Πώς γράφονται τα βιβλία

Για ιδές με τι ερώτημα ξύπνησε η μέρα μου η σημερινή και σκέψου ό,τι θες. Πάντως η Πρώτη του Απρίλη πέρασε. Κι έξω είναι μια μέρα ολόλαμπρη. Θες να τη δεις στον ουρανό, θες και στη γη. Μέρα πανελλαδικής απεργίας σήμερα.

Χτες στο σχολειό άναψε και κόρωσε η κουβέντα. Κάποιοι ήθελαν το μαζικόν της απόφασης. Όλοι μαζί αδέρφια. Κοντεύει και η Έξοδος του Μεσολογγιού... αλλά εκεί θαρρώ ακούστηκε κάτι για Οπίσω αδέρφια!

Κάποτε ήμουν κι εγώ θιασώτης του ΟΛΟΙ ΕΝΩΜΕΝΟΙ. Μπολιασμένη σε χρόνια τρυφερά από την εναγώνια κραυγή, γωνία Στουρνάρη και Πατησίων. Χρόνια φωτιά και άνθρωποι παρανάλωμα. Στα δεκαπέντε όταν η φωτιά συμβαίνει κάτω από το μπαλκόνι σου δεν μπορείς παρά να λαμπαδιάσεις κι εσύ. Χρειάζονται χρόνια να επανέλθει η ψύχραιμη ματιά και χρόνια θες να αποκτήσεις ιδίαν άποψιν.

Αργότερα, περασμένα τα είχα πια τα τριάντα, ήρθε ο Λιαντίνης. Εκεί δεν έφταιξε η δική μου ανωριμότητα. Λιαντίνης ήταν αυτός. Τυχεροί που τον ακούσαμε κι επικίνδυνο το πέρασμά του από τις ζωές μας. Λέω πως το ήξερε. Και λέω πως προσπάθησε να μην αποβεί και μοιραίο. Ως τα 1998. Που ξαφνικά μας πέταξε στη μέση του ωκεανού αβοήθητους. ΤΕΛΟΣ!

Έχουν περάσει πια ακόμη και τα χρόνια που χρειάστηκε ο Δυσσέας να πατήσει το ακρογιάλι της Ιθάκης του. Και τα δικά μου χρόνια βρίσκονται στο μέσο ακριβώς του αιώνα. Αν είναι κάτι να γράψω πρέπει να γίνει τώρα. Πώς γράφονται όμως τα βιβλία;

Πάνε χρόνια που χτυπάω τα πλήκτρα στο διαδίκτυο. Το διαδίκτυο δεν είναι βιβλίο. Κι αλίμονο σ' αυτόν που δεν το ξέρει. Είναι όμως στη ζωή μας πια. Και αλίμονο και πάλι αν το το παραβλέψουμε.

Στη ζωή μου μπήκε - για το διαδίκτυο μιλώ - μαζί σχεδόν με το Λιαντίνη. Καλώς ή κακώς. Από άλλη πόρτα... Κι ως μη όφειλαν, συναντήθηκαν. Και πάλι "καλώς ή κακώς". Ούτε αυτό μπορώ να το προσπεράσω.

Η αφορμή και το ερέθισμα σήμερα, για να προβληματίζομαι ακόμη μια φορά, στάθηκε μια λέξη. Να τις φοβάστε τις λέξεις. Ούτε που μπορείτε να φανταστείτε τη δύναμη μιας λέξης. Η πρώτη δική μου, κατά που λένε οι δικοί μου, ήταν το "πάει". Τι πάει; Και ποιος; Και πού; Πριν πλάσετε σενάρια δίνω την απάντηση: Ο πατέρας. Για κάποιο ταξίδι... Τότε λέει η μάνα μου μίλησες πρώτη φορά. Σε ρώταγαν οι γυναίκες του μικρού χωριού, πως συνηθάνε με τα "κούτσικα", "πού είναι ο μπαμπάς;" και απάντηση δεν περίμεναν. Να προσέχουμε τι ρωτάμε. Και ποιον. Και πώς. Και πότε. Οι λέξεις που ρωτάνε είναι οι πιο επικίνδυνες απ' όλες.

Τι μπορεί αλήθεια να συμβαίνει στο κεφαλάκι ενός παιδιού όταν ακούει τις πρώτες λέξεις; Και ποια υπέρβαση το κάνει πρώτη φορά να μιλήσει κι εκείνο; Η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά σε τέτοιες ερωτήσεις. Ίδια που δεν μπορεί να αποφανθεί για το ξύπνημα της συνείδησης του ανθρώπου.

Λένε βέβαια για το πρώτο γιατί... Τον όφι και την απορία. Και αν έτσι είναι, τότε δεν πρέπει καθόλου να απορώ που η πρώτη μου λέξη στάθηκε εκείνο το "πάει..." Απάντηση στην απορία ενός μικρού παιδιού, που άργησε πολύ να μιλήσει και σε βαθμό ανησυχίας, και μόνο μπρος στην απορία της απουσίας του πατέρα αποφάσισε να λάβει το λόγο.

Αναρωτιέμαι, και είναι εύλογο, πόσο και πώς τα πρώτα μας βιώματα επηρεάζουν και όλη τη μετέπειτα ζωή μας; Περιττό να σας πω ότι τίποτε δε θυμάμαι η ίδια από κείνη την παιχνιδιάρικη στιχομυθία. Και μόνο το φευγιό εκείνης που έκανε τη μοιραία ερώτηση με έκανε να ανασύρω την παλιά ξεχασμένη ιστορία. Μισό σχεδόν αιώνα μετά...

Πώς γράφονται λοιπόν τα βιβλία; Είδες που η ερώτηση δεν ήρθε από το πουθενά;

Τις τελευταίες μέρες έχω βουτήξει κυριολεκτικά στην ποίηση. Πάντα έλεγα πως δεν τα πάω καλά με τα ποιήματα. Αυτά που συνήθως εννοούμε ως ποιήματα. "Δεν είμαι ακόμη στην ηλικία της ποίησης"... να δικαιολογία που έβρισκα. Άντε να την ξαναπώ και τώρα. Με τα πενήντα χρόνια στην πλάτη μου και με πρόσφατο το δεύτερο μεγάλο ατύχημα της ζωής μου. Ερώτηση έγινε κι εδώ. Εσωτερική και κρίσιμη. Γι' αυτό και για πολλά άλλα. Μα τι σχολείο μεγάλο ο θάνατος!

Και στο σχολείο έβαλα χτες ένα από τα πολλά. Εκεί που προσπαθούσαν άλλοι να αποσπάσουν τη μαζική απόφαση για την απεργία...

Έμειναν και με κοίταγαν με το στόμα ανοιχτό. Σχολείο... Και δάσκαλοι. Κι εγώ μαζί τους. Δασκάλα τρομάρα μου.

Δεν τους κορόιδεψα. Είπα και παραδέχτηκα πως μόλις το είχα μάθει κι εγώ. Ποιος ήταν ο καημένος ο Ελπήνορας. Κι ας έχει αυτό παλικάρι τριάντα αιώνες ζωής και θανάτου. Κι όμως εμείς, που διδάσκουμε λέει γράμματα στα παιδιά, ούτε που τον είχαμε ξανακούσει. Όπως κάποτε δεν είχα ξανακούσει τη λέξη "λέπας". Μα να τις φοβάστε τις λέξεις, λέμε. Δεν ξέρετε τι δύναμη κρύβουν...

Αλλά να... Στις μέρες των μεγάλων αποριών, ξεφύτρωσε και μία ακόμη. Αφού ήταν εκεί, μπροστά μου τόσα χρόνια, ο Ελπήνορας, πώς και πέρασε απαρατήρητος; Και τις ερωτήσεις να φοβάστε. Αυτές κι αν πρέπει...

Η απάντηση ήρθε από μόνη της να με βρει. Όπως πολλές φορές ως τώρα... Εκείνος ο ξένος συγγραφέας που δε συμπαθώ ιδιαίτερα είπε κάτι σοφό. Πως όλο το σύμπαν συνωμοτεί μαζί σου, όταν θέλεις πολύ κάτι. Κι είναι αμέτρητες οι περιπτώσεις που το αισθάνομαι βαθιά αυτό κι ας μην μπορώ να το εξηγήσω. Συμβαίνει όμως. Και όμως κινείται που έλεγε και ο άλλος ξένος, ο σοφός. Τι κι αν δεν μπορείς να το αποδείξεις;

Ερώτηση και πάλι. Πυροκροτητής της σκέψης μας και πρώτο κινούν της ζωής μας.

Η απόδειξη. Πόσα δε φέρνει στο νου μας η λέξη αυτή... Και πόσα κρύβει...

- Πώς γράφεται λοιπόν ένα βιβλίο;

Θες να σου απαριθμήσω τις χιλιάδες ερωτήσεις που γεννιούνται εδώ; Αυτός είναι ο δικός μου "Ταΰγετος" που πολεμάω να τον ανέβω και όλο στους πρόποδες μπουσουλάω. Ίσως γι' αυτό δεν πήγα ακόμη εκδρομούλα στην κορφή του άλλου. Εσείς με την ποίηση πώς τα πάτε; (ερώτηση κι αυτή... )

Αλλά πιάστηκα πάλι με τις ερωτήσεις και καθυστέρησα την απάντηση. Να βάλουμε μια τάξη γιατί αλλιώς θα πάρουν και θα μας σηκώσουν οι νεφελοκοκκυγίες...

Μια λέξη είναι. Μοναχά μια λέξη:

Κάθου τώρα και γύρευε...

Μα να κάθεσαι. Και να γυρεύεις. Γιατί όχι;

Είκοσι χρόνια μετά αν κάτι έμαθα από το Λιαντίνη είναι αυτό. Εκείνο το πρώτο και μοναδικό που με δίδαξε προσωπικά.

Κι επειδή νόημα δεν έχει να ανακαλύψετε εκ νέου την ... Αμερική, δεν είναι καθόλου αυτό το νόημα της αναζήτησης, της διαρκούς και επίμονης, εξηγώ:

Πρωί με το καφεδάκι ανά χείρας και έπιασα πάλι τα Ποιήματα. Τις Ώρες των Άστρων. Κι ας το έχω ξεκοκαλίσει ειδικά τις τελευταίες μέρες το βιβλίο. Ε, δεν είναι πια και τεράστιο... Ευτυχώς.

Έχω βαλθεί που λέτε όχι μόνο να το διαβάσω μα να το μάθω ει δυνατόν απέξω. Είναι τόσα που ανακάλυψα εκεί τον τελευταίο καιρό που το θεωρώ πρώτιστης σημασίας ζήτημα για όποιον μελετά Λιαντίνη. Να ξέρει τα Ποιήματά του απέξω. Και να τα μελετά ξανά και ξανά...

Κι εδώ χρωστώ ένα μεγάλο ευχαριστώ και στο διαδίκτυο και στο συνταξιώτη μας τον Αλέξανδρο Ζ. Γιατί ήταν αυτός που με ανάγκασε με ένα αίνιγμα που έθεσε - πάνε μήνες από τότε - να σκύψω πιο σοβαρά στις Ώρες των Άστρων. Και ο Αλέξανδρος με βοήθησε - δεν ντρέπομαι να το παραδεχτώ, η αλήθεια δεν είναι; - να αρχίσω και να καταλαβαίνω έστω και ελάχιστα το βάθος των στίχων του Λιαντίνη.

Την άλλη σχέση του διαδικτύου με τις Ώρες των Άστρων την αφήνω έξω από τη σημερινή συζήτηση. Άλλου καιρού που αφήναμε τις μέρες να σπαταλιούνται άδικα.

Και επανέρχομαι στις "νιάκαρες". Δε χρειάζεται να πας στη δεύτερη σελίδα. Σε καρτερούν από το πρώτο κιόλας ποίημα της συλλογής. Σελίδα 17. Τίτλος ΑΕΤΟΣ. Εκεί και διαβάζουμε:

Τον υπόλοιπο ΑΕΤΟ του Λιαντίνη, αρχή και τέλος, θα τον βρείτε να καλπάζει ΣΤΗΣ ΑΣΤΡΑΠΗΣ ΤΟ ΑΚΟΝΙ. Ναι, δεν είναι καθόλου η πρώτη φορά που μελετώ αυτό το ποίημα. Και είναι η πολλοστή που καταλαβαίνω την αλήθεια των άλλων λόγων του, από τα Ελληνικά αυτό:

Παράθεση :

Δεύτερος όρος είναι η τακτική αναστροφή. Οφείλουμε όχι μόνο να διαβάζουμε τα κείμενα, αλλά να τα διαβάζουμε και σωστά. Δεν κατανοείται ένα λογοτέχνημα ποιότητας με μία μόνο ανάγνωση. Και αν κατανοείται δεν βιώνεται. Δεν αποκαλύπτεται, δηλαδή, η δύναμη και η φεγγοβολή του. Ο ευεργετικός λόγος που κρύβει, και που φυλάει του αναγνώστη.

Από αυτό το γνώρισμα της ποίησης πηγάζει και η ανάγκη που μας σπρώχνει στα κείμενα αξίας.

Ύστερα ο τρόπος για να πλησιάσουμε την ποίηση δεν είναι ο λογοκρατικός. Εάν ειπώ, διαβάζω για να το εννοήσω, για να το εξηγήσω λογικά, για να του κάνω ανάλυση, ή για να βρω τα ωφέλιμα και τα ευάρεστα στοιχεία του δια μιας, έχω ειπεί κουβέντα ανθρώπου μισοπάλαβου.

Το ποίημα είτε μας μιλάει, είτε δε μας μιλάει, λέει ο Σεφέρης. Μπορεί να το διαβάσεις είκοσι φορές μέσα σε είκοσι μήνες ή σε πέντε χρόνια, και να μη σου ειπεί τίποτα. Και ξαφνικά εκεί που περπατάς στο ακροθαλάσσι για να πάρεις τον αέρα σου, ένας στίχος του χτυπάει ανεπάντεχα την ύπαρξή σου, όπως το ατλάζι του πελάγου σου χτυπάει τα μάτια, και σε φωτίζει ολόκληρο. Την ίδια ακριβώς στιγμή που φωτίζεται και το ποίημα μέσα σου.

Τότε σε πλημμυρίζει η κατάφαση. Αυτό που διαφορετικά το λέμε αισθητική συγκίνηση. Πίσω από το ποίημα νιώθεις την εμορφιά και τη μαγεία. Όπως ακριβώς πίσω από το πέσιμο του μήλου ο Νεύτων ένιωσε τη γήινη έλξη, και από την έκσταση που δοκίμασε υψώθηκε απότομα στην ουράνια μηχανική.

Ο Ελύτης στα νιάτα του έδωκε ένα σουρρεαλιστικό ορισμό στην ποίηση. Η ποίηση είπε, είναι συνουσία επ' άπειρον. Εάν αυτός ο ορισμός για το γνήσιο ποιητή έχει ισχύ καταλυτικά ακατάλυτη, ο ευαίσθητος αναγνώστης συμμετέχει σ' αυτή τη σφαγή από δεύτερο χέρι. Όσο, να ειπούμε, συμμετείχε ο Πολύδωρος και η Νένα στη φλόγα του Ερωτόκριτου και της Αρετής.

Το συμπέρασμα, σε μια πρόταση είναι πως για να αποκτήσεις οργανικό δεσμό με τη λογοτεχνία μας χρειάζεται συνεχής αναστροφή, που δε γίνεται υπό τύπον αγγαρείας, αλλά πάντα σαν αναψυχή και χαρούμενος κόπος.

Κοίτα τι λέει... Και φυσικά εφάρμοσε αυτό που λέει. Γιατί ο Λιαντίνης μας αρέσει εμάς να τον αποκαλούμε Δάσκαλο, εκείνος όμως αυτοπροσδιοριζόταν ως ΠΟΙΗΤΗΣ. Και είναι νομίζω γνωστό πως εγκατέλειψε νωρίς - όπως και ο Πλάτων τις τραγωδίες - την ποίηση της στιγμιαίας καθήλωσης των στιγμών (Νηφομανής, 101) αλλά συνέχισε να γράφει ποίηση μέσα από τον πεζό επιστημονικό λόγο. (Νικολίτσα Λιαντίνη, ώρες των Άστρων, σελ. 11 )

Κάθε κείμενο του Λιαντίνη είναι ποίηση. Και πάλι εδώ θα παραπέμψω στο Νηφομανή:

σελ. 102

"Λέγοντας ποίηση εννοώ ό,τι και οι ευρωπαίοι. Που λένε ποιητή το Ντοστογιέβσκι ή τον Κάφκα, το Νίτσε και το Φρόυντ."

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ

Εκεί όμως, λίγο παραπάνω, παρακαλώ να προσέξετε και ένα ακόμη λόγο του. Μιλά για τα υπόλοιπα κείμενα που άφησε ο Σεφέρης εκτός από τα Ποιήματά του:

Παράθεση :

Όσο όμως επιμένει κανείς, αρχίζει να πείθεται πως τα έξω από τα Ποιήματα γραφτά του τα επιβάλλει ένα αναγκαίο αίτημα αρτίωσης. Για τα ποιήματα αυτοί οι σκηνοθετικοί δορυφόροι παίζουνε, θά 'λεγα, το ρόλο που έπαιξε η ανθρώπινη φωνή στον ήχο της τελευταίας Συμφωνίας του Μπετόβεν.

Χωρίς τις Δοκιμές, και κυρίως χωρίς την Ακρόπολη, η εικόνα που θα μας άφηνε το έργο του θά 'ταν διαφορετική. Χασματική στην τραχύτητά της. Και από την άποψη της κατανόησης ακόμη πιο δυσκολοπρόσιτη. Με άλλα λόγια την ποίησή του δεν τη δίνουν τα Ποιήματα μόνο, αλλά ολόκληρη η γραπτή μαρτυρία του.

Καταλάβατε τι λέει;

Αν όχι, παρακαλώ ξαναδιαβάστε το και μια και δυο και είκοσι φορές, μέχρι το ποίημά του να φωτιστεί εντός σας. Και μετά ελάτε να ξανακούσετε το δικό μου ερώτημα:

- Πώς γράφονται τα βιβλία;

Κάποτε, πάνε μερικά χρόνια, συνάντησα έναν άνθρωπο που πολέμαγε να γράψει το πρώτο του βιβλίο. Θα ήταν για το Λιαντίνη. Εκείνος δεν τον είχε συναντήσει ποτέ. Και ο Λιαντίνης έγραψε για το Σολωμό... Τον είχε συναντήσει; Άρα αυτό κακό δεν είναι. Μάλλον της ανάγκης γέννημα ακόμη και όταν γράφουμε για τους συγκαιρινούς μας.

Έχω ξοδέψει ανυπολόγιστο χρόνο για το βιβλίο αυτό. Κι αν δεν ήταν για το Λιαντίνη ούτε θα είχα ασχοληθεί καθόλου - ειδικά τώρα, μετά από τόσα και τόσα... δε θα σπατάλαγα ούτε δευτερόλεπτο του χρόνου μου.

Νομίζω, χωρίς καμία υπερβολή, πως άλλος άνθρωπος εκτός φυσικά από εκείνον που το έγραψε, δε σπατάλησε τόσο χρόνο όσο εγώ για το συγκεκριμένο βιβλίο. Και όταν γραφόταν και μετά. Κι αυτό το γνωρίζει και εκείνος που το υπέγραψε. Γι' αυτό και θα πρέπει να γνωρίζει και να αναγνωρίζει ότι δικαιούμαι να μιλώ. Για το βιβλίο. Αποκλειστικά. Γιατί τον άνθρωπο τον έχω διαγράψει από τον κατάλογο. Οριστικά και αμετάκλητα. Συμβαίνουν κι αυτά καμιά φορά. Και οφείλω να το λέω προς τους δικούς μου αναγνώστες. Ζήτημα τιμιότητας είναι αυτό, αγαπητέ αναγνώστη.

Δεν ξέρω αν τους δικούς μου προβληματισμούς για το πώς γράφονται τα βιβλία, τους κοιλοπόνεσε και εκείνος ο συγγραφέας. Και δε με αφορά. Πλέον. Κρίνω μόνο εκ του αποτελέσματος. Αλλά και δεν παραπετάω την προσωπική μου επαφή με το ζήτημα. Ξέρω αρκετά και αρκετά ακόμη με προβληματίζουν. Και είναι επίσης γεγονός πως αν κάποτε διαβώ το Ρουβίκωνα και αποφασίσω να γράψω κι εγώ βιβλίο, ο Λιαντίνης δε θα απουσιάζει απ' αυτό. (Σε ποιο βαθμό; Εκ του αποτελέσματος η απάντηση... )

Χρωστάω λοιπόν να δώσω τη δύσκολη μάχη. Να σταθώ νηφάλια απέναντι και στο βιβλίο που γράφτηκε για τη ζωή του. Βιβλίο που ούτως ή άλλως περιέχει μεγάλο αριθμό επιστολών του ίδιου του Λιαντίνη. Να κρίνω και να ξεκαθαρίσω το βαθμό της σκηνοθεσίας. (ξαναδιαβάστε παρακαλώ το απόσπασμα από το Νηφομανή λίγο παραπάνω πριν εννοήσετε λάθος τη λέξη - είναι επικίνδυνες οι λέξεις... )

- Πώς γράφονται όμως τα βιβλία; (σας ζάλισα, ε; μα έχω το λόγο μου... )

Αναστροφή και πάλι μέχρι να φωτιστεί το ζήτημα. Όσο τουλάχιστον αναλογεί στον καθένα μας:

Παράθεση :

Ο Νηφομανής δηλώνει το νηφάλιο και το μαινόμενο ταυτόχρονα. Είναι εκείνος που νοεί και κρίνει, αλλά την ίδια στιγμή ενθουσιά και εμπνέεται. Ζει τον έλλογο μύθο ζυμωμένον αξεδιάλυτα με τη φρόνιμη τρέλα.

Ο Νηφομανής υπάρχει μέσα στην "καιρική κατάσταση". Ισοζυγιάζεται σ' ένα μεταίχμιο, και περιπατεί επί "ξυρού ακμής". Ενουσιάζει την ψυχρή φλόγα του Πίνδαρου. Και πίνει νερό από την κασταλική κρήνη του Απόλλωνα στους Δελφούς, καθώς ηγεμονεύει τη μάχη των Λαπιθών και των Κενταύρων στην Ολυμπία.

Η σημερινή φυσική αυτή την ταυτότητα του ποιητή την ανακάλυψε στο ταυτόχρονο γινόμενο του ελάχιστου σφάλματος της θέσης και του ελάχιστου σφάλματος της κίνησης του ηλεκτρόνιου. Η τιμή του γινόμενου μετρήθηκε και βρέθηκε τουλάχιστον ίση με τη σταθερά του Πλανκ.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ - Ο ΝΗΦΟΜΑΝΗΣ - προλόγισμα

Αντέχεις; (ένα ακόμη ερώτημα) Να περπατήσεις το ακόνι αυτό; Της αστραπής; Οψόμεθα εις Φιλίππους...

Η μία απάντηση είναι αυτή. Η άλλη δεν έχει ακόμη δοθεί. Και αφορά τις νιάκαρες... τις πολεμικές! Να δρόμος ατέλειωτος...

Κάποτε με το λέπας βγήκα στη μεγάλη στράτα να μελετήσω Λιαντίνη. Τώρα οι νιάκαρες δε με αφήνουν να συγκεντρωθώ σε ό,τι περισσότερο θέλω. Να γράψω κάτι επιτέλους...

Και έχει νόημα εδώ να θυμηθώ... Τις ανυπολόγιστες ώρες που ξόδεψα στα ιντερνέτια. Πόσος χρόνος χαμένος. Και πόσος κόπος λεηλατημένος. Τι κι αν δεν μπορώ να το αποδείξω; Φτάνει που το ξέρω. Και φτάνει και ως εδώ. Είναι αυτό που με έβγαλε στην καινούρια μάχη. Πέρασε αστραπή η σκέψη προχτές. Μα τι κάνω; Συλλογίστηκα. Κι εκεί γύρισε ανάποδα η εικόνα. Εκεί είδα. Πώς γράφονται τα βιβλία... Ερώτημα που δεν είναι να μένει στη γενική του μορφή. Και δεν απαντιέται κιόλας έτσι.

Έγραφα κάποτε, αντιγράφοντας Λιαντίνη:

Το αληθινώτερο ποίημα στο γνήσιο ποιητή είναι η ίδια η ζωή του.

Το έγραψα σωστά, μα λάθεψα τη σελίδα. Χάσμα Σεισμού σημείωσα, σελίδα 21. Σας ορκίζομαι, σελίδα 21 γράφει το δικό μου αντίτυπο. Μα δεν είναι. Είναι ένα σβησμένο 24 που διαβάζεται 21...

Απρίλης ήταν και τότε. Πάνε τρία χρόνια πια. Και το μοιραίο στη σελίδα λάθος μαζί με όσα ακολούθησαν είναι που με κάνει να το θυμάμαι ακόμη. Και να αναρωτιέμαι "Μα πώς γράφονται τελικά τα βιβλία", αλλά με συνοδευτικό τον προσδιορισμό αυτή τη φορά: "στην εποχή μας". Πώς γράφονται σήμερα;

Κι εδώ έχω απάντηση. Τέτοιο βιβλίο δε θέλω να γράψω. Σαν αυτά που σήμερα οι άνθρωποι γράφουν με το διαδίκτυο παρά πόδας. Είναι πολλές οι φορές που είδαμε το έργο να παίζεται. Να μετακομίζει δηλαδή από την οθόνη του υπολογιστή στο τυπογραφείο. Και δεν έχω καμία αντίρρηση όταν κάποιος μετακομίζει τα δικά του "ποιήματα". Δικά του είναι, ας τα κάνει ό,τι θέλει. Αλλού είναι η αντίρρηση και η ένσταση. Όταν μετακομίζονται ποιήματα των άλλων. Και εξαρτάται το πώς. Γιατί η αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων δεν μπορεί να μας βρει αντίθετους. Είναι αρχή της φύσης. Είναι άλλο όμως αυτό και άλλο τα καμώματα της Χιονάτης στο σπίτι των Εφτά Νάνων. Το θυμάστε το παραμυθάκι; Που έφτασε πεινασμένη η μικρά και δάγκωσε ολίγον από το φαγάκι του ενός, ήπιε λίγο από το ποτηράκι του άλλου, τσίμπησε και ένα τόσο δα λαχανάκι από τη σαλάτα του επόμενου... Για να χορτάσει την πείνα της, σεβαστό... αλλά και για να μην την καταλάβουν οι άλλοι. Κι εδώ είναι η αντίρρηση.

Ποια ακριβώς; Δείτε μπροστά σας τη σκηνή με τη Χιονάτη. Και ελάτε να ξαναπούμε το παραμύθι. Μα πρώτα να καρτερέσετε πρέπει - να γραφτεί. Σαν παραμύθι; Χμ... Καλό το ερώτημα. Προς το παρόν κρατώ μονάχα ένα στίχο του Λιαντίνη που πολύ μου άρεσε:

και τον αηδονισμό των νερόμυλων.

ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ, σελ. 18

Και λίγο παρακάτω θα πει:

Πώς ζήσαμε.

Καιρός που πληρώνεται και καιρός που πληρώνει.

Με τους σηματωρούς στα απύλωτα μέτωπα.

Αλήθεια, ξέρουμε τι σημαίνει Σηματωρός; Τις λέξεις παρακαλώ να προσέχετε. Και προπαντός τα ονόματα...

Είχαμε κάποτε κι εμείς ένα ναύτη εδώ. Του άρεζε να παριστάνει τον Οπτήρα. Έτσι έλεγε. Τώρα ξεμείναμε από ναύτες...

Ποιος θα μιλήσει;

Ας προσέχουμε ποιον τσιγκλάμε. Γιατί ακόμη και αν ως τώρα δεν ακούσαμε κουβέντα να λέει, μπορεί, πού ξέρεις; να ακουστεί επιτέλους η φωνή του. Κι αυτή τη φορά δε θα πει μόνο "πάει". Όπως δεν είπε μόνο αυτό εκείνο το παιδάκι... Η μάνα μου, για να με τσιγκλίσει καμιά φορά, λέει πως άργησα πολύ να μιλήσω μα μετά σταματημό δεν είχα...

Δεν ξέρω αν έτσι γράφονται και τα βιβλία. Αν ο άνθρωπος στέκεται στις παραθιναλιές και αγναντεύει το "γκαστρωμένο πέλαγος". Θα "ξεβραστεί νεκρό το γουρούνι του φόβου"; (Ώρες των Άστρων, σελ. 81 ) Ερώτημα κι αυτό... εν καμίνω:

Αχρονολόγητο καιρό

πελεκάς το άγαλμα της απορίας σου

στέκοντας ανάμεσα στο ναι και το όχι

που σε κυκλώνουν

ωσάν τα πετρωμένα σαγόνια των Συμπληγάδων.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ (Ώρες των Άστρων, σελ. 85 )

Θα τις διαβείς; Τις Συμπληγάδες; (Ο Νηφομανής, σελ. 43 )

Κοίτα. Θα τις είχα ίσως διαβεί από καιρό. Είναι και οι φίλοι που με καλούν καιρό τώρα. Σκέφτομαι, το σκέφτομαι σοβαρά, μήπως και έχουν δίκιο. Μα ξέρετε τι με σταματά πάντα την κρίσιμη στιγμή; Η σελίδα 58 του Νηφομανή. Του Ελύτη και του Νίτσε τα αηδονίσματα:

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

ΝΙΤΣΕ

Δηλαδή κύριε Νίτσε μου; Να μην ξαναγραφτεί άλλο βιβλίο; Να κηρύξουμε απεργία διαρκείας στους κονδυλοφόρους και τους σημερινούς σωσίες τους; Να μην ξαναχτυπήσει κανείς πλήκτρο παρά μόνο για να γεμίζει τις σελίδες του παγκόσμιου ιστού; Και ληστού πολλάκις; (το παραμυθάκι της Χιονάτης το σκεφθήκατε καθόλου στο μεταξύ; )

Εδώ ακριβώς με βρήκαν σήμερα οι νιάκαρες οι πολεμικές και τα ταμπούρλα του Λιαντίνη. Ξέρετε ποιος τις πρωτοάκουσε; Τις νιάκαρες... Ποιος έγραψε τέτοια λέξη;

Και πάλι χρωστάω να ευχαριστήσω το διαδίκτυο. Μεγάλη χαρά μου έδωκε σήμερα. Και μη σας βασανίζω άλλο. Η λέξη είναι από τον Ερωτόκριτο. Όπως και τόσες άλλες του Λιαντίνη... Οι λέξεις. Αχ, οι λέξεις.

Ξέρετε ποιος πρώτη φορά μου άνοιξε τα μάτια να αναζητώ τις λέξεις του Λιαντίνη όχι μόνο τι σημαίνουν ή τι συμβολίζουν (αφήστε απέξω παρακαλώ το τι νομίζουμε ότι συμβολίζουν) αλλά και από πού ο ίδιος τις αλίευσε; Ως τότε είχα και μόνη μου προσέξει μια μυστική σχέση των λέξεων που χρησιμοποιεί αλλά μόνο ως προς τα δικά του κείμενα. Κι έπαιξε η θεά τύχη εδώ μεγάλο ρόλο. Αφού το λέπας που τον ρώτησα κάποτε με οδήγησε να απο-κρυπτο-γραφή-σω σε σημαντικό βαθμό τη σχέση που έχει το Εδώ Μεσολόγγι ως κεντρικό κεφάλαιο στη Γκέμμα με τον τίτλο του βιβλίου.

Το άλλο όμως κλειδί, το μεγάλο, της απο-κρυπτο-γράφη-σης του λόγου του Λιαντίνη μου το έδωσε (και το έδωσε σε όλους όσους διαβάζουν το φόρουμ Homa Educandus) η Φωτεινή. Η Φωτεινή μας. Εκείνη και μας έστειλε πρώτη φορά στον Ερωτόκριτο. Να αναζητήσουμε μια ακατανόητη λέξη του Λιαντίνη, την κλιτότητα. Μία από τις ελάχιστες που κέντησαν το δωρικό βιογραφικό στο οπισθόφυλλο της Γκέμμας. Ποιος ως τότε είχε καταφέρει να την ερμηνεύσει; Μη η βοήθεια της Φωτεινής, το ξέρετε και το ξέρουν όλοι πως ούτε το οπισθόφυλλο της Γκέμμας δε θα μπορούσαμε να καταλάβουμε τι λέει.

Τόσο το φόρουμ όσο και εγώ προσωπικά της οφείλουμε πολλά για την τεράστια βοήθειά της. Η Φωτεινή είναι η δωρική κολόνα που στηρίζει όλη την προσπάθεια που κάνουμε για να προσεγγίσουμε το Λιαντίνη. Αλλά στηρίζει κι εμάς σε ώρες που χάνουμε τα θάρρητά μας. Οι λέξεις με όλη τους τη δύναμη στέκονται ανήμπορες να περιγράψουν όσα έχει κάνει για μας.

Έτσι και το δώρο της σημερινής μέρας, τις πολεμικές νιάκαρες, δεν μπορώ παρά να το αφιερώσω σε εκείνη. Ως δείγμα μικρό όσων αισθάνομαι.

Οι νιάκαρες. Ήταν εκεί. Πρώτες πρώτες. Μα που δεν είχαμε αυτιά να τις ακούσουμε. Κι άντε μετά κουφός να πολεμάς σαράντα χρόνους να ακούσεις το τραγούδι του Λιαντίνη...

Και θέλω εδώ να γυρίσετε πίσω και πάλι. Σε εκείνο το απόσπασμα από τα Ελληνικά. Εκεί που ο Λιαντίνης αναλύει τη δυσκολία του Ποιήματος και αναφέρεται ξέχωρα στον Ερωτόκριτο. Και στη Νένα και στον Πολύδωρο. Το βρήκατε; Ε, προσέξτε τι λέει.

Κύριοι και κυρίες. Συμμετέχουμε από δεύτερο χέρι στη σφαγή του Λιαντίνη. Νένες και Πολύδωροι όλοι μας. Και τι σημαίνει η σφαγή μας δόθηκε πρόσφατα η αφορμή να μελετήσουμε. Χάρη στο άρθρο του Λιαντίνη για τις Αναμονές στον Ελύτη. Εκεί και να αντιληφθούμε πόσο ο ίδιος ο Ελύτης συμμετείχε στη μεγάλη σφαγή. Κι ας κλάφτηκε κάποια στιγμή για τα αηδόνια... Ο Ελύτης που κατέγραψε την ποίηση ως συνουσία επ' άπειρον. Και ο Ελύτης που ο Λιαντίνης έκρινε την ποίησή του ως στύση επ' άπειρον. Ναι, πήραμε πάρα πολλά μελετώντας τούτες τις μέρες τους ποιητές. Κάποτε φαίνεται φτάνει η ώρα για όλους μας να ζήσουμε την ηλικία της ποίησης, όχι μόνο να την παπαγαλίζουμε. Έτσι βρεθήκαμε στις Ροές τις Παράλληλες και στης Αστραπής το Ακόνι. Τίποτα δεν είναι τυχαίο και τίποτε δε συμβαίνει εδώ κάτω, όπως έλεγε ο ποιητής, αν δεν είναι η ώρα να συμβεί.

Σολωμός (από το Νηφομανή, σελ. 131 - 132 )

Εκεί και η αναφορά του Λιαντίνη στον Σαίκσπηρ:

"Πρόνοια ιδιαίτερη υπάρχει στο πέσιμο κι ενός σπουργίτη."

Σπουργίτια και αετοί και αηδόνια τιτιβίζουν πια στα πετρωτά βουνά της Θηροφόνης και της Ελαφηβόλου. Δεν τα ακούτε; Τις νιάκαρες τις πολεμικές και τα ταμπούρλα του Λιαντίνη;

Μα τότε γιατί ρωτήσατε; Να προσέχετε άλλη φορά τι ρωτάτε. Και ποιον. Και πότε. Οι ερωτήσεις είναι επικίνδυνες. Πιο επικίνδυνες από τις λέξεις.

- Πώς γράφονται λοιπόν τα βιβλία;

Κοίτα να δεις που τόσον καιρό το ήξερα. Μα δεν ήξερα πως ήξερα. Εκείνη την πρώτη αλήθεια που μου δίδαξε κατ' ιδίαν ο Λιαντίνης. Να παίρνω τη λέξη και να τη διυλίζω. Κι ας ήρθε και η Φωτεινή με τους κώδικες και τις γραφές. Είναι που λησμονήσαμε ότι:

Δημήτρης Λιαντίνης (Ο Νηφομανής, σελ. 59)