Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, ο δάσκαλος του Λιαντίνη

Σήμερα, 21 Φεβρουαρίου, κλείνουν 27 χρόνια από τη μέρα που έκλεισε τα μάτια του ένας σπουδαίος δάσκαλος και φιλόσοφος του σύγχρονου ελληνισμού, ο καθηγητής Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος. Μία από τις μεγάλες μορφές του Πανεπιστημίου Αθηνών με ενεργή παρουσία από το 1939 έως το 1968.

Δε θα μιλήσουμε σήμερα για το έργο του. Τη μέρα αυτή θυμάται κανείς τον άνθρωπο. Και τον άνθρωπο Θεοδωρακόπουλο εμείς δεν τον γνωρίσαμε από κοντά. Γνωρίσαμε μόνο ένα μαθητή του. Που στάθηκε για μας ο καλύτερος δάσκαλος. Το Δημήτρη Λιαντίνη. Και είναι τούτη η γνωριμία που απλώνει ένα αόρατο δεσμό για τον άνθρωπο που έμαθε γράμματα στο δάσκαλό μας. Και βέβαια αισθήματα σεβασμού ιδιαίτερα στη μνήμη του.

Το ότι ο Θεοδωρακόπουλος υπήρξε δάσκαλος του Λιαντίνη το πληροφορηθήκαμε πρόσφατα. Και συγκεκριμένα από τις σελίδες ενός λογοτεχνικού βιβλίου, γραμμένου δια χειρός ενός ακόμη μαθητή του, του Βασίλη Αναγνωστόπουλου, το "Καπέλα στο Πέλαγος".

Εκεί διαβάσαμε και την πληροφορία και εκεί γνωρίσαμε για το ανθρώπινο δράμα του μεγάλου φιλοσόφου. Σας το μεταφέρουμε με τα λόγια του φοιτητή του:

Παράθεση :

"Πριν από δυο χρόνια από αυτό το γεγονός μάθαμε ότι είχε αυτοκτονήσει και ο μοναχογιός, φοιτητής της Φυσικομαθηματικής Σχολής, του καθηγητή μας Ιωάννη Θεοδωρακόπουλου. Έτσι εξηγιόταν η διάχυτη μελαγχολία στο πρόσωπο και στα μεγάλα μάτια του καθηγητή μας. Ποτέ δε γέλασε, ποτέ δεν αστειεύτηκε. Λίγους μήνες πριν, έλεγαν, είχε χάσει τη γυναίκα του, και παρ' όλα αυτά βρήκε τη δύναμη να βγάλει επικήδειο στο θάνατο του παιδιού του.

"Εκεί που θα πας, αγγελούδι μου, θα βρεις τη μανούλα σου να σε περιμένει, δε θα 'σαι μοναχό. Και θα με περιμένετε και οι δυο μαζί... Καλό ταξίδι..."

Από τα στοιχεία του βιβλίου συμπεραίνουμε ότι ο θάνατος του παιδιού του συνέβη στα 1962. Ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος έφυγε για να συναντήσει τους αγαπημένους του, στα 1981. Σαν σήμερα... Είκοσι σχεδόν χρόνια δίχως να γελά και δίχως να αστειεύεται... Πώς περνά έτσι η ζωή; Πώς αντέχεται;

Σίγουρα ο θάνατος για τον άνθρωπο αυτό θα ήταν μια λύτρωση.

Αιωνία του η μνήμη. Από μας που δεν τον γνωρίσαμε. Για εκείνον που δεν άφησε πίσω του παιδιά για να τον μνημονεύουν. Για τους δασκάλους παιδιά τους είναι και οι μαθητές τους... και οι μαθητές των μαθητών τους. Κι εμείς με αυτό το σεβασμό και την αγάπη θυμόμαστε σήμερα το μεγάλο δάσκαλο, τον Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο.

Αιωνία του η μνήμη. Τι πικρή ιστορία. Πού να το φανταστεί κανείς;

Θυμάμαι τον Θεοδωρακόπουλο να τον παπαγαλίζουμε για τις πανελλαδικές... τι πνεύμα, τι βάθος...

