Η "Λου" του Λιαντίνη

Αχ, αυτή η Λου του Λιαντίνη... Που η γνωριμία μου μαζί της άρχισε τελείως ανορθόδοξα, με όποιο πρίσμα και αν αντικρίσει κανείς το θέμα.

Οφείλω να παραδεχθώ ότι επί μακρόν ήμουν τελείως ανίδεη για τη Λου του Λιαντίνη. Κι ακόμη να πω ότι τη "συνάντησα" για πρώτη φορά στο διαδίκτυο. Τόσο άγνωστη μου ήταν που χαμπάρι δεν πήρα πως η Λου σχετιζόταν με το Δάσκαλο.

Έγραφα, καληώρα, σε κάποιο φόρουμ του διαδικτύου με το "νικ" Μαρία Λ και αίφνης δέχτηκα την περιπαικτική προσφώνηση ενός συμφορουμίτη: Μαρί Λου! Όσο αστείο και αν φαίνεται, και με δεδομένο ότι ο χώρος εκείνος ασχολιόταν με το Λιαντίνη, καθόλου δεν πήγε ο νους μου στη Λου του Δασκάλου. Θύμωσα μόνο με εκείνον τον αγενή που παραποίησε το όνομά μου. Αργότερα θύμωσα μαζί του και για πολλά άλλα, μα δεν είναι του παρόντος.

Το δικό μας θέμα είναι η Λου του Λιαντίνη και ειδικά η "Λου", οι αναφορές δηλαδή του ονόματος Λου στο έργο του. Που μου πήρε αρκετό καιρό να καταλάβω ότι αφορούν διαφορετικά πρόσωπα. Πόσα και ποια μένει να ερευνηθεί και να εξηγηθεί σε επόμενες αναρτήσεις...

Το πρόβλημα είχε να κάνει και με τη δυσκολία που είχα συναντήσει στην απόκτηση του πρώτου του βιβλίου, το περίφημο ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ. Διότι αν το είχα διαβάσει, σίγουρα θα είχα προσέξει την αφιέρωση στις πρώτες του σελίδες:

Και θα είχα προβληματιστεί για το ποια ήταν αυτή η Λου που ο Λιαντίνης της αφιέρωσε το πρώτο του πόνημα.

Ήρθε βέβαια ο καιρός που όχι μόνο έμαθα σε ποια ανήκε το όνομα αλλά και πολλά άλλα... Ακόμη και την ίδια τη Lou της αφιέρωσης με βοήθησε η τύχη να γνωρίσω, που άλλη δεν είναι από τη σύζυγο του Δημήτρη Λιαντίνη, την καθηγήτρια του πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Νικολίτσα Γεωργοπούλου Λιαντίνη.

Πολύ όμως πριν τη συναντήσω, έφτασα και σε μια άλλη Λου. Την περίφημη Λου Σαλομέ. Μια γυναίκα με το Γ κεφαλαίο. Μια Γυναικάρα με τα όλα της! Το θαυμασμό μου στο πρόσωπό της τον έχω ήδη καταθέσει εδώ και καιρό σε ανάρτηση του blog HOMA EDUCANDUS:

Λου Σαλομέ: Η μούσα των μεγάλων του πνεύματος

Να τη διαβάσετε, αν δε σας κάμει κόπο. Όχι για όσα εγώ της αφιέρωσα, μα για να γνωρίσετε καλύτερα την ίδια. Αξίζει πραγματικά. Εδώ πάντως δεν πρόκειται να σκιαγραφήσω το πορτρέτο αυτής της μεγάλης κυρίας. Γιατί άλλο είναι το ζητούμενο. Και το επαναλαμβάνω: Η "Λου" του Λιαντίνη. Οι αναφορές δηλαδή στα βιβλία του του ονόματος Λου.

Η πρώτη και σημαντικότερη - όπως ήδη είπα - είναι βεβαίως η αφιέρωση του πρώτου του έργου, το Ad Lou exvoto που συναντά κανείς μόλις ανοίξει το ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ. Η Λου που ο Λιαντίνης έζησε δίπλα της 26 ολόκληρα χρόνια.

Η σύντροφός του και μητέρα της μοναχοκόρης του. Κεφάλαιο τεράστιο στη ζωή του και άμεσα συνδεδεμένη με το έργο του. Πόσο και πώς δεν ήρθε ακόμη ο καιρός να εκτιμηθεί καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί.

Όμως στο λιαντίνειο έργο συναντά κανείς και άλλες αναφορές του ονόματος Λου και που δεν αφορούν τη σύζυγό του. Όχι όλες και όχι άμεσα. Η πρώτη που ανακάλυψα ήταν η Λου Σαλομέ. Και ενδιαφέρει εδώ να δούμε το πρίσμα με το οποίο ο Λιαντίνης προσέγγισε την προσωπικότητά της. Πώς και γιατί την ανέφερε...

Αφορμή για τούτη τη γραφή έλαβα μόλις χτες, σαν βρέθηκα σε σπίτι αγαπημένο, καλεσμένη για το κυριακάτικο γεύμα. Το ζευγάρι που με κάλεσε, φίλοι εκλεκτοί, μοιράζονται την ίδια αγάπη μαζί μου για το Λιαντίνη. Τι πιο φυσικό να περιστραφεί η συζήτηση και γύρω από το Δάσκαλο. Εκεί λοιπόν και μου παρουσίασαν ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Ένα βιβλίο για το Λιαντίνη. Το ξεφύλλισα μόνο, δεν έχω ακόμη άποψη. Μου άρεσε πάντως που είναι μικρό... Μου θύμισε τα βιβλία που Λιαντίνης έγραψε για τους δικούς του αγαπημένους, Σολωμό και Σεφέρη. Αρκεί βεβαίως και το περιεχόμενο να έχει την ίδια χάρη, σκέφτηκα. Σαφώς σαν γύρισα στο σπίτι η πρώτη μου δουλειά ήταν να αναζητήσω πληροφορίες για το άγνωστο βιβλίο. Και στάθηκα αρκετά τυχερή. Βρήκα ως και απόσπασμα δημοσιευμένο. Ώρα όμως να δώσω τα στοιχεία του βιβλίου:

Θανάση Δημητρακόπουλου:

Το αίνιγμα και το φως. Η βιο-τεχνία του Δημήτρη Λιαντίνη

Εκδόσεις Νήσος

Κάθισα το λοιπόν και διάβαζα με περιέργεια... Ωραίος λόγος! Και ωραία ελληνικά. Αλλά ξέρετε πώς είναι όταν διαβάζεις για άνθρωπο που ήξερες και για άνθρωπο που χρόνια μελετάς. Θες δε θες γίνεσαι αυστηρός. Δε μένεις μόνο στο ύφος, προχωράς και στο τι λέγει ο συγγραφέας. Στο περιεχόμενο. Στο νόημα.

Μικρό βέβαια το απόσπασμα που διάβασα και δε θέλω βιαστικά να εκφέρω κρίση. Μόνο πως κάπου συναντούσα το Δάσκαλο και κάπου ένιωθα να μου μιλάν για κάποιον άλλο. Αυτό, τίμια θα πω, δε σημαίνει τίποτα. Όχι μόνο γιατί λίγες μόλις αράδες διάβασα αλλά και γιατί "το ξένο" σε μένα στοιχείο δε σημαίνει και λάθος.

Ανάμεσα στα άλλα το μάτι μου στάθηκε και σε μια φράση για την περίφημη επιστολή του Λιαντίνη με την "πιο σημαντική του πρόταση". Επιστολή που όπως γράψαμε κι εμείς παλιότερα, έχει ημερομηνία 24/11/1996. Ο συγγραφέας αποκαλεί το μήνα αυτό "τρομερό". Δεν ξέρω γιατί. Για το γράψιμο και μόνο της επιστολής; Ή έχει και κάτι άλλο υπόψη του;

Άθελά μου θυμήθηκα το δικό μου "τρομερό" για κείνο το Νοέμβρη. Ήταν τότε ακριβώς που είδα το Δάσκαλο για τελευταία φορά. Πήγα ειδικά για εκείνον στο Μαράσλειο. Να τον ακούσω και πάλι να διδάσκει. Κι ας είχα πια αποφοιτήσει. Ήταν οι πρώτες μέρες του Νοέμβρη του 1996. Ίσως η 6η του μήνα, αν δίδασκε Τετάρτες εκείνον τον καιρό... Και τι τρομερό και φοβερό θέαμα αντίκρισα. Απρόσμενο και να μη χωρά στο νου. Ξεσηκωμένοι και αγανακτισμένοι συνάδελφοι μετεκπαιδευόμενοι που φώναζαν να φύγει ο Λιαντίνης από τη σχολή! Νόμιζα πως ζούσα εφιάλτη. Τα αναφέρω αυτά, γιατί μόλις σήμερα συνειδητοποίησα τη χρονική συγκυρία. Πως τότε ακριβώς που εκείνος έγραψε την πιο σημαντική του πρόταση, τότε βρήκαν όσοι τον εχθρεύονταν να στήσουν όλο αυτό το αποτρόπαιο σκηνικό σε βάρος του. Και έχω ξαναπεί για τη δική του αταραξία. Πως διέσχισε το προαύλιο της σχολής σαν να αφορούσαν άλλον οι βουερές διαμαρτυρίες. Και ανέβηκε στη μεγάλη αίθουσα. Ούτε ένας μυς του προσώπου του δε μαρτυρούσε κάποια έστω και μικρή ψυχική αναστάτωση. Το "αμφιθέατρο" τίγκα! Γεμάτο από όλους τους άλλους που λάτρευαν το Λιαντίνη. Κι εκείνος δίδαξε ακριβώς γι' αυτούς. Άφησε έξω και μακριά τα κοράκια να ουρλιάζουν τις θλιβερές κραυγές τους.

