Παρθενώνα, ο Πολύκλειτος δεν αποθεώθηκε μόνο χάρη στο Δορυφόρο του. Ίδια με το Φειδία προχώρησε κι αυτός τη γλυπτική σε σύνθεση με την αρχιτεκτονική. Δικό του έργο το Ηραίο, του οποίου οι μετόπες και η ζωφόρος παρίσταναν τη γέννηση του Δία, τη Γιγαντομαχία και τον Τρωικό πόλεμο.

Μάλιστα, εκτός από το Ηραίο, υπήρχε και το χρυσελεφάντινο άγαλμα από τα χεράκια του Πολύκλειτου, άγαλμα της Ήρας ένθρονο. Η Ήρα είναι η πολιούχος θεά του Άργους πλην όμως ο Πολύκλειτος λέγουν πως με το άγαλμα αυτό θέλησε όχι τόσο να τιμήσει τον τόπο του αλλά να συναγωνιστεί το Φειδία και το δικό του διάσημο γλυπτό, τον Ολύμπιο Δία. Να φτιάξει δηλαδή αντάξιο σύντροφο του έργου του συμμαθητή του. Τα κατάφερε; Αδύνατον να απαντήσω τέτοια ερώτηση, παραπέμπω όμως τους ενδιαφερόμενους στη γλαφυρή περιγραφή της Αργολικής βιβλιοθήκης, ώστε να γνωρίσουν με όσες περισσότερες λεπτομέρειες γίνεται το έξοχο αυτό γλυπτό και τις αιτιάσεις της απόδοσης της θεάς με το συγκεκριμένο τρόπο από τον φημισμένο τεχνίτη.

Το έργο όμως του Πολύκλειτου που έγραψε ιστορία στη γλυπτική δεν ήταν η Ήρα, ήταν ο Δορυφόρος του. Πολλά μπορεί κανείς να πει για να αιτιολογήσει την άποψη, θα το περιορίσω στο τελείως λιτό: στη μαθηματική ακρίβεια στις αναλογίες. Αυτό και εξηγεί τη χρήση του όρου από το Δημήτρη Λιαντίνη, το λάτρη της ίδιας δωρικής τελειότητας. Πόσες φορές δε συναντάμε στα κείμενά του τον όρο "γεωμετρημένα"; Αν δανείζεται λοιπόν τον όρο από το χώρο της γλυπτικής είναι ακριβώς για να δηλώσει την κατασταλαγμένη αισθητική του αντίληψη, αντίληψη που πηγάζει από την ευρύτερη προσήλωσή του στον κλασικισμό. Και λέω ευρύτερα γιατί όπως τόνιζε και ο ίδιος ο κλασικισμός είναι και τρόπος ζωής, όχι μόνο τεχνοτροπία.

Συγκεκριμένα ο πολυκλείτειος κανόνας του Λιαντίνη αναφέρεται στη σελίδα 96 των Ελληνικών και από κει παραθέτω το κάτωθι:

"Λογαριάζω αυτά τα έξι άρθρα του πολυκλείτιου κανόνα μου για τους αληθινούς ποιητές. Και ακόμη ένα πλήθος άλλους λιγότερο ή περισσότερο ουσιώδεις όρους."

Ποια είναι αυτά τα έξι άρθρα;

Να πω την αλήθεια; Θα ήθελα μια βοήθεια εδώ... Σας έδωσα τη σελίδα, διαβάστε και τα συμφραζόμενα, και πέστε μου κι εμένα ποια είναι τα έξι άρθρα;

Προσωπικά τα μέτρησα και τα βρήκα οκτώ... Πώς και γιατί ο Δάσκαλος τα αριθμεί ως έξι;

Γρίφος άλυτος εκτός και πρόκειται για τυπογραφικό λάθος... οπότε ψάχνουμε βελόνι στ' άχυρα...

Όπως γρίφος είναι και ο Κανόνας του Πολύκλειτου. Που για μεγάλο διάστημα τον είχαν ταυτίσει οι ειδικοί με το χαμένο άγαλμα του Δορυφόρου κι έπειτα ήρθαν τα πάνω κάτω όταν κάποιοι πρόβαλαν την άποψη ότι δεν κρατούσε δόρυ άρα Δορυφόρος δεν ήταν, ούτε και Αχιλλέας...

Διαφωτιστικό για το ζήτημα άρθρο δημοσιεύτηκε πριν λίγο καιρό στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ:

http://www.tanea.gr/default.asp?pid=10&la=1&ct=13&artid=4529683

του Πέτρου Θέμελη. Εκεί και εξηγείται ότι το συγκεκριμένο γλυπτό ταυτίστηκε από τους μελετητές με τον Κανόνα, δηλαδή την πραγματεία του Πολύκλειτου που επίσης έχει χαθεί και στην οποία ο αρχαίος γλύπτης πρότεινε ένα σύστημα αναλογιών βασισμένο στις αριθμητικές σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα μέρη του ιδανικού ανδρικού σώματος.

Διαβάζοντας το άρθρο του Θέμελη, ομότιμου καθηγητού της κλασικής αρχαιολογίας, που αφορά την αλλαγή ονόματος του γλυπτού από Δορυφόρος που λεγόταν επί 250 χρόνια σε Ηγεμόνα που φέρει όπλα, θυμήθηκα και ένα άλλο σημείο του Λιαντίνη, από τα Ελληνικά και αυτό, σελίδα 80:

"Στη μακρά ερμηνεία που έγινε ο κάθε αρχαίος έχει αφήσει τη μορφή του πέτρα. Και πια δεν αλλάζει. Όπως δεν αλλάζει στο μουσείο ο Ποσειδώνας του Αρτεμισίου και ο Έφηβος των Αντικυθήρων."

Και όμως αλλάζει... κατά το και όμως κινείται...

Κι αυτό δεν αφορά μόνο το Δορυφόρο που ψάχνει άλλο όνομα, μα και τον Ποσειδώνα του Αρτεμισίου, που του έχω αφιερώσει με το κιλό το ηλεκτρονικό μελάνι. Διότι ήμουν τότε τυχερή να έχω απέναντι ένα συνομιλητή με γνώσεις και παρά το δικό μου πείσμα να θέλω ντε και καλά στο θεό της θάλασσας να ανήκει το γλυπτό, ο σπουδαίος εκείνος συνομιλητής με ανάγκασε να μελετήσω σε τόσο βάθος το θέμα που αν μη τι άλλο μου έμειναν κέρδος οι γνώσεις...

Αν λοιπόν κάτι μπορεί να ωφελήσει το διαδίκτυο στη μελέτη του Λιαντίνη είναι ακριβώς αυτό, να συντύχεις επαρκείς συνομιλητές και μέσα από το διάλογο να διανοίξεις τους ορίζοντες της περιορισμένης γνώσης σε νέους ωκεανούς.

Ίσως, σκέφτομαι, δίπλα στον πολυκλείτειο κανόνα του Λιαντίνη για τους αληθινούς ποιητές, να έχει νόημα και ένας ακόμη πολυκλείτειος κανόνας, αυτός που θα ορίζει την ορθή χρήση του παγκόσμιου ιστού ώστε να γίνεται χρήσιμο εργαλείο αναζήτησης της γνώσης και όχι αρένα που κυλιούνται τα γουρούνια.

Και ξέρεις... αυτή η γουρουνίλα είναι πιο κολλητική και από τη γρίπη. Ειδικά στην περίπτωση εκείνων που ασχοληθήκαμε μέσω ίντερνετ με το Λιαντίνη.

Τόσα χρόνια νόμιζα πως το πρωτεύον είναι να διαφυλάξω τη μνήμη του Λιαντίνη από τους σκυλευτές του στο ίντερνετ. Με τη νέα γνώση που ήδη κατέθεσα σε προηγούμενο άρθρο, βλέπω ως πολύ σημαντικότερο στόχο εμάς τους ίδιους, τους αναγνώστες. Και μπορεί ο καινούριος μου δάσκαλος να λέγει πως ο Σεφέρης εισήγαγε τον όρο του επαρκούς αναγνώστη, μα αν κοιτάξετε στη σελίδα 81 των Ελληνικών, απέναντι ακριβώς από τον Ποσειδώνα του Αρτεμισίου και τον έφηβο των Αντικυθήρων, στο προλόγισμα του πολυκλείτειου κανόνα του Λιαντίνη θα διαβάσετε τούτο:

"Ο επαρκής αναγνώστης και ο καλόπιστος συζητητής βρίσκει και σέβεται την αλήθεια τους."

Κι αυτή η πρόταση είναι νομίζω ακριβώς αυτό που αναζήτησα πριν, ο άλλος πολυκλείτειος κανόνας, ο κανόνας που δίνει τους όρους για ορθή και λογική χρήση του ίντερνετ στις περιοχές που αφορούν αναζητήσεις και συζητήσεις γύρω από έργα αληθινών ποιητών.

Μαθηματικά δεν έχουμε εδώ. Έχουμε όμως ένα ακόμη από τα γνωστά δίπολα του Λιαντίνη. Και επαρκής ως αναγνώστης, δηλαδή με γνώσεις, και καλόπιστος ως συζητητής, δηλαδή με ήθος.

Ακόμη όμως και έτσι, χωρίς μαθηματικά, γυρίσαμε χωρίς να το καταλάβουμε στον αυθεντικό Κανόνα του Πολυκλείτου. Διότι τι άλλο ήταν το ζητούμενο εκείνων των αρχαίων γλυπτών; Και της γλυπτικής της αρχαίας Ελλάδας; Τι άλλο εκτός από την αντανάκλαση του ιδανικού κάλλους πλην όμως σε μέτρα ανθρώπινα. Να η αξία της γλυπτής απόδοσης του ανθρώπινου σώματος στην κλασική εποχή.

Και να γιατί και ο Λιαντίνης στο έβδομο άρθρο του κανόνα του αναφέρεται επί λέξει στα αγάλματα. Και λίγο παρακάτω, κλείνοντας τον κανόνα, στη σελίδα 95, θα γράψει:

"Τι είναι η ποίηση του Σολωμού με το πλήθος από τίτλους ποιημάτων του, που όλοι έχουν τη λέξη θάνατος; Τι είναι η ποίηση του Παπαδιαμάντη, που δε βρίσκει τέλος στα βάσανα και στα πάθια του κόσμου; Τι είναι η ποίηση του Καβάφη με τις δεκάδες τους τάφους των ελληνικών εφήβων του;

Είναι σώματα ωραία νεκρών που δεν εγέρασαν. Και τα κλείσαν με δάκρυα σε μαυσωλείο λαμπρό. Με ρόδα στο κεφάλι, και στα πόδια γιασεμιά! "

_________________

* Μάθηση άραγε γνωρίζουμε τι σημαίνει;

και συμπληρώνω με την ακουστική απόλαυση των τελευταίων στίχων (Καβάφης φυσικά) δια στόματος Λαμπέτη: