Σταματήστε πια την παραφιλολογία και την παραπληροφόρηση για το Λιαντίνη

Θέλει ο άνθρωπος να σταματήσει να ασχολείται με τις ανοησίες του ενός και του άλλου και δεν τον αφήνουν. Μιλάω για το ίδιο θέμα και πάλι. Για το Δημήτρη Λιαντίνη και τους λιαντινολόγους του διαδικτύου.

Η εμμονή τους δεν έχει τέλος. Κουραστήκαμε εμείς να ασχολούμαστε μαζί τους, εκείνοι όμως συνεχίζουν απτόητοι. Ούτε μία, ούτε δύο οι φορές που αποδείξαμε ότι δεν ξέρουν τι τους γίνεται σχετικά με το Λιαντίνη. Αυτοί εκεί. Τη βρίσκουν φαίνεται να γίνονται κάθε φορά ρεζίλι... Άντε λοιπόν, ακόμη μία. ΑΛΛΑ ας είναι τους παρακαλούμε και η τελευταία.

Ο λόγος για ένα ΑΛΛΑ. Που τους ήρθε η όρεξη να το κάνουν θέμα. Ναι μεν, αλλά... υπάρχει και άλλο ΑΛΛΑ. Πως την πάτησαν πανηγυρικά.

Δε θα πω πολλά. Το κουράστηκα το εννοώ. Μόνο μια εικόνα και θα είναι χίλιες λέξεις:


Πάρτε τώρα το αυθεντικό χειρόγραφο του Λιαντίνη, όπως ακριβώς το παρέδωσε για δημοσίευση, και κάντε τη σύγκριση με παρακάτω:


Σας μοιάζει εσάς αυτά τα δύο κείμενα να διαφέρουν μόνο σε ένα ΑΛΛΑ;

Κι το σημαντικότερο. Τελειώνουν στο ίδιο σημείο;

Κι εδώ να πούμε ότι το χειρόγραφο έχει ακόμη 4 σελίδες.

Όλες με το χεράκι του Δάσκαλου. Όχι απλά με τη φωνή του.

Λέτε ένα ΑΛΛΑ να τον πείραξε μόνο; Γιατί φυσικά και τον πείραξε και πολύ μάλιστα. Να διευκρινίσουμε ότι το περιοδικό ΛΕΞΗ που έκανε τη δημοσίευση δεν έφταιξε σε τίποτε. Άλλος... και μην πάρετε το φύλο για δεδομένο - έκανε διορθώσεις στο κείμενο του Λιαντίνη.

Και παρότι η παραπληροφόρηση μίλησε για ένα ΑΛΛΑ και μόνο... θα αδράξω την ευκαιρία για να πω ότι αν για ένα ΑΛΛΑ έγινε τότε το έλα να δεις... ο καθένας μπορεί να καταλάβει τι θα άκουγε από το Λιαντίνη εκείνος που τόλμησε να αφαιρέσει λέξη από το τελευταίο γράμμα που άφησε στο παιδί του.


Για όλα τα υπόλοιπα, τα τι και τα πώς, δε νομίζουμε πως έχει ουσία να επεκταθούμε. Πράγματι ο Δάσκαλος θύμωσε τότε πάρα πολύ με το θράσος εκείνου που τόλμησε να διορθώσει το δικό του κείμενο, αλλά αυτά τι σχέση έχουν με το έργο του Δημήτρη Λιαντίνη; Μόνο με τη μεσημεριανή ζώνη της τηλεόρασης και τα κουτσομπολίστικα περιοδικά.

Παρακαλούμε μην τον υποβιβάζετε σε τέτοιο επίπεδο. Φιλόσοφος ήταν ο άνθρωπος. Όχι πρωταγωνιστής του σταρ σύστεμ.

Υπάρχει και πιο εύκολος τρόπος, ε; Να μη με ταλαιπωρείτε κι εμένα τραυματία άνθρωπο...

Η κ. Λιαντίνη είναι άνθρωπος προσηνής. Όποιος ειλικρινά ενδιαφέρεται να μάθει περισσότερα γύρω από το έργο του Λιαντίνη δεν έχει παρά να απευθυνθεί κατ' ευθείαν στην ίδια. Δεν έχει αρνηθεί τη βοήθεια ποτέ και σε κανέναν. ΕΙΛΙΚΡΙΝΗ ΑΝΘΡΩΠΟ.

Σε άλλους βλέπετε ο ρόλος ήταν να κερνάνε κοκκινέλι και σε άλλους να μεταλαμβάνουν τους αγνούς με τα άχραντα μυστήρια. Και το λέω επίτηδες έτσι ακριβώς. Από τη μέρα που κόντεψα να δω τα ραδίκια ανάποδα (συγνώμη για την αργκό αλλά δεν βρίσκω τίποτε που να με εκφράζει περισσότερο αυτή την εποχή ) ξεπέρασα και τις τελευταίες μου αναστολές να λέω μερικά πράγματα έτσι, κατάμουτρα και να περιμένω μετά ποιος αντέχει και ποιος όχι. Τώρα λέω, πως καταλαβαίνω περισσότερο γιατί ο Λιαντίνης έμπαινε στην τάξη, μας κοίταζε καλά και καλά και ρώταγε με πολύ σοβαρό ύφος:

ΤΟΥΣ ΠΗΔΟΥΣΕ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ;

Ναι... κοίτα: Από το να πηδούν οι μαθητές το Δάσκαλο και να μην του αφήνουν περιθώριο να τους πάρει μαζί του για περιήγηση στον Όλυμπο... καλύτερα έτσι.

Και το σαρδόνιο χαμόγελό του μετά το εξηγούσε πως στρατήγημα ήταν. Και επιμονή να μην χαλαλίζει χρόνο σε χάχες και βλακέντιους.

Πάντως επειδή με πετύχατε στις καλές μου... αν και καταλαβαίνω πολύ καλά τι παίζει... να σας βγάλω από την πλάνη: Δεν ήταν ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ. Μακάρι να ήταν αυτό μόνο.

Δεν μπορώ να πω ότι κι εγώ ξέρω την πάσα αλήθεια για το ζήτημα. Ποιος την ξέρει για το Λιαντίνη; ΚΑΝΕΙΣ. Και ΚΑΜΙΑ.

Θα σας πω όμως και κάτι άλλο. Να ανοίξετε τη ΓΚΕΜΜΑ. Μισό να δω τη σελίδα... στο ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ είναι, αλλά να σας δώσω ακριβή σελίδα. Ναι, σελίδα 160. Παράγραφο πρώτη φυσικά. Να τη μελετήσετε, μπας και συνεννοηθούμε. Ποια λογοκρισία;;;

Ο Λιαντίνης πράγματι έδινε σημασία στη λέξη. Και στο κόμμα ακόμη. Τα έχει γράψει αυτά στο Νηφομανή μιλώντας για το Σεφέρη αλλά και στα ΕΛΛΗΝΙΚΑ. (σελίδα 82, είδατε τι καλή που είμαι;; βρεγμένο το παξιμάδι... ο Δάσκαλος όμως μάλλον θα με μάλωνε... γιατί παιδεία σημαίνει και παιδεμός... ) Τα γράφει και στο άρθρο για τον Ελύτη έστω και στη μορφή που το έχετε από το περιοδικό. Διαβάστε λίγο καλύτερα...

Θα σας πω και ένα μυστικό. (ποπο κρίση καλοσύνης με έχει πιάσει σήμερα) Ο Λιαντίνης έχει ένα πολύ περίεργο στιλ γραφής. Ο ίδιος το έλεγε θα με διαβάζεις και θα με βρίσκεις πάντα καινούριο... Την έπαθα μία, την έπαθα δύο... κάθε φορά τον έβρισκα διαφορετικό. Πρόβλημα αυτό στην κατανόηση.

Μετά αποφάσισα να αφήσω το παρατηρητήριο της όχθης και να πέσω στο ποτάμι, να κολυμπήσω... Τώρα πια, όταν θέλω ένα δύσκολο κομμάτι του να το μελετήσω, κάθομαι και το γράφω. Έχει έναν εσωτερικό ρυθμό, μια μουσική μυστική, που μόνο όταν τον ακολουθείς γράφοντας την ακούς.

Αναρωτιέστε αν έχω γράψει όλο το Λιαντίνη; Χμ... είναι αλήθεια πως ένα μεγάλο μέρος του έργου του το έχω ήδη αποθηκευμένο και αυτό με βοηθάει πολύ να σας πετάω το σελίδα τάδε και σελίδα τάδε. Αξές γνωρίζετε; Διευκολύνει πολύ.

Είναι επίσης αλήθεια όμως ότι κάποια κομμάτια του τα γράφω και τα ξαναγράφω για να ακούσω ξανά το ρυθμό του μπας και βγάλω άκρη...

Τον ίδιο δρόμο, το δύσκολο, ακολούθησα και σήμερα. Κι ας είμαι με δυο ώρες ύπνο. Ρε σεις... νομίζω βρήκατε τον τρόπο να με ξεκάνετε... Έχω και άλλες δουλειές, λέμε. Δεν είμαι αραχτή στο σπίτι να ξημεροβραδιάζομαι με το Λιαντίνη και μόνο. Και δε θέλω κιόλας. Φοβάμαι μην αρπάξω καμιά λιαντινίαση...

Κατά τα άλλα μου έχετε λείψει. Τουλάχιστον κάποιοι, μη γενικεύω και παρεξηγηθώ. Γιατί για μένα ισχύει και το διαγράφω κάποιον οριστικά και αμετάκλητα. Αλλά κι εδώ, στο Εντουκάντους, έχω ένα μεγάλο πρόβλημα. Συμφωνούν (συνήθως) όλοι με αυτό που λέω. Αυτό είναι θάνατος για τον υγιή διάλογο. (να το ακούσουν και οι δικοί μου αυτό... )

Τώρα για τον Ελύτη. Άντε να σας αποκαλύψω και κάτι ακόμη. Πιάστε ΕΛΛΗΝΙΚΑ και ΓΚΕΜΜΑ. Γυρίστε πίσω στον κατάλογο ονομάτων. (να τον χρησιμοποιείτε, είναι μεγάλη διευκόλυνση στη μελέτη του Λιαντίνη) Βρείτε όλες τις αναφορές του Λιαντίνη στον Ελύτη. Πρώτα ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Μετά ΓΚΕΜΜΑ. Αφού τα διαβάσετε όλα... βάλτε το μυαλό σας να δουλέψει. Δεν είναι στη ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ το χρυσάφι.

Σκέφτομαι και κάτι άλλο. Υποψία θα το έλεγα καλύτερα. Μήπως βιαστήκαμε πολύ να θεωρήσουμε ποιος είναι ποιος ο άνθρωπος που τον αδίκησε λέει ο Λιαντίνης στη Γκέμμα; (παραβράχηκε το παξιμάδι... )

Από κει και πέρα βέβαια... δεν είμαι και τόσο χάνος. Αυτό που ψάχνουν μερικοί μερικοί να εκμαιεύσουν δε θα τους δοθεί στο πιάτο. Για ένα και μόνο λόγο. Γιατί δε θέλω το Δάσκαλο σταρ του χόλυγουντ. Γκαίκε; Δεν είναι αυτά τα χαζά ο Λιαντίνης. ΟΚ. Δε θα πω ψέματα. Ξέρω αρκετά που εξηγούν ακόμη περισσότερα. Κρίνω πως δεν έχει ουσία να δημοσιευτούν. Γιατί το αρκετά που ξέρω σημαίνει ταυτόχρονα πως και αρκετά δεν τα ξέρω. Όχι μισές αλήθειες. Διότι, άντε να το ρίξω πάλι στα ... σουδάρια... Η εσχάτη πλάνη χειρίστη της πρώτης.

Ο Λιαντίνης, ήθελε ΠΡΟΣΕΞΤΕ: ΗΘΕΛΕ να δημιουργήσει ένα αίνιγμα. Και γενικά έφτιαχνε αινίγματα. Μην τον υποτιμάτε. Οδυσσέας υπήρξε. Και πιάστε διαβάστε πάλι ΤΑ ΚΑΤΑ ΚΙΡΚΗΝ. Εμένα μ' αρέσει πολύ αυτό το κεφάλαιο γιατί μιλάει και για τους ναυτικούς με έναν τρόπο που άλλος δε μίλησε ξανά. Θα αρκούσε αυτό για να λατρέψω το Λιαντίνη.

Το δεύτερο είναι η Φωτονερόπετρα και η περιγραφή της θάλασσας.

Κάτι ακόμη. Η κρίση καλοσύνης συνεχίζεται. Δείτε ξανά την πρώτη σελίδα του άρθρου. Κάτω από τη φωτογραφία με τον Ιονέσκο. Διαβάστε καλά τι λέει εκεί. Ημπορείτε τζάνεμ να βακχεύσετε; Ωραία. Συνεχίστε να διαβάζετε Λιαντίνη. Αλλιώς αφήστε τον ήσυχο για να ησυχάσετε κι εσείς και να γλιτώσετε τζάμπα κόπους.

Αλήθεια, για τον Ιονέσκο τι γνωρίζετε;;; Είδα κάποτε το Ρινόκερο. Νομίζω στο Εθνικό... Μακάρι να το ανέβαζαν και πάλι. Θα έστελνα πολλές προσκλήσεις...

Οπωσδήποτε πάντως να συμβουλευτείτε τη Βικιπαίδεια. Το νου σας στην τελευταία παράγραφο...

Αχ, ρε Λιαντίνη. Ακόμη και με μια φωτογραφία μιλάς...

Πάντως σε όσους τον στενοχωρούσαν πολύ, σταμάταγε να μιλάει... Διατί;;; Μα το είπε και το δίδαξε. Για να μη χαλάει ανώφελα τα 360 βόδια... Για βόδια και άλλα παχύδερμα...

Τελευταίον. Η καλοσύνη αρχίζει να εκπνέει...

Με αφορμή τη ζωγραφική και τον ... Ελύτη. Ας το γυρίσω κι εγώ στη ζωγραφική. Τον Μποτερό τον ξέρετε; Ευκαιρία να τον μάθετε:


Για να μη μου κακιώσετε που μερικά πράγματα τα κράτησα και πάλι πεισματικά δικά μου. Τουλάχιστον έχετε τον πίνακα του Μποτερό... Τι φταίω εγώ αν δεν μπορεί κάποιος να τον διαβάσει; Ακολουθώντας τα καμώματα του Δασκάλου θα πω:

"Ας μην ήταν ο ντιλετάντες της ποίησης... "

Και ντιλετάντες στο Λιαντίνη... Ή στην αργκό του σήμερα: Δεν ήξερες; Ε, δε ρώταγες;;; Λιαντίνης είναι αυτός. Από φως και για το φως φτιαγμένος. Στα ΕΛΛΗΝΙΚΑ σελ. 25... και

Αλγείν τε αν τα όμματα και φεύγειν αποστρεφόμενον προς εκείνα α δύναται καθοράν.

ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΙΑΝΤΙΝΗ (όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΛΕΞΗ)

Παράθεση :

ΑΝΑΜΟΝΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΥΤΗ

Σε πρώτη γραμμή, ή στην γραμμή των πρόσω, απευθύνομαι στους προλύτες των επιστημών του Καλού Λόγου. Και σε δεύτερη γραμμή, ή στις εφοδιοπομπές και τα μετόπισθεν των σκευοφόρων, απευθύνομαι στους παθιασμένους για εμορφιά και σε όλους τους καβαφικούς αισθητές. Και έχω να τους δείξω δέκα δρόμους που όλοι οδηγούν στην ποιητική Ρώμη του Ελύτη.

Θα προτείνω, δηλαδή, δέκα περιοχές έρευνας, για να κάμουν ο καθείς μια μελέτη, να επιχειρήσουν μια δοκιμή, να δώσουν μια εργασία, και ίσως – ίσως να συγγράψουν διδακτορική διατριβή.

Βέβαια, το έργο που μέλλουν να δώσουν δε θα εξαρτηθεί μόνο από τη φύση του μετάλλου που θα δουλέψουν. Από τα ελυτικά κοιτάσματα, δηλαδή, που θα κληθούν να εξορύξουν. Θα εξαρτηθεί στον ίδιο βαθμό από τη δική τους αρματωσιά και το δικό τους οίστρο. Γιατί Ελύτης και ναρθηκοφόρος δεν πάει. Ο Ελύτης θέλει βάκχους. Κύρια όμως θα εξαρτηθεί από την πειθαρχία που θα δείξουν στους νόμους της ζωής και στους νόμους της τέχνης.

Ο αριθμός δέκα, που συγκέντρωσα, δεν αποκλείει τους άλλους αριθμούς. Κάποιοι άλλοι θα ‘χουν να εισηγηθούν θέματα και πιο πολλά και πιο γόνιμα. Ερχόμαστε και φεύγουμε από τούτον τον κόσμο, και άλλος δεν υπάρχει, ο καθείς με τα δικά του όπλα, και μέσα στα δικά του μέτρα.

Στα δέκα θέματα που συσταίνω, δίνω κι από μία επιγραφή συμβατικά. Την ουσία θα κάνω να την αγγίξω στα δύο τελευταία με διάβα γρήγορο.

1. Ηλιακή μεταφυσική. Η ποίηση του Ελύτη είναι και υπερβατική και ενδοκοσμική. Μιλά πολύ για το Εκείθεν, αλλά ποτέ δεν ξεκορμίζει από το Εντεύθεν. Οι δύο θεοί του ιανικού προσώπου του είναι από κει ο Άγνωστος και από δω ο Έπαφος. Ο λόγος του χαρτογραφεί τον ήλιο και το φως που τα βλέπουμε και τα ζούμε αλλά δεν μπορούμε να τα ψηλαφήσουμε με τα χέρια. Πες πως είναι ο ποιητής ο φωτολόγος και ο ηλιολόγος, που μέσα από τους ηθμούς του φωτός και του ήλιου τραγουδάει τον άνθρωπο και τον κόσμο.

Στα δικά του χαρακώματα, ο τρόπος του είναι ίδιος περίπου με τον τρόπο του Αϊνστάιν που ερεύνησε το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο. Σπουδή που στα 1919 του χάρισε το βραβείο Νόμπελ φυσικής.

2. Η διαλεκτική με τους κλασικούς. Είναι ένα κεφάλαιο για έρευνα ευρύ και αρκετά κακοτράχαλο. Πώς να βρεις, για παράδειγμα, άκρη, αν είναι να ανακαλύψεις το πλατωνικό παράθεμα που βρίσκεται στη ρίζα τούτων των στίχων από το Φωτόδεντρο: Όπως βουτώντας άνοιγε τα μάτια κάτω απ’ το νερό να φέρει σ’ επαφή το δέρμα του μ’ εκείνο το λευκό της μνήμης που τον κυνηγούσε (από κάποιο χωρίο του Πλάτωνα).

Το πνευματικό σθένος στην προσέγγιση μπορεί να μετριάσει ισχυρά το φιλολογικό χαρακτήρα του θέματος. Για να μη γίνει ο ερευνητής σχολαστικός και γλωσσικός γραφειοκράτης.

3. Η διαλεκτική με τους νεοέλληνες. Έρευνα στον τύπο της προηγούμενης. Λιγότερο πλούσια, περισσότερο άμεση.

4. Η διαλεκτική με τους ευρωπαίους. Πόσο και πώς πέρασε ο άνεμος της Ευρώπης, σαν δρόσος ή νοτιά ή οξείδωση, στην ελληνική συνείδηση του ποιητή; Από το Λόρκα στον Μπρεχτ. Και από τον Χαίλντερλιν στον Λωτρεαμόν και τον Νοβάλις.

5. Ποίηση και ζωγραφική. Είναι ένα θέμα αναγκαίο στις ελυτικές έρευνες. Μόνο ο ζωγράφος που θα το πιαστεί να μην είναι ο ντιλετάντες της ποίησης.

Τελικά ποτέ μου δεν μπόρεσα να καταλάβω, γιατί είχε άδικο ο Μέγας Ιεροεξεταστής που ήθελε ντε και καλά να ψαλιδίσει τα φτερά των αγγέλων στους πίνακες του Γκρέκο. Και με μικρά και με μεγάλα φτερά και για τους δύο οι άγγελοι θα μένουν άγγελοι.

6. Ο δοξαστικός και ο πένθιμος. Η ιδέα μου είναι πως κακώς είπαν τον Ελύτη μονοσήμαντα εορταστικό και κυριακάτικο. Γιατί στον ίδιο βαθμό που λειτουργεί Κυριακή πρωί στο Αιγαίο ή ψέλνει τα επιθαλάμια στους γάμους των κοριτσιών, μπορεί να τον συνεπαίρνει η κραυγή ή το κυπαρισσένιο λίκνισμα του μοιρολογιού. Είδες ποτέ σου μανιάτισσες γυναίκες, όταν κραδαίνουν το μαύρο τσεμπέρι με τα ξύλινα χέρια τους πάνω από το πρόσωπο του νεκρού;

Όταν ο Ελύτης μιλά για τον καημό του θανάτου, ή για το πόσο ωραία μυρίζει γύρω του η απελπισία σ’ ένα βράδυ αράχνης, τον βρίσκω στην ίδια γραμμή με τον Σολωμό, με τον Παπαδιαμάντη, με τον Καβάφη.

Ο Ελύτης υμνεί και θρηνεί το ενικό πρόσωπο του κόσμου. Η οντολογική διαλεκτική του είναι ακραίου βαθμού.

Και για να καταλάβεις τι λέω, θα σου θυμίσω μία πρόταση του Εγέλου, που στην ποίησή του θα πήγαινε γάντι. Τον Έγελο λίγο τον αγαπώ. Όμως η πρόταση αυτή σίγουρα καταγράφεται μέσα στις δέκα πιο σημαντικές προτάσεις που άρθρωσαν οι γλώσσες των ανθρώπων. Άκου την πώς καμπανίζει Μεγάλη Παρασκευή ή Ανάσταση:

Να κατανοείς την αντίθεση μέσα στην ενότητα και την ενότητα μέσα στην αντίθεση, αυτό είναι η απόλυτη γνώση. (Den Gegensatz den Einheit und die Einheit in dem Gezensatz zu wissen, das ist das absolute Wissen ) .

Η ποίηση του Ελύτη στέκει πολύ κοντά στην προσωκρατική στόφα στοχασμού με την παλίντροπη ισορροπία της.

7. Το ψηφιδωτό των λέξεων. Με τον ίδιο τρόπο που ο Σολωμός υποδείχνει να εφαρμόσεις στο ποίημα την ιστορία του φυτού, ο Ελύτης εφάρμοσε στην τέχνη του τη συνταγή του Μαλλαρμέ, που κατά το ρήμα της η ποίηση δε γίνεται με τις ιδέες και τις έννοιες, αλλά με τις λέξεις.

Ο Ελύτης πολεμά πάνω σε τούτη τη ντάπια. Και μέσα στον ελλαδικό χώρο θα του πήγαιναν πολύ τα λόγια του Καβάφη για τον Πλάστη Δάμωνα: τεχνίτη άλλον πιο ικανό στην Πελοπόννησο δεν έχει.

Στα χέρια του οι λέξεις λαβαίνουν κάτι από το υλικό που έλαβε ο Θεός, όταν πιάστηκε να πλάσει τον κόσμο. Μάγος, συμμαζεμένος και ανεπίδειχτος, κάθεται στη φωτογωνιά του αργαστηριού του και πιάνει να παίζει τις λέξεις πεντόβολα, όπως ο ντελικανής νέος παίζει στα δάχτυλά του τις ρόγες των κοριτσιών.

Τις χαϊδεύει, τις μαλάζει, τις αγγρίζει, τις συνθλίβει, τους μιλάει, τις διατάζει. Τις ξεσκαλίζει από τη χόβολη της ηρεμίας, τις ανασκάβει, τις ορθώνει, τις ξαναγεννά παρθενικές. Τις αναπαλαιώνει με το μεράκι γέρου πετροκόπου, τις φοβερίζει, τις μαυλίζει, τις γανώνει, τις ικετεύει, τις λαμπαδιάζει. Ώσπου στο τέλος να του σταθούν, και να τις ορδινιάσει σε λεγεώνες αγγέλων.

Και τότε τινάζει στα ύψη τα ασύμβλητα βεγγαλικά του. Εκείνους τους πίδακες των λάμψεων, που μόνο τα Ολύμπια και τα Μεγάλα Παναθήναια στον παλαιό καιρό δεν τους εζήλεψαν.

Γιατί οι συνειρμοί και οι ειρμοί, τα εικονοπλαστικά συστήματα στην πορεία της τελετής του, των φωνών του οι έλλογες μαγγανείες, η κράση των χρωμάτων, οι καταλαμπές του κοινού που βρίσκουν να ξαφνιάζουν σταθερά το αιφνίδιο, και οι ρυθμικοί σύνδεσμοι των ηχητικών του κρότων δεν είναι πυροτεχνήματα οπλουργών και τεχνολόγων.

Αλλά είναι η αποθέωση των λάμψεων και των ήχων από κείνα τα ορυμαγδικά φαινόμενα στους γαλαξίες, που οι κοσμολόγοι σήμερα τα ονομάζουν εκρήξεις καινοφανών και υπερκαινοφανών αστέρων.

8. Νοητικές εποπτείες; Για να ισορροπήσω την υπερβολή της κατάφασης, στο βαθμό που εστάθηκε ο συμπλοηγός δάσκαλος στη νεότητά μου ο Ελύτης, εδώ είναι ο τόπος να τον κοιτάξω με τη σεμνή επιτίμηση. Γιατί θα αγγίξω το σημείο που μοιάζει την αχίλλεια πτέρνα του ποιητικού του σώματος.

Ωστόσο, εφόσον πρόκειται για κριτική, σε κάθε περίπτωση χρεωστά να φυλάγεται κανείς από το άκαιρο θάρρος. Και να μην αμελεί να θυμάται τα λόγια που γράφει ο Αριστοτέλης, όταν ετοιμάζεται να χελιδονίσει το μαστίγιο του στα σφυρά και τις κνήμες του Πλάτωνα.

Την αλήθεια, λέει, πρέπει να την βάζουμε πάνω από τα προσφιλή και τα οικεία μας. Κι αν εγώ θα μιλήσω ψεκτικά για τον Πλάτωνα, ούτε στιγμή δε λησμονώ πως μιλάω για άντρα, που οι κακοί δεν πρέπει να τον πιάνουν στο στόμα τους ούτε και για να τον παινέσουν.

Όλοι οι μεγάλοι ποιητές αφήσανε νοητικές εποπτείες. Έπλασαν ανθρώπινους τύπους, χαρακτήρες, ήρωες που δεν τους τρέφει το ψωμί και το κρασί στο τραπέζι, αλλά η έγκριτη κύρωση του ρέοντα χρόνου που όλα τα άγει στην αφάνεια.

Και η ποίηση του Ελύτη, ως τώρα, τέτοιες μορφές δε μας έδωκε. Ας μη βιαστεί κάποιος να χαρακτηρίσει νοητική εποπτεία την Μαρία Νεφέλη. Γιατί δεν είναι.

Η λυρική αρτιότητα, κι εδώ είναι που άθλησε ο Ελύτης, είναι βέβαια πράγμα ακριβό. Αλλά σε κάθε περίπτωση μένει στα όρια του λόγου. Και ο λόγος κατοικεί στη χώρα των φωνών και των ήχων.

Ο Γκαίτε, ο ολύμπιος Γκαίτε, τότε μόνο ησύχασε ότι ο Ιωάννης με το Εν αρχή ην ο Λόγος του τέταρτου Ευαγγελίου δε λέει αλογοπαράλογα, όταν μέσα από τον λόγο (Wort) μπόρεσε να εξορύξει την πράξη. (Tat) (Κοίτα στο Φάουστ 1, 1124 – 37 ).

Και πράξη στην ποίηση σημαίνει αγάλματα λόγου, νοητικές εποπτείες. Σημαίνει Οδυσσέας, Ιάγος, Βεατρίκη, Διοτίμα, ο Λάμπρος του Σολωμού και η Λιογέννητη του δημοτικού τραγουδιού μας.

9. Ελληνικός υπερρεαλισμός. Ο Ελύτης υπερρεαλιστής είναι και δεν είναι. Με τους άλλους έλληνες υπερρεαλιστές έχει ομοιότητες και σχέσεις. Αλλά πιο πολύ έχει ανομοιότητες και διαφορές.

Είδατε ποτέ σας τον Καποδίστρια με φουστανέλλα; Είδατε το Μητρόπουλο να διευθύνει στην Επίδαυρο ορχήστρα από δημοτικούς οργανοπαίχτες με νταγερέ άσκαυλο και τσαμπούνα; Σκεφτήκατε τάχα πως την ίδια χρονιά που ο Σικελιανός, ποιητικά ανοηταίνοντας, οργάνωσε τα πανηγύρια του στους Δελφούς, ο Καρυωτάκης με την αυτοκτονία του στην Πρέβεζα τον έφτυνε στα μούτρα;

Ο υπερρεαλισμός, έτσι όπως τον έδωσαν οι πρωτοπόροι του στα ένδοξα Παρίσια και οι άλλοι όσοι θητέψανε στις διαταγές του ως δευτεραγωνιστές, Έλληνες και ξένοι, έγινε και έμεινε ένας τρόπος τέχνης. Ποτέ δεν υψώθηκε σε τρόπο ζωής. Όπως αντίθετα συνέβηκε με το κλασικό και το ρομαντικό.

Και το ένα διαφέρει από το άλλο. Η τέχνη δηλαδή να μένει τέχνη, ή η τέχνη να γίνεται ζωή. Όσο διαφέρει και το να δοξάζεις το ψωμί από να παράγεις το στάρι.

Ο Ελύτης τον υπερρεαλισμό της ποίησης τον έκαμε τρόπο ζωής. Γιατί βρήκε πόρο ώστε στον ξενόφερτο συρμό να δώσει ελληνικό πρόσωπο. Στην Ελλάδα μόνο αυτός πέτυχε να αφομοιώσει οργανικά και να μετεξελίξει αυτόνομα το είδος. Είναι ο μόνος χιονοδρόμος που κατέβηκε τις πλαγιές του ελληνικού Παρνασσού χωρίς πέδιλα και δέστρες και μπατόν. Γιατί και ο ίδιος το ‘ μαθε και στους άλλους το ‘δειξε ότι ελληνικό σκι είναι να γλιστράς στο χιόνι, όμοια όπως οι ακάματοι εκείνοι στρατιώτες του Καραϊσκάκη, που στις χιονισμένες νύχτες του Νοέμβρη του 1826, ξεπάτωσαν συνάρματο το ασκέρι του Μουστάμπεη στα υψώματα της Αράχωβας και στην Κάτω Αγόριανη.

Οι επίλοιποι έλληνες συγκαιρινοί του μείναμε στη μορφή. Μόνο ο Ελύτης προχώρησε στην ύλη του υπερρεαλισμού. Έτσι τον ξεπέρασε, και ενώ είναι, δεν είναι υπερρεαλιστής. Ολοτελώς ανάλογα στην αρχαία Ελλάδα ο Πλάτων ξεπέρασε την αττική τραγωδία και, παρότι στην ουσία είναι ένας τραγικός ποιητής τύπου Σοφοκλή, στους τύπους έγινε και έμεινε ο ιδρυτής του φιλοσοφικού διαλόγου. Μόνο προσοχή! τηρείτε τις αναλογίες.

Το ότι προχώρησε στην ύλη και δεν έμεινε στη μορφή, θα το ‘λεγα με τη γνωστή γλωσσική χρήση: ο Ελύτης το νέο ευρωπαϊκό κρασί το ‘χυσε στα παλαιά ελληνικά ασκιά. Γιατί οι αρχαίοι έλληνες ό,τι ονομάζουμε σήμερα υπερρεαλισμό δεν το ‘χουν μόνο στα σπέρματα, αλλά και στα αυξήματά τους.

Στη ζωή και στην τέχνη της ολόκληρη η κλασική Ελλάδα είναι μια υπερπραγματικότητα. Τόσο φερέγγυα μάλιστα και τόσο αξιόπιστη, ώστε να γίνεται και να φαίνεται η πιο απλή πραγματικότητα. Μα φυσικά, εάν δεν ήταν τέλεια η κίνηση της γης, η γη δε θα φαινότανε ακίνητη.

Τι είναι το παράλογο στην αναμέτρηση Ελλήνων και Περσών κατά τα Μηδικά;

Πώς έπηξε μέσα στην πέτρα η μουσική του κόσμου επάνω στην Ακρόπολη;

Τι λογής λύσσα θηλυκή την εκυρίεψε, όταν άνοιξε τους κόλπους στο γιο της εραστή η μάνα Ιοκάστη;

Τι είναι, που πάει χεραγκαλιά, ο θρήνος του Αχιλλέα και του Πριάμου στο υστερνό τραγούδι της Ιλιάδας;

Τι είναι η ζωντανή κατάβαση στον Άδη του Εμπεδοκλή στην Αίτνα;

Και η γήινη ανάληψη του Οιδίποδα στον Κολωνό;

Τι είναι οι 365 μέρες του χρόνου που τις έσφαξαν και τις σπατάλησαν οι νήπιοι σύντροφοι του Οδυσσέα στο νησί του Ήλιου;

Τι είναι οι ηδυνοφόρες Σειρήνες; Που σήμερα ακούνε και ξανακούνε το τραγούδι τους οι ακρατείς και ανεκράτητες μάζες στα λαχανιάσματα των βιντεοπορνό, και στα ηδονικά βογγητά;

Όλα τούτα τα φαινόμενα είναι υπερρεαλιστικά αρχέτυπα. Και ο Αλέξανδρος του Φιλίππου, με ολόκληρο το ανθρώπινο και θηριώδες ήθος του, είναι μια χειροπιαστή υπερπραγματικότητα, που πέρασε αστραπή πάνω από τους λαούς, τις εποχές και τους τόπους.

Στα χέρια του Ελύτη ο υπερρεαλισμός έγινε σιγά – σιγά εργαλείο κυριαρχίας και κριτήριο προσώπου. Η ποίησή του χάρη σ’ αυτό το δαμασμό επιστρέφει στο απλό, αφού διόδεψε όλες τις χώρες του σύνθετου. Η πείρα μου ξέμαθε τον κόσμο, θα πει στην όψιμη περίοδο της τέχνης του.

Εκείνο που κάνει απλά τα πράγματα στα κείμενά του είναι ότι αναγνώρισε και καταμήνυσε την υπερπραγματικότητα που υπάρχει πέρα από τα φαινόμενα, και που μόνη αυτή τα ζωοδοτεί. Δίχως τη θέαση του αόρατου, θα ‘μενε τυφλή στα μάτια μας η όραση του θεατού.

Στην ελληνική ποίηση ως υπερρεαλιστής ο Ελύτης υψώθηκε στη μοναδικότητα. Και υποχρέωσε τον μοντέρνο υπερρεαλισμό να επιστρέψει και να γνωρίσει την αρχαία πηγή του.

Στην παλαίωση του καινούργιου και στον ανανιωμό του παλαιού ο Ελύτης προχώρησε σε μέγα βάθος. Είναι, ωσάν να κέρασε σ’ ένα ποτηρι του Βαφειού την αντοχή του αρχαίου και τη φρεσκάδα του νέου. Ό,τι ακριβώς λέει ο Πλούταρχος για τα έργα του Περικλή στην Ακρόπολη. Κάλλει μεν γαρ έκαστον ευθύς ην τότ’ αρχαίον ακμή δε μέχρι νυν πρόσφατον εστι και νεουργόν.

Το δνοφερόν ύδωρ το ψυχρά φλογί, που γράφει στο Μικρό Ναυτίλο είναι γλωσσικά δέματα του Ομήρου και του Πινδάρου, ή είναι ατόφια ποιητικά ορθώματα δικά του; Δεν ξεχωρίζει εύκολα κανείς.

10. Η παμβασιλεία του Έρωτα. Ο Ελύτης είναι ο ερωτικός ποιητής με τους παπύρους και τις περγαμηνές. Γι’ αυτό άλλωστε και συγκινεί τόσο πολύ τους νέους.

Οι έφηβοι τον κρατούν όρκο εμμονής και αφοσίωσης στην ερωτική τους ικμάδα. Και τα κορίτσια, τα ευαίσθητα και τρυφερά κορίτσια, τον έχουν κρεμάσει εικόνισμα στην κάμαρη του παρθενικού τους τρόμου. Φυσά στα σεντόνια τους και τα τρελαίνει τις νύχτες σαν ανέμου πνοή. Έτσι δε λέει ο Όμηρος για τη Ναυσικά, όταν φτάνει η ώρα της;

Πες πως ένας θεός διάταζε ξαφνικά να κοιμηθούν όλοι οι ερωτικοί ζέφυροι που φουσκώνουν τους στίχους του. Τι θα συμβεί; Μια θεομηνία ερήμου λιβυκής θα πλήξει αμέσως τον κόσμο που έπλασε. Η χλώρη των αγρών του θα κιτρινίσει. Θα στερέψουν οι πηγές των νερών. Τα βουνά με τα δάση τους θα λιγνέψουν και θα αποψιλωθούν. Και η θάλασσα, η θάλασσα του Ελύτη, θα καταπιεί το κύμα της, θα χάσει τα χρώματα, και θα δεθούν οι φωνές της.

Έχεις ακουστά για την ατμόσφαιρα του πλανήτη Αφροδίτη; Έχουν να μας μαθαίνουν ότι σκεπάζεται από πυκνά σύννεφα. Δεν έχει όμως υδρατμούς, οξυγόνο, βροχές και θηλυκά βουρκώματα. Δεν έχει τροπόσφαιρα. Τέτοια θα γινόταν η ποίηση του Ελύτη, χωρίς τη θροή της τρυφεράδα και το ερωτικό της σκίρτημα.

Όταν τον κοιτάξουμε ερωτικά, ο Ελύτης είναι οδηγητικός. Στην ερωτική νομοθεσία είναι νομοθέτης αρχαϊκών επινοιών και οραμάτων.

Ακολουθώντας κι εδώ τον υπερρεαλιστικό του δαίμονα πέτυχε να περιχωρήσει την ερωτική του γνώση σ’ εκείνο το λεπτό σημείο που ορίζεται ανάμεσα στη γενετήσια οδύνη και στη γενετήσια έκπτωση.

Η ερωτική τόλμη του ποτέ δεν ξεπέφτει στο ερωτικό θράσος. Αυτό μέσα σε συντεταγμένες πλατωνικές θα σήμαινε ότι η ερωτική του ποίηση είναι μία δια βίου άγρια στύση, η πλατωνική Πενία, που κάθε στιγμή ορμά να χυθεί στον δαμαστικό οργασμό, ο πλατωνικός Πόρος, αλλά ποτέ δεν αφήνεται.

Η αγωνία της νικητήριας μάχης εκυριάρχησε, «περιεγένετο» θα ‘λεγε ο Πλάτων (Συμπ. 219c) , στο εξουθενωτικό τέλος του θριάμβου με την πολλή σφαγή και τα πολλά πτώματα.

Με τον ίδιο τρόμο που ο ίδιος έγραψε νέος ότι η ποίηση είναι συνουσία επ’ άπειρον, ένας άλλος θα μπορούσε να πει ότι η ποίηση του Ελύτη είναι στύση επ’ άπειρον. Ελεγχόμενη, συνειδητή, παιδαγωγική, αστραφτερή στην αλυγισιά, την οργή και το μένος της.

Ολόκληρη η ερωτική ποίηση του Ελύτη είναι το ξεδίπλωμα σημαιών σε απέραντη πεδιάδα της ελάχιστης εκείνης στιγμής που χωρίζει τη θυελλώδη στύση από τον αδηφάγο οργασμό. Κι έζησε ζωή ατελείωτη σε μια στιγμή, που λέει ο Σολωμός

.

Παράθεση :

Το δνοφερόν ύδωρ το ψυχρά φλογί, που γράφει στο Μικρό Ναυτίλο είναι γλωσσικά δέματα του Ομήρου και του Πινδάρου, ή είναι ατόφια ποιητικά ορθώματα δικά του; Δεν ξεχωρίζει εύκολα κανείς.

Επειδή το προηγούμενο μπορεί να φανεί σκληρό... Χρωστώ να πω και να εξηγήσω περισσότερο την άρνηση.

Θα επικαλεστώ το κάτωθι από το άρθρο του Λιαντίνη:

Παράθεση :

Ωστόσο, εφόσον πρόκειται για κριτική, σε κάθε περίπτωση χρεωστά να φυλάγεται κανείς από το άκαιρο θάρρος. Και να μην αμελεί να θυμάται τα λόγια που γράφει ο Αριστοτέλης, όταν ετοιμάζεται να χελιδονίσει το μαστίγιο του στα σφυρά και τις κνήμες του Πλάτωνα.

Την αλήθεια, λέει, πρέπει να την βάζουμε πάνω από τα προσφιλή και τα οικεία μας. Κι αν εγώ θα μιλήσω ψεκτικά για τον Πλάτωνα, ούτε στιγμή δε λησμονώ πως μιλάω για άντρα, που οι κακοί δεν πρέπει να τον πιάνουν στο στόμα τους ούτε και για να τον παινέσουν.

Αυτό και αν έχει τεράστια αξία και για την περίπτωση του Λιαντίνη... Κι όχι μόνο ως οδηγία για το μέλλον. Δυστυχώς.

Σκέφτομαι πως όσοι γνωρίζουμε τα διαδραματισθέντα, χρωστάμε να αφήσουμε πίσω μας μια επίσημη καταγραφή για όλα αυτά. Τουλάχιστον καταγραφή. Για το έργο του ας μιλήσουν οι Βάκχοι... Για το φαινόμενο όμως έχουμε χρέος όσοι το είδαμε να συμβαίνει. Και θα εξηγήσω γιατί είναι απαραίτητο να το κάνουμε:

Πολλές φορές συντυχαίνω ανθρώπους που μου λένε ότι διάβασαν για το Λιαντίνη και τους συγκίνησε κλπ.

- Για το Λιαντίνη ρωτάω; Ή Λιαντίνη;

Και δυστυχώς πάμπολλες φορές ισχύει το ΓΙΑ... Η εποχή της διαφήμισης γαρ. Και η γενιά της σαπουνόπερας επίσης.

Και το κακό δεν είναι αυτό ακριβώς, αλλά που κάποιοι από αυτούς πιάνουν πένα στη συνέχεια και γράφουν κι αυτοί ΓΙΑ το Λιαντίνη, χωρίς να έχουν διαβάσει Λιαντίνη. Πρόσφατα πέτυχα την περίπτωση μιας γνωστής συγγραφέως. Κι έπειτα την περίπτωση ενός ηθοποιού. Πριν λίγους μήνες είχαμε την περίπτωση ενός πολύ καλού μπλόγκερ. Τίμιοι άνθρωποι όλοι τους. Που ιδέα δεν είχαν και κατάπιαν αμάσητα όσα διάβασαν ΓΙΑ το Λιαντίνη. Έχει λοιπόν τεράστια αξία και ως HOMA EDUCANDUS στο διαδίκτυο να αποκαλύπτουμε την αλήθεια αλλά μελλοντικά και με πιο επίσημο τρόπο.

Με την ευκαιρία τονίζω ότι είμαστε φόρουμ, ΑΓΟΡΑ επί το ελληνικότερον και όχι blog. Έχουμε και blogs αλλά αυτό εδώ είναι φόρουμ. Έχει διαφορά; Στο βαθμό που διαχειρίζεται συλλογικά ναι. Αυτό δεν ισχύει ως δυνατότητα στα blogs έστω και αν υφίσταται και εκεί συγγραφική ομάδα.

Κι ακόμη πρέπει να ξεκαθαρίσουμε για μια ακόμη φορά πως δεν αποτελούμε την επίσημη φωνή στο διαδίκτυο κανενός άλλου πέραν της προσωπικής μας.

Πολύ περισσότερο δεν εκπροσωπούμε το Λιαντίνη. Ούτε και την κ. Λιαντίνη, την οποία ναι μεν γνωρίζουμε, σεβόμαστε και εκτιμούμε απεριόριστα αλλά μην μπλέκουμε τα πράγματα και δημιουργούμε συγχύσεις.

Είναι τελείως έξω από τις δικές μας αρχές να οικειοποιούμαστε ρόλους που δε μας ανήκουν. Αν η κ. Λιαντίνη θέλει να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει κλπ κάτι, δε χρειάζεται εμάς ως ενδιάμεσους. Στέλνει επιστολή και λέγει ό,τι επιθυμεί η ιδία.

Ξέρω ότι άλλοι στη θέση μας θα προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να εκμεταλλευτούν την προσωπική γνωριμία με τη γυναίκα ενός Λιαντίνη. Εμείς, ως μαθητές του, κρίνουμε απλά απαράδεκτη μια τέτοια στάση. Τι να κάνουμε; Αυτά μας δίδαξε εκείνος. Το δύσκολο δρόμο του εσθλού και όχι του κισσού το πλάνο ψήλωμα σε ξένα αναστυλώματα δεμένο.

Την επόμενη λοιπόν φορά ας προσέχετε τι αναμεταδίδετε. Δεν επιβεβαίωσε καμία πληροφορία η σύζυγος του καθηγητή Λιαντίνη τις τελευταίες μέρες μέσα από τις δικές μας σελίδες. Ούτε μετέχει στη διαχείριση του παρόντος χώρου. Τίμιες εξηγήσεις.

Από κει και πέρα. Ποιοι συμμετέχουν ως μέλη στο φόρουμ. Νομίζω ότι όλοι γνωρίζετε ότι αποτελεί απαράβατο δικαίωμα η ανωνυμία στο ίντερνετ. Όπως και η επιλογή να υπογράφει κάποιος επώνυμα τις δημοσιεύσεις του. Στο φόρουμ HOMA EDUCANDUS έχουμε και τις δύο περιπτώσεις. Τις σεβόμαστε ως προσωπικές επιλογές απόλυτα. Θες να βάζεις το όνομά σου; Βάλτο. Θες να γράφεις με ψευδώνυμο; Δικαίωμά σου. Και ξέρουμε ότι είναι και δική μας υποχρέωση να προστατεύουμε την ανωνυμία των μελών μας. Αυτό κάνουμε και θα συνεχίσουμε να κάνουμε.

Το βρίσκουμε λοιπόν ηθικά και νομικά απαράδεκτο να αναμεταδίδουν κείμενο από το φόρουμ HOMA EDUCANDUS που δεν υπογράφεται από την κ. Λιαντίνη και να προσπαθούν να παραπληροφορήσουν ότι είναι δικό της. Προσβάλλει και την κ. Λιαντίνη και εμάς.

Είναι λοιπόν δυνατόν με τέτοια συμπεριφορά (άσε όλα τα παλιά) να περιμένουν τώρα να βγάλουν λαβράκι από μας;;; Και σε εποχή που και τα κανονικά λαβράκια αυτοκτονούν;;; Έτσι λέει ο φίλος μου ο Σωτήρης κι εγώ λέω πως είναι απείρως σημαντικότερο να ασχοληθούμε με εκείνα τα λαβράκια. Και εμείς και εσείς και όλοι μας!

Ο θάνατος για να τον μελετάς, μην το ξεχνάμε, πρέπει να έχει το εύρος της ζωής που τη ζεις! Μόνο έτσι τα δύο μπροστά σου γίνονται ένα.

Κι ακόμη. Γυρίζοντας και πάλι στο Λιαντίνη. Το αληθινότερο ποίημά του ποιο είναι; Το άρθρο για τον Ελύτη;;; Ακόμη και αν υπέστη λογοκρισία αυτό θα βάλουμε ως σημαντικότερο ή τη λογοκρισία στη ζωή του την ίδια;

Σε κάθε περίπτωση δηλαδή δεν πείθει το δήθεν ενδιαφέρον για τη λογοκρισία σε ένα άρθρο του από εκείνους που επιμένουν να παραποιούν τα στοιχεία ζωής του. Και συνεργοί εμείς σε τέτοια παραποίηση (εν γνώσει μας τουλάχιστον - υπόψην, δε χτύπησα στο κεφάλι, ε;;; ) δεν πρόκειται να γίνουμε.

Από το χειρόγραφο του Δημήτρη Λιαντίνη (τη σελίδα 13, που έχει δημοσιευτεί στην αρχική ανάρτηση του θέματος)

Παράθεση :

Η αγωνία της μάχης εκυριάρχησε, "περιεγένετο" θά 'λεγε ο Πλάτων (Συμπ. 219 c), στον εξουθενωμένο θρίαμβο της νίκης με την πολλή σφαγή και τα πολλά πτώματα.

Και το αντίστοιχο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό:

Παράθεση :

Η αγωνία της νικητήριας μάχης εκυριάρχησε, «περιεγένετο» θά ‘λεγε ο Πλάτων (Συμπ. 219c) , στο εξουθενωτικό τέλος του θριάμβου με την πολλή σφαγή και τα πολλά πτώματα.

Ελληνικά γνωρίζουμε; Μα για να τα γνωρίζουμε πρέπει να γνωρίζουμε και τους έλληνες... Κι αυτή είναι διαφορά ίδια με τη διαφορά ανάμεσα στο μνημόσυνο και στο βαφτίσι. (Χάσμα Σεισμού, 12 ) Και όπου έλληνες σημειώνω ήταν και ο Ελύτης και ο Λιαντίνης...

Πιάνε τουλάχιστον κανένα λεξικό. Σαν εκείνο που ο Λιαντίνης με έστειλε και μένα να πιάσω εδώ και δυο δεκαετίες σχεδόν. Γιατί χωρίς άριστη γνώση της γλώσσας, Λιαντίνη είναι αδύνατον να κατανοήσεις.

Ποια η διαφορά ανάμεσα στο εξουθενωμένος θρίαμβος της νίκης και στο εξουθενωτικό τέλος του θριάμβου; Μια διαφορά που γιγαντώνεται με τη μετατροπή της μάχης σε νικητήρια, τόσο που το νόημα να μην αλλάζει απλώς μα να μετακομίζει στον άλλο πόλο...

Γεωγραφία θα κάνουμε; Γιατί όχι; Θα μπορούσαμε καλύτερα να το κατανοήσουμε το όλο ζήτημα αν το βάζαμε πάνω στο χάρτη ή και πιο σφαιρικά αν το αντικρίζαμε ως υδρόγειο:


Βόρειος πόλος... Το αντίστοιχο του Πολικού αστέρα. Και ο τόπος της άρκτου των πόλων. Το απέραντα λευκό των πάγων και το νωπό χιόνι στα όρη.

Βόρεια Εύκρατη ζώνη. Και Βόρειος Στέφανος θυμίζω... Και Ελλάδα, Φωτονερόπετρα σημειώνω...

Ισημερινός. Διακεκαυμένη ζώνη που μας έλεγαν οι παλιοί δάσκαλοι. Ζώνη των τροπικών καταιγίδων, όπως λεν οι μετεωρολόγοι και μπορώ να βεβαιώσω με τη μικρή μου έστω πείρα στα μακρινά ταξίδια... Και μην ξεχάσετε εδώ τα dies canicularii... (πορεία όμως και αυτή... πώς λέει ο ποιητής; "τραβέρσο ανάποδο, πορεία προς το βοριά / τράβα μπροστά, ξοπίσω εμείς και μη σε μέλει"! )

Νότια Εύκρατη. Ο αντίπους της δικής μας... Και Νότιος Στέφανος εκεί. Και ο Σταυρός του Νότου με τα στράλια: "Να φοβάσαι τ' άστρα του Νοτιά"... Και πιο πολύ εσύ που "Έχεις υπουργό το Βοριά."

Νότιος Πόλος. Το αντίθετο της Αρκτικής. Σαν που στον έρωτα στέκει αντίκρυ ο θάνατος. Ο νότος που λαμπερούς σταλαγμίτες σκορπίζει της βρυαρής σου άνοιξης αποθεώνοντας τα σφυρά... (Τις Ώρες των Άστρων τις έχουμε υπόψη; Ρωτάω ειδικά όσους κόπτονται για λογοκρισίες σε άρθρα του Λιαντίνη... και την ίδια ώρα λογοκρίνουν ολόκληρο το βιβλίο με τα ποιήματά του... )

Ας θυμηθούμε τώρα και το λόγο του Εγέλου. Περί των αντιθέτων.

Παράθεση :

Να κατανοείς την αντίθεση μέσα στην ενότητα και την ενότητα μέσα στην αντίθεση, αυτό είναι η απόλυτη γνώση. (Den Gegensatz den Einheit und die Einheit in dem Gezensatz zu wissen, das ist das absolute Wissen ) .

Αλλά και το ανάμεσα Τρίτη και Τετάρτη που ο Ελύτης έζησε την αληθινή του μέρα.

Πάλεψα πολύ να πλησιάσω έστω και λίγο μια περίεργη κουβέντα που μου ειπώθηκε προχτές. Την έλεγε ο Δάσκαλος. Και έχει έτσι:

Σας το έδωσα ήδη, με τον πίνακα του Μποτερό. Τυχαία τελείως ο ίδιος πίνακας περικλείει και άλλα, που θα τα κρατήσω εκτός διαλόγου...

Πάρτε τώρα και τη γεωγραφία του σώματος του έρωτα. Και την υδρόγειο μαζί.

Και ασκηθείτε. Στην πράξη και στο σκέφτεσθαι. Αυτό είναι Λιαντίνης. Και όχι να μιλάμε για το Λιαντίνη. Όπως φιλοσοφία εστί μελέτη θανάτου, αλλά του δικού μας θανάτου, όχι των άλλων. Ούτε και του Λιαντίνη.

Αν τέλος πάντων θέλουμε ντε και καλά να το παίξουμε μελετητές... ας διαβάσουμε από εξώφυλλο σε εξώφυλλο τα τέσσερα βιβλία του Λιαντίνη που σχετίζονται άμεσα με την ποίηση:

Το Ρίλκε του, το Σολωμό του, το Σεφέρη του και τα Ελληνικά του.

Θα καταλάβουμε έτσι καλύτερα και την ακτινογραφία του Ελύτη. Έστω και συνοπτική που δόθηκε στο άρθρο. Τι λέγει ο Λιαντίνης έστω και στο παραποιημένο του κείμενο. Δεν κατάφερε βλέπετε ο σκυλευτής να τροποποιήσει το βάθος του λόγου του... Όσο και αν το θέλησε.

Θα καταλάβετε ίσως και τι αποκόμισε ο Ελύτης διαβάζοντας το άρθρο. Εννοώ σαφώς ένα ελάχιστο. Γιατί ούτε εσείς ούτε εγώ είμαστε ελύτες. Προλύτες είμαστε και ο Λιαντίνης άδικα δεν το τόνισε στον πρόλογο. Έστω και αν το μήνυμα δεν είχε παραλήπτες τους προλύτες... (μα τι έξυπνο λογοπαίγνιο κι αυτό; )

Άφησα τελευταίο ετούτο. Το πολύ αγαπημένο του Λιαντίνη:




Και προβληματιστείτε. Τι αγάπησε ο Λιαντίνης πιότερο στον Ελύτη; Γιατί τον αγάπησε. Και μάλιστα πολύ. Και με αυτό το θάρρος του άσκησε και κριτική. Αλλά αριστοτελικά και αριστοτεχνικά.

Κι αλήθεια. Στο λεξικό σας τι γράφει για τη λέξη επιτίμηση; Έστω και τη σεμνή;

Και δείτε μετά και το λήμμα επιφύλαξη. Σημαίνουν το ίδιο; Και πάλι τονίζω το επίθετον: σεμνή επιφύλαξη... και αριστοτελική.

Και το χειρόγραφον προς επίρρωσιν:

Ελπίζω οι προσεκτικοί μελετητές που ειλικρινά νοιάζονται για το έργο του Λιαντίνη (μόνο για το χατίρι τους συνεχίζουμε την ανάρτηση και άλλων στοιχείων στο παρόν θέμα) θα προσέξουν στο χειρόγραφο και άλλα σημεία σημαντικά που αποδεικνύουν όσα έχουμε υποστηρίξει ως τώρα. Δε θα προσφέρω όμως άλλο βρεγμένο παξιμάδι σήμερα, αυτά σας αφήνω μόνους να τα εντοπίσετε. Θεωρώ πολύ σημαντικότερο να θυμίσω από τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ του ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΙΑΝΤΙΝΗ όσα έγραψε για τις νοητικές εποπτείες (σελ. 89 - 92 )

Πρόκειται για το έβδομο κριτήριο από το γνώμονα που ο Λιαντίνης μετρά τους ποιητές, ακόμη και τους ζώντες:

Παράθεση :

"Το έβδομο είναι ότι ο ποιητής πλάθει αγάλματα. Ο μεγάλος ποιητής είναι ένας κομψός και ρωμαλέος τεχνουργός λέξεων. Ο Αγελάδας, ας πούμε, ο Πολύκλειτος, ο Μύρων. Και πιο κοντά στα μαθηματικά της γλώσσας είναι ο Πραξιτέλης. Τελεί πράξη, δηλαδή, και έργο με το λόγο του.

Λέγοντας ότι ο ποιητής πλάθει αγάλματα εννοώ νοητικές εποπτείες. Κάποιες πνευματικές παραστάσεις είναι αυτές που οι ποιητές δουλέψανε, και τις άφησαν στο Μουσείο της Λογοτεχνίας.

Είναι οι ήρωες, οι τύποι, οι μορφές που μέσα τους οι τεχνίτες κατάφεραν να σαρκώσουν τα περιεχόμενα της ανθρώπινης φύσης που στέκουνται πάντα επίκαιρα μέσα στο χρόνο.

Τέτοιες νοητικές εποπτείες, ή αγάλματα λόγου, είναι η ομηρική Ελένη για παράδειγμα. Είναι η Μήδεια, ο Ορέστης, η Διδώ του Βιργίλιου, ο Μάκμπεθ και ο Ιάγος, η Μαργαρίτα του Γκαίτε, ο Γαργαντούας, η Αρετή του Κορνάρου, ο Λάμπρος του Σολωμού, η Μαγδαληνή του Βάρναλη, ο Βασίλης Αρβανίτης του Μυριβήλη, ο Μπαταριάς και ο Τάκης - Πλούμας του Μαλακάση.

Όσο πιο πολύ είναι εναργής, μέσα στον ανθρώπινο πλούτο της απλή, αρθρωμένη και στέρεη η παράσταση του ήρωα που αρμολογεί ο ποιητής, τόσο πιο μεγάλος είναι και ο ίδιος.

Ρίχνοντας γρήγορο βλέμμα πάνω από τα έργα των ποιητών, το άγαλμα που βρίσκουμε να κάθεται στο θρόνο της παγκόσμιας λογοτεχνίας είναι ο Οδυσσέας του Ομήρου. Μαζί του δεν αντέχει να συγκριθεί άλλη νοητική εποπτεία.

Ούτε ο Οιδίπους του Σοφοκλή, ούτε ο Μωυσής του συγγραφέα της Εξόδου και των Αριθμών, ούτε ο Σωκράτης των πλατωνικών διαλόγων, ούτε ο Ιησούς του κατά Ματθαίον, ούτε ο πρίγκιπας Μύσκιν, ούτε ο πρίγκιπας Άμλετ, ούτε ο Δον Κιχώτης, ούτε ο Ναπολέων της Ηρωικής του Μπετόβεν.

Ο Οδυσσέας κλείνει με άρτιο πολύπλοκο και βαθύ, με αρμονικά αντιθετικό, με σύνθετο, με ρεαλιστικό και ιδεώδη, αλλά κυρίως με τον πιο απλό και τον πιο σοφό τρόπο τον τύπο του ιστορικού ανθρώπου, όπως αυτός άρχισε να διαμορφώνεται αμέσως μετά την εποχή των τελευταίων παγετώνων, 27.000 π.Χ., και όπως θα συνεχίσει να εξελίσσεται στο μέλλον. Ως τη στιγμή που ο ίδιος θα καταστρέψει τον εαυτό του πάνω στη γης.

Θα τολμούσα μάλιστα να ειπώ και πέρα από τη στιγμή εκείνη. Γιατί στο ταξίδι της ζωής όλοι οι σύντροφοι χαθήκαν. Ο Οδυσσέας όχι. Κι αν γίνει το ίδιο στο ταξίδι της ιστορίας και κάποτε ο άνθρωπος χαθεί, το κακό θα οφείλεται που δεν ελογάριασε την οδηγία του Οδυσσέα. Όπως δεν τη λογαριάσανε και οι σύντροφοί του στο Νησί του Ήλιου!

Το κακό θα οφείλεται που δεν μπόρεσε ο παγκόσμιος άνθρωπος σήμερα να στοιχηθεί στο ρεαλισμό και στην αλήθεια, στην εντιμότητα, στην ανθρωπιά και στην πειθαρχία, στη σοφία και στη σκληρότητα που κλείνεται μέσα σ' αυτή τη νοητική εποπτεία των ελλήνων. Και πώς αλλιώς! σήμερα, βλέπεις, μέσα από την καταραμένη Βόρεια Αμερική, ο τύπος ανθρώπου που πέρασε στην ιστορία και πια την οδηγεί είναι ο εβραϊκός, ο σιωνιστικός, ο χριστιανικός τύπος. Και όχι ο ελληνικός, που η αυθεντική του έκφραση είναι ο Οδυσσέας.

(Στους αντίποδες του ομηρικού Οδυσσέα στέκεται ο Οδυσσέας της Οδύσσειας του Καζαντζάκη. Μνημείο λαμπρό λογοτεχνικής αποτυχίας. Ωστόσο ο Καζαντζάκης μας έδωκε ένα γνήσιο άγαλμα λόγου, τον Αλέξη Ζορμπά. )

Το πιο ένδοξο δείγμα στη νέα λογοτεχνία μας ποιητικών αγαλμάτων το βρίσκουμε στη Δημοτική μας ποίηση. Όλα τα Δημοτικά τραγούδια είναι εικόνες και σκηνές, και ανάγλυφα και αγάλματα δωρικά.

Και μετά το Δημοτικό τραγούδι, έρχεται ο Παπαδιαμάντης και ο Καβάφης. Και οι δύο μας έδωσαν πλήθος αγάλματα, και συμπλέγματα αγαλμάτων σαν το Λαοκόοντα του Βατικανού, και ζωγραφικούς πίνακες σαν το ψηφιδωτό της Ισσού στην Πομπηΐα.

Προκειμένου μάλιστα για τα 153 ποιήματα του Καβάφη, βρίσκουμε ότι περισσότερα από τα δύο τρίτα είναι τέλεια αγάλματα. Και στέκομαι ιδιαίτερα στον Καβάφη, επειδή είναι δύσκολο πολύ με λίγους στίχους να πετύχεις τέτοιο αποτέλεσμα.

Ο Καβάφης περιγράφει και ποιητικά τη γνώση του ότι υψηλή ποίηση σημαίνει δημιουργία αγαλμάτων. Είναι το ποίημά του Τυανεύς Γλύπτης.

Ονομάζω τα αγάλματα που ονομάζει ο γλύπτης από τα Τύανα στο ποίημα:

Η Ρέα
Ο Πομπήιος
Ο Μάριος
Ο Αιμίλιος Παύλος
Ο Σκιπίων Αφρικανός
Ο Πάτροκλος
Ο Καισαρίων
Ο Ποσειδώνας
Ο Ερμής

Και ονομάζω ποιήματα του Καβάφη, που το καθένα αντιστοιχεί σε άγαλμα του Τυανέα Γλύπτη:

Ο Θεόδοτος (Πομπήιος)
Προς τον Αντίοχον Επιφανή – (Αιμίλιος Παύλος)
Η Μάχη της Μαγνησίας – (Σκιπίων ο Αφρικανός)
Τα Άλογα του Αχιλλέως – ( Πάτροκλος )
Καισαρίων ( Καισαρίων )
Ένας Θεός των (Ερμής)

Αυτός που μιλά για τα αγάλματά του εδώ δεν είναι ο γλύπτης από τα Τύανα, αλλά ο ποιητής από την Αλεξάνδρεια. Που γνώριζε καλά ότι το τελευταίο ζητούμενο από τον ποιητή είναι να κατέχει να δημιουργεί αγάλματα."

Αυτό που κάτεχε ο Καβάφης και κάτεχε και ο Λιαντίνης, δυστυχώς δεν το κατέχουν πολλοί σήμερα και ας παριστάνουν τους ειδικούς ερευνητές. Κρίμα!

Γιατί αν κάτεχαν τι έγραψε σχετικά ο Λιαντίνης για τις νοητικές εποπτείες, δε θα τους χρειαζόταν να τους δώσουμε κανένα χειρόγραφο εμείς για να διαλευκάνει την όποια πληροφορία σχετική έφτασε στα χέρια τους. Θα τους έφτανε και θα τους περίσσευε το άρθρο στο περιοδικό ΛΕΞΗ για να καταλάβουν αν όχι όλα, τουλάχιστον τα περισσότερα...

Και αντιγράφω το απόσπασμα από το περιοδικό:

Παράθεση :

8. Νοητικές εποπτείες; Για να ισορροπήσω την υπερβολή της κατάφασης, στο βαθμό που εστάθηκε ο συμπλοηγός δάσκαλος στη νεότητά μου ο Ελύτης, εδώ είναι ο τόπος να τον κοιτάξω με τη σεμνή επιτίμηση. Γιατί θα αγγίξω το σημείο που μοιάζει την αχίλλεια πτέρνα του ποιητικού του σώματος.

Ωστόσο, εφόσον πρόκειται για κριτική, σε κάθε περίπτωση χρεωστά να φυλάγεται κανείς από το άκαιρο θάρρος. Και να μην αμελεί να θυμάται τα λόγια που γράφει ο Αριστοτέλης, όταν ετοιμάζεται να χελιδονίσει το μαστίγιο του στα σφυρά και τις κνήμες του Πλάτωνα.

Την αλήθεια, λέει, πρέπει να την βάζουμε πάνω από τα προσφιλή και τα οικεία μας. Κι αν εγώ θα μιλήσω ψεκτικά για τον Πλάτωνα, ούτε στιγμή δε λησμονώ πως μιλάω για άντρα, που οι κακοί δεν πρέπει να τον πιάνουν στο στόμα τους ούτε και για να τον παινέσουν.

Όλοι οι μεγάλοι ποιητές αφήσανε νοητικές εποπτείες. Έπλασαν ανθρώπινους τύπους, χαρακτήρες, ήρωες που δεν τους τρέφει το ψωμί και το κρασί στο τραπέζι, αλλά η έγκριτη κύρωση του ρέοντα χρόνου που όλα τα άγει στην αφάνεια.

Και η ποίηση του Ελύτη, ως τώρα, τέτοιες μορφές δε μας έδωκε. Ας μη βιαστεί κάποιος να χαρακτηρίσει νοητική εποπτεία την Μαρία Νεφέλη. Γιατί δεν είναι.

Η λυρική αρτιότητα, κι εδώ είναι που άθλησε ο Ελύτης, είναι βέβαια πράγμα ακριβό. Αλλά σε κάθε περίπτωση μένει στα όρια του λόγου. Και ο λόγος κατοικεί στη χώρα των φωνών και των ήχων.

Ο Γκαίτε, ο ολύμπιος Γκαίτε, τότε μόνο ησύχασε ότι ο Ιωάννης με το Εν αρχή ην ο Λόγος του τέταρτου Ευαγγελίου δε λέει αλογοπαράλογα, όταν μέσα από τον λόγο (Wort) μπόρεσε να εξορύξει την πράξη. (Tat) (Κοίτα στο Φάουστ 1, 1124 – 37 ).

Και πράξη στην ποίηση σημαίνει αγάλματα λόγου, νοητικές εποπτείες. Σημαίνει Οδυσσέας, Ιάγος, Βεατρίκη, Διοτίμα, ο Λάμπρος του Σολωμού και η Λιογέννητη του δημοτικού τραγουδιού μας.

Έχετε πια και το χειρόγραφο. Μελετήστε τα λοιπόν.

Ποια θετική αξιολόγηση του έργου του Ελύτη;

Αλλά και κάτι άλλο. Πολύ πιο σημαντικό. Έχετε πια μπροστά σας όλα τα ντοκουμέντα. Με τις αλλαγές που έγιναν στο χειρόγραφο η "αξιολόγηση" απέκτησε πιο θετική μορφή ή πιο αρνητική; Επιφύλαξη εκφράζει ο Λιαντίνης, σεμνή επιτίμηση αναφέρεται στο περιοδικό.

Επιτιμά ποιος ποιον; Ο άσημος ως τότε και άγνωστος καθηγητής πανεπιστημίου το μεγάλο ποιητή της χώρας, το νομπελίστα πλέον και διεθνούς κύρους Οδυσσέα Ελύτη.

Στα μάτια του Ελύτη πώς λέτε να φάνηκε η φράση αυτή; Ως θετική αξιολόγηση;;;

Υπάρχει όμως και άλλο βάθος στο θέμα. Πώς είδε και ο Λιαντίνης το ίδιο σημείο; Και όχι μόνο την επιτίμηση αλλά τον προσδιορισμό σεμνή;

Ξέρουμε τι σημαίνει σεμνός; Και πάλι εδώ θα ρωτήσω: Ξέρουμε ποιος υπήρξε ο Λιαντίνης; Και προσοχή. Μην το πάτε στο άλλο άκρο. Δεν είπα και δεν εννόησα τίποτε τέτοιο.

Αλλά και γενικότερα να το δούμε. Ως ο αναγνώστης εκείνης της εποχής που ξεφύλλισε το περιοδικό. "Σεμνή επιτίμηση". Τι είναι τούτο το αμπλάκημα;

Κοιτάξτε. Αν κανείς διαβάσει το χειρόγραφο ολόκληρο βεβαίως και έχει σαφέστερη κρίση. Αλλά και όποιος άλλος έχει μελετήσει Λιαντίνη, μπροστά σε τέτοιες φράσεις όφειλε να σταθεί με ... επιφύλαξη. Γιατί δε συνάδει με τον τρόπο του Λιαντίνη. Ο Λιαντίνης δεν υπήρξε ούτε ο θρασύς τιμητής των άλλων ούτε όμως και ο ψοφοδεής κριτικός που θα τον λύγιζε το μέγεθος ακόμη και ενός Ελύτη. Τι υπήρξε; Ένας ελεύθερος άνθρωπος με λευτεριά στα μέτρα του Σολωμού:

Όπου αρετή ας διαβάσουμε τι είναι στο Homo Educandus. Σελίδα 154.

Παράθεση :

... η αρετή είναι γνώση. Εκείνο δηλαδή το περιλάλητο

ουδείς εκών κακός

Και μόνο αυτή η σελίδα από το άρθρο επιτρέπει να διακρίνουμε πως ο άγνωστος (; ) που σκύλευσε το άρθρο του Λιαντίνη - γιατί αυτό ακριβώς έκανε, με την ίδια έννοια που χρησιμοποιεί και ο ίδιος ο Λιαντίνης το ρήμα σκυλεύω στο Homo Educandus, σελ. 71:

Παράθεση :

Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πόσο και πώς, σ' ένα ύφος περίτεχνης και απολεσμένης μέσα στην ομίχλη των λεπτομερειών της δημοσιογραφίας, ο πολύς στις ημέρες μας Καρλ Πόππερ παραποιεί, διαστρέφει, και σκυλεύει τον Ηράκλειτο.

Και μόνο λοιπόν η σελίδα αυτή φανερώνει πως ο άγνωστος (; ) σκυλευτής κινήθηκε σε τελείως διαφορετική τροχιά από την απλοϊκή λογοκρισία. Ποιος ή ποια είχε λόγο να κάνει κάτι τέτοιο;

Γνωρίζω το όνομα. Όχι τον άνθρωπο. Άρα δεν ξέρω και τη δική του απάντηση. Μπορεί να έχει κάποια καλή δικαιολογία... Ποιος ξέρει; Χωρίς διασταύρωση από τον ίδιο, θα ήταν απαράδεκτο να δοθεί το όνομα εκείνου που ο Λιαντίνης τα έβαλε μαζί του μετά τη δημοσίευση.

Η δική μου ανησυχία για το όλο θέμα έχει κι εδώ έρεισμα. Και συγκεκριμένα στις παπαριές (ναι, παπαριές) που έχω ακούσει να λένε για τον άνθρωπο αυτό. Βραδάκι καλοκαιρινό ήταν θυμάμαι. Και είχα επισκεφθεί μια έκθεση βιβλίου στον Πειραιά. Η συζήτηση έγινε αμέσως μετά. Και μου θύμισε τις παπαριές που άκουγα κάποτε στα καράβια από τους άντρες συναδέλφους. Κι εδώ θα σας ξαναστείλω στα Κατά Κίρκην, στη Γκέμμα. Γιατί χρωστάω να μην προσάψω κατηγόρια άδικη σε κείνους τους παλιούς συναδέλφους, αλλά να τους δώσω όλη τη δικαιολογία και εξήγηση που εκεί αναλύει βαθυστόχαστα ο Λιαντίνης. Εκείνοι τουλάχιστον ήταν ναυτικοί. "Ασκητάδες της λαγνείας." Συγχωρούνται να λένε όσα λένε... Εκείνος όμως που μου μίλαγε εκείνο το βράδυ δεν ήταν ναυτικός. Και γι' αυτό και καμία δικαιολογία δεν είχε. Εκτός μίας, το να έλεγε ο άνθρωπος απλά την αλήθεια. Όμως τότε δε θα μιλούσα για παπαριές.

Άκουσα λοιπόν προσεκτικά όσα μου είπε. Και αργότερα έψαξα το ζήτημα. Αν ευσταθούσαν τα στοιχεία που ανέφερε. ΟΧΙ!

Σε παλιότερες εποχές είχα ξαναγράψει για το ζήτημα. Δε θα δώσω λινκ. Γιατί δε θέλω να αποκαλύψω το όνομα, το είπα αυτό. Αυτό δα έλειπε, να μπλέξω τον άγνωστο άνθρωπο με τις συκοφαντίες σε βάρος του. Γιατί είναι άλλο πράγμα η συκοφαντία και άλλο το αληθινό γεγονός που αφορά το άρθρο του Λιαντίνη για τον Ελύτη.

Την αλήθεια όλοι τη θέλουμε. Και όλη. Δε θέλουμε όμως σενάρια επιστημονικής φαντασίας ή ακόμη χειρότερα σκανδαλολογίες.

Όποιος λοιπόν έχει σκοπό να ασχοληθεί με το ζήτημα, ας τα λάβει υπόψη του όλα αυτά. Για να μην πει μετά πως δεν ήξερε. Πως κανείς δεν τον προειδοποίησε.

Στην εωσφορική τύφλωση των «παπαριών», όπως γράφεις Δανάη, απάντησες με την ακάματη ακαταπόνητη ερευνητική σου μελέτη εξαίσια (και ας μην έδωσες στο πιάτο όλη την αλήθεια, και πολύ σωστά έπραξες). Ας πρόσεχαν. Ισχύει και για το μέλλον. Αυτό είναι έρευνα και όχι οι κομπλεξικές ιντερνετικές ή ρεπορτερίστικες «παπαριές».
Για άλλη μια φορά εύγε για το κείμενό σου. Σε θαυμάζω!

Διατηρώ την εντύπωση ότι το περιοδικό "η λέξη" είναι ένα από τα πλέον έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά του τόπου και ομολογώ ότι η έρευνα της Δανάης με έβαλε σε μεγάλο προβληματισμό. Σημειώνω ότι το άρθρο κυκλοφόρησε ζώντος του Ελύτη - στοιχείο που ίσως οφείλουμε σοβαρά να λάβουμε υπ' όψιν.

Αλέξανδρε,

το περιοδικό ΛΕΞΗ δεν παρέλαβε το χειρόγραφο. Έτσι λένε οι πληροφορίες μου. Άλλος έπαιξε το ρόλο του ενδιάμεσου. Πήρε το χειρόγραφο από το Λιαντίνη και το προώθησε στο περιοδικό. Γι' αυτό και ο Λιαντίνης με αυτόν τον ενδιάμεσο τα έβαλε και όχι με το περιοδικό.

Κοίτα, το έγραψα και παραπάνω πως γνωρίζω το όνομα του ανθρώπου που ο Λιαντίνης τότε θεώρησε υπεύθυνο. Αλλά ούτε τη δική του μαρτυρία έχω - για να διασταυρώσω όπως επιβάλλεται από τη δεοντολογία το γεγονός - ούτε και επιθυμώ να δώσω υλικό που απροκάλυπτα μας ζητάνε για να επιβεβαιώσουν κάποια σχετική πληροφορία άνθρωποι που δεν παρέχουν τα εχέγγυα της σώφρονος χρήσης των ντοκουμέντων του Λιαντίνη.

Είναι ένα θέμα που με λυπεί ιδιαίτερα. Υπάρχει όμως το κακό προηγούμενο και αυτό δεν μπορούμε να μην το λαμβάνουμε υπόψη. Εδώ δε βλέπεις τι είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε κάθε φορά που ανεβάζουμε έστω και μία φωτογραφία του; Να ταμπελάκια από δω, να ταμπελάκια από κει, πως ανήκει στο Αρχείο του Δημήτρη και της Νικολίτσας Λιαντίνη και πως απαγορεύεται η αναπαραγωγή χωρίς γραπτή άδεια.

Κι αυτό όχι γιατί η κ. Λιαντίνη θέλει να κρατήσει στην αφάνεια όλο αυτό το υλικό. Μα είναι υποχρεωμένη να προστατεύσει τη μνήμη του άντρα της.

Νομίζω ότι και όσοι άλλοι αγαπάμε το Λιαντίνη χωρίς σκοπιμότητες, το ίδιο επιθυμούμε.

Ξέρουμε πως είναι χρυσός ατόφιος ο λόγος του. Και θα έρθει η ώρα που θα λάμψει έστω και αν τον θάψουν κάτω από τόνους λάσπης. Μα κανένας λόγος δεν υπάρχει να βοηθάμε κι εμείς να τον θάψουν ακόμη πιο βαθιά.

Και να σας πω και κάτι; Το όλο θέμα είναι μόνο για ειδικούς του λόγου και της τέχνης, και όχι για αδαείς που πάνε να βγάλουν λαβράκια άλλου είδους.

Εσύ, Αλέξανδρε, νομίζω πως έχεις όλα τα προσόντα να καταπιαστείς με μια τέτοια έρευνα σε βάθος. Έχεις τα πνευματικά εφόδια και το διεισδυτικό βλέμμα που χρειάζεται μια τέτοια μελέτη. Μελέτη που απαιτεί από τον ερευνητή να κατέχει όσο το δυνατόν καλύτερα τη νεοελληνική ποίηση και όχι μόνο. Μόνο έτσι μπορούμε να έχουμε τεκμηριωμένη άποψη για το τι έγραψε ο Λιαντίνης και τι προέκυψε από τις μετατροπές στο κείμενο. Αυτό έχει ουσία... Το να στήσουμε στον τοίχο εκείνον που το έκανε και μετά από τόσα χρόνια, ποιος ο λόγος;

Και δεν ξέρουμε και το γιατί. Το τονίζω αυτό. Αν λειτούργησε αυθαίρετα ή αν εκτέλεσε εντολές άλλου.

Ευχαρίστως να σε βοηθήσω με όσο υλικό έχω εντοπίσει ως τώρα, μόνο που για το χειρόγραφο θα πρέπει να απευθυνθείς στην ίδια την κ. Λιαντίνη. Δεν είναι δικό μου δικαίωμα να μοιράζω τα ντοκουμέντα που μου εμπιστεύεται. Ελπίζω το καταλαβαίνεις αυτό.

Αλέξανδρε, το άρθρο, πολύ μεγαλύτερο σε έκταση από το δημοσιευθέν, γράφηκε ειδικά για το συγκεκριμένο τεύχος της "Λέξης", αφιέρωμα, και δεν αποτελεί κάποιο κομμάτι από τα υπόλοιπα κεφάλαια του ημιτελούς βιβλίου του Λιαντίνη για τον Ελύτη, τα οποία είχαν ήδη λίγα χρόνια νωρίτερα γραφτεί. Ζητήθηκε από το Λιαντίνη από τον άνθρωπο που επιμελήθηκε το αφιέρωμα και συγκέντρωνε τα κείμενα. Σε εκείνον και παραδόθηκε.

Και βρήκε, Φωτεινή, αυτός ο υπεύθυνος του αφιερώματος ανάξια λόγου τη συνέχεια του άρθρου ενός Λιαντίνη; Τραγικό! Τραγικό και για τον Ελύτη. Από την πρώτη σελίδα του χειρογράφου που δημοσιεύτηκε στην αρχή του τόπικ, βλέπουμε ότι αμέσως μετά ο Λιαντίνης έκανε σύγκριση Εμπειρίκου - Ελύτη. Γνωρίζοντας όλοι ποια η γνώμη του για τον Εμπειρίκο, και έχοντας βέβαια υπόψη μας και όλα τα σχετικά που έχει γράψει για τον Ελύτη, καταλαβαίνουμε πως η αστρική απόσταση που αναφέρεται εκεί, στο χειρόγραφο, αλλά κόπηκε από το δημοσιευμένο άρθρο, ήταν υπέρ του Ελύτη. Καταλαβαίνουμε επίσης όλοι ότι όταν κάποιος ισχυρίζεται πως το δημοσιευμένο τμήμα του άρθρου ήταν η θετική αξιολόγηση αφήνοντας υπονοούμενα πως το υπόλοιπο, που κόπηκε, ήταν αρνητική, ιδέα δεν έχει για το μη δημοσιευμένο κομμάτι. Και αν και με τρώει η περιέργεια να μάθω τι έγραφε ο Λιαντίνης στη συνέχεια, θεωρώ σοφή την απόφαση να μη δημοσιευτεί το χειρόγραφο.

ΗΡΑΚΛΗΣ έγραψε:

Καταλαβαίνουμε επίσης όλοι ότι όταν κάποιος ισχυρίζεται πως το δημοσιευμένο τμήμα του άρθρου ήταν η θετική αξιολόγηση αφήνοντας υπονοούμενα πως το υπόλοιπο, που κόπηκε, ήταν αρνητική, ιδέα δεν έχει για το μη δημοσιευμένο κομμάτι.

Οψόμεθα εις Φιλίππους, Ηρακλή.

Γιατί από φιλιππικούς είμαστε χορτάτοι.

Με την ευκαιρία εξηγώ και τη φράση:

Αυτολεξεί: θα τα πούμε, θα λογαριαστούμε στους Φιλίππους.

Πριν από την καθοριστική για το μέλλον της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας μάχη που έγινε μετά τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα κοντά στους Φιλίππους - πόλη της Μακεδονίας στο όρος Παγγαίο - κατά την οποία νικήθηκαν από τον Οκταβιανό, τον μετέπειτα Αύγουστο, οι Βρούτος και Κάσσιος, λέγεται πως ο πρώτος είδε μια νύχτα σε παραίσθηση να του παρουσιάζεται στη σκηνή του στη Μικρά Ασία το φάντασμα του Καίσαρα και να τον επιτιμά λέγοντάς του ελληνικά: «όψει με περί Φιλίππους» (Πλούταρχος, Βρούτ. 36).

Και μια και πιαστήκαμε με λέξεις. Να γράψω και τούτο:

Παράθεση :

Τη βίωση εν προκειμένω ή τη γνώση μου δεν θα μπορούσα να την νοιώσω ή να την ανακοινώσω, γιατί προηγουμένως θα με είχε η ίδια εξ-ουθενώσει (ουθέν = ουδέν). Θα με είχε δηλαδή πετάξει έξω από το μηδέν.

Λιαντίνης. Εξηγεί στις σελίδες του Εντουκάντους την έννοια του μηδενός.

Και μετά από χρόνια ο ίδιος άνθρωπος γράφει τη φράση:

Παράθεση :

Η αγωνία της μάχης εκυριάρχησε, "περιεγένετο" θά 'λεγε ο Πλάτων (Συμπ. 219 c), στον εξουθενωμένο θρίαμβο της νίκης με την πολλή σφαγή και τα πολλά πτώματα.

Προφανώς γνωρίζει άριστα τι σημαίνει η λέξη: εξουθενωμένος

Να το σκεφτούμε λίγο πιο απλά; Ας πάρουμε το ρήμα μορφώνω. Τι θα πει μορφωμένος και τι μορφωτικός; Είναι το ίδιο;

Ε, γιατί να είναι το ίδιο ο εξουθενωμένος θρίαμβος και το εξουθενωτικό τέλος του θριάμβου;

Παράθεση :

Η αγωνία της νικητήριας μάχης εκυριάρχησε, «περιεγένετο» θά ‘λεγε ο Πλάτων (Συμπ. 219c) , στο εξουθενωτικό τέλος του θριάμβου με την πολλή σφαγή και τα πολλά πτώματα.

Ακόμη και απόφοιτος λυκείου θα το γνώριζε. Εξάλλου η μετατροπή της μάχης σε νικητήρια αποκαλύπτει σαφή πρόθεση αλλαγής του νοήματος όπως και η παρεμβολή της λέξης τέλος. Άρα η αγραμματοσύνη αποκλείεται ως ελαφρυντικό. Ήξερε και πολύ καλά τι έκανε εκείνος που άλλαξε το κείμενο.

Κι ενώ θα μπορούσε κανείς να υποθέσει πως έτσι προσπάθησε να προστατέψει τον Ελύτη από μια αρνητική κρίση, έρχεται μετά και κόβει την αστρική απόσταση από τον Εμπειρίκο. Να πεις ότι ζούσε ο Εμπειρίκος (όπως σαφώς και ζούσε ο Ελύτης όταν γράφτηκε το άρθρο) και θέλησε να μην τον πικράνει; Να μην το πεις. Ήταν χρόνια πεθαμένος.

Εδώ να θυμηθούμε πρέπει και την ομιλία που είχε ετοιμάσει ο Δημήτρης Λιαντίνης για τον Εμπειρίκο:

https://educandus.forumgreek.com/forum-f14/topic-t94.htm

Εκφωνήθηκε αρκετά αργότερα από τη δημοσίευση του άρθρου για τον Ελύτη. Αν και κόπηκε σ' αυτό το κομμάτι που αφορούσε Ελύτη - Εμπειρίκο, ο Λιαντίνης δεν έκανε καμιά προσπάθεια να ανακοινώσει δημόσια κάτι σχετικό. Όχι τουλάχιστον στη γραπτή ομιλία που είχε ετοιμάσει. Περίεργο δεν είναι; Η συντριπτική πλειοψηφία όσων διάβαζαν το ΛΕΞΗ, φαντάζομαι θα ήταν εκεί, στην αίθουσα του Συμποσίου.

ΔΑΝΑΗ έγραψε:

Από το χειρόγραφο του Δημήτρη Λιαντίνη (τη σελίδα 13, που έχει δημοσιευτεί στην αρχική ανάρτηση του θέματος)

Παράθεση :

Η αγωνία της μάχης εκυριάρχησε, "περιεγένετο" θά 'λεγε ο Πλάτων (Συμπ. 219 c), στον εξουθενωμένο θρίαμβο της νίκης με την πολλή σφαγή και τα πολλά πτώματα.

Και το αντίστοιχο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό:

Παράθεση :

Η αγωνία της νικητήριας μάχης εκυριάρχησε, «περιεγένετο» θά ‘λεγε ο Πλάτων (Συμπ. 219c) , στο εξουθενωτικό τέλος του θριάμβου με την πολλή σφαγή και τα πολλά πτώματα.

Ελληνικά γνωρίζουμε; Μα για να τα γνωρίζουμε πρέπει να γνωρίζουμε και τους έλληνες... Κι αυτή είναι διαφορά ίδια με τη διαφορά ανάμεσα στο μνημόσυνο και στο βαφτίσι. (Χάσμα Σεισμού, 12 ) Και όπου έλληνες σημειώνω ήταν και ο Ελύτης και ο Λιαντίνης...

Από το Χάσμα Σεισμού ( 18 ) και ετούτο:

μόνο στο παιχνίδι της σφαγής ημπορεί ο άνθρωπος να παίζει και να κερδίζει τα περιούσια της ζωής του

Στα σχόλια δε διαβάζουμε (162 - 18,11 σφαγής)

Πρβλ. τα λόγια του Καραϊσκάκη:

Η τιμή και το καύχημα των παλληκαριών είναι να τους κράζουνε σφαγάδια και όχι ψοφίμια.