Ουφ, με μαύρη διάθεση ξεκίνησε η μέρα μου.

Το ξέρατε ότι ο Θεοδωρακόπουλος ήταν από τη Λακεδαίμονα;

ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ABOUTBOOKS.GR

Παράθεση :

O Ιωάννης Ν. Θεοδωρακόπουλος γεννήθηκε το 1900 στον Bασσαρά της Σπάρτης.

Tο 1920 πηγαίνει στη Bιέννη για σπουδές Kλασικής Φιλολογίας και Φιλοσοφίας και το 1922 μετακινείται στη Xαϊδελβέργη για να σπουδάσει αποκλειστικά Φιλοσοφία, όπου και ανακηρύσσεται διδάκτωρ το 1925. Tρία χρόνια αργότερα επιστρέφει στην Eλλάδα.

Tο 1929 ιδρύει, με άλλους, το "Aρχείον Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Eπιστημών".

Tο 1930 εκλέγεται υφηγητής και το 1933 τακτικός καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Tο 1939 εκλέγεται καθηγητής της Συστηματικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Aθηνών, όπου θα διδάξει σχεδόν τριάντα ολόκληρα χρόνια, ως το 1967.

Tο 1960 εκλέγεται στην Aκαδημία Aθηνών και το 1971 κυκλοφορεί ο πρώτος τόμος της "Φιλοσοφίας", της επετηρίδας του Kέντρου Φιλοσοφίας της Aκαδημίας, που ο ίδιος ίδρυσε.

O Iωάννης Θεοδωρακόπουλος πέθανε τον Φεβρουάριο του 1981. Το έργο του απλώνεται σε χιλιάδες σελίδες.

Λένε πως ο τόπος σημαδεύει τον άνθρωπο. Ο Δημήτρης Λιαντίνης, ο μαθητής του Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, αναφέρει χαρακτηριστικά στον επίλογο του βιβλίου του "Χάσμα Σεισμού":

Παράθεση :

«Ναι, δεν είναι μώρα και παραλογιά να μιλήσει κανείς για μια δικαιοσύνη, που έρχεται ανεβαίνοντας από τα χώματα, τα οποία δίνουν μορφή στους ανθρώπους και πίσω την παίρνουν, λαβαίνοντας έτσι κάτι κι εκείνα από το πρόσωπο του ανθρώπου.


Όχι ο Σολωμός, αλλά η γη του ετραγούδησε με το δικό του όργανο. ...

Ό,τι στιμάρει τη λύρα του Σολωμού είναι η δικαιοσύνη της γης του.»

Θυμίζω ότι για το βιβλίο αυτό ο Δημήτρης Λιαντίνης τιμήθηκε με το Α΄ βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Και αξίζει να προσθέσω μια σημαντική λεπτομέρεια. Την περίοδο αυτή Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών είναι ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος. Ο ίδιος μάλιστα όχι μόνο συνέταξε τη σχετική έκθεση αλλά και την ανέγνωσε κατά την πανηγυρική συνεδρία, στις 28 Δεκεμβρίου 1978. (Δείτε εδώ περισσότερες πληροφορίες https://educandus.forumgreek.com/forum-f21/topic-t109.htm )

Αυτονόητο είναι πως διάβασε και το βραβευόμενο έργο... Και όταν πια αποκαλύφθηκαν τα στοιχεία του νικητή, θυμίζω στο σημείο αυτό ότι η συμμετοχή έγινε με ψευδώνυμα και μόνο όταν αποφασίστηκε η απονομή του βραβείου έγιναν φανερά και τα πραγματικά στοιχεία του συγγραφέα, ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος θα ένιωσε την ικανοποίηση όχι μόνο του δασκάλου που βλέπει την επιτυχία του χτεσινού του μαθητή αλλά και το ιδιαίτερο συναίσθημα της καλώς εννοούμενης περηφάνιας για την κοινή τους καταγωγή από τη Λακεδαίμονα.

Με όσα το βιβλίο του Αναγνωστόπουλου μας αποκάλυψε για το προσωπικό δράμα του φιλοσόφου, θέλω να πιστεύω ότι η στιγμή αυτή αποτέλεσε ένα διάλειμμα γνήσιας χαράς στην τόσο πικραμένη ζωή του. Μακάρι όλοι οι μαθητές τέτοιες χαρές να προσφέρουν στους δασκάλους τους. Την επιβεβαίωση της συνέχειας... Πως η δάδα συνεχίζει την πορεία για τα όμορφα έργα του ανθρώπου. Και η γη, η κάθε γη, δίχως ανόητους τοπικισμούς, συνεχίζει το ωραίο της τραγούδι από γενιά σε γενιά.

Αφιερωμένο στη Λουκία που αν κατάλαβα καλά αύριο μπορεί και να κάνει βόλτα στου Ιλισού τις όχθες... έστω και αν εκεί φυτρώνουν τώρα πολυκατοικίες.

Σωκράτης
Και όσο για καιρό δα έχουμε. Κι έπειτα τα τζιτζίκια που κατά το συνήθιο τους μέσα στην κάψα τραγουδούνε και συνομιλούνε πάνω από το κεφάλι μας μού φαίνεται πως μας βλέπουνε. Αν λοιπόν μας έβλεπαν κι εμάς τους δύο, όπως τον πολύ κόσμο, το μεσημέρι να μη συνομιλούμε αλλά να είμαστε νυσταγμένοι και με το τραγούδι τους αποκαρωμένοι από αργία του νού μας, με το δίκιο τους θα μας περιγελούσαν, παίρνοντάς μας για τίποτα δούλους που ήλθαν σ' αυτούς εδώ, σ' αυτό το κατάλυμμα να κοιμηθούν, ωσάν πρόβατα που κάνουν μεσημέρι γύρω από το νερό. Αν όμως μας έβλεπαν να συνομιλούμε και να πλέωμε από κοντά τους σαν δίπλα από Σειρήνες αγοήτευτοι, το έπαθλο που έχουν από τους θεούς για να το δίνουν στους ανθρώπους, ίσως το έδιναν σε μας από θαυμασμό και εκτίμηση.


Φαίδρος
Και τι είναι λοιπόν αυτό που έχουν; Γιατί δεν έτυχε ως φαίνεται να τ' ακούσω.

Σωκράτης
Αληθινά όμως δεν στέκει ένας άνθρωπος που αγαπάει τις Μούσες να μην έχη ακούσει αυτά τα πράγματα. Νά, λένε πως τα τζιτζίκια ήταν άνθρωποι κάποτε, προτού ακόμα να γεννηθούν οι Μούσες. Όταν όμως γεννηθήκανε οι Μούσες και πρωτοφάνηκε το τραγούδι, τόσο πια μερικοί από αυτούς τότε τους ανθρώπους τα χάσανε από την τέρψη, που τραγουδώντας αμέλησαν να φάνε και να πιούν και, χωρίς να το νοιώσουν, πεθάνανε. Απ' αυτούς γεννήθηκε το γένος των τζιτζικιών παίρνοντας τούτο το βραβείο από τις Μούσες, δηλαδή να μην έχει αφότου γεννηθεί καμμιά ανάγκη για τροφή, αλλά, χωρίς να τρώη και να πίνη, ν' αρχίζη ευθύς να τραγουδάει ως που να πεθάνη, κι έπειτα πηγαίνοντας στις Μούσες να τους φέρνη είδηση ποιός από τους ανθρώπους εδώ κάτω ποιάν απ' αυτές τιμάει. Και νά, στην Τερψιχόρη φέρνοντας την είδηση ποιοί την ετίμησαν, κάνουν προς αυτούς την αγάπη της μεγαλύτερη, και στην Ερατώ εκείνους που την ετίμησαν μ' ερωτικά τραγούδια όμοια και στις άλλες κατά το είδος της τιμής που ταιριάζει στην κάθε μιά. Μα στην πρεσβύτατη, την Καλλιόπη, και στην Ουρανία που έρχεται έπειτα από αυτήν, αγγέλουν εκείνους που περνούνε την ζωή τους με φιλοσοφία και που τιμούν εκείνων την τέχνη. Αυτές δα είναι που πιό πολύ απ' όλες τις Μούσες, έχοντας να κάμουν με τον ουρανό και με τους λόγους, και των θεών και των ανθρώπων, αρθρώνουνε την ομορφότερη φωνή. Για πολλές δα λοιπόν αιτίες πρέπει να μιλούμε για κάτι και δεν πρέπει να κοιμόμαστε το μεσημέρι.



ΣΧΟΛΙΟ

Δεν ξέρω αν ο Λιαντίνης διάβασε αυτόν το Φαίδρο...

Εγώ ομολογώ ότι παρασύρθηκα από τους συνειρμούς με τον Ιλισό και όλες τις επίλοιπες κουβέντες των ημερών, και δεν άργησα και πολύ να βρεθώ εδώ... Στα Τζιτζίκια του Πλάτωνα και του Θεοδωρακόπουλου και του Σωκράτη και βέβαια θα ήταν μεγάλη παράλειψη αν λησμονούσα να αφήσω στα Τζιτζίκια και ένα αγγελτήριο από Λιαντίνη:

Είναι από τον Αρσενοκοίτη της Γκέμμας: (σελ. 74)


(Ο Λιαντίνης εξηγεί λίγο παραπάνω πως διάβασε το Συμπόσιο όταν ήταν είκοσι χρονών μα δεν μπορούσε να βγάλει άκρη για το αν ο Σωκράτης ήταν ή δεν ήταν αρσενοκοίτης... )


"Δώδεκα χρόνοι πέρασαν, και η απορία με κρατούσε ακοίμητη και βασανιστική. Κι επάνω στους δεκατρείς ευρήκα την απάντηση. Ήτανε τότε που διάβασα το Φαίδρο.

Στο Φαίδρο, που ας ειπωθεί ένθετα βρίσκεται το πιο βαθύ κύτταρο της φιλοσοφίας του Πλάτων, η θεωρία των ιδεών, βρήκα πολλά πράγματα.

Βρήκα γιατί ο έρωτας αποβλακώνει, και γιατί ο έρωτας τρελαίνει τους ανθρώπους.

Βρήκα, γιατί οι έλληνες θέλησαν μοιχαλίδα την πιο ωραία γυναίκα που έφτασε να πλάσει η φαντασία τους, την Ελένη της Σπάρτης.

Βρήκα, πόσο υπέροχο πράγμα είναι η ελληνική αρετή, και η ηθική ελευθερία των ελλήνων. Και πόσο μοχθηρή και αφύσικη είναι η ηθική των εβραίων. Εκείνο το διαβόητο ου μοιχεύσεις του μωσαϊκού νόμου. Που το μόνο φυσικό νόημα και η μόνη κοινωνική σταθερά που το χαρακτηρίζει, είναι να παραβαίνεται ακατανίκητα από τους περισσότερους ανθρώπους σε όλες τις εποχές.

Βρήκα, πόσο βαθιά σκύψανε οι έλληνες και είδανε και γνωρίσανε τη φύση του ανθρώπου. Δεν τη λέω ψυχή, γιατί η λέξη ψυχή είναι διαβλημένη και έχει καταντήσει ύποπτη.

Βρήκα, τι είναι η τέχνη του λόγου. Και πώς γράφουνται τα πολλά ασήμαντα βιβλίδια και τα λίγα αθάνατα έργα.

Και κυρίως αυτό. Βρήκα τον αγώνα, τη βούληση για δύναμη, τη φυσικότητα, την υγεία, τον πόνο και την εμορφιά που κρύβει η αρετή των ελλήνων. Πράγμα που την έκαμε αβάσταχτη στους κατοπινούς. Τους ευρωπαίους, τους νεοέλληνες, τους χριστιανούς, τους βουσμανοαμερικάνους, και όσους άλλους. Και γι' αυτό τη διαστρέψανε. Και από την αστραφτερή τίγρη της Σουμάτρας κοιλοπονήσανε και γέννησαν και συγκατοικούν με μια ψωραλέα γάτα.


Έξω όμως απ' αυτά, έχω και μια κατάθεση. Διατείνομαι ότι ο Φαίδρος του Πλάτωνα είναι το ωραιότερο ερωτικό ποίημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Στα χρόνια μας τους πλατωνικούς έφηβους τους ανάστησε ο Καβάφης. Τα νιάτα τους, την εμορφιά και τη χάρη, την αίσθηση της όρασης, την αφή, την ευφυία τους.

Ο Καβάφης, μέσα στον Κεραμεικό της λυπημένης φαντασίας του, ανάσκαψε ένα πλήθος από τάφος πλατωνικών εφήβων:

Ευρίωνος Τάφος, Λάνη Τάφος, Ιασή Τάφος, Ιγνατίου Τάφος, Ίμενος, Λεύκιος, Τέμεθος, Μύρης, Ρέμων, Κήμος Μενεδώρου, Ιάνθης Αντωνίου, Εν τω Μηνί Αθύρ. Έχεις προσέξει, πόσο προσέχει ο Καβάφης, ώστε κανένας από τους ηδυμελείς εφήβους του να μην περάσει τα είκοσι εννέα του χρόνια;

Ένα πρωί λοιπόν, που έξω πυρώνει θείος Ιούλιος μήνας, ο Σωκράτης κάθεται με τον αστραφτερό Φαίδρο στις όχθες του Ιλισού ποταμού. Εκεί όπου σήμερα είναι η οδός Καλλιρρόης, κοντά στο Καλλιμάρμαρο. Κάτω από τις σκιές των πλατανιών έχουν ξαπλώσει δίπλα - δίπλα, είναι ξυπόλυτοι, και βρέχουν τις φτέρνες τους στο νερό που κυλάει...."


Ο Ιλισός και ο Φαίδρος. Ο Φαίδρος και ο Λιαντίνης. Ο Σωκράτης και ο Φαίδρος. Ο Φαίδρος και ο Θεοδωρακόπουλος.

Κοίτα να δεις τώρα. Εννοώ κοίτα να δεις που ο Θεοδωρακόπουλος μετέφρασε Φαίδρο, αλλά ο φοιτητής του τον διάβασε περασμένα πια τα τριάντα. Τι κρίμα. Έστω και αν "κάλλιο αργά παρά ποτέ".

Από το βιβλίο του Αναγνωστόπουλου βρήκα την ακόλουθη σχετική πληροφορία:

Παράθεση :

"Ο Θεοδωρακόπουλος μας δίδασκε τότε το μάθημα "Νέα φιλοσοφικά ρεύματα κατά τον 20ο αιώνα". Ο υπαρξισμός ένα από αυτά."

Ο Λιαντίνης δεν έμαθε λοιπόν το Φαίδρο από το Θεοδωρακόπουλο. Διδάχτηκε όμως τον υπαρξισμό. Και όμως... όταν θα μιλήσει για τον υπαρξισμό, άδικα θα ψάξεις και πάλι αναφορά στο Θεοδωρακόπουλο. Και να πεις ότι δεν ασχολήθηκε ο Λιαντίνης με τον υπαρξισμό; Πιάσε και διάβασε την Κυκλώπεια. Και τους ύμνους στον Χάιζενμπεργκ. Αυτόν που κάποτε τον χαιρέτησε με τη φράση:


Γιατί;

Δεν μπορώ να ξέρω το γιατί. Κρατώ μονάχα την απορία. Κάτι δεν είναι κι αυτό;

Επίσης κρατώ την παράθεση που κάνει στο απόσπασμα αυτό για το πώς γράφονται τα λίγα αθάνατα έργα. Σαφώς ο Λιαντίνης τέτοια έργα θέλησε να αφήσει. Τουλάχιστον όσον αφορά τη Γκέμμα και τα Ελληνικά, μας το έχει πει στα ίσα.

Κι εδώ πάλι προσέξτε το απόσπασμα από το Φαίδρο. Αμέλησαν να φάνε και να πιουν... Σας θυμίζει ό,τι και σε μένα; Την ιστορία με κείνη την κυρούλα τη Μέριμνα; Που έπαιζε με τα δάχτυλά της εκείνο το πλασματάκι από πηλό (χώμα) και μετά πέρασε από κει ο Δίας και του έδωσε λόγο... Και ακολούθησαν και τα βαφτίσια...

Ναι, πράγματι στο Φαίδρο είναι η απάντηση. Αυτή τουλάχιστον νομίζω ότι την πέτυχα.

Κι ο Λιαντίνης πέτυχε εκείνο που ζήταγε ο Σωκράτης εκείνη τη μέρα από το Φαίδρο. Να μείνει ξύπνιος. Με πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής του. "Μην κοιμηθείτε, παρθένες, μην κοιμηθείτε, θα σας πω μωρές." Φαίδρο τους έλεγε λοιπόν εκείνη την τελευταία μέρα... Στο Μαράσλειο, ντε...

Κι ο Σεφέρης. Οι σύντροφοι στον Άδη. Κι αυτό από το Φαίδρο είναι. Τα τζιτζίκια. Το παράδειγμα των τζιτζικιών που άκουσαν τις μούσες...

Και πάλι εδώ ας κοιτάξετε το βιβλίο του Αναγνωστόπουλου. (σελίδα 262) που μιλάει για τις "Λέξεις" του Σαρτρ. Έστω και παιδαγωγικά. Πώς ο ένας μαθητής του Θεοδωρακόπουλου στράφηκε στον Σαρτρ και ο άλλος έφτασε στο Φαίδρο...

ΥΓ. Λουκία... Καλά να περάσεις εκεί στα "Παριλίσια"... Μακάρι να μπορούσα να έρθω...

Καταπληκτική η αναστροφή σου Διώνη. Αυτό μόνο.

Ποιος όμως θα μας πει περισσότερα για το τι και τα πώς;

Λες να είχε σχέση και με το ότι ο Λιαντίνης δεν πήγε ο ίδιος να παραλάβει το βραβείο από τον παλιό του καθηγητή;

Δε μου αρέσουν οι υποθέσεις, αλλά μας έβαλες να σκεφτόμαστε...

Παράθεση :

O I. N. Θεοδωρακόπουλος θεωρούσε αδιανόητη κάθε είδους σοβαρή ενασχόληση με τη φιλοσοφία χωρίς μια μόνιμη αναστροφή με τα αρχαία ελληνικά φιλοσοφικά κείμενα. Ήταν επομένως φυσικό να κατέχουν οι πλατωνικοί διάλογοι κεντρική θέση στο πρόγραμμα της διδασκαλίας του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Aθηνών.


O Φαίδρος, ο διάλογος για το κάλλος και τον έρωτα, συγκέντρωνε περισσότερο από όλους τους άλλους την προσοχή και την αγάπη του: τον δίδαξε και τον ξαναδίδαξε στους φοιτητές του και, μονιμότερα, χάρισε σε όλους μας μια εξαίρετη έκδοσή του (1948).

Oι τετρακόσιες σελίδες της εισαγωγής, στις οποίες ο αναγνώστης θα διαβάσει μια λαμπρή, σημείο προς σημείο, ερμηνεία του Φαίδρου, σε συνδυασμό με το κλασικό πλέον έργο του Eισαγωγή στον Πλάτωνα (1941), αποτελούν το πολύτιμο δίπτυχο της πλατωνικής παρακαταθήκης του I. N. Θεοδωρακόπουλου στους νεότερους.

ΠΗΓΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