Τα άφησε έξω και όταν έγραφε την πιο σημαντική του πρόταση; Εκεί και τότε που αποκρίθηκε το μεγάλο ΝΑΙ; Υπάρχει μια σκηνή στο ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ που με κάνει να πιστεύω πως όχι. Η σκηνή που ο Χαρίδας ο Ακουμενού ανάγνωσε τα γράμματα στον Εμπεδοκλή: (σελ 161 )

Είναι η σκηνή που, αν δεχτούμε το λόγο του κ. Δημητρακόπουλου πως θα "πρέπει να διαβάσουμε το Λιαντίνη ως αυτοβιογραφούμενο που μονολογεί, κρύβεται και φανερώνεται στις σελίδες του", αποτυπώνει εύστοχα όσα εκείνη τη μέρα έγιναν στο Μαράσλειο. Ακριβώς αυτοί οι στοχασμοί του Λιαντίνη λιθοβολήθηκαν εκείνη τη μέρα. Κι άλλο τόσο, υπογραμμίζω, χειροκροτήθηκαν από τους πολλούς που έτρεξαν ξωπίσω του να τον ακούσουν να διδάσκει. Ανάσα δεν ακούγονταν εκείνο το απομεσήμερο στη μεγάλη αίθουσα. Όλοι κρεμασμένοι από τα χείλη του, σε μια άλλη διάσταση...

Δεν μπορεί να μην εισέπραξε ο Λιαντίνης την αγάπη και τη λατρεία μας εκείνο το απόγευμα. Έχω ξαναπεί, πως τελειώνοντας εκείνη η διδασκαλία, ταλαντεύτηκα για το αν έπρεπε να πάω να του μιλήσω και κατ' ιδίαν. Να του πω πως ειδικά για εκείνον βρισκόμουν εκεί, κι ας μην ήμουν σπουδάστρια του Μαρασλείου πια. Γιατί ήταν ο μεγαλύτερος και πιο αληθινός Δάσκαλος που γνώρισα. Δεν το έπραξα όμως. Από συστολή; Ή γιατί από φυσικού μου κρατιέμαι μακριά από εκείνους που πολύ θαυμάζω; Εκείνη πάντως την ώρα έκρινα πως ένας Λιαντίνης δεν έχει ανάγκη να του πω εγώ πόσο σπουδαίος δάσκαλος ήταν. Προσβολή θα ήταν μια τέτοια κίνηση... Κι έφυγα χωρίς να τον πλησιάσω. Ήταν η τελευταία φορά που τον έβλεπα. Ποιος να μου το έλεγε τότε;

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Εκείνος όμως τι κουβάλησε εκείνο το απόγευμα στις αποσκευές του; Μόνο το θαυμασμό του αμφιθεάτρου; Όχι και την κατακραυγή του προαυλίου; Όσο δυνατός και αν ήταν, όσο ισχυρός στην ερημία της καμαρούλας του, δεν μπορεί να μην ξαναγύρισαν στο νου του όλες οι σκηνές. Όλο το κλίμα... Δάσκαλοι είμαστε κι εμείς και ξέρουμε τι περνά η ψυχή μας σαν γυρίσουμε από το σχολειό. Τα χτενίζεις όλα και τα "ψειρίζεις". Και είναι νύχτες που δεν κλείνεις βλέφαρο.

Ναι, αλλά εκείνος ήταν ο Λιαντίνης. Όχι όποιος και όποιος δάσκαλος. Εδώ θάνατο δε λογάριασε... Θα έλαβε υπόψη μια χούφτα ανθρώπους "με μυαλό σαύρας, χελώνας και κουρούνας"; (από τη Γκέμμα του αυτό, συνέχεια της παραπάνω σκηνής... ) Τι να σας πω; Δεν ξέρω. Ξέρω μόνο όσα ο ίδιος έγραψε. Και από κει αντλώ απαντήσεις. Η συγκεκριμένη είναι από τα σχόλιά του στο ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ, "τα δεκανίκια των βιβλίων" όπως ο ίδιος τα χαρακτηρίζει. Και εξηγεί: "Αν η τέχνη ανεβαίνει πετώντας, η επιστήμη ανηφορίζει χωλαίνοντας." Αυτά λοιπόν τα "δεκανίκια" θα χρησιμοποιήσω κι εγώ. Και μάλιστα κάποιο που αναφέρεται στη Λου Σαλομέ. Ήρθε η ώρα να δούμε πώς την έβλεπε ο Λιαντίνης:

Κι εδώ, επειδή πρόκειται για παραπομπή, οφείλω να παραθέσω και το απόσπασμα που αφορά, ειδικά τη λέξη στην οποία γίνεται η παραπομπή, θα την υπογραμμίσω. Και έχει νόημα αυτό.

Τι έχουμε εδώ; Εννοώ σε συνδυασμό να το δούμε, το κείμενο και το "δεκανίκι" του, την παραπομπή. Ο Λιαντίνης ερμηνεύει το κλίμα μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν οι Ελεγείες του Ρίλκε. Και στο κλίμα αυτό εντάσσει όχι μόνο τους κυματισμούς από τον κοινωνικό περίγυρο αλλά και την καθοριστική επίδραση μιας γυναίκας στον ποιητή. Τους κυματισμούς, το φράγμα όπως λέει ο Λιαντίνης, τους διασπούν τα πυροβολεία της μοναξιάς και της ερημίας. Είναι όμως μια ερημία όχι καλογερίστικη. Είναι απομόνωση από τους πολλούς, αλλά και συμβίωση με το alter ego. Ο ποιητής δεν είναι μόνος κατάμονος. Δίπλα του παραστέκεται μία εκλεκτή γυναίκα, η Λου Σαλομέ. Και η επίδρασή της σ' αυτόν, όπως εκτιμά ο Λιαντίνης, υπήρξε μεγάλη. Όχι όμως και στο Νίτσε.

Αναγκαστικά θα πρέπει να επιστρέψω σε τούτο το σημείο, στο απόσπασμα του κ. Δημητρακόπουλου. Κι εκείνος αναφέρει τη Λου. Γράφει επί λέξει:

Όχι, δε θέλω να τον κρίνω για το σύνολο του βιβλίου του που ακόμη δεν έχω διαβάσει. Αλλά εδώ είμαι υποχρεωμένη να διαφωνήσω. Και διαφωνώ με βάση τα ντοκουμέντα που ανέφερα. Την παραπομπή του Λιαντίνη που μιλά για τη Λου Σαλομέ αλλά και την αφιέρωση στο ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ: "Ad Lou exvoto". Μπορεί ο Λιαντίνης να προσφωνούσε δάσκαλό του το Νίτσε, αλλά δεν προσφώνησε Λου τη γυναίκα του εξαιτίας του Νίτσε. Ουδεμία σχέση. Αν υπάρχει κάποια σχέση με εκείνους που ο Λιαντίνης θαύμαζε, αυτή είναι με το Ρίλκε. Γιατί το βιβλίο για το Ρίλκε αφιέρωσε στη γυναίκα του και για όσα ακόμη υποστηρίζει ο ίδιος για τη Λου Σαλομέ. Η μεγάλη της επίδραση ήταν στο Ρίλκε, γράφει, όχι στο Νίτσε. Ασυγχώρητη προχειρότητα να προσπαθεί έτσι ο συγγραφέας να καταδείξει τη "διαπλοκή" του Λιαντίνη με το Νίτσε. Ας ελπίσουμε πως δεν ισχύει αυτό και για το υπόλοιπο βιβλίο. Αν και παρόμοιες προχειρότητες εντόπισα και σε άλλα σημεία του αποσπάσματος. Πχ. στο "σπούδασε στη Γερμανία". Ο Λιαντίνης δεν έκανε συστηματικές σπουδές στη Γερμανία. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε για εκείνον ό,τι ο ίδιος έγραψε κάποτε για τον Αλέξανδρο Δελμούζο:

Το ίδιο και ο Λιαντίνης. Έφυγε για τη Γερμανία θέλοντας να μάθει τη γλώσσα. Ούτε καν για μεταπτυχιακές σπουδές. Θυμίζω πως πριν φύγει δίδαξε για ένα μικρό μόνο διάστημα ως καθηγητής μέσης εκπαίδευσης στο γυμνάσιο των Μολάων της Λακωνίας. Η μετέπειτα πανεπιστημιακή του καριέρα δεν ήταν ακόμη στα σχέδιά του. Καθοριστική στάθηκε για τη νέα του κατεύθυνση η συνάντηση που είχε στη Γερμανία με τη γυναίκα που αργότερα παντρεύτηκε, την κ. Νικολίτσα Γεωργοπούλου, τη Λου του όπως την αποκαλούσε τρυφερά.

Ο ίδιος σε χειρόγραφη επιστολή του πολλά χρόνια αργότερα αναφέρει χαρακτηριστικά:

Τόσο απλά. Τόσο ξεκάθαρα. Τα πάντα!

Τώρα αν αυτό ακριβώς θέλησε να αποδώσει και με την προσφώνηση Λου, κατά το παράδειγμα της Λου Σαλομέ, θα σας γελάσω... Ξέρω μόνο, κι αυτό από την περίφημη επιστολή που αναφέρει και ο κ. Δημητρακόπουλος, πως εκτός από Λου, αποκαλούσε τη γυναίκα του και Λουλούδω. Κι αυτή την προσφώνηση θαρρώ δε χρειάζεται να την ερμηνέψω. Ούτε και να τονίσω πως αρχίζει με το Λου...

Θα τονίσω όμως ότι εκείνον τον τρομερό Νοέμβρη του '96, με όποια σημασία και αν δούμε το τρομερό του, ο Λιαντίνης με τη Λου του θέλησε να μοιραστεί τη σημαντικότερη πρόταση που έγραψε ποτέ. Σε κείνην και η κραυγή χαράς. Κι ας ξέχασε να το αναφέρει ο κ. Δημητρακόπουλος. Και με κείνη τσούγκρισε το ποτήρι του επινίκιου οίνου. Κι ας ήταν μακριά... Για εκείνον ήταν πάντα το άλλο του μισό. Όχι μόνο στη καθημερινή ζωή μα και στην "καταραμένη του στράτα".

_____________

* Αναγκαστικά η προηγούμενη ανάρτηση χωρίστηκε στα δύο και έχουμε εδώ τη συνέχεια, καθώς προστέθηκαν φωτογραφίες και το μήκος του κειμένου ξεπέρασε το προβλεπόμενο για μία ανάρτηση από τον σέρβερ που υποστηρίζει το φόρουμ.

Μας είχε πάρει ο ύπνος κάτω από ένα πεύκο. Όταν ανοίξαμε τα μάτια, ο ήλιος κρύβουνταν στο αντικρινό βουνό. Οι βελόνες των πεύκων έμοιαζαν αναμμένες στην άκρη, σα να τις είχαν ετοιμάσει με σούρφανο και φώσφορο, όπως τα σπίρτα. Αναρωτήθηκα πού βρισκόμασταν. Η πριγκίπσσα Λου μου έδειξε ένα κωνικό λοφάκι τυλιγμένο από την πάχνη του κάμπου. Είπε: "Κακό σημάδι, φόρεσε το άσπρο του πένθος." Έπειτα άπλωσε τις δυο παλάμες απάνω στις ξερές βελόνες που είχανε στρώσει το χώμα, χαμήλωσε το κεφάλι ανάμεσα στους αγκώνες της και αφουγκράστηκε τη γη. "Δεν είναι για μας το κακό σημάδι" ψιθύρισε γελώντας.

Το μυαλό μου ήταν βαρύ από τους καπνούς του ύπνου κι ένιωθα ακόμη στη γλώσσα μου την πίκρα από το ρετσίνι που είχαμε δαγκάσει πριν κοιμηθούμε, για να ξεδιψάσουμε τάχα. Ένα σκυλί γάβγισε. ένα αστεράκι μας έφερε το ζεστό ανάδοσμα μιας γειτονικής φωτιάς. Πέρασε μια γύφτισσα. η πριγκίπισσα Λου της έτεινε το χέρι:"Εσύ, κερά μου, δούλα σε σπίτι είσαι, στρατιώτη αγαπάς... καρδιά σου του κρύβεις, φαΐ του κρύβεις να του δώσεις, στρατιώτη κακό σκοπό έχει, παρθενιά σου μονάχα γυρεύει. στεφάνια δε βλέπω..." Έδωσα ένα τάλιρο στη γύφτισσα κι έφυγε. Η πριγκίπσσα Λου με κοίταξε πάλι, με το ίδιο χαμόγελο. "Δεν είναι η δική μου τύχη αυτή." Είπε και μου 'δειξε τις παλάμες της αυλακωμένες από τις πευκοβελόνες.

Σκοτείνιαζε. Πήραμε το μονοπάτι γλιστρώντας και βγήκαμε στο μεγάλο δρόμο. Περπατούσαμε σιωπηλοί. Κουδούνια κοπαδιού. Μια νυχτερίδα έγραψε δυο τρία τρίγωνα κι εχάθη. Κοίταξα λοξά. Είδα τα μικρά της πόδια σκονισμένα στις άκρες. ένιωθα πως αν έλεγε μια μόνο λέξη, θα μ' έπαιρναν τα δάκρυα. Γύρισα τα μάτια στ' άλλο πλευρό του δρόμου. μια σειρά κυπαρίσσια, το τελευταίο, το μεγάλο και δυνατό, και το πρώτο, φιντανάκι ακόμα. Μοιάζαν έτσι κατά σειρά, σαν τους αυλούς της σύριγγας του Πάνα. Στάθηκα και τα πρόσεχα.

Η πριγκίπισσα Λου ήρθε κοντά μου και κοίταζε κι εκείνη ρίχνοντας πού και πού ένα κλεφτό βλέμμα προς εμένα, σα να 'θελε να καταλάβει. Ξαφνικά, μ' ένα μικρό απότομο πήδημα, άρπαξε την κορυφή του μικρότερου κυπαρισσιού, ζυγιάστηκε, πήρε ορμή και τινάχτηκε στην κορυφή του πλαϊνού μεγαλύτερο δέντρου. Έτσι συνέχισε από το πιο μικρό στο πιο μεγάλο. Την έβλεπα να υψώνεται, από κορυφή σε κορυφή, ανεβαίνοντας τούτη την αέρινη σκάλα. Όταν έφτασε στο τελευταίο κυπαρίσσι, το πιο αψηλό, αδιαφορώντας πως αυτό ήταν πραγματικά το τελευταίο, ξανάρχισε την ίδια γυμναστική. Την παρακολουθούσα λαχανιασμένος. Είδα με αγωνία το μικρό κορμί της να γράφει μια σκοτεινή καμπύλη και να πέφτει δυο μέτρα μακρύτερα. Δεν άκουσα γδούπο ή θόρυβο. Σκέφτηκα για μια στιγμή πως είχε φύγει, πως αυτός ήταν ο τρόπος της να φύγει, κι έκαμα να γυρίσω πίσω στο σταθμό. Ύστερα υπάκουσα στη δεύτερη σκέψη, τη λογική, που μου έλεγε πως πρέπει να πάω να ιδώ. Υπάκουσα. εδώ και χρόνια, το συναισθάνομαι, μ' έχει χαλάσει η λογική της ευθύνης. Έψαξα, έψαξα στον τόπο που λογάριαζα πως είχε πέσει. Τίποτα. Ήμουνα πια εξαντλημένος, όταν η τελευταία ματιά μου προς το χώμα πήρε, κοντά σ' ένα μεγάλο λιθάρι, το κορμάκι ενός σπουργίτη που θα 'χε ψοφήσει ίσως από το πρωί. Αυτό δεν είχε βέβαια σχέση με την υπόθεσή μου. Καμιά σχέση, απολύτως. Το βράδυ σπίτι μου κοίταξα παλιές φωτογραφίες.

Ο Δημήτρης Λιαντίνης με τη δική του πριγκίπισσα

Τα κυπαρίσσια... τα σπουργίτια...

ένας κόσμος ποιητικός με συμβολισμούς που ξεχειλίζουν.

Ένας κόσμος (με την αρχαϊκή σημασία του όρου) που ο Λιαντίνης δε σμίλεψε μόνο στο χαρτί. Απόδειξη η επόμενη μαρτυρία της Φωτεινής, γραμμένη για τον πίνακα του V. Gogh:

Μικρή απόδειξη ετούτο το αφιέρωμα στη "Λου" του Λιαντίνη ικανό όμως να στηρίξει έμπεδα και γεωμετρημένα τον ακόλουθο λόγο του:

Και είναι αυτή η προφητική του προειδοποίηση το έτερο ήμισυ της άλλης που κυριάρχησε:

Το αληθινώτερο ποίημα στο γνήσιο ποιητή είναι η ίδια η ζωή του.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, ΧΑΣΜΑ ΣΕΙΣΜΟΥ, σελ. 24

Είναι οι δύο όψεις του αυτού νομίσματος. Κι όποιος θέλει με τη ζωή των γνήσιων ποιητών να ασχολείται, χρωστάει να το κρεμάσει μενταγιόν στο στήθος του πριν γράψει καν την πρώτη λέξη. Αν τη γράψει ποτέ, με τέτοιο βάρος ατλαντικό.

Ρωτώ λοιπόν. Με βάση την ελάχιστη δουλειά που έχουμε μέχρι στιγμής καταθέσει για το Δημήτρη Λιαντίνη, την αποσπασματική μελέτη μας που φυσικά πόρρω απέχει της επισημότητας ενός βιβλίου και είναι μόνο η ζωντανή αποτύπωση της διαρκούς και επίπονης και επίμονης αναζήτησης στο σύνολο του έργου του, δίχως παρωπίδες δίχως προκατασκευασμένες αλήθειες... ποιος από εκείνους που ανέλαβαν το ασήκωτο βάρος να βιογραφήσουν το Λιαντίνη ή να μιλήσουν επίσημα για το έργο του, έλαβε υπόψη του εκείνο το ασύλληπτο που ο ίδιος προειδοποίησε;

Σε χρόνια παλιότερα, με υπερχειλίζουσα την αθωότητα για έναν κόσμο (κι εδώ ξεχάστε την αρχαϊκή σημασία του όρου, προσγειώστε τον στα σημερινά δεδομένα) που μόνο αθώος δεν είναι, χάρισα άθελά μου τη δική μου προσήλωση στο Άγιον Πρωτότυπον του Δασκάλου μου και την επισήμανση στη δεύτερη μεγάλη του κουβέντα. Για το αληθινώτερο ποίημα του γνήσιου ποιητή. Όταν κατάλαβα τι έκανα, ήταν αργά. Από τότε μου τάχθηκε η τιμωρία να επανορθώσω - όσον ενδέχεται - τη συμμετοχή μου στο λάθος. Να θυμίζω και να προβάλλω συνεχώς και την άλλη όψη, εκείνη την ασύλληπτη...

Και ο δρόμος ήταν μόνο ένας. Να μιλήσει επιτέλους και ο άνθρωπος που καλύτερα από κάθε άλλον γνώρισε το Λιαντίνη και έζησε εκ του σύνεγγυς τη δημιουργία του έργου του.

Θυμάμαι τη μέρα που άκουσα το λόγο που με τσουρούφλισε:

Η Διοτίμα Λιαντίνη είναι εκείνη που τα κάρφωσε για πάντα στην καρδιά μου αυτά τα λόγια. 20 Νοεμβρίου 2006.

Σε άλλους χρειάζονται βίντεο να τα θυμούνται. Το ίδιο δεν κάνουν και με τα λόγια του πατέρα της; Για όσα η καρδιά του ανθρώπου δεν έζησε ή δεν μπόρεσε να νιώσει, υπάρχουν οι κασέτες. Όπως για τα πτώματα έχουμε τις κάσες.

Προσπάθησα σήμερα να ξεφυλλίσω τα φύλλα της καρδιάς μου. Να ανασύρω όσα χάραξαν ανεξίτηλα νέους δρόμους. Δεν άντεξε ο νους. Χρειάστηκα τα θαύματα της επιστήμης για να συνεχίσω. Δείγμα κι αυτό. Του πόνου που χαίρομαι, ναι, χαίρομαι, που συνοδεύει αυτή τη διαδρομή. Και τίποτε χωρίς πόνο να μη μου λάχει να γράψω για το Δάσκαλο. Γιατί αλήθεια δε θα είναι.

Τι πονάει περσότερο; Ρώτα τη φωτιά. Πότε καίει πιότερο.

Εγώ όμως θα σταθώ εκεί που δεν περιμένετε. Ίσως... Μόνο, μόνο στιγμή μη νομίσετε πως ξέχασα το θέμα! Τη "Λου" του Λιαντίνη:

Δυο μάτια μελαγχολικά. Κι ένα λόγο βαθύτερο, από αυτούς που δεν έχει καν νόημα να αναφέρω. Τα είδα χτες βράδυ μπρος μου. Από την οθόνη του υπολογιστή. Σε ένα μέιλ που μου έστειλαν.

- "Όχι, δε θα μαλώσω κανέναν. Μόνο εμένα."

Εκείνο το βράδυ που γνώρισα τη Διοτίμα Λιαντίνη και την άκουσα όπως όλοι μας να μιλά δημόσια για τον πατέρα της, στην ίδια αίθουσα που κάποτε άκουγα και τον μπαμπά της - και τι σύμπτωση, στα τόσα χρόνια δεν είχα καν ξαναβρεθεί στον ίδιο χώρο, Νοέμβρης του 1996 - Νοέμβρης του 2006. Δέκα χρόνια ολόκληρα. Εκείνο λοιπόν το βράδυ που μίλησε η Διοτίμα στο Μαράσλειο, η αίθουσα ήταν κατάμεστη. Όπως και τότε που μίλαγε ο Λιαντίνης.

Να περιγράψω τα συναισθήματά μου; Περιγράφεται ο ωκεανός;

Θα ξεχωρίσω από όλα ένα. Αυτό που ίσως δεν περιμένει κανείς. Το Ζορμπά. Το φίλο μας το Ζορμπά που περνάει αραιά και πού από το φόρουμ. Ελάχιστες οι φορές που γράφει. Ελάχιστες και στον προσωπικό του χώρο, την Ωκεάνια Μοναξιά του. Έχει κι αυτός δυο μάτια μελαγχολικά. Σαν τα άλλα που ξαναείδα χρόνια μετά στο χτεσινό μέιλ. Σαν και τα μάτια όλων των ξεχωριστών παιδιών. Θυμάστε μήπως ποιο έγκλημα σκότωνε το Λιαντίνη;

Στο βήμα εκείνο το βράδυ της 20ης Νοέμβρη 2006, ήταν η Διοτίμα Λιαντίνη. Ένα παιδί που μίλαγε με απέραντο πόνο για τον πατέρα του.

Και κάτω, στην αίθουσα, και όχι μόνο εκεί, ήταν τα αμέτρητα άλλα πικραμένα παιδιά του κόσμου μας. Κάτι λιγνά κυπαρισσάκια που επιμένουν να τρέφονται από το μύθο του Κυπάρισσου.

Ως κι ένα πλασματάκι τρυφερό και ανυποψίαστο ακόμη. Αίμα κι αυτό του Δημήτρη Λιαντίνη. Μηνών μόλις, στην ίδια αίθουσα που ο παππούς της δίδασκε τους δασκάλους πώς να διαπαιδαγωγούν όλα τα παιδιά του κόσμου. Στην ίδια αίθουσα που ζήτησε να πάρει μαζί του την τελευταία ματιά των μαθητών του.

Τα μάτια των ανθρώπων. Που κανένας φακός δε βρέθηκε να τα διαβάσει ακόμη. Γιατί τα μάτια μόνο με τα μάτια διαβάζονται. Και μόνο σε χρόνο ενεστώτα. Τι να σας πω λοιπόν για όσα διάβασα στα μάτια των ανθρώπων; Δεν μπορείτε να μου πείτε, δεν μπορώ να σας πω.

Μόνο να σας θυμίσω τι έγραψα σε χρόνους αλλοτινούς...

Γραμμένο στις 14 Αυγούστου 2006. Ημέρα Δευτέρα.

Πόσοι κατάλαβαν τότε τι έγραψα; Μόνο εκείνοι που είχαν κοινωνήσει τις ίδιες ματιές. Και άλλη κοινωνιά δε μένει. Τελεύει το ποτήρι την ίδια ώρα που γεννιέται. Τέτοια ποτήρια ή τα πίνεις μονορούφι ή μένεις διψασμένος για πάντα. Το ξέρω για μένα. Και το σέβομαι απεριόριστα για τους άλλους. Έτσι και τότε, με το άλλο μέιλ. Που με έκανε να γράψω για τα μάτια ενός παιδιού.

Κανένα δε μαλώνω για όσα με σκοτώνουν στα μάτια ενός παιδιού. Και πιότερο δε στέργει μου η καρδιά να μαλώσει άλλον που το ίδιο έγκλημα κουβαλάει στη δική του καρδούλα. Καταλαβαίνω. Κι αυτό σκοτώνει επίσης.

Ίδια που σκότωσε εκείνο το σπουργίτι. Δεν το ξεχάσατε, ε; Το σπουργίτι στην Πριγκίπισσα Λου του Σεφέρη.

Το ίδιο που θυμήθηκε ο Λιαντίνης στο Νηφομανή του (σελ. 167 ) :

Επίλογος του Νηφομανή. Επίλογος στο τελευταίο χορικό, με τον τίτλο: ΕΠΙΤΥΜΒΙΟ

Θυμάστε πώς ξεκινά αυτό το κεφάλαιο; Το βρήκα σήμερα μπροστά μου. Ξεφυλλίζοντας τα φύλλα της καρδιάς μου. Ένα μήνυμα ήταν κι αυτό. Από τα ίδια μάτια, τα μεγάλα και μελαγχολικά, που είδα ψες βράδυ στην οθόνη μου. Γραμμένο χρόνια πριν:

6 Σεπτέμβρη του 2006. Πόσος καιρός από τότε;

Και να με συμπαθάτε που έτσι πολύ σας γύρισα σε τόσα άλλα. Μα λέω να καταλάβατε πως δεν σας γέλασα. Καθόλου δεν ξέφυγα από το θέμα. Κι ας φάνηκε άλλο κάποια στιγμή. Εγώ συνέχεια ακολουθούσα την πριγκίπισσα Λου, την ώρα που έπαιρνε να χορεύει πάνω στα κυπαρίσσια...

Ίσως αυτό το απόσπασμα να είχε υπόψη του ο συγγραφέας που αναφέρθηκε παραπάνω, με αποτέλεσμα να συνδέσει το όνομα που ο Λιαντίνης προσφωνούσε τη σύζυγό του με το Νίτσε. Δεν ξέρω αν κάνει κάποια σχετική αναφορά στο έργο του, αν παραπέμπει δηλαδή στο απόσπασμα αυτό και μάλιστα στο τμήμα που σκόπιμα τόνισα και που συνδέεται με τη φιλοσοφία του Λιαντίνη.

Ο άλλος πάντως συγγραφέας που ασχολήθηκε με το Λιαντίνη δεν αναφέρει ούτε αυτό, ούτε κάποιο άλλο απόσπασμα από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω. Έτσι σε πρώτη φάση αναζητά πώς από το Νικολίτσα έφτασε ο Λιαντίνης στο Λου και σε δεύτερη, λίγες σελίδες παρακάτω, παραθέτει κάποιες γενικές πληροφορίες για τη Λου Σαλομέ που τις αλιεύει φευγαλέα από μια βιογραφία της με έτος έκδοσης 1995!!! Λες και έχει καμία σχέση αυτό με την κατά είκοσι και πλέον χρόνια νωρίτερα γνωριμία του Δημήτρη Λιαντίνη με τη μετέπειτα σύζυγό του, τη Λου του. Ούτε το σχόλιο στο ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ αναφέρει, μόνο την αφιέρωση, ούτε το χορικό του Νηφομανούς για την πριγκίπισσα Λου - εννοείται πως καμία σύνδεση δεν κάνει με το Σεφέρη - και ούτε λέξη για την αναφορά στο ΙΔΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ.

Και όμως είναι γνωστό πώς ο Λιαντίνης έδινε τεράστια σημασία στα ονόματα. Και όπως δίνουμε σημασία στην αλλαγή επωνύμου του με την πρόσθεση του Λιαντίνης στο πατρικό του Νικολακάκος, ίδια σημασία χρωστάμε να δώσουμε και στην προσφώνηση Λου προς τη σύντροφο της ζωής του. Είναι βέβαια η ίδια αρμόδια αν το θελήσει κάποτε να εξηγήσει πώς και γιατί το επέλεξε, όπως και να έχουν όμως οι λεπτομέρειες, είναι βέβαιο πως το όνομα αυτό σχετίζεται με το έργο του Λιαντίνη. Κι αυτό δεν μπορεί να παραλείπεται από μια σοβαρή βιογραφική έρευνα.

Εκτός αν μόνο στα λόγια μας ενδιαφέρει το αληθινώτερο ποίημά του, η ζωή του δεν είναι; και όχι έμπρακτα...

Παρακαλώ να μην αδικούμε στις κριτικές μας. Ποιος είπε ότι μόνο τη βιογραφία της Λου Σαλομέ μας έδωσαν; Aφενός ανέφερα πιο πάνω το Μαρί Λου που κέρδισα εγώ και αφετέρου, που αξίζει πραγματικά να το θυμηθούμε ως δείγμα της παραπληροφόρησης, είχαμε την ανατομία του ψευδωνύμου της καλής μας της Λουκίας Σοφού. Το Λου εκεί κόπηκε από το κία και ερμηνεύτηκε το ψευδώνυμο ως Λου η κυρία του Σοφού, όπου Σοφός εννοήθηκε βέβαια ο Λιαντίνης.

- Κοίτα να δεις, είπαμε τυφλωμένοι όλοι! Τι ψευδώνυμο είναι αυτό;;; Κάτι συμβαίνει εδώ πέρα...

Χρειάστηκαν αρκετοί μήνες και ένα ραντεβού για καφέ στην Πλάκα για να δούμε πως η Λουκία Σοφού είναι άνθρωπος (Άνθρωπος με κεφαλαίο το Α) με σάρκα και οστά.

Μοιάζει σήμερα με ανέκδοτο, αλλά την εποχή που γράφτηκε σαφώς και δημιούργησε καχυποψία για το ποιος ή ποια είναι με αυτό το ψευδώνυμο. Εποχή που η Λουκία είχε κάνει και το "φοβερό έγκλημα" να αναρτήσει το Προλόγισμα από τις Ώρες των Άστρων, προλόγισμα που είχε την υπογραφή της κυρίας Νικολίτσας Γεωργοπούλου Λιαντίνη.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, η ανατομία του ψευδωνύμου, είχαμε και την άλλη μεγάλη ανακάλυψη. Τον ύμνο του Δία...

Θυμάμαι πως ήμουν στους Φιλιάτες της Θεσπρωτίας εκείνο το βράδυ παρακολουθώντας μια υπέροχη συνάντηση πολυφωνικών σχημάτων από Βουλγαρία, Ελλάδα, Αλβανία, Κάτω Ιταλία. Χαμένη σε άλλη διάσταση και μεθυσμένη από τις μουσικές...

Εκεί με πέτυχε το χτύπημα του κινητού. Η είδηση βόμβα από την Αθήνα πως στο βιβλίο με τα ποιήματα του Λιαντίνη ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ που μόλις είχε κυκλοφορήσει, δημοσιεύεται ένα ποίημα που υπάρχει και στο ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟ πλην όμως ούτε αναφέρεται σαν στοιχείο και επιπλέον παρουσιάζεται ως ποίημα που ο Λιαντίνης έγραψε την προτεραία της αναχώρησής του. (31 Μαΐου 1998 )

Δεν άκουγα καλά αλλά και δεν καταλάβαινα τα μπερδεμένα που μου έλεγαν. Από ίντερνετ στο χωριό, άστα να πάνε... Χρειάστηκε να γυρίσω στην Αθήνα για να βγάλω άκρη. Νόμιζα δηλαδή πως έβγαλα... γιατί αργότερα αποδείχτηκε σαπουνόφουσκα το όλο ζήτημα. Πάντως τότε με τη σύγχυση που επικρατούσε πήραν φωτιά τα πληκτρολόγια και γράφαμε κατεβατά για το ζήτημα, σίγουροι πως το βιβλίο με τα ποιήματα του Λιαντίνη δεν περιλαμβάνει δικά του ποιήματα... ή πως κάτι άλλο τέλος πάντων ύποπτο συμβαίνει που προσβάλλει τη μνήμη του Δασκάλου!!!

Χρειάστηκαν μήνες και μια σειρά από γεγονότα για να φτάσουμε στην αλήθεια που τότε δεν μπορούσαμε να δούμε. Πατήστες ΕΔΩ για να δείτε τα σχετικά ντοκουμέντα, που ευγενικά η κυρία Λιαντίνη μας παραχώρησε στο μεταξύ προς αποκατάσταση της αλήθειας.

Και πατήστε κι ΕΔΩ για να διαβάσετε ολόκληρο το Προλόγισμα στις Ώρες των Άστρων αλλά και τη σχετική συζήτηση για όσα έγιναν παλιότερα, το καλοκαίρι του 2006, με αναφορά στα γεγονότα και της ίδιας της κυρίας Λουκίας Σοφού.

Θυμίζω τις ημερομηνίες, γιατί έχουν σημασία...

Στις 31 Ιουλίου 2006 δημοσιεύεται στο διαδίκτυο πως κυκλοφόρησαν οι ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ και σε ποιο βιβλιοπωλείο μπορεί κανείς να βρει το βιβλίο...

Διαβάζω την είδηση λίγες ώρες αργότερα και είμαι η πρώτη που απαντώ στην ανάρτηση:

Ημερομηνία Τρι Αύγ 01, 2006 12:11 am

Το 2006 αυτά. Που ακόμη δεν γνώριζα την κ. Λιαντίνη, τη γνώρισα μόλις το Δεκέμβρη του 2007... Ενάμιση σχεδόν χρόνο δηλαδή αργότερα... Και λίγο καιρό αφού είχα αγοράσει πια τις περίφημες ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ. Τι έγινε; Γιατί χρειάστηκα τόσους μήνες να πάρω το βιβλίο με τα ποιήματα του Λιαντίνη;

- Θα μου πεις, δικό σου θέμα, κυρά μου. Μη μας σκοτίζεις με κάτι τόσο ασήμαντο και προσωπικό!!!

Αν ήταν προσωπικό και μόνο και κυρίως αδιάφορο για τους άλλους και ασήμαντο, δε θα το έκανα καθόλου ζήτημα. Και αν μη τι άλλο δε θα ανέβαζα ένα προσωπικό μου ζήτημα στο χώρο συζητήσεων για το Λιαντίνη. Ούτε προσωπικό όμως είναι ούτε και ασήμαντο. Γι' αυτό και αν αξιωθώ κάποια μέρα να γράψω κάτι σοβαρότερο από τις αναρτήσεις στο διαδίκτυο για το Δάσκαλο, θα βρω χώρο και για το περιστατικό αυτό. Που αποτυπώνει ανάγλυφα το ρόλο του διαδικτύου στην υπόθεση της διάδοσης του έργου του Λιαντίνη.

Και επανέρχομαι στη ροή των γεγονότων εκείνου του καλοκαιριού. Δεν προλαβαίνω να γράψω τον πόνο μου που βγήκε το βιβλίο κι εγώ είμαι στα όρη και τα βουνά της Ηπείρου... και έρχεται σε ελάχιστες ώρες μια ανακοίνωση να μας κόψει τον ενθουσιασμό και να μας προβληματίσει. Άρχιζε θυμάμαι ως εξής:

- Είμαι λίγο συγκρατημένος και αρκετά καχύποπτος, σχετικά με το τι θα προσφέρει αυτό το βιβλίο ποιημάτων, σε κάποιον άνθρωπο που έχει μελετήσει και έχει θαυμάσει το έργο του Λιαντίνη.

Με τη γνώση του τώρα ο καθένας καταλαβαίνει αν είχε ή όχι να προσφέρει κάτι αυτό το βιβλίο σε όσους μελετούν και θαυμάζουν το έργο του Λιαντίνη. Θα παραπέμψω σε μία μόνο ανάρτηση του τελευταίου καιρού, τις Νιάκαρες, για να δει και ο πιο δύσπιστος το αν ήταν ή όχι πολύτιμο αυτό το βιβλίο για όλους μας.

Εκτός όμως της αμφιβολίας και της καχυποψίας, στην ίδια ανακοίνωση διατυπώθηκε τελείως καθαρά και η αμφιβολία αν πρέπει να εκδίδεται έργο του Λιαντίνη χωρίς έγκριση του ίδιου του Λιαντίνη. Αλλά και αμφιβολία για την ποιότητα του περιεχομένου:

- Πόσο έντονη και φθοροποιός είναι η επέμβαση άλλων (και ποιών) σε αυτό; Υπήρξε σεβασμός στις ιδέες και στις αρχές του, από αυτούς που μπορεί να άλλαξαν έστω και μία λέξη του αρχικού κειμένου;

Και θυμίζω αναγκαστικά εδώ πως βρισκόμαστε πάντα στο θέμα μας, αφού όλα αυτά αφορούσαν ποιον άλλον; Τη Λου του Λιαντίνη, εκείνη που είχε την πρωτοβουλία να εκδώσει τα ποιήματα του άντρα της. Μπορεί ο ανώνυμος στο διαδίκτυο να μην ανέφερε το όνομά της, αλλά σε ποιον πέφτει η αμφιβολία αν όχι σε εκείνον που εκδίδει ένα βιβλίο και το προλογίζει;

Έχω ήδη υποσχεθεί σε άλλη ανάρτηση πως τα προσωπικά μου συναισθήματα για όλα αυτά θα προσπαθήσω να τα αφήσω τελείως απέξω. Δεν ενδιαφέρουν τα συναισθήματα αλλά η ψυχρή λογική εξέταση των γεγονότων και μόνο. Και όσο μπορούμε πιο αντικειμενικά. Και όσο μπορούμε επικεντρωμένοι στο στόχο μας. Τη μελέτη του έργου του Λιαντίνη και ό,τι σημαντικό το αφορά. Η διάδοσή του είναι νομίζω το σημαντικότερο...

Μόνο λοιπόν για το λόγο αυτό θα κάνω το ερώτημα:

- Γιατί εκείνος ο ανώνυμος χρήστης του διαδικτύου πριν προλάβει καν να μελετήσει το βιβλίο έφτασε να δημοσιοποιεί μια τόσο σοβαρή υπόνοια;

Ο ίδιος θα ήταν ίσως ο πλέον αρμόδιος να απαντήσει. Εμένα όμως δε με αφορά το συγκεκριμένο πρόσωπο αλλά το γενικότερο κλίμα καχυποψίας εκείνης της εποχής στο οποίο συμμετείχα και εγώ και πολλοί άλλοι. Εκτός της Λουκίας βεβαίως. Κι αυτό χρωστάμε να το θυμόμαστε και να το επαινούμε. Γιατί η Λουκία ήταν εκείνη που απάντησε τότε στις αμφιβολίες αναρτώντας στο διαδίκτυο ολόκληρο το προλόγισμα του βιβλίου. 3 Αυγούστου 2006. Ούτε μία λέξη δική της. Το προλόγισμα και μόνο το προλόγισμα. Με την υπογραφή βεβαίως της κυρίας Νικολίτσας Γεωργοπούλου - Λιαντίνη.

Σε 24 ώρες έρχεται νέα απάντηση. Από τον ίδιο καχύποπτο χρήστη. Που πραγματικά δεν έχει σημασία ποιος είναι. Και που ειλικρινά αν ήμουν τότε στην Αθήνα και είχα άνετη πρόσβαση στο διαδίκτυο, το πιθανότερο θα ήταν να αρπαχτώ από την τελευταία σημείωση του Προλογίσματος για την ανωνυμία του διαδικτύου:

1. Είτε μπροστά σε μικρόφωνα και κάμερες από άγνωστους αυτοανακηρυσσόμενους τιμητές μας, είτε σε ορισμένα «δημοσιογραφικά» γραπτά, είτε στην ανωνυμία του Διαδικτύου.

και να αρχίσω να γράφω κι εγώ κατεβατά... (όπως και το έκανα αργότερα) Κατά της ανωνυμίας βεβαίως, αλλά και κατά εκείνου που μας κατηγορούσε εμάς τους ... διαδικτυωμένους. Διότι αυτά τα μυαλά κουβάλαγα τότε. Και ανεπίτρεπτο είναι να το λησμονώ ή να το κρύβω. Νόμιζα πως η γυναίκα του Δημήτρη Λιαντίνη άλλο δεν ήθελε παρά να μας φιμώσει και να μην ξαναμιλήσει κανείς για το Λιαντίνη, ούτε στο διαδίκτυο ούτε και πουθενά αλλού!!! Αστείο σήμερα; Εγώ λέω ΤΡΑΓΙΚΟ! Όσο τραγικό είναι να ζεις στο ψέμα και να το περνάς για αλήθεια.

Ο κάθε άλλος μπορεί και δικαιούται να με κρίνει (δίκαια ή άδικα ) για τα λάθη που έκανα σ' αυτή την πορεία. Έτσι κι αλλιώς κι εγώ έχω εκδώσει καταδίκη πικρή σε βάρος μου και έχω δημόσια ζητήσει συγνώμη από την κ. Λιαντίνη που τόσο την αδίκησα. Επειδή όμως τα λάθη αυτά ουδέποτε κινήθηκαν από σκοπιμότητα ή πρόθεση να αδικήσω κανένα, παρά μόνο γιατί έτσι νόμιζα πως υπηρετώ την αλήθεια και το δίκιο, κι επειδή ο Λιαντίνης μας δίδαξε πως εν αρχή ην η πράξις και όχι τα κούφια λόγια, γι' αυτό ακριβώς και από τη μέρα που αντιλήφθηκα το λάθος και το μέγεθός του, άλλο δεν κάνω από το να προσπαθώ να αποκαλυφθεί και να έρθει στο φως το κάθε τι που συνετέλεσε στη διαμόρφωση εκείνου του κλίματος. (Και για τον ίδιο λόγο που ο Λιαντίνης μας δίδαξε πως έχει νόημα να κοιτάς το παρελθόν... )

Ο καθένας ας πιστεύει ό,τι θέλει. Έχω ακούσει και αν έχω ακούσει κατηγορίες και ύβρεις και χλευασμούς. Μου φτάνει που ξέρω η ίδια αν έστω και στο παραμικρό αδίκησα κάποιον. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως κάποιες στιγμές δεν υπήρξε σκληρή στάση και αντίδραση στις προκλήσεις που δεχτήκαμε. Δε θα θυμίσω ούτε μία εδώ, γιατί θα ξεφύγω από το θέμα. Εξάλλου όλοι οι ενδιαφερόμενοι τις θυμούνται και τις γνωρίζουν καλά. Και το ήρξατο χειρών αδίκων όσο και αν δεν αποτελεί πάντα απόλυτη δικαιολογία σε ό,τι κάνουμε, έχει όμως νόμο και ισχύ.

Κι άλλο τόσο νόμο και ισχύ έχει η άποψη πως όλος αυτός ο διαδικτυακός πόλεμος κάνει ζημιά στο Λιαντίνη. Το λένε συνήθως οι αφελείς. Οι έχοντες γνώση των λεπτομερειών, λένε πολλά άλλα. Λένε πχ τι μας δίδαξε ακριβώς ο Λιαντίνης; Να πηγαίνουμε με το σταυρό στο χέρι ή με το φραγγέλιο όταν οι καταστάσεις το απαιτούν; Ή μήπως εκείνος δε δίδαξε τα στρατηγήματα τι σημαίνουν;

Εγώ, ομολογώ: Τη θεωρία του για τα στρατηγήματα πολύ την αγάπησα! Αλλά με τους όρους που έβαλε. Κι εκεί είναι το δύσκολο. Γιατί ο Λιαντίνης σε καμία περίπτωση δε δίδαξε την παλιανθρωπιά και την ανηθικότητα, μα ακριβώς το αντίθετο.

Εδώ όμως έχει θέση και το "Ποια είμαι εγώ που βάλθηκα να διορθώσω όλα τα κακώς κείμενα;". Και δεν κοιτώ τη δουλίτσα και τη ζωή μου; Καμία. Όπως και ο Οδυσσέας υπήρξε ο κανένας. Καμία λοιπόν κι εγώ, μόνο με το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να πολεμά να γίνει άνθρωπος.

Έχει όμως θέση και η διαμαρτυρία της μάνας μου. Η μόνιμη. Ίδια με της μάνας του Θαλή. "Πάλι στο κουτί πέρασες τη μέρα σου; Άντε να βγεις καμιά βόλτα! Άντε να βρεις και έναν άντρα να παντρευτείς!" Α, ναι. Το έχω κι αυτό. Και μπορεί για τους δικούς μου λόγους να μη θέλω να βρω άντρα να παντρευτώ (εκτός θέματος το γιατί) όμως με ενοχλεί πολύ και την ίδια να χάνω ώρες για πράγματα που ουδεμία σχέση έχουν με τη φιλοσοφία και το έργο του Λιαντίνη. Με ενοχλεί ακόμη να συλλαμβάνω τον εαυτό μου "λιαντινόπληκτο" και μονομερώς απασχολούμενη τόσα χρόνια με το τι είπε και τι έκανε ο Λιαντίνης. Όσο και αν τον αγαπώ το Δάσκαλο και όσο και αν τον θαυμάζω. Ή και ακριβώς γι' αυτό. Και ακριβώς γι' αυτό είναι πολλά τα βράδια που πέφτω θυμωμένη στο κρεβάτι. Θυμωμένη με μένα την ίδια. Και ακούω το Λιαντίνη να με μαλλώνει με εκείνα τα βόδια του Απόλλωνα.

Όλα αυτά και πολλά ακόμη έχουν τη θέση τους όταν μιλάμε για τη Λου του Λιαντίνη. Και τη σύντροφο της ζωής του, και την άλλη Λου, τη Σαλομέ, πρότυπο ζωής για μας τις γυναίκες, αλλά και την πριγκίπισσα Λου του Σεφέρη. Με την τελευταία και αν έχουν... Αρκεί βεβαίως να είμαστε σε θέση σωστά να ερμηνεύσουμε το όραμα του ποιητή.

Κι εδώ ακριβώς ΠΡΕΠΕΙ να γυρίσω σε εκείνο το καλοκαίρι. Του 2006. Εκείνο το καλοκαίρι που δε σημαδεύτηκε μόνο από την έκδοση των Ωρών των Άστρων αλλά και από την πρώτη μας οργανωμένη επίσκεψη στη Λιαντίνα. Αρχές Αυγούστου και αυτή. 12 με 13 του μήνα...

Με ρώτησαν προχτές και χρωστάω να απαντήσω (αυτό εξάλλου έκανα τόση ώρα... ) γιατί δημοσίευσα ολόκληρο το κείμενό μου για την επίσκεψη στη Λιαντίνα. Γιατί άφησα ως και τις ειρωνείες στο τέλος για τις Ώρες των Άστρων.

Μία απάντηση χωρά και μόνο: Γιατί είναι κι αυτό ένα ψήγμα της αλήθειας των γεγονότων που μας έφτασαν ως εδώ. Και ως τέτοιο απαγορεύεται να το τεμαχίσεις. ΤΗ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΔΕ ΦΤΑΝΕΙ ΝΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΟΥΜΕ ΜΕ ΛΟΓΙΑ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΜΕ ΠΡΑΞΕΙΣ. (κι αυτό και αν έχει τεράστια σχέση με το θέμα μας - αλλά από μια άποψη που εύκολα δε φαίνεται ) Και κάνοντας το δικηγόρο του διαβόλου θα ρωτήσω:

- Και τι σχέση έχει με το Λιαντίνη τούτο το ψήγμα ή όποιο άλλο αφορά εκείνους που τον μελετούν και όχι τον ίδιο το Δάσκαλο ή το έργο του;

Μία και πάλι η απάντηση: Ακριβώς γιατί μελετούν Λιαντίνη. Με όποια όψη κι αν θέλει κανείς να το ιδεί. Αλλιώς αν είχαν τα πράγματα, ούτε και για τη Λου του Λιαντίνη θα μιλούσαμε. Όπως και δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τη Λου του Λιαντίνη αν δεν αναφερθούμε και σε όλους εκείνους που μελετούν τη φιλοσοφία του...

Τεράστιο το θέμα το τελευταίο. Και δεν εξαντλείται με την παρούσα ανάρτηση. Μένει να εξηγηθεί και να αναλυθεί με πολλές ακόμη.

Καλό απόγευμα.

Άνθρωποι με σάρκα και οστά. Το Α κεφαλαίο ή μικρό α λίγο έχει να κάνει. Ο καθείς με τα όπλα του.

Αρπάζομαι από την αναφορά στη Lou Salome για να το στηρίξω. Υπήρξε η μούσα της δημιουργίας του Ζαρατούστρα. Ο ίδιος ο Νίτσε λέγεται πως είπε:

"Χωρίς τη Λου Σαλομέ δε θα υπήρχε Ζαρατούστρας."

Κι εγώ συμπληρώνω:

Χωρίς τους αναγνώστες δε θα υπήρχε ο συγγραφέας του Ζαρατούστρα.

Θυμάμαι που είχα διαβάσει κάποτε και είχα προβληματιστεί είναι αλήθεια την άποψη κάποιου πως ενοχλείται να ανοίγει ένα βιβλίο και να βλέπει την αφιέρωση του συγγραφέα σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο της ζωής του. Αισθανόταν λέει διαβάζοντας τέτοιες αφιερώσεις ως παρείσακτος σε μια προσωπική σχέση που δεν τον αφορούσε. Κατά κάποιον τρόπο είχε δίκιο. Κατά κάποιον άλλο, που είναι ο ίδιος με την κουβέντα του Νίτσε παραπάνω, είχε άδικο.

Ιδιαίτερα αν κρίνουμε το ζήτημα σε νιτσεϊκά πλαίσια είμαστε υποχρεωμένοι να θυμηθούμε το φτύσιμο κατά πρόσωπο από τον συγγραφέα προς τους μελλοντικούς αναγνώστες. Φτύσιμο που ακολουθούν όλοι οι συγγραφείς που είναι επηρεασμένοι από το Νίτσε. Αντίθετα, τιμούν και προβάλλουν έντονα τις πηγές της έμπνευσής τους.

Για να το καταλάβει κανείς αυτό στις σωστές του διαστάσεις και να μην το παρεξηγεί ούτε όμως και να το υπερτιμά, χρειάζεται να θυμηθεί μια κουβέντα του Κ. Καβάφη:

"Ο τεχνίτης, μια και θέτει το έργο του πάνω απ' όλα, οφείλει να καταστρέψει το άτομό του χάριν του έργου του."

Ο τεχνίτης ναι, θα καταστραφεί. Αλλά το έργο παραμένει στον αιώνα δεμένο με την πηγή που το ενέπνευσε. Με την ίδια ακριβώς σημασία που το νερό της βροχής και ο ήλιος θρέφουν το λουλούδι. Ούτε λιγότερο, ούτε περισσότερο.

Επανέρχομαι εδώ στο Λιαντίνη και στον τρυφερό χαρακτηρισμό προς τη σύζυγο "Λου" ως αρχή του Λουλούδω. (Δείτε παραπάνω σχετικά) Κι έπειτα ας πάρουμε τα δικά του λόγια και πάλι:

"Αυτοί υπήρξαν στη βάση τους οι έλληνες.
Θυσίαζαν στην εμορφιά, όπως
θυσιάζουν τα λουλούδια στον ήλιο.
Θέλω να ειπώ πως ζαλίζουν τον αγέρα
με τα χρώματα και τις μυρωδιές,
και την άλλη μέρα μαραίνουνται."

Δημήτρης Λιαντίνης
ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟ, 15

Δεν μπορώ να μη συνδέσω αυτά τα λόγια με την επιλογή της προσφώνησης "Λου". Στο βαθμό λοιπόν που κάποιος επιμένει στο αφύσικο: να τον ξεδιψά το ποτάμι δίχως να υπάρχει βροχή, στον ίδιο ακριβώς βαθμό να ενοχλείται και που οι ποιητές για να μεγαλουργήσουν χρειάζονται τη μούσα τους.

Ο Λιαντίνης πάντως, αν κρίνω όχι μόνο από τις αφιερώσεις στα βιβλία του, αλλά κυρίως από τα λεγόμενά του στο Νηφομανή για την Παρισιάνα του Σεφέρη, (σελίδ. 37 - 38 - 39 ) θα διαφωνούσε μαζί του. Τι μας λέει εκεί ο Λιαντίνης;

Ως τι όμως έχει νόημα να τα μελετά κανείς αυτά που πυροδοτούν την ποιητική δημιουργία; Χάρην περιεργείας; Λέω πως όχι, δεν είναι τόσο απλοϊκό, με την έννοια του επιφανειακού εδώ ή και του ρηχού αν θέλετε. Είναι πολύ βαθύτερος και πολύ πιο ουσιαστικός ο λόγος, αλλιώς και ο Λιαντίνης δε θα χαλάλιζε λέξη σε τέτοια θέματα. Και όμως, για όλους τους ποιητές που ασχολήθηκε ιδιαίτερα, βυθομέτρησε και αυτό τον παράγοντα, ακόμη και για τους ανέστιους.

Το κλειδί εδώ είναι η βούληση. Το αυτοθέλητα. Κατά κάποιον τρόπο θα το παρομοίαζα με το αυτεξούσιο του θανάτου του Κυρίλωφ αν κι εκεί έχουμε το παράδειγμα και όχι το αρχέτυπο. Αξίζει στο σημείο αυτό να ενθυμηθούμε το Ο έρωτας είναι η τέχνη του να φεύγεις. Είναι ο συνδετικός κρίκος των ανέστιων με τους έχοντες εστία. Των ανυμέναιων με τους νυμφευμένους. Είναι επίσης ο κοινός τόπος που καλλιεργεί ο Λιαντίνης και όσα λέγει για το Σωκράτη στον Αρσενοκοίτη αλλά και για τον Καβάφη στο Ρέκβιεμ, στο απόσπασμα Λαγνουργοί και Λαγνοδίωκτοι. Αλλά τίποτε δε θα καταλάβουμε αν δε μελετήσουμε και το κεφάλαιο Ο ίμερος ως αντικείμενο του πνεύματος, στο Έξυπνον Ενύπνιον, σελ. 190 - 195. Θα επιμείνω εδώ στη νοητική εποπτεία της Πηνελόπης:

Στην απέναντι σελίδα ο Λιαντίνης, σελίδα 194, θα γράψει μια πρόταση φωτιά - που καίει περισσότερο αν σκεφτείς πότε έγραψε το βιβλίο και πότε αυτός ο άνθρωπος μπήκε αυτοθέλητα από όσο γνωρίζουμε στα δεσμά του γάμου:

"Το ερωτικό δέντρο δεν ημπορεί πια να ευδοκιμήσει αλλού παρά μόνο στα γκρεμνά της ενοχής ή στην έρημο της απουσίας."

Μ' αυτό το πνεύμα πρέπει να εννοηθεί και η κουβέντα του στην αρχή του κεφαλαίου:

"ο ίμερος υπήρξε και της γνώσης η πηγή"

Και από τα σχόλια του Νηφομανούς, σελ. 170, εδώ είναι που πρέπει να αναφέρω το εξής:

Στην περίπτωση του Λιαντίνη έχει κατά τη γνώμη μου υποτιμηθεί πολύ και ελάχιστα μελετηθεί ο δίδυμος αδερφός του έρωτα. Αν και ο ίδιος αγωνίστηκε να εξηγήσει πως έρωτας και θάνατος είναι το ίδιο και το αυτό, οι μέχρι τώρα προσεγγίσεις κινούμενες από διάθεση ηρωποίησης του Λιαντίνη στάθηκαν μονόπλευρα στο θάνατο. Λάθος υποβάθρου. Και λάθος που μαρτυρά πλημμελή γνώση του έργου του.

Είναι βέβαιο πως οι μελετητές του μέλλοντος θα κάνουν και το αντίθετο λάθος. Ώσπου το ζύγι του χρόνου να σταθεί περήφανα στο σημείο της ισορροπίας των δύο αντίρροπων δυνάμεων.

Ο ίδιος πάντως ο Λιαντίνης αρκετά νωρίς θέλησε να δείξει πως και πού θα κινηθεί. Είδαμε κιόλας τι παράξενη κουβέντα φωτιά έγραψε όντας νεόνυμφος στο Έξυπνον Ενύπνιον. Κουβέντα που θα μείνει με ερωτηματικό για όποιον δε δει στα σχόλια τούτο:

Μελετώντας τη ζωή του ποιος ανόητος δεν αντιλαμβάνεται ότι ο Λιαντίνης προσπάθησε όσο λίγοι άνθρωποι να υψωθεί στο εξαιρετικό και στο σπάνιο; Άλλο τόσο ανόητος είναι εκείνος που δεν μπορεί να δει πως ο Λιαντίνης θέλησε να διδάξει με λόγια και έργα τους ανθρώπους όχι μόνο το φάρμακο για το θάνατο μα και το φάρμακο για τον έρωτα.

Εκείνο που ίσως δεν έλαβε όσο θα έπρεπε υπόψη είναι πως οι άνθρωποι σήμερα δε διακατέχονται μόνο από φόβο θανάτου μα και από φόβο έρωτα.

Έτσι τους βλέπουμε να προτιμούν το θάνατο του Λιαντίνη ως αντικείμενο μελέτης. Ξεχνούν όμως ένα. Πως ο θάνατος για να τον μελετάς χρειάζεται να κρατάς γερά και την άλλη άκρη του νομίσματος, τον έρωτα. Αλλιώς κρατάς το τίποτα. Τι σημαίνει αυτό; Από το προλόγισμα του ΙΔΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ (μην ξεχνάμε τον υπότιτλο: Πώς κανείς γίνεται, εκείνο που είναι) και τη σελίδα 14 παραθέτω:

"Όλα τα κακά τα γέννησε ένα λανθασμένο βήμα, ένα αδέξιο τσάκισμα στη δίπλη του ανθρώπινου χορού:

Γιατί ο άνθρωπος προτιμά από το να μη θέλει τίποτα, να θέλει το τίποτα."

Το τελευταίο είναι κουβέντα του Νίτσε, όχι του Λιαντίνη. Ο Λιαντίνης απλώς το επισημαίνει, γιατί ο Λιαντίνης το έχει δει και το έχει κατανοήσει σε όλη του τη φρικώδη έκταση τι σημαίνει. Είναι, μας λέει, η ίδια εικόνα που ο Όμηρος έπλασε για τον Οδυσσέα και τη Ναυσικά: Να την αποχαιρετά περισσότερο ευλογώντας και λιγώτερο ερωτευμένος. Τέτοιο το φως του τυφλού!!!

Είπα πολλά και σώνει ως εδώ. Το παράκανα καθώς το θέμα είναι από τα πιο αγαπημένα μου. Πριν όμως πατήσω την Αποστολή, ένα τελευταίο επιτρέψτε μου, αυτό το ίδιο το πρώτο.

Μιλάμε μόνο για νοητικές εποπτείες ή για ανθρώπους με σάρκα και οστά; Καλό δηλαδή να τα λες όλα αυτά στο χαρτί, αλλά στην πράξη να σε δω παλικαρά μου. (δε χάνω εδώ την ευκαιρία να πω το "παλικαρά μου, λεβέντη μου" κατά Λιαντίνη: γαμόφλαρος! όπου φλάρος είναι ο φραγκόπαπας και γαμόφλαρος αυτός που γαμεί το φλάρο - Γκέμμα, σελ. 261 ) Λοιπόν. Όλα αυτά τα ακατανόητα και μακρινά για συνηθισμένους ανθρώπους με σάρκα και οστά τα αναφέρει ο Λιαντίνης; Λέω πως στον ίδιο βαθμό που κατέγραψε τους ποιητές ως πρωτόπλαστους στο θάνατο:

Νηφομανής, σελ. 120

"Αγνάντια στο θάνατο οι ποιητές είναι οι πρωτόπλαστοι των ανθρώπων."

στον ίδιο ακριβώς είναι πρωτόπλαστοι και στον έρωτα. Αλλιώς δεν είναι ποιητές. Μόνο που εδώ χρειάζουνται πάντα δύο. Αλλιώς δεν είναι έρωτας. Άρα πρωτόπλαστη στον έρωτα και η συντρόφισσά τους. Ή και ο σύντροφος. Οι ποιητές δεν είναι μόνο άντρες και δεν ερωτεύονται μόνο γυναίκες.

Το λάθος, ξέρετε πού αρχίζει; Όταν στήνουμε μάτι στην κλειδαρότρυπα. Πώς να το πω αλλιώς; Να: Σαν να έχεις μπρος σου ένα πανέμορφο και εξαίσιο άνθος κι εσύ να το βάζεις στο εργαστήρι και να το τεμαχίζεις σε ύπερο και στήμονες και σέπαλα ή ακόμη χειρότερα να το περνάς και από DNA.

Κατά ένα φριχτό τρόπο, που κάποτε θα καταγραφεί ως ένα από τα μελανότερα σημεία μελέτης των ποιητών όλων των τόπων και όλων των εποχών, στην περίπτωση του ζεύγους Λιαντίνη το είδαμε κυριολεκτικά να συμβαίνει.

Από τη μέρα αυτή και μετά το διαδίκτυο ολόκληρο εξορίστηκε οριστικά από τον Παράδεισο. Και όχι ως πρωτόπλαστος. Αλλά ως βδελυρός ηδονοβλεψίας.

Καθαρόαιμο προϊόν της σάπιας εποχής μας που έφτασε να μολέψει ό,τι αγνότερο στο γένος των ανθρώπων: Τους ποιητές!

Ίσως να έχει νόημα η ανατομία του εγκλήματος. Για μένα όμως περισσεύει ωκεανός η πίκρα μου. Σ' αυτήν πατώ και με αυτό το θάρρος υπογράφω